Katalog

ONİKf 23 KASDI 137D Elçiîik işgali uluslararası bunalıma dönüştü • Tahran'daki ABD Büyükelçffiğinin işgalinin eski Başbakan Bazargân ve Dışişleri Bakanı Yazdinm Cezayirde Carter'in ulusal güvenlik danışmanı Brzezinsky ile görüşmelerinin hemen ardından gelmesi dikkati çekiyor. Gozlemciler, ABDfran çatışmasının gerek bölgede, gerekse dünya politikasmda çok önemli sonuçlar yaratabileceğini belirtiyorlar. Ancak olaylann ne yönde gelişeceğini şimdilik kimse kestiremiyor. • OĞV Asya'da bir komunlst rejimin or» taya çıkışı yaşamsal Amerikan çıkarlannı tehdıt etmemektedir; fakat Iran'da bir Islâm Cumhuriyeti ortaya çıkınca bu çıkarlar için bir tehlıke de ortaya çıkmıştır. Petrcl. komünıstlerin ya da Sovyetler"in eündeyken tehlikell değildir, fakat Humeyni'nin iktidannda her Amerikan çıkan tehdit altra. dadır. (ABD'nin gözünde) İslamiyetl en tehlika11 düşman olarak görmenin ardında İslAmiyetteki cihat ruhu yatmaktadır. Çünkü. İslâmiyet Oçüncü Dünya'nın yüreğinde yaşayan kltleler arasında direnme, özgürluk ve kisiliğiai bulma ruhunu ayaga kaldırmaktadır.» Bu satırlar, Kuveyt'in E! Akhbar gazeteslnin Agustos ayı içinde yayınladıgı «Iranda İsiam Devrimi. başlıklı bir yazıda yer almıştır. Üç haftayı aşkın bir suredir Iran ile ABD arasında sonuçian şfmdiden kestirilemeyen araa tehlikeli bir biçimde tınnanan geniimin ipuçlanru vermektedir, Newyork'ta tedavi altında tutulan devrik Şah'ın Iran'a iadesi istemiyle 4 ekimde Tahran'daki ABD Büyükelçiliginin öğrencilerce lşgal edılraesi ve Amerikan diploraatlanmn rehin almmasıyla patlak veren bunalım. ge D İran'la ABD arasındaki 'Ekonomik savaş,, kapitalist dünyayı sarsabilir RANIa ABD orasında her geçen gOn yeni boyutlar kazanorak suren ekonomik savaşın tum dunya ekonomisini etkileyecek sonuçlor doğurmosı kaçınılmoz gorunmektedir. Toraflann aralonndold e k o n o m i k savaşı tırmandırma yolundo attıkları adımiarın, kapitalist dunya ekonomısinin Işleyfşlnl belirieyen klml mekanizmaları sorsmo»ı da clddl bir olasılıktır. I ABD elçilığinde nöbet tutan bir Iran'lt kadın Tahran'da 4 haftadır suren eJçılık işgalınds Iran'lı kadınlar da nöbet tutmaktadırlar. Fotoğrafta bir ellnde silah, bir elinde de telslz bulurtan kodın, tsteklöri yenno gelırilmedtğl süre, İşgali surdürmekte kararlı görülüyor. Ilşmesl içinde Şah'ın iadesi ya da rehinelerin salıverilmesi boyutlannı aşarak İran ile ABD arasında dünya politıkası ve ekonomisinl yakından ılgılendıren ve etkileyen, çok daha geniş bir çerçeve içine oturan ufuslararası bir çatışma halini almıştır. Çatışma. hemekadar. Iranlılann gozüade Şah'm ABD'ye kabul edılmesi, Amerikablann gözünde Tahran'daki diplomatlannm casusluk ıddıasıyla rehin alınması sonucu & levlendiyse de, gerçekte, çatışmanın kökleri Humeyni yönetırmnin ABD'ye bakışmda. ABD'nin de traa'a yakla^ımında yatmaktadır. Bu köklerin neler oldugunun saptanması, bunalımm nasıl tırmanacagı ve nerelere