Katalog

EKONOMI... EKONOMI... EKONOMİ.,. EKONOMI... EKONOMİ... EKONOML. EKONOML.EKONOML. EKONOMI... 1978 yılı kendi içinde kurtarıldı Uluç GÜRKAN Brezilya ve Güney Kore'nin Dış İlisküeri (Milyon Dolar) on yılların moda deyımıyla, 1978 kendı ıcmde kurtar Imışa benzemektedır Uluslararası Para Fonu ıle an aşrraya varılmıştır OECD ve yabancı bankalar konsorsıyomları ıle surdurulen goruşmelerın bazı puruzlerıne ragmen, bu kuruluşların harekete gececegı kuşkusuzdur Bır yıllık bır aradan sonra Dunya Bankası ıle ılışkı ler yenıden duzene sokulmuştur Problemlı pro jelerın ışlerlık kazanması yolunda adımlar atıldığı gıbı, yenı kredı anlaşmaları da ımzalanmış tır Bu orada Dunya Bankası'ndan ıthalat fınans manı ıcın program kredısı alınması da gundeme gırmiştır Turkıye, artan dövız darboğazmı aşmak ıcin oyrıca, başta Lıbya ve Federal Almanya olmok üzers. cok sayıda ulke ı/e ıkilı anlaşmalar gercekleştırmlştır Ikıli ılışkılerin daha ılerı aşamalora vardırılması ıçın çalışmolar sürdurülmektadir. S • DÖVtZ DARBOĞAZININ ÇÖZÜMÜ YOLUNDA ATl LAN ADIMIN DAYAND1 Ğl MODEL 1984 YILINDA TURKIYE'Yİ 7 MILYAR DOLARLIK iTHALAT VE 5,5 MİLYAR DOLARLIK IHRACAT YAPAN BtR URETlM YAPISINA KAVUŞTURMAYI ÖNGÖRÜYOR. BREZILYA 1962 IHRACAT ITHALAT 1 214 1475 7 951 14 168 8 670 13 554 10 128 13 623 12 139 13 229 ^ GÜNEY KORE 87 560 4 461 6 844 5 081 7 274 7 715 8 774 10 047 10814 TÜRKlYE 381 619 7374 1975 IHRACAT ITHALAT IHRACAT ITHALAT IHRACAT ITHALAT IHRACAT ITHALAT 1 532 3 778 1401 4 739 1 960 5129 1 753 5 796 1976 1977 DIŞ KREDİLERLE İLGILİ GELIŞMELERİN HAZIRAN ORTASINDA BİTMESİ BEKLENİYOR Füsun ÖZBtLGEN Bütün bu gelışmeler sonunda Türklye'nın 1978 yılı ıcm kucumsenemeyecek olanaklar sağ lodığı gozlenmektedır Odemesı gecıkmış 4 mıl yor doları aşkın dış borcumuz 5 ıla 7 yıl sureyle ertelenmış olacaktır Onemlı yatırım proıelerı ıçm 1 mılyar dolar dolayında proıe kredısı kullanılabılecektır. Ithalat fınansmanı ıcın ıse 1 5 mılyar dolarlık nokıt kredıden yararlanılabıle,cektır Bu nakıt kredı olanağının yanısıro, kamu kuruluş lorı ve ozel kesımın bazı ıthalat gereklennı kendl tkredl Itlbarlarını» zorlayarak karşılayacaklan anlaşılmaktadır 1978'de, kendınden öncekl yıllardan bırıken »orunlara getırılen cozumlerın goruntusu budur Bu göruntu. onumuzdekı dorduncu beş yıllık kal kınma planı donemınde de gecerlılıgmı surdurecektlr Tıpkı 1978 de olduğu gıbı 19791983 yıllorı arasında da hemen odenmesı gereken mıl yarlarca dolarlık dış borc faturalannm gelecek yıllara ertelenmesı ıle ekonomıye ışlerlık kazan dırmak için mılyarlarca dolarlık taze pora gereksınimının karşılanması olanakları aranacaktır Beşmcı beş yıllık planın başlayacağı 1984 yıfrnda ıse Turkiye nin ertelenmış dış borc odemelerl başlayacaktır DAYANILAN MODEL Bu olgu, Turkıye nin dövız dorboğazının cözümu yolunda atılan adımların dayandıgı modelin irdelenmesını zorunlu kılmaktadır Dayanılan model 1984 yıhnda Turkıye yı 7 mıl/ar dolarlık Ithalat ve 5 5 mılyar dolarlık ıhracat yapan bır uretım yapısına kavuşturmayı ongormektedır. Ithalat ve ıhracat tutarları. 