Katalog

fcrof. Maurice Duverger anlattyor: SOL GEURSE... KoKta DAPONTE ürklye'de de yaygm bicimde tanman Fransa'nın önde gelen Anayasa Uzmanlarından Profssör Maunce Duverger ile yaptığımız söyleşide bıze dert yanıyordu: «Bu yıl Türkiye'ye gidecektim, Ama Franso'dakl genel secimler nedenlyle bu geziml ertelemek zorunda kaldım... Belki 1979'do giderlm artık... Türkiye'de çok dostlorım vor...» T Sorbonne Ûnıversitesi'nde Sıyasa! Bılimler bölümünün de mudürü olan Duverger, günumüzün sayılı polvtikc duşunürü ve konuşuru (politikolog). 61 yaşındakl profesor, kirpi traşı, dik socları, dınç ve sporcu gorünümü ile dikkati çekiyor. Duverger, yabancı universitelerde de siyasal bllgıler okuttu: birçok hükumetin Anayasal ve secimsel sorunlannda danışmanlık etti. Gazeteciiıkle ilişkisini de. Ue Monde gozetesine yazdığı yazılarla surduruyor. Siyasal bilimleri, reiimleri konu alan yapıtlannm büyök bir bolümu Türkçeye de cevnidi. Türkiye'de tanındığmı ve izlendiğmi oe bıiıyor. Yapıtlorı ayrıca yirmiye yakın yaboncı dıle cevrilerek universitelerde okutuluyor. Duverger ile yoptığımız bu söyleşide, Fransa'daki genel secımlere (12 ve 19 mart) kısa bir sure kala, bu ülkenin kendtne özgü rejımsel sorunlanna ilışkin göruşlerinî sorduk. Özellıkie. Cumhurt.aşkcnı Valery Giscard d'Esta'ng'ın, «Fransız usulu» yan başkanlık sistemi cerçevesinde, hele iktidar değişıkliğl olasılığımn gıderek arttığı bir sırada, gelecekteki rolünün nıtehklerini. zaaflarmı. tortışma konusu yetkıiennın smırlartnı oğrenmeys catıştık, Maunce Duverger'm gecan ay piyasoya çıkon son kıtobınm odı «Echec au Roi» (Şah...). Kitabın değındiğı sorunlar arasında, Fransa Devlet Başkant'nın bugunku rejım ıçındekı rolu, Generol De Gauile'un kurup da uyguladığı bu re|im ı!e, 1974'te seçilen Giscard d'Estamg'în durumu arasmdakı celışkıler ve de mart secımierınde sol'un iktidara gelmesi olastlığında Cumhur başkanmm re yopobıleceğı sıralanıyor... Duverger bıze. bu soru ve sorunlara kitabında verdıği yanıtlon şoyle ozetledı: kendl "Devlet Başkanı Sol Birlik hükümetine savaş açamaz,, "Sol'un seçimleri kazanmasi durumunda Cumhurbaşkam eskiden eklenen tüm yetkilerini yitirecek yalnızca anayasal Yetkilerini koruyabilecektir,, «CUMHUR8AŞKANI, ANAYASA'NIN HARFİ NE UYGUN OLARAK S O f U N İKTİDARA GELMESİ MEKANİZMASSNtN IŞLERÜĞI N\ 8L0KE ETMEYE CABALAYABIÜR, SOfUN ÜDERİNİ BAŞBAKAN OLARAK ATA MAYI REDDEDEBILİR...» Böyle blr durum Devlet Boşkanmın pı nl sarsacağı gibi, Fransızlor da oldatıldıkla nısıno kopılacaklardır> \ «Önumuzdeki seclmlerde soi'un iktidara gelmesi olasılığı karşısında Cumhurboşkanı ile Başbakan arasındaki İlişkilerin nlteliği hokkındo onceden tahminlerde bulunmak cok guctur. Kitapta, Fronsız Anayasası turunden gorip Anayasolar lo yönetllen ulketer arasındo bir karşılaştırma yopıyorum. Yoni, halk tarafından seçllmiş ve önemli yetkileri bulunon blr Cumhurbaşkam ile hukumet edebilmek İcin parlamenter coğunluğa doyanan bir yurütme organı arasındaki ilişkilerin durumu. Kuşkusuz, bu karşılaştırmalar guc ve sınırlıdır, Cünku bu tür Anayosaların uygulandığı ulkeler, VVeimar Cumhuriyetl ile Fransa dışında, kuçük ulkelerdlr. Bunlarm siyosol flelenekleri de değlsjktlrt A|\cak bu rşüm cok de.