ulaşabileceği konusunda da aydınlancı olacaktır. ABDNİN AMANSIZ DÜŞMANI İran devriminin lideri Ayetullah Humeynt uzlaşma kabul etmedığı ve dinsel bir tutku ile bağlı olduğu ideolojik bir tavra sahiptir. İslâmiyetin Muhammed dönemindeki uygulamasmı canlandırmak amacı güttügü lleri sürulen Humeyni. Islam dinini şu sözlerle (FRANSIZ KARİKATORO) ABOOE GOSTERI YAPAN BİR IRANLİ OGRENCI POUS TARAFINDAN GOTURULUYOR. ÎRAN'IN SERTLİK YANLISI ÎKİNCİ GÜÇLÜ ADAMI: AYET*ULLAH BEHEŞTt * ren'da Devrlm Konseyi llderl Ayetullah Muammed Beheştl halen ulkede Humeynı'den sonra ıkıncı guçlü adam olaroK kabul ednmektedır. Ayetullah Beheştı özell.kle Amerikan elçıliğmin işgali ve Mehdı Bazargân hükumetının tet/fas; olaylonndan sonra ön plana çıkmışıır. I Beheştl Şah İade edümeden rehlnolerln »aIınmayacağını ylneiıyor, va «Onların oldurulmesıne engel olmaya çalışacoflız» dıyor. DEVRİM KONSEYİ Beheştl ıNewsweek» dergisl muhatrirl Be yaptığ) söyleşıde Devrim Konseyındekı uye soyısını tam olarak vermeyi reddetmiştii. Konseyin yen| adı «İslâm Cumhuriyeti Devrım Konseyı» olacaktır. Gözlemcil&re göre Konssy. yırml kadar dm adamından oluşmaktadır. Bunların çoğu Humeynı'nin eski oğrencıleridır.'Bır kısmı da Batıda eğıtim görmüş dın adamıdır. Bazargân'ın ıstıfasmdan sonra hükümet doğrudan Beheşti ile arkadaşlannın denetımi oltına gırmıştır. Beheştl programını şoyle açıklıyor. «Tüm bakanlıklar, bir Devrım Konseyı uyesl tarafından yönetılecektır. Her sabah Konsey üyeleri uzun bir toplantı yaparak önemli soruntan görüsecekler » Beheşti yeni hükümetın bir tür dıktatârlük olacağı ıddıalannı kabul etmiyor. Şoyle dsyor: «Bızi, halk tarafından seçılmiş olan Imam Humeyni sectl.» Beheştl yenl Devrtm Konseyınm 15 üyeden oluşacağını ve bunların yalnızca 6'sının dm adamı olacaâını aoıklamıştır. Ancak göziemcıler yenl Dovrım Konseyınin yapısı ne olursa olsun, Iran'da şimdilik gerçek gücün dın adamlarında olduğunu belirtiyorlar. (Dtf Hob«1er S«rvlsi) SERTÜK YANLISI İran Devrım Konseyinln en güçlu uyesl 51 yaşındakı Ayetullah Beheşti, konseyde sertlık yaniılarının öficüsudür. Beheştı de\rık Şah dönemınde bir sure Eğıtım Bakanlığında dın danışmanlığı yapmıştı Şah devrıldıkten sonra ise, Başbakan Bazargân'ın onayını almadan Devrım Mahkeme'ennı kurmuş ve ıdomlora ızm vermıştı. Beheşti, Bazargân hükumetınin aldığı lüm karoriarı veto et/ne yetkısıne sahıptı. Goziemcıler, Tahran'daki ABD elcıl ğmın öğrencıler tarafındon jşgaiıne devam konusunda yeş.l ışık yakanın da Beheşti olduğunu bslırtmektedırler. Beheşt; bu konudo «Newsweek» muhabirine çöyıe demıştır: «ABD, İran ulusunun en büyük düşrfıanı olan Şahı kabul ettıkten sonra, bu tur bir oiayın meydana geieceğıni tahmın etmelıydı.» Beheştı, elcılık işgali ile uluslararası hukukun çığnendığinı de kabul etmıyor Şöyle dıyor Beheştı: «Uluslararası Hukuku ilk ciğneyen ABD olmuştur. Bızim mahkemelenmız, ulusiararası hukuka göre Şahın Iran'o