1980 lenn sonunda 10 mıl\ar doları aşacaktır Buysa ozelhkle tuketım ve aro mallarında Brezılya ve Guney Kore orneklerlnde olduğu gıbı ıhracat yapabılecek sancyı örgutlenmesını gercekleştırmeyı içermektedır Ekonomık yapıyı bu doğrultuda degıştırmek Icln ızlenecek uzun surelı polıtıkanın temellerını mevcut dovız darbogazından cıkmak Icın alınan kısa surelı onlemlerde ve yonelinen dış polıtıka da bulmak olosıdır Uluslororosı Poro Fonu ta rofından hazırlandığı bılınen kısa surelı ekonomık onlemler şoyle özetlenebılır • Turk Lırası'nın dış değerınde gereklı a yorlamayı yapmak ve uluslararası para pıyasalonndaki dalgalanmalar nedenıyle ortaya çıkan capraz kur farklarını ortadan kaldırmak ıcın ceşıtlı paralardan oluşan bır para sepetı ıle Turk parası arasında ilışki kurmak • Parasal genışlemenın kontrol altına alınması Merkez Bankası'nın net lc varlıkları Ile kamu kesımıne vereceğl kredılerın belirli sınırlar icinde tutulması Daha kucük blr bütceye dayalı olarak yatırımların ve carl harcamaların sınırlandırılması Kamu Iktısadf teşebüslerınln urettığı mal ve hızmetlerın fıyatları ıle destekleme alımlarının fıyotlarında gercekcılık Komu gelırlerının orttınlması ıçln yeni vergl düzenlemeleri." • Kalkınma hızının blr süre yavaşlatılarak ekonomınln dengeye kavuşturulması. Turkıye nin ıstıkrar programı olarak bılınen bu kıso surelı odunler noktasına gelışı beklenmeyen bır gelışme degıldır 1973 yılı yazında Devtet Planlama Teşkılatı 1974 yılı programının ılkelerını saptorken, bu programın bır ıstıkrar polıtıkosına dayanmasını kararlaştırmıştı Ancak bu yıldo CHP ıktıdar olduğu curuk koclıs/on donemınde ıstıkrar programınm nskını uzerıno alrracfı Dcha sonrakl cephe ortaklığı ıse secım ekonomısı polıtıkası ızledı 1975 ve 1976 yılla r ı foturasının ne denlı ağır olduğu duşunulmeksızın dovıze cevrılPbilır mevduot ve kredılı ıtholat kaynnklorı ıstısmar edılerek kurtanldı 1977 yı lı sonuna doğru ıse ıkıncı Cephe ortaklığı ıstiKror onlemlerı uyru'amasını başlattı 1973 de E cevıt hukjmetı bu onlem'erı kesın bır programa bagladı MODELİN ÖZELLIKLERI 1978 ın ıstıkrar programı Turkıye ekonomısl nın mevcut kapıtalıst gelışme cızgisıni surdurrıesını ongormektedır Program kapıtolıst uretım ve bırıkım mekanızmasının aksamadan surmesını saâlayacak akıllı bır secımı yansıtmoktadır Yenı bır yonı ıse mevcut bloklar ıcmde kalmak la bırlıkte dış dunyaya alabıldığıne acılmayı ıcernıes dır Sıyasal ve ekonomık clanda kapıta'ıst Batı dan sosyolıst ulkelere kadar uzanan bır llış kıler zıncırının oluşturulması yolunda harcanan cabalar dış dunyaya acılma amacına yonelmek tedır Burado sosyolıst ülkeler l!e kurulan Ilışkı lerın ıkı onemlı ozellığı goze carpmaktadır Sos yalıst uikeler ıle