Katalog

DBIT CDMKBBİYET 2 0 ETIÜI 1971 ABD&'LCANBAZ Işık BARAKLI #t * TURHAN SELÇUK Kız kısmı okuyup da ne yapacak(I) V'ö' a>,mın sonlorıne \akloştığiTiır şu günlerdn ekullor bırer ıkışer acıldı, acılıyor Yenı bır öğret TI yılı başlıyor Pek cok aılede eylul oyı butoesme btr bolum eklenı,or Okul'o ı'gi'ı rrasraflar ıcın ayrılmava başlanıyor Önlır< dık lecek. canta a!ınacok, kıtap defter masrafları olacak Pek cok kucuk fiğrenei ıcıi bır bokıma yasarn l'ovgası başlı\or llk •orumluluklor A vı Byı oğrennek gerekecek G^ru günune odevier hazırlaracak Anneler babclar. coc.ı'luklarının anılorına dalarck cocuklany'o bırlıkte he^e conlonarok onlann ılk he elerı soknesını, o k u • ,aîar olmovc boşlamasın' ızleyecekler. Ben hep bur.ları duşünurcum e/ ul baş!arında Tatıl bıtı\or. şiTıdı bır d f S yılı boyunca og'anmenın se.ıncı başlıyor Son yıllarda oku lar acılırken mutlu kucuk oğreneılsr kadar sevınemıyorum an k Üsteltk sevıncıme gol0* duşuren oku>o başlayan her cocugun aynı kosu1lara «ahıp olamadıgı kaygısı değıl Bu denges'zııkler. fcır ysroe, alıştığımız guncel olaylar oldulor coktan Gsc«n yılkı contayı kLİlanmak bır yıl onceden kaımu enlukle okula gıtnek sorun değıl Asıi sorun. okııta glelemeyen gonoerılmeyen cocuklar I k yıllarda onemsız eıbl gorulen gelecek vıla bırakılon umutlar. OWıarda devomsızlıklar Oğretmenlerın gtolerını aşan ekonomık guclukler Ya sonrosı'5 Okuma yazmavı "soktukt«n kafas rrja aonlunde bır ışık yondıktan sonra bu tutkudgn koparılanlor TürkABD silah ticaretinin ilk yüzyılı, 18291929 'Yeni Türk hükümetinden kastedılen Ankara'ysa silâhlar bolşevik Rusya'ya gıdecektir,tı Doç. Dr. Kurthan FiŞEK Doç. Dr. Oral SANDER Okuma amaç değil araçtır «Can m kız coeuğu değıl m ı ' 0<u»'Up *a ne yapoe«k">» tKız cocugu okur muymuş7 Evlendığı erkek natıl olso bokor, besler » «Namahremdır Kızlar okumcz» «Kızırnı okutacaOım do bona ne yararı olacak'' "ocası mı rohot etsın''» sozlerıyle kendılennı rahato erdıren l«r llkokulun ucuncu dorduncu sınıfında evlend rme< ıcın okgtdon ol nan kızlar Ve ılkoku u bıtırse bıie başke bır olorok bulamavon sonunda okumayı yazmo,ı unutonlor Oysa okumo yazma oğrenmek amoc değıl, a r ac t KÜRTUIUJ SAVAJI YILURI VE AMBARGO Atıl •Jıtımın, 6ğrenımln üzerıne oturtulacağı b'r remel okuma yozmo bılmek Ve 20 yuzyılın son ceyregmde b'l» 1975 genel nufus sayımı sonuclortno gore orur yaıer yurttoşlorımız, genel nüfusumuzun ancak % 70'ınl olusturuyor Kadın nufusu soz konusu olunca bu oran ejahe da duşuyor Okur yazarlık oranı bolgelere gore <J« büvuk dengesızlıkier gosterıyor Hele okur y c o r kodınlannın oronı % 50'nın uzerınde olan ıllenmizl saymok ıcın bır elın parmakları vetıyor Bunlar mı duşuvor nklına nedır sevınemıyorum artık ders yılı oaşlonneta E'bette butun bu gucluklerln engellerin olanokeı?iıkların en onemh nedenı, ekonomık duzenın ,a r'a elu?ensızlıöın dışlılerı, corkları A!ı\or, oğutuyor, ufalıyor, yok «dıyor. Amerıka Bırleşık Devletle'l" nın Ankora da kuruıan <Venı Turk HuKumetıı karşısındakı IU tumu temelden olumsuzdur Ger cı bu yuzden IKI ulke arasında bır «dıp omatık tanıma sorunu» dogmamıştır, omo, çok bılınen yonuyle Amerıka rın 1927 \ 'ına kadar istanbul da bjlunan Bu'.uKelcı ıgını Ankara ,a taşı mamakta dırenmesı, kotu ılışkı lerın colaylı belrtısı sayılnak gerekır Bu ışın bılınen yonudü'. Bır ce bllınneyenı vardır Amerıka Birleşik Devietlerl, Kurtulus Savaşı suresınce. Anadalu hukumetlerıni Sovyetler Bırlıgı ııin paravanası olarak gormuş, Amerıkan şirketlerınce Turkıys y* yapılabılecek tum sılah ve cephone satışlarına koydugu cnıbargoyu kesıntisız surdurr.