iade edilmesl gerektlÖ'ne karar verdiler ABD lee bu kararı tanımadı. ABD'nin davranışı. uluslararası hukuku çiğne AYETULLAH BEHEŞTİ: HÜKÜMETIN DENETİMİNİ ELE GEÇİRDİ mek olmuyor da, Wzlmk| neden oluyor?» ABD ile İran arasında suçlufann İadesi ondlasması olmadığmı anımsatanlara İse Beheşti, «Bunun önemı yok» diye yanıt vermektedir. ABD Elçiliğinin işgali dünyada tepkilere yol açtı ı ranli öörencllerln 4 kasımda Tahran'daki AmerlI kan Büyükelcüığıni ışgal etmelerıyle yenl boyutlar kazanan İran . ABD surtüşmesının son günlerde daha da artması dünya kamuoyunun dıkkatını Yakındoğuya cektl, öğrencilerin işgalie birlikte, Amerikalı diplomotları rehin alması ve tDevrik Şah gerı verılmedıkçe bunların serbest bırakılmcyacaklarıına ılışkin açıklamalor. diplomotik trafığı bir anöa artırdı Kanada DışIşlerl Bokcmndan Papa'ya değın bırçok kişı ve örgu' torofından «rehınelenn salfverilmesı» eabaları Aye tullah Humeyni tarafından sonuçsuz oırakıldı. Bunun yanında devrik Şah'ın İran'a geri verılmesi konusun da herhangı bir caba gorulmezken, dunyadaki hemer hemen tüm devletler dıptomatık dokunulmazlığı olar, kişl ya da yerlerin rehin edılmesi ya da ışgal edılmeslnı uiuslararası hukuk kurallarına aykırı bularaK Iran'ı kınamışlor ve kınamaya devam etmektedirler Llbya, Suriye ve Pakistan bu kınamaların dışında yer almışlar ve Humeyni yanlısı tavırlarını ortaya koymuşîardır. Sovyetler Bırlığı, ılışkılerın gergmleşmeye boşlamosı aşamasından bu yana ılımlı bir polıtıka li Izlemls, so0uk Nr savoşın sıcak nltellge de dönüşmesi olasılığını göz onünde tutarak her ıki tarafı sakin olmayo çağırmıştır. Ç'm Halk Cumhuriyeti de yakın geleceğın enerjı bunalımına gebe olduğu kaygısını duyarak ılımlt bir tutum tokmmıştir. Federal Almanya, Fransa ve İtalya, ABD'nin uyguladığı ambargo nedenl IIB açıkta kalan günde 700 bin varll iran petrolunu almamayı kabul etmıslerdır. Ancak Japonya İle Hollanda böyle bir vaadde bulunmaktan kacınmışlardır. Bu arada elcılıkte rehin tutulan Amerikalıların yargılanıp cezalandırılabılecekleri kaygısı Papa 2. Jean Paul'ü de saımış ve özel temsılcısi aracılığıyla Humeynl'ye bir mesaj göndermiştir Aman iran devriminin ondert 79 yaşındaki Ayetullah, Papa'nm temsilclsınl, yalnızca bir din adamı olmasından doiayı kabul etmiş ve cevabi mesajında Papa'ya «50 yıl boyunca öldürülen 10 binlerce klşı icin gösterilmeyen bir cabanın şlmdi gösterılmesıne bir anlam veremedlğinı» belirtmış, «Bunu da elcılıği ışgal edıp elcllık Dersonelınl rehin a!an öğrencılere nasıl açıklayabıleceğıni bılmedığınl» vurgulamıştır. tanımlamaktadır: «Islamıyet, hak ve adalet isteyen mucadele insanlannın, özgürlük ve bağımsıziık ısteyenlenn ve kâfırlerin iman sahiplerine egemen olmasını istemeyenJerin dinidır. «İslâmiyeti siyaset ile eş anlarada kullanan Humeyni, yayınladığı Hac mesajında ise İslâmiyet tanımlamastnj şöyle açmaktadır: «Yüce Islâm dinı. ne Batı. ne de Doğu'ya