ılışkıler oncelıkle sermayenın dovız ve fınansman sorunlarına yenı acılımlar snglarrası halınde rohatca gelişebılmektedır Bu ılışkıler aynca Turkıye nin kapıtolıst Botı karşı sında pazorlık gucunu artırmakta da onemlı bır sılah olmaktadır. Sosyalıst ülkeler ıle kurulan Mişkıler temelde boyle bır sınır ıcmde koldıgından Turkıye nin dış dunyaya acılması Brezılya ve Guney Kore orneklerınde olduğu gıbı Batı kapıtalızmının sıcrama noktclannaan bın halıne geimeye donuşmektedır Turkıye'nm üçuncu ülkeler ıle tıcaret anlaşmaları yapması konusundakı Ortakpazar engelıne karşm Federal Almanya ve Japonya'nın Turkıye ye boyle bır rol vermeye ısteklı olduğu bılınmektedır Japonya Turkıye de yapacağı yatınmlarla Avrupa Ekonomık Topluluğu na oırmek ısterken toplu'uğun en guclu ekonomısıne sahıp Federal Almanya Turkıye yı Arap ulkelerı ve Yakın Asva ya dogru bır sıcroma noktası olarak kullanmak ıstemektedır Bu koşullarda Turkıye nin ekonomık yopısına ve dış polıtıkasına yurt cıkarlarıylo tutarlı bır kışılık kazandırma olanakları peşınen daralmış olmaktadır CVumettn İMF ıle Imzcladığı anlaşma, Batm ulkelerle yaptıgı temaslar V9 tıcarı bankalarla surdurdugu goruşmeler sonucu bu yıl ıcın 5 mılyar dolarlık bır dovız potansıyelı sogladıgı belırtıimek tedır Bu 5 mılyar dolarlık olanağın 1 5 mıl yar dolarlık bolumu nakıt olarak bu yıl saglanacak dovız mıktarını oluşturrnakta dır Gerı kalan bolumu ıse bu yıl ıcmde odenmesı gereken ve yapılan goruşmeler sonucu ertelenmesl beklenen dış borcla rımıza ılışkın bulunmaktadır. H SAĞLANAN KREDILER Hukumet ılk olarak Uluslararası Para Fonu ndan 1D6 mılyon dolarlık bır nakıt kredı almıştır Bu kredı kullamlmaya baş lanmış ve transferler oaptanan oncelıkle re gore acılmıştır Daha sonra Lıbya dan 100 mılyon do larlık bır kredı sağlanmıştır Bu kredının de yakında cekılmesı beklenmektedır Federal Almanya ıle yopılan temaslar sonucu ıse bır 50 mılyon Marklık bır de 100 mılyon Marklık olmak uzere nakıt olaraK alınacak ıkı a/rı kredı anlaşması yapılmış tır Yaklaşık 75 mılyon dolar tutarındakl bu ıkı kredınm yanısıra Avusturyo dan 70 mılyon dolarlık kredı almak uzere anlaş maya varılmıştır Ote yandan tıcarı bankalarla surdurulen temaslar sonucu 600 mılyon dolarliK bır kredı ocılması konusunda anlaşma sag lanmıştır Bu kredıden başka Merkez Bankalarının bankası nıtelıgı taşıyan Bazel de kı Uluslararası Odemeler Bankası ndan (BIŞ) 500 mılyon Dolarlık kredı sağlanma sı olasılıgı belırmıştır Bu kredının de 6 hazıran da kesınleşmesı beklenmektedır Tum bu kredılerın sağlanmasınm ha zıran oyının ortalarında tamamlanması beklenmektedır Bu durumda Turkıye bu yıl ıcm 1 5 mılyar dolara varan nakıt dovı; saglamış olacaktır Ayrıca Almanya dan sağlanan kredılerın de yatırım olanaklar ıcın katkıda bulunacağı bıldırılmektedır. ERTELENEN BORCLAR Buyuk bır bolumu bu yıl lcmde ödenmesı gereken borçlarımızın da ertelenmesı