ğişkeji o.iaufluçvdon inceleme dertglnctir.Ulkelere've zama'no gore değişen blr rejim türüdür. Örneğin. ABD turunden başkanlık sistemi İle yonetilen bir ulkede bunun bir mantığı vardır. Başkan ile Kongre, bir arada yaşamak zorundadır. Kongre, başkam deviremez. Nixon, istlta etmek zorunda btrakılmıştır. Resmen «empeachment» sonunda devrllmemiştir. Başkan da Kongreyl dağttamaz. blr arada yaşamak zorundodırlar. Bu bir mantığa dayonır. inglliz, ya da 19S8 oncesl Fransız parlamento re|lminde ve Federal Almanya Cumhuriyetinde de bir mantık vardır. Hukümetin başı olan Başbakan, parlamentonun guvenini elde ettlği surece hukümet etmektedir. Aksl halde devrilir, yeni blr kablne kurulur, Bugunku Fransız rejlmi ise sozunu ettlğim diğer rejimler gibl bu ikisin'ı birleştirmekte, karıştırmaktodır. Bunun sonucundo ise siyasal guçler dengesi değiştiğl zaman yepyeni bir durum ortaya çıkıyor. Sol'un önumuzdeki genel seçimleri kozanması halinde de Fransa'do işte bu durum meydona gelecektir. Bugun İcin en güclü vorsayım, sondajlora bakılırsa budur. 1974 yılına kadar Cumhurbaşkanının etkenliği altında bulunon blr rejim yoşadık. 1974ten bu yana ise bir coğunluk partislnin liderl olmadığı icin Devlet Boşkanmın etkisi ve etkenllğî zoyıtlamıştır. Kayıttız şortsız tek lider sayılmıyor. Sol un bu kez yengisi halinde de, mart 197B'den sonro, Cumhurboşkanı yalnızca Anayasat yetkilerini kullanabilecektir. "Giscard sol hukümetin uygulamalarına karş» Fransız ulusuna çağrıda bulunabilir, ama bu da ciddi bir girişim sayılamaz,, «Mitterrand Başbakanlığa getirilmeU» «Yenl Millet Mecllsindekl coğunluğuı ğenmediği bir başbakan derhal devritecı en kısa zamanda Francois Mitterrand'ı kanlığa getirmesi daha yerinde olacaktı zılan, olağanustu bazı senaryolar one ( lar Örneğin, guvenoyu alamayacağı < belll olarf birini 48 saat icin başbakon y Ardından do bu 49 soatlik hukumet sure bir halkoyloması kararı cıkartoblleceğ ediyorlar. Oysa Cumhurbaşkanının bu \ vurmosı olosılığı da yoktur. Anoyasayo gore, halkoyloması başl roiından ve parlomentonun gorev sur< onerilebilir. Dolayısıyla, yeni iktidar < boyle bir oneriyi de geri cevirebilir 48 tayin edimiş bir başbakan. cumhurb kendisine gercek bir başkanlık sistem sını ongdren bir reterandum onerebil bu refsrondumun da başarıyo ulasma yoktur. Cunku genel secimlerin ertesi nız Fronsa da değil, diğer ulkelerin hc kalkar, <Sız ohrna''sınız, yonıldınız. i», yola donebılımenız ıcm size vordım denilirse secmenler derhal olumsuz 1 receklerdir. Bunlar ciddiye alınocok • dir. Bunlor bazı hukukcuiar tarofındc rulmuş olobilir. Kuşkusuz, ben de 1 Yani, slyasol ocıdon ciddi bir fiktr mek istlyorum. Tutorlı değil. Devlet tidar coğunluğunun şeiini başbakar cecektir. Şu da olabilir. Cumhurbaşkar liderini başbakonlığo getirmesinden slne diyebilir ki (Bana kabıoenı. bakanion onereceksınız. Ben Dev tcrdfe onereceğinız 8akonlan re Beğenmeyeceğım kişilerın atomı mam) Bu do celişik blr oyundur. luğun belirli ve kesin görusleri ol nularda. Ve eninde sonunda ken bul ettirebilecektir. Ancak bir «s< noryosu» cercevesinde Devlet Bı de Gauile'un Alman işgalinden kı da boşvurduğu yontemi de seceb bakanlar konusunda, tEvet, ko olacok ama bakonltklan ben se bilir. De Gaulle «ne ıcışten. ne ne dışışlerine komunist bokan demişti .. Yine bu «soğuk savaş se Cumhurbaşkanının yeni hukume tamoları Imzalamamakta diretm olur? Cumhurboşkanı şoyet yeı lannı onaylamamakta diretirs tesi günu Meclise, Votilikleri sunabillr. Hukümet torafında bir cumhuriyet komiserinin yuklenmesini istiyebilir. İşte b ğuk savaş senaryosa» abartıl la cekerseniz soğuk savoş s şebilir. Sıcak sovaş