bağımb olmayan, doğru yolu gösteren, sıyasetle ikiz, siyaseti ibadet olan bir dindir.» Aynı mesajda, islâmiyeti. «insanı doğal zincirlerinden. cın ve insan biçimıne burünınüş şeytanlardan kurtaran» bir din olarak açıklanmaktadır. Ayetullah Humeyni, insan biçimine burünen şeytanların başuıda ABD'yı görmektedır. Sıyasal bir manifesto mteliğınde olan Hac mesajında kullandıgı sözcukler ABD'ye karşı ızledıği ve izleyecegi politikayı da bolirlemektedır: «Islâmi toplantüar arasında özellıkle değerlı Hac asimda sıyasal v e toplumsal ıçerık taşıyan dunyanın en büyük Kongresidir. Ne yazık ki Muslumanlar bu Kongre'den bugün e dek Islamıyet ve MüsIumanlar içm yeterince yararlanmamışlardır Bugun, Islâm dunyası Amenka'nın elınde esır bulunmaktadır. Ama bugun. Müslümanlar. ABD baskısma karşı seslerıni her zamanKİnden dalia fazla yukseltmektedırler. Hac felsefesi b u adalet haykınşlarına hızmet etmelıdır. Kâbeyj tavaf etmek bu ıdeali açıga vurmaktır. Yanı. siz ^.llah'tan başka kınıseye bağımlı olmamah, başka kımsenin çevresinde donmemelisinız demektir. Recm (şeytan taşlama) törenlerine katılacaksınız. Şeytan taşlama törenîenne katılarak Allah'ınıza euLiz İslam ülkelerınden msan bıçımindeki şeytanlan ve büyflk güçlert kovacagınıza soz vermış olmalısınız. Sevgıli kardeşler, hangi üîkeden gelmiş olursanız olun, Isîâmı ve ulusal onurunuzu koruyun ve ABD. siyonizm ve Batı ile Doğu'nun büyük güçlerine cesaretle karşı durun» CİHAT Böyle bir ideoloj ik yaklaşımla uluslararası lllşkilere eğilen. Humeyni, şeytan olarak nitelediğı ve İslâm dünyasını Allah'a bağımlılık yerme kendisine bağımlı tutan ABD'ye karsı cihat, yani kutsal savas yurütülmesini meşru görmektedir. Daha da öteye bu onun için Tannsa] bir yükümlülüktür. Bu durumda, Tahran'daki ABD Büyükelçiliğinin işgal edılmesi ve diplomatlann rehine almarak casusluk suçundan yargılanmalarmm devletler hukukuna ve ulusîararası ılişkıleri düzenleyen yerleşık kurallara uyup uymadığı Humeynı'yi ve onu izleyen Iran halkuu razla Ugilendırmemektedir. Bu olgu, İran ile ABD arasmda patlak •eren ve tınnanan bunalımın nasıl sona erdirileceğini kestirmeyj de guçleştirmektedır. Bu guçlük, aynı zamanda, ABD'nin İran'a karşı sıyasal manevra alanını da daraltmakta, bugüne dek alışılagelen politika seçeneklerini etkisiz kılmaktadır. ABD'NİN İRAN POLİTİKASI ABD'nin İran politikası bugüne dek degişik aşamalardan geçmiştir. Şah rejunıni, Sovyetler Birliğı'ne karşı bir barıkat, Amerikan çıkarlarızun bolgesel jandarması ve dünya enenı pohtıkasında ıstikrar sağlayıcı bir unsur olarak yıllarca azimle destekleyen ABD, Şah rejtmınin Iran'daki tüm uygulamalannın sorumluluğunu da üstlenmiştir. Şah rejimi yıkılacağı sırada son bir umutla son Başbakanı Şahpur Bahtiyar'a tutunmak istemiş ve böylece Humeyni yanlısı güçlerin öfkesini daha da bilemiştır. Humeyni yönetiminin kurulmasından sonra, ABD'nin iran'a yakîaşımı, eski yakm