yolunda olumlu adımlar atılmıştır Ertelenmesı soz konusu olan borçlar dort grupta toplanmaktadır. Bırıncı grupta ABD, Ingılız, Isvıcre ve Alman bankalarının oluşturduğu Batılı tıcarı bankalara olan borclar bulunmaktadır 2,7 mılyar dolar tutarındakı bu borcla rın arasında 1,1 mılyar dolarını bu yıl Icmde odememız gereken DCM borcları da yer almaktadır. Bu borclann ertelenmesı ıcın anlaşmaya varılmıştır Ikıncı grupta devlet garantıll Ihracatcı kredısıyle alman mallar karşılığında bırıken borclar bulunmaktadır. Almanya'da Hermes kredısi olarak adlandırılan bu kredıde ıhracatcı fırma kendı devletının garantısı ıle Turkıye'ye mal göndermış ancak Turkıye bu malın bedelml ödeyemedığl ıcın ıhracatcı fırma bu alacağını kendl dev letınden tahsıl etmeye başlamıştır. Almanya, Avusturya gıbi ulkelerde yapılan temaslar sonucu devletten devlete sağlanan anlaşmalarla bu borclann da ertelenmesl sağlanmaktadır. Uçüncu grupta devletten devlete olan borçlar bulunmaktadır Bu borçların da konsorsıyum cercevesi ıcmde konsolıdasyonu ıçın temaslar yapılmaktadır Dördüncü grupta ıse mal mukabıll Itholat olarak odlandırılan sıstem sonucu bırıkmış, 1 5 mılyar dolar cıvarında borc bulunmaktadır. cevlt Hukumeti beşıncl ayını doldurmak uzere Toplumu ıçsavaşa suruklemek ozlemleri artık dızginlenmış durumdadır Dış politıkada onemli gunlere dogru gıdılmekte ve yenı hukumet Cumhurıyet donemının «en yogun dış polıtıka goruşlerını» surdurme nıtelıgını kazanmaktadır Son uc yılın «enkaz»ından gerıde kalan uç sac aya gından birı teror, ikmcısı dış sorunlarda kilıtlenmelerse, uçuncusu ve belki de en onernlısi ekonomık sorunlardır Beşıncl ayın sonuna yaklasırken ekonomık bır «bılanco> cıkarmak, bu konuda nereye gıdılmekte oldugunu gozler onune sermek, yenl kararlara yonelmek acısından onem taşımaktodır E TİCARET SEKTÖRÜNDE KAR ORANLARI ARTIYOR ANKARA (ANKA) Geçtığımız hafta lcınde bellı olan 1977 yılı Kurumlar Vergısi beyanlarına gore, 1977 yılı ıçmde, tıcaret sektoründe kâr oranları oncekı yıllara gore daha hızlı artış gostermıştır. 1975 ve 1976 yıllarında, ozellıkle DCM ışleyışınden kaynaklanan bankalar sektorü, kârtarının 1977 yılı beyannamelerıne göre, daha duşuk bır gelışme gosterdığı anlaşılmaktadır. 1977 yılı Kurumlar Vergısi beyannamelerına göre, tıcaret sektoründe ozellıkle. ıthal malları tıcaretıyie uğraşan şırketlerde Kurumlar Vergısi mıktarlarında oncekı yıllara göre artış olmuştur. Artışların önemlı sayılabılecek bır kısmının fıyat artışlarından kaynaklanmasının yanısıra, yaşanan dövız darboğazına bağlı olarak ithol malları tıcaretınde yuksek oranlı kârların ortaya cıkmasında etkılı olmuştur Ozellıkle demırcelık tıcaretı yapan kuruluşların 1977 yılı Kurumlar Vergısi beyanlannda buyuk artışlar olduğu gorulmektedır Kurumlar Vergısi beyanlannda gozlemlenen bır başka gelışme. dayanıklı tuketım malları ve madenıeşya ımalatı dallarında taalıyet