ıu?tur O>sa o sıralarda kendınden oncekl Osmanlı huKumetlerı gıbı Aradolu hj'<urnetlerı, ın de Amerıkar sılahıcma bu\j< igı ve gereksırıme duydukian anlaşılıyor Amerıka'nm ter el dekı clunısuz tutumu VUZLI oen Turk ye nın Amerıkan sılahlarına duydagu ılg1 ve gereKsn îıe. kıncı Dunya Savası sorrosına kadar^oğun bır sılâh tıcaretj^ ne donuşmeyecektır Donuştufiunde de adı, artık «sılah tıcaretı» degıl, caskeri yardım» olacaktır. 1928 yılında Raleigh savaş gemisi Istanbul'a geliyor, uçaksavar topları çok beğeniliyor ABD Dışişleri: "Kemalistlerle Yunanlılar savaşta oldukları için silâh satışlarına rızamız yoktur,, çarı na gonderdığl notun önemlı bolumlen avnen aşağıya cıkarılmıştır «Goreceğlnlz glbl, «yeni» dıye soz edıl«n bir Turk hukumetı VVİnchester şlrketinden 300 000 tufek ve 600 C00 000 flşek satın almak istemektedir «Yenl Turk Hukumeti» deylmlnden ne kastedildlğınl bllmediğim gıbı adı gecen Edam BeY*l de tanımadıgımı doloyısıyla Bakan lıgımızm bu konuda goru$ b«lırtmek durumundo bulunmadıgını kendısine soyledlm Ancak, odından soz edllen hükumet hakkındo ek bılgller almaktan cok memnun olacağımı, Elayısıvla Amerı<on sılahlar na gereksınme duymadıkları duşunjlurse sılah satışlarına konan sozde genel yasagın tek yanlı olorak Turkiye ye karşı işl«tılec«gı anlaştlır tşte bu karar Amerıkon r Turkı,eye uyguladıgı buyjk cap ta savaş maizemesı ambargolarından ıkırcısı Turk Yunan onlaşmaz'ıklarında Yunanıstandan yana dıplomotık rıudal alelerının ılkıdır. kanlığı'nın Turklye'ye karşı temeldekı olumsuzlugunun surdujunu gosteriyor ABD Bjyukelcılığı nın Ankara\a tasnrnası ve Joseph C Grevv' un da Buyukelcı oloro< atanması ıkı ulke arasındakı sılâh *ıra retının az da olsa canlanmasın da onemh bır adım olmuştur Nı tek m Buyukelcı Grevv un ılk d'o lomatık gırışımlerınden bırı ATIS rıkan tıcarı cıkorları adınodır Turkiye Dışışlerı Bakanı Tevı k Ruştu Aras a yazdığı 25 ağus'.o? 1928 tarıhlı mektupta Grevv şovle dı,or tTurk hukumetınm onu mazdek» 30 ağustos g u r j M.liı Savunma Bakanlığı'nın ' yönet le uçaksavar toplarmı cok begenmış, raporunu sunmasından sonro da bu topların alınrnası konusunda Turkı/e hukumetınce ılk resmı gırışımler yopılmıştır Drıgg* Ordonat ve Istihkam Şırketı vıllar oncekl Berdar Lay olayını hatırlatan b cımde. bu aşamada devreye gırıverıyor Buyukelcı Grevv un Dışışlerı Bakanına yazdığı 5 7 1929 tarıhlı mektup ve eklerınden olayın gelışmesinı ve sonuo larını tum ayrıntılarıyla görebıll voruz Kısoca ozetleyelım, zln ekslltmeye glrmeslnln ve mut laka sozleşmeyi kazanmasının saglanmosıdır Bunun kesınkes olomayacağı Buyukelcılık gorevlılerıncet Allen a anlatılır, ama şırketın Amerıka dakı mer kezı, «Drıggs şırketının sozleşmeyi alması ıcın hıc bır yardım ve cobann es rqenmemesı» yönunde Tıcaret Bakanlığı'nın Tı ca r et Ataşesl Gıllespıe'ye kesln tatimat gondermesını sağ'ar. B J kere, Allen a, Turkiye hukumet nden kendı koyduğu yasaları cıgnemesınln ıstenemeyeceğl an latılır Bu gelışmeler olurken, Drıggs şırketının «batakcı» ol• duğu sözleşmenln ongoreceğl avansı alıp ortadan yok olmak amacını guttuğu ızlenımı hukjmet cevrelerınde yaygınlaşmaktadır. Bu konuda ABD Elçlllk yet kılllerlnın uyarıldığı yozışmaların satıraralarından anlaşılıyor. Drıggs oloyı ve TürkABD silâh ticaretinin llk yüzyılı, ABD Buyukelçısı Grevv'un şu sözlerıyle noktalonmaktadır «Aralormda Chester Grubu, Amerıcan Orl•ntal Bankers Corporatıon, Fox Brothers Internatıonai Corporatıon ve daha boşkalannın da bulunduğu bazı Amerıkan fırmolarının aldıklan işı