ise, aton Cİmlerin yenilenmesine baş1 lir. Daha ilk günden beri ken kaptıracak olon bir cumhurbc lanaklan da cok zoyıflayobil lerin gozünde de oyunun bir kişl olarak görünür.» konı hlc bir coğunluğun Uderi olmoyacak, çoğunluğp korşı kolacoktır. Bu nedenle eşkiden eklenen tum yetkllerlnl yitlrebilecek ve yolnızca onoyosal yttkiletini koruyabil*c«ktir O ondan Hibqr«n d«. yolnız anoyosoyı uygulamoya calışabilecek,. Yani, cumhurboşkanı ile başbakan orasındaki illşkilerin duzeyi. düzeni ve yosası yalnızca anoyaso olabilecektir. Buno karşın, cumhurbaşkanınm onayasol yetkilerini kimse geri alamaz. Bunlorı uygulamok isterse, uyguloyobilir. Örneğin, cumhurbaşkanını borındıron Elysee Sorayının numaylşcller tarofındon cevrilmesi. «Giscard lstıfa> diye sokok gosterilerl gib! otağanüstu bir senaryo duşunulse bile, onoyasanın 16. maddesi kendisine durumu ele alıp mudohalede bulunobilTiek yetkisini verecek. Bence durum hic de boyle olmoyacak. Cumhurbaşkonı Elysee Sorayında kolocak ve kimse onayasal hok ve yetkilerini elinden almaya co'ışmoyacok. Ancak bunun dışındo ozel yetkileri de kolmayacoktır.» «Bu on6yasol hokion ve yetkileri nelerdir''» tBunlar hem cok önemli, hem de sınırlıdır. En onemll ve etkili olonı ise tektir: Bu da, parlomentoyu feshetme yetkisine sahipllr. Amo bir yıl Içinde bu yetkisini bir kere kullanabilir. Millet Meclisi secimlerinin ertesi gunu bile parlamentoyu teshedebîlir. Bu cok önemlidir. Ama bu öyle bir silahtır ki «boomerang» etkisi yoparak geri tepebilir. Yani mecllsi feshettikten sonra Sol yeniden iktidara gelirse, o zaman bir yıilık bir sure icin tumuyle Giscard'ın eli kolu bağlı kalır. İstira etmek zorunda değildir. 1981 yılmo kadar gorevi başında kalobilir. Moral yonden oğırltğı, gucu zayıflamış olobilir. Cunkü ülke torafındon desteklenmemiş, reddedilmlş olacaktır. 198V de görev süreslnin dolmasından önce hic bir guc kendleini iştifoya zorloyamaz. Bu nedenle Meclisl fisnederek "•ecimierl yenilemetf yetkfİY Wyuk bir dlkkajl» kullamlması gereken bıt siloMttjf Engelleme «Başka neler yapch'hr?» «Yaso tosorılorını geri çevirtip, geclktklp Mecllsten iklnci kez gecirtmek yolunu da secebllir. Bu da pratik yoran olan bir yontem sayrtmoz. Cunku aynı yosalar yeniden meclisten geçip önune ge lecektir, Bu da kendisini yıpratabUeceK bir yoldur. Yasaları, anayasa mahkemesine gondermesi de dusunulebilir. Bunun tcin yasalorm. anayosoyo ay kırılığı ortodo olmalıdır Oyso onoyaso, Sol Birliğinin hazırlamış olduğu Ortak Hukümet Progromının blrcok noktası icin bile pek acık seçik değildir. Şunu belirtmek isterim ki, istediğlnlz kodor devletlestlrmeye başvurobilirsiniz. Anoyoso, teorik oiorak, komu hizmetterinin devletleştirilmesinl kendiliğinden zorunlu kılmaktadır. Diğer sektorterin devlet tekeline gecmesine de aykırt değîldir. Giscard bunun dışında Fransız ulusuno bir cağrıda bulunabillr. Ama bu do ciddi bir girişim sayılomoz. Bir başka ilginc silohı da, larcrtları oldukca karmaşık bir birlikte yaşama ortomına itebilir: Yüksek rutbell devlet memurlarının tayin lerlni veya görevlerinden alınmalorım durdurabilir. Vali. generol, büyukelçi, bakanlık genel mudürleri, devletleştlrllmiş sektörlerdekl mudürler vb. Bu önemli bir yetkidir. Buna gore yenl hüküm«t cumhurbaşkanının onayını almodon bir «ıliyi merkeze alamaz, bir etçiyi geri çoğıromaz, yenislnl de yine devlet başkanmm onayını aima don etayamoz. Bu da önemlidir. Ancak gelenekleri olan