gosteren şırketlerde, gerçekleşmıştır Bu ışletmelerde 1977 yılı ıçınde uzun surelı grevlerın olmasına karşılık odenen Kurumlar Vergısi mıktarlarının artış gosterdığı görülmektedır Ozellıkle grevde olan tşletmelenn satış şırketlerı olan tıcaret şırketlerının Kurumlar Vergısi beyanlarırda önemlı artışlar gorülmuştur. Kurumlar Vergısi beyanlarının ortaya koyduğu bu gelışmeyı geçtığımız ay ıcmde yapılmış olan, şırket genel kurullarında kar dagıtımı konusunda yapılan acıklamalar da doğrulamıştır Ticaret sek torundekı şırketlerın acıkladıkları kar dağıtımları gecmış yılların cok uzerınde olmuştuf. Bankalar sektorunun 1977 yılı beyanlarına gore ıkıncı sırada yer aldığı anlaşılmaktadır. DCM kanalıyla yaratılan ımkânlara bağlı olarak genışleyen Bankalar sektorunun mevduat kredı ımkanlorı, bu sektorde gecmış yıllarda kâr oranlarında hızlı gelısmelere neden olmuştur. DCM oianoklarının 1977 yılı ıcmde kaybolması nedenıyle Bankalar sektoründe bu gelışım ortadan kalkmıştır Bu nedenle Bankalar sektoründe beyon edılen Kurumlar Vergısi nde gecmış yıllara oranla. artış oranlarında nısbı olarak yavaşlama olduğu gorulmektedır. Yenı hukumetın en olumlu ekonomık po lıtıkası dış ılişkılerınden geçmektedır Hukumetın sık sık yıneledigı «devralınan enkazın» en oçmaz bolumu dovız darbogazı ıdı. Yakfaşık 10 mılyar dolarlık borc ve 1978 yılı dış para gereğı 4 mılyar dolarla ocak başında «devralınan» Hazine tam bır yurekier acısıdır. Ecevit'i ıktfdara geldıgınde uzerınds uzun uzun duşunduren tkı konudan bırıdır doviz darbogazı. Ancak, bu en cok «korkulon» sorun, yenı hukumetın belkı de, en kolay cozume kavuşturdugu konu olmuştur Gerçl, cozum için çalınmadık kapı bırakılmamaktadır. Her kapı ayrı bir koşul ılerı surmekte, tum bunların bır araya getırılmeSinde ve ayrıca bu onerilerın Turkıye nin ekonomısıyle tutarlı bulunmasında gosterılen cabalar zaman zaman topluma agır malıyetler de yuklemektedır. Yuzde 35e varan devaluasyonlar, kalkınma hızının duşurulmesı çalınan kapıların birer faturasıdır Toplum agır maliyetlerin altındo ezilmektedlr, bir sure sonra duzluğe çıkar inancıyla Bunlara rağmen, tronsferlerm başlamış olması, 1 5 yıldır tek kalem dışalım yapomayon blr ekonomiye yenıden dışardan mal glrmesl, en azından Içerdeki lcsovaş ozlemlerınl dlzgınlemek olçusunde onem taşımaktadır. Dış ekonomlk lllşkllerlnde «Türkiys kredı verıleblllr ulke» olmuştur özetle. Ancak, ylne dış ekonomik lllşkılerde üzerinde durulması gereken bır konu vardı r Tu ™ır»'nln «kredl verilebıllr» ulke olması, şu andakl borçların ertelenmesl ve yenl kredilerln oçılmasıyla somutlaşmaktadır. Krediler uc yıl odemesız, sonra yedi yıl taksıtlere bağlanma yoluyla gelmektedlr Pekl, uc yıl sonra nasıl odenecektir? Uc yıl sonra yeni dovlz kaynaklan nasıl bulunacaktır? Hem bfrfkmls borcları odemek, hem de o gunun dış gereklerlnl karşılamak Icln ne duşunulmektedir? Hlcbır