alişkılerin korunmasrnm olanaksızliğı karşısında, normal ilişkıler kurmak ve bu ilişkilerin hiç değilse zaman içinde gelişmesini istemek ohnuştur. Humeyni ile bir türlü diyalog kuramayan Carter yönetimi Batı ile ilişkılonn belh' bir düzeyde devamından yana olan Başbakan Bazargân ile Dışişlerj Bakanı Ibrahim Yazdi kanahyla Iran'la üişkilerlni tazeleyebileceğini düşünmüştür. Yazdi ile ABD Dışişleri Bakanı Vance. Birleşmış Mılletler Genel Kurulu toplantısı sırasmda Uk kez biraraya gelmişlerdir. Aynca, Cezayir devrimüıin 25. yıldönümü törenleri için Cezayır'e giden Bazargân ve Yazdi, Carter'in Ulusal Güvenlik Başda» nışmanı Zbigniew Brzezinski üe uzun ve söylentiiere göre Humeyni'nin bilgisi dışında bir görüşme yapmışlardır. Tahrandaki Büyukelçilik işgalinin bu görüşmenin hemen ardından gelmesi, Bazargân hükümetinin istifasına ve istıfanın daha öncekilerin tersine bu kez Humeyni tarafından kabul edilmesi anlamlı olmuştur. ABD, Bazargân hükümetinin istifasından sonra kendısiyle ne görüşülmesini. ne de uzlaşmayı kabul etmeyen Humeyni ile karşı karşı ya kalmıştır. KESTİRILEMEYEN GELİŞMELEB Iran ile ABD, bugün, birbirlerinin dilinden anlamayan ve bırlnin varlığı diğerinin çıkarlaruıı tehdit eden iki hasım durumunda gözukmektedirler. Uluslararası ilışkilerde bugüne dek alışılmış ölçülerin dışında çereyan eden Iran ABD çatışmasının gerek dünya gerekse bölge pohtıkasında çok önemli sonuçlar yaratması beklenmektedir. Ancak, nasıl gelişeceği ve nasıl sonuçlanacağmı şu sırada krmse kestirememektechr. JDIŞ HABERLER SERVİSl) Iran'la ABD arasındaki ekonomik so»aşın blr boyutu doğrudan petrolle ılgll» olanıdır. Son surtuşmeye dek ABD'n» gunde 700 bin variı petrol satmakla olan Iran bu satışı durduracağını, ABD de Iran don petrol almayacagını açıklamıştır. İlk bokışta bu kararların dunya petrol pıyasasında buyuk bir çaikantıyo yol oçmayacağı, Iran'ın espot» ya da diğer piyasalara sunacagı fazla petroiun çokulus \u petrol şırketlerının aracılıgıyla ve dolambaçlı yollardan gene ABD pıyasasına gireceğl ileri surulmuştur. Ne var ki sunum (orz) ve istemın (tclep) bırbırinı yakından izlediği dunyo petrol piyasalarında bu tur koydırmoior b.ie gecicı dorboğaz ve aksamj'ara yol ocabılmekte, Iran' m petrol sotmamo kororını ABD petrol şırkstlerinı kapsayocck bıcımds genişletmesi tse bu uygulamayı daha do guçleştirmektedir. Iranın, halen gunde 3.3 milyon varil dolayında olan petrol uretlmınl ve 2.6 2.7 milyon varil dolayında olan dışsatımını buyuk olçude kısıttama yönunde yeni bir karar almcsı hal.nde ise dunyanın yerı bir petrol bunalımıyla karşılaşması kacnılmoz olacaktır. Kımi hesaplamalara gore gunde 2.5 milyon varil petroiun dışsatim pıyasasır.da çekılmesi fiyatlorda ynn.den vuzde 50lık bir sıçrarr.aya neden olabıleceklır. İKİNCİ BOYUT Iran'la ABD arasındaki ekonomik sa»aşın ikınci boyutu, lıanın AED'dekı mof ve para varlıginı geri cekmeyi tasartadığı blr sırada