demokrotik bir ulke sayıldığimızdon flei ddnemlnde, öz«Wkhj trreiror1**»»çd,H?PİÎ P'°" valile* kçn^mğjıvçten >4*ğişebilir. Cumhurbatkonı yenl atamoloro karşı cıkacak olurso kamuoyunun desteğinl yitirebilir. Gunun birinde, meclisi teshetmek kararmı alacakso ve bundan kendi lehinde bir bosorı umuyorso, kamuoyu ile Hişkisinl bozmamolıdır. Komu kuruluslarının normol islerliğini soğlomakla do yukumludur. anayasaya göre.. Bu nedenle bunu trenleyecek girişimlerde de bulunamaz.» Soğuk Savaş Ouverger, iktidar değişıkliği oiasılığındo Fronsa'nm tablosunu çızmeye devam edıyor: «Cumhurboşkonının yetkilerlnin tablosunu ayrıntılorı ile gördükten sonra şimdl önümuzdeki iki senaryo olosılığına da bakalınv Soğuk savaş veya barış icinde bir arado yaşoma. Kitabımdo do bu iki senaryonun mekanlzmosmı gös termeye colışıyorum. Birinci senoryo, soğuk savaş senaryosudur. Cumhurboşkonı eündeki yetkilerl ozoml ölcude kullonmaya çolışır. Anoyasanın harfine uygun olarak da Sol'un iktidoro gelmesi mekonlzmasının islerliğini bloke etr»îye cabolor. İlk basta, Sol'un liderini başbakon olarak atamoyı da reddedebilir. Anoyasoya gore, yenl çoğunluğun şeflni başbakan yopmava mecbur değildir. Ancok yeni çoğunluğun uygun gormediğl birlnt başbakan toyin ederse Millet Meclisl bu kişiyi 48 saot icinde devireblllr. Herholde cumhurbaşkonının, örneğin Jean Jocquss Servan Schreiber'1 hükümet başkanlığmo atomosı kend) lehine olmaz. Siyasal denge Mart 1978'den sonro, hlc olmazsa teorlk bakımmdon, bu kez değişik bir işlerlilik yonü denenecektir. Nicin mi? Siyosal guçler orosındokl denge oyunları yüzunden. Başkon, 1974 yılına kodar Anoyasal yetkiterinl kutlanıyordu. Ayrıca bir parlamento coğunluğunun gerçek şefi olorok da yetkileri vardı. Bu coğunluk ise kendisine köru körüne itoat edlyordu. Özelllkle Generol De Goul(e donemindeki durum bbyteydl. İktidar coğunluğunu oluşturon mUletvekiller! hizoya geçlp hozırol durumundo Generaiin emirterini yerine getiriyordu. 1962197* yıllorı orasında milletvekillerlnln yarısmdan fazlasmı buion ki«e halinde buyük bir porti vardı (baslongıcto UNR sonro do UDR oldu). Giscard'cilerin parlisi ise bunun yonında Vüçük bir eklentl idi. Giscard d'Esjaing'in küçuk arubu gücsuzdu. Ancak, 19671969 orasında iktidar coğunluğunun sarsılarok zayıtladığı sıroda önem kazonacaktı. Coğunluk partisl sarsılınca bir destek partisine muhtoc olmuştu. Giscard d'Estaing' in o gunlerdeki durumu ve tutumu ise Jocques Chirac'm bugiinkü durumunu onımsatıyor. Georges Pompidou doneminde bazı kuşkuiar ortaya çıkmıştı URIN: VE KOHİİHİST K&VG&S1 Kurmay Başkan»... 1974'te durum tamamen değiştl. Cunkü buBünkü Cumhurbaşkam ortık çoğunluğu olusiuran en büyük partinin Uderi değil, aksine bir ozınlık llderidir. Yani, De Gaulle zamanında Cumhurboşkanının parlamento üzerine oğırlığı ve elkisl vardı. Parlomento doimo onun önerdiği yasolorı onaylamıştı. Bunun sonucundo ise Başbokon da bir Kurmay Boskanı düzeyinde kalıyordu. Nitekim Pompldounun son kobinesinde ordudan gelme askersel kariyeri olan Messmer'in başbakanlığa ge tirtlmesl ilginçtir.» "De Gautle doneminde iktidar çoğunluğunu oluşturan Meclis üyeleri hizaya hazırol durumunda General'in emiHerini yerine getiriyordu , , Mecl uygu görr bir örn Ser Sch Gis d' I Ba at< Pa 48 di Sol kazanırsa? «Sol seçimlert kazontrso ne olacok?» sorumuzu şoy'e yanıthyor Duverger: »Sol'un seclmlerl kazanmast hollnde bu »»t ı r . Çunkü o zaman Cumhurboş