şey Ne yazık ki bu konuda hlç bır hazırlık yoktur şu anda başkentte Ustelık ortada ıkı onemlı gercek bılınır ken Bırj dışalımlarda geçen yılo oranla bir gerıleme vordır ızlenen polıtıkanın sonucun da Olagandır bu Amaçlanondır Ancak, dış satımlarda da bır gerıleme soz konusudur Bu olcude yogun dış ılişkılere ve ele alınan dış ekonomık konulara ragmen dışsatımla rın gecen yılla karsılastırıldıgında duşuk ol ması bu alanda yenı gırisimlerı gerektırmek tedır Iklncı onemlı gercek ıse dış dunyanın tutumuyla ılgılıdır Turkiye'nln en onemlı sa nayı urun'i tekstıl urunlerıdır dıssatımlara ko nu olan Ne var kl tekstıl makınafarı dısardan gelmektedır Yıllara gore yapılan bir inceleme ılginc sonuclar vermektedir Turkiye ne zamon tekstıl urunlerl dışsclımım yuk seltmiş olsa, o yıllarda dışarda bir »orun ya yeni zamlar yapılmaktadır Hem de, slyasol ıktidar kendı felsefesıne, en azından ocıklodıgı felsefesine aykırı olarak yapmaktodır zamlorı Onbeş gun ıcınde aynı urunlere res men zam yapılmasının gerekçesınde «toptancı karlarının totmın edıcı olmaması» gerekcesı yatmoktadır Acıklandığı kodarıyla, Ecevıt Hukumeti «aracıyo karşıdır» Toplancı bır aracıdır Ama onun karını yukseltmek için zam yapılmaktadır Tek bır firmo ya da mal yoktur kl zam istemı şımdıki hukumet tarafından gerı cevrılmış olsun Tum zomlar onaylanmaktadır Fıyatlann neden artmakta olduğu hangi malın eksıklıgının varlıgı o maldan hangi mıktarda uretıme hangl mık tarda dışalıma gitmek gerektıgi konusunda kımse duşunmemektedir Tıcaret Bakanlıgının Sanayl Bakanlıgın dan, Mally» Bakanlıgının Devlet Plonlama Teşkılatından, buniarın tumunun bırbirlerınd*n haberi yoktur Bunları bır araya gettrmeSı gereken Devlet Bakanlıgının ekonomide uyumu sağlamaktan haberi yoktur Bu sovın en carpıcı ornegını KoyKoop tarafından dışalıma gidilen traktorler oluşturmaktadır Resmı bllgilere gore, yıldo 60 bm traktore gerek duyulmoktadır Varolan uretlm kapasitesl 40 bın traktördur Şu anda 300 bın traktor yapımına teşvık belgesı verilmlştir Bu orada KoyKoop yıldo 80 bin traktor dışalımı Icın Romanya ıle anlaşmaya varmıştır KoyKoop'un hakkıdır bu Gereğini karşılamak istemektedır .Ancak, tum Işlemlerden ve kararlardan klmsenın haberi yoktur Savurganlıkla «mucadele» derken, bu savurgonlık degıl mıdir? Bu ekonomınin bir planı yok mudur 9 . Varsa, nasıl uygulanmakta ve ekonomık bırlmler arasında uyum neden sağlanamamaktadır?. Bu sorular yonılsız kalmaktadır. Benzer biçimde, Ziraî Donatım Kurumu kendl cabasıyla gübre dışalımına gıtmiştır. Doviz transferınin yapılocağı belll değlldlr Inşaat donemıdlr Demir geregi tam karşılanmomıştır. Devletln iç borcları odenememektedır. Yatırımların aksamasıyla sonuclanmaktadır bu Yatırımların gıderek duşmesınde demir yanında, çımento yokluğu da önem taşımaktadır. Aslında, başka örnekler vermek olasıdır. Ağırlık taşıyan sorunlarda, Içerdekl ekonomide kesln blr