Başkan Carter m ABD deki ve ABD bankalarındaki tum Iran devleti «arlıklannı dondurmasr/lo ortaya çıkmıştır. Yapılan değerlend.rmelere gore soz konusu varlıkların toplcm degeri 6.5 milyor dolar dolayında olup bunun 2 7 milyan ABD içinde geri kalcn ise ABD bankalarının yurtdışı şubelerınde bulunmaktadır. ABD dışmdaki banka şubelerınde bulunan poraların ABD yönetiminin blr karanyla donduri'tması konusu hukuken tartışmalıdır. Ancak uygulomada Iran'ın bu fonlardan yararianması icin söz konusu bonkolonn ABDdeki merkezlerlnin onayı ve guvencesi şarttır ve dolayısıyla bu fonlar üzerinde de fiıü bir dondurma söz konusudur. Bu öniemle ABD yonetimi, blr yandon İron'ın A8D bankalarına olan borçlarını ve ABD şlrketlerınin İran'dakl yatırım risklerini guvence oltma almayı diğer yondan Iran'ı guc durumda bırakmayı amaclamaktacîır. Ne var W bankocılık sıstemi temelde güven öğesine dayanır. Kcnuya bu acıdan bakıldığında, ABD'deki yatırım ve para varlıklan İran'dan çok daha fazla olan Suudi Arabistan ve Kuveyt gıbi petrolcü ülkelerin ABD'nin bu kararından rahatsızlık duymamalan olanaksız görunmektedlr. Doların değer kaybı karşısında dolara da yaiı yotırırniara eskisl kadar güvenle bakamayan bu ulkeletin ABD'n'n son önleml karşısında üretimi kısmoya ve petrolü toprakta bırokmaya yonelmelerl olasılığı da artabilecektlr. ÜCÜNCÜ BOYUT Irania ABD arasındaki ekonomik savaşın ücüncu önemli boyutu Iran'ın sottığı petrole karşılık dolar kabul etmeyeceğini açıklamasıyla belirginlik kazanmıştır. İron'ın pstro'ünü dolar dişında sağiam paralordan olusarak bir «para sepetiı karşılığında satma kararını uyguloması dünya para piyasalormı önenll ölçüde sarsacak bu knrorın diğer OPEC u'kelerfnce de benimsenmesl hotinde Iss dünya para sistemi butunuyle tehdit altına girecektir. Zira halen dünyada doların rezerv para içlevini üstlenocek ikinci blr para binmi bulunmadığı gibi ptîrolcü ulkelerin ellne geçen dev fonlon posedecek ve çevirecek ABD dış:nda ikinci blr porabanka piycsası da mevcuî değildir. Bu miktarda paranın Avrupa'ya akması Iss enflasyonla savaşımı çok zoriaştıracaktır. İran ABD ekonomik savaşının dörf>jncü boyutu İrcn'ın botılı kaynaklora olan dış borçlarını odemeyeceğini bildlrmesiyle ortcya cıkmıştır. Soz konusu borçların miktarı hakkındo 5 milyar dolordon 15 milyoro kadar uzanan ceşltll tohminler ycpılmakta ve İran'm bu kararmın dünya banfcaçıfık pfyasasında derin kcygılara yol actığı anlasılmaktadır. Bu noktada kapitalist dünya bcnkerferl için kaygı venci olan, İran'la ilgill risklerinfn yanısra, Iran'ın b j kurai tanımaz davranıslarının diğer Üçüncü Dünya ülkelerf için bir ornek o'usturmosı o'osılığıdır. İran'm bu tür dcvronışlanyla temelde Üçüncü Dünyo'nın aleyhine Işleyen bir sistemi blr ekonomik düzenl smamak Is'emesi ise yalnızca banke'leri değil kapitalist dunyanın tüm «etkiü ve yetkili» kişilerlni kavgılandırnnaktadır. (DIŞ HABERLER SERVİSl)