politlka saptamak gerekmektedır Politlkaylo blrllkte uyum da sağlamak gerekmektedlr. Şu anda, ekonoml Ikisinden de yoksundur. •YORUM Dağınıklık Yalçm DOĞAN ratılmokta, Iş belırll Cırunlere kısıtlomo koymaya degln varmaktadır. Ya da aynı yıllarda tekstıl makınalarının dışalımı hızlanmakta, satılan ve alınan orasındakı fark, Turkıye'nin zararıyla son bulmaktadır. Başka bır deyımle dış dunya surekli denetim altında tutmaktodır Turkıye'yı. Boyle bır durumda dovız kaynaklarının artırılması, Içerde yenl gırışımlerln yanında, daha da guçleşmektedır. Bırkac yıl otesıne bakıldığında da, dış dunyanın ozetlenen tutumuyla ıcerde hlçbır hazırlıgın olmaması bir araya geldıgınde, gelecek yıllar icm dış para geregı daha şimdıden «korkulu duşe» donuşmektedır. Aynı hazırlıksızlık, aynı dağınıklık lc •konomık sorunlar Icln de gecerlidır. Gunde bürokraside yuz toplantı yapılmış, bin karar alınmış, bürokrasl toplantı üstune toplantı yapmaktan felç olmuş, sokaktaki vatandaşın umurunda değıldlr bu. Sokaktaki vatandaşı ilgllendiren fiyatlardır. Her gün I44 işçi şirketinden ancak dördü kâra geçti I İşçi şirketlerinin proje seçimi konusunda Almanya ile önemlı bir çekişme yaşanıyor. M aden işçılermın kurduğu yenl bır Işcl şlrketl olan DOKAP, bu hafta ıcınde uretıme gececek DOKAP bugüne dek kurulmuş 144 ışcl şırketı ıcınde yepyenl blr deney. Yenı bır deney diyoruz, DOKAP, Almanya'da calışan Turkıyeli ışcılerın kurduğu fabrıkalann bırıkımlerını ozumlemış ve yenı sınırlayıcı kurallar getırmlş Ortak başına pay en fazla yüzde 2, ve 100 bın lıradan fazla hısse senedı venlmıyor. Yonetıme katılma da benımsenmış Gercek denetim böylece hayatın ıcınde olacak Üstelık temsılcının, cKozmetlk temsdclı olmaması sağlanıyor. Bütün bunlar acaba yeterlı m ı ' Yenı bir ışci şırketının kuruluşu gecmış deneylere bakmamıza fırsat verıyor. Işci şırketçılığı, Yugoslavya'yı bır yana bırakırsak, dünyada ılk ornek «Ucuncü yol» cıkmazının tum evrensel kanıtlarına karşm bu ornekler 1966'dan bu yana cığ gıbı buyudu Sayılann dılıne bakılırsa, bugüne dek 144 ışci şırketı kurulmuş Uretıme geçenler DOKAP la bırlıkte 29 Bunlardan ancak 4'ü kâr edıyor. Sayılar, ışci şırketcılığının çıkmazını gösterıyor... Yurt dışında çalışan ışcıler, ışci şırketlerı Icln 450 mıîyon lıra taahhutte bulunmuşlar Yapılan odeme ıse 150 mılyon lıra 19641974 donemınde ışcılerın 100 mılyar lıra parayı yurda nakıt olarak yollodıkları duşunulürse ortado doha hâlâ bu yuk bır potansıyel var. Potansıyelın büyuklüğü oranında llgl de her anlamda buyük Işte Almanya Işci şirketlerinin tanımını şoyle yapıyor «Işci şirketlerl Alman Danışma Hizmetlerlnln ı?ıflmdo Atmanya'da çalışan Turk Işçilerlnln Türk Kenan MORTAN Ticaret Hukukuna gör» ve hlsse esasıno gore kurduğu şirketler olmaktadır » Danışma hızmetlerınin ne olduğu Alman Isoplan Enstıtusünün roporunda ortaya çıkıyor Şöyle denılmış «Yurt dışında halen çalışmakta olan Türk Işcilerıyle anavatan arasında sosyal ekonomık llışkilerı kuvvetlendırecek, onların tekrar Turkıye'ye donuş eğılımlerınl arttıracak » Bunun ıcm, «yabancı şırketlerin ortaklığı» önerılıyor Almanların önerdığı proıeler icinde gıda, değırmencılık, kıl ve toprak ışlemlerı ve tekstılden başka hıc bır şey yok Içe donuk tuketımı korukleyen proıeler bunlar 5 ağustos 1975 yılında Almanya'da Turk işci Şırketlerı Bırlığı kuruldu Bırlığe, sermayesiode •yuzde 10'dan fazla şahıs ve ozel şırket, yuzde 25 ten fazla kamu kuruluşu olmayan en az 100 ortaklı şirketler ortak olabılecektı Ama bunıar ışın şeklı yonuydu. 1976 yılında Bırlık Yonetlm Kurulu Başkanlığına eski Başbakanlık Musteşarı ve şımdı Turkıye Petrollerı Genel Muduru Ismaıl Ertan secıldı Yenı Yonetım Kurulu Almanların butceye katKılarınm denetımını kararlaştırınco Alman yardımı qe cıcı olarak kesıldı Işci Şırketlerı Bırlığı proıe se çımınde bağımsızlık ıste\mce, Altıanlar 1978 gsnel kurulunda «yapılan yardımlorın yerınde kullanıimadığı, çalışmaların etkin olmadığınn so/ leyıp yardımı kestı Buronun tum eş,alarına el konuldu Yerıne Federal Alman/a Iktısadı Işbırlığl Bakanlığı gozetımınde «Turk Işci Yatırımlarını Des tekleme Burosu» kuruldu Herhalas Alman gozetımınde ışci şırketçılıgıne ışıerlık (') kazandırılacak. Işın aslı «davul bıze baglı tokmak ıse onların elinde» olması ıstegı Turk Işci Şırketleı Bırlıgı geçtığımız hafta ıcırde Ankara da toplanarok son durumu goruştü Durumun belırsızlığı nedenıyle bır karar alınamadı. Salt yakınma ıle sımdı cıkmaza saplanmış işcı Şırketcılığme cozum getırılmeyecegı açık Bu şırketlerın fınansmandan buyuk açmazı yonetım sorunu Yol gosterıcı azlıgı O sa amacı «Halkımızın ve yurt dışında çalıson vaiandaslarımızın tasarruflarını, ekonomık bır guç haiınüe bırleştırerek kârlılık ve verımlılık ıcınde degerıendırmek» olan Devlet Sanayı ve Işci Yat n n Bankası (DESIYAD) var Ama bu banka bugüne dek yonetıml büyuk holdınglerın elındekı sırketlerle hayalı pro leiere katılımda bulunmakla gecırmış vaktını Başbakan Ecevıt'm Almanya gezısı şu ge'ceğl bır kez daha ortaya cıkardı Yurt d ı s n i a calışan ışcıler artık bır dovız bankası nıbı dcwız yollanı\acok Nıtelıgını tam olarak b nedıgı saglıksız şırket denetlerıne kat'lmı/oılar Şımdı ne oljr sorusunu Işcı Sırketlerı Bırl ğı 2 Başkanı Cemıl Çakma<lı şoy e \anıtlıyor «Turk İşçi şırketlerı potansıyel bır olaydır Bu potansıyelın cok az bır bolumu kınetık hale gelmiştir Bu potansıyel calışandan yana onlemlerın oluşturduğu bır ekonomık ortamda gelışebılecektır » İşçi Şirketlerinin Sektörlere Dağılımı TARIM ENERJİ MADENCİLİK IMALAT SANAYli GIDA PIS KILDEN ARAC VE GEREC SANAYli DOKUMA ORMAN URUNLERl DIĞERLERI İNŞAAT HIZMETLER 1 1 1 52 21 19 11 50 3 1 TOPLAM 160 Ka,nok Yurt dışmdo calışan IşcMerın kurdukiorı şirketler ve İşçl Holk Şirketlerl, Dr Şengun Şenel, iş ve işçl Buima Kurumu