bıtirecek malı gücte olmadıklannn zamanla anlaşıldığını da hatırloyorak, Drıggs Ordonat ve Istıh kam Şırketı'nın mclî guc vs Istkrorı konusunda Buyukelclliğımızın garontl verdığı ızrenimınl Turk hukumetınde yaratabilecek her turlu eylem ve davranışton kacmmayı doğru bulduk... Bu şırkete daha cok arko cıkmamız uygun ve doğru olmayacaâı gıbı Turkıye'de Iş yapmak isteyan başka Amerıkan fırmalcrına da zorar verecek bıc mde Buyuk elcılığırrızı ve ABD hukumetını bır yenı fıyaskoya ortok ve »o rumlu etmekten biska bırseys yaramozdı» (5 tenmuz 1929 torıhlı mektuptan) (1) Bu v* Itleyen boşka belgaler icin bkz U S Natlonal Archives Political Affolr» of Turkeey. 1910 1929 Mllıtary Affairs ond the Army, Microcopy No 353/41. 1923 • 29 D0NEM1N0E SILAH TICARÎTI Hoover Bod,' Compony odına şırket soymanınm ABD Te'm BATAKÇI BIR ŞÎRKH TtrKiye S'ukumetımn başvura ı sundon kısa sure sonra, Ha< Ana olmadan analık yapdn kızlar Okır ın Sukurlu koyunde 30 35 yaslarmdo Mr anne a cocuğunun bokımmı o<uı cogmdakı en buyuk Mzının usltndığını anlatmıştı Bu yuzden yavrucok okuıa gonderılm«mı»tı Çonokkole nın bır dağ koyunde yedek subo/ öğretmenl k yapan bır arkadaşımdan da butjn kov cocuklon ovaya zeytm toplamaya gıttıklen rcın, ne vaptıysa okuıu zamonında acomadıgının oykusunu dınlemntım Demek kı bolge bolge yurdurruzun uretım ve ıklım ozellıklerı cocuklorın okula gonderılmesını engelleyen nedenler olabıiır Ve elbette ekonomık koşullar cok etkılı oiuyor Tarkwo gıderken o onne kıme emanet eaebılırdı cocukunn ya da nangı kuruma? Tarım ıcın elvenşlı toproöı olmoyOn kovlerın cocuklan elbette gecım koynoklorı neredeyse oraya ok p gıtmeyecek mı'' OKUIlor n bellı bır sure egıtımı soglarnak kosuluyla hangı tarıh !#'<)• acılacagı ne zaman totıle gıreceğıne karor verms'i ıl tlce vt koy ılkofl'etım kurullorıno bırakılmış llkoğretım Yasusınn 10 mod'f^sı ıse ko/ halkı uretm ve ış hayatınm gereğı olora< yay o otiak ve bağ gıbı yerlere taşındığıoda t<ov okuiunun da onioria bırhkte gocecek bıcımde ÖuztnleTmesını öngoruyor Ana ojtun bu maddeler ne oicude ıs'erlık kazonabılmıs9 Okulların acılacagı tarıhlor orasmdo bır ıkı haftalık zanan a/rılıklorından ote... Ya kızlorımız'? . Kardeşlerıne bokmaktan tarlaya glt meve kodar okuması ıcın yapıiacak masrafların kocasırıa yoraTioffiosı kaygısmdan cErkekler sacının telını gorme»ın namahremdır » Yargısına kadar, eğıtılmemeierı ıçın her turlu neden bulunan kızlarımız'' . Kısıtlonan engellenen yıtırllen korletılen umutlarımız... Bır yanda «Kodını eğıtmek toplumu eğıtmektır» dıven uzTtonlar Bır yanda, «Kız değıl mı ev ısı oğrensln cok b ı#» dıyenler . Elbette oğfetelm kızlanmıza ev ışlennl ano honoı bıigı ve becerılerı kazondırorak hongl bilımsel yontemleri uygulayarak oğ>eteceğmlzl saptayalım once Cunku caflın gerekıerınden habersız dunyaya acamadıklon ponc«reı«rden bakmoya bırakıian bu cocuklar gelecejın eşien analorı olocaklar?... Anadolu, Istanbul hukümetın» karşı kalkıştığında. sılahsız cephanesız ve en onemllsi ordusuzdu VVınchester Repeatıng Arms Company adına Dış Satışlar Muduru H f Beebe'ın ABD Dışışlerı Bakanlığı na yazdıgı 28 51921 tarıhu mektupton, Anadolu hukumetınm (cYenı Turk Hukumetı» deyımı kullanılmaktodır), cen onde ve eUıli k şılerınden» Edam Bey (kim olduğu saptanamadı) aracıhğıyla Amerıkolı sllah yapımcılarına başvurduğunu ve 300 000 mavz c plyade tufeğıyle 600 mılyon fışek Icın fıyat ıstedığınl oğrenıyoruz Aynı şırketın yetkılılennden Scott Boody nın yıne Dışışlerı Bakanlığı'na gönderdı 6ı 1 61921 tarıhlı mektupta tTurk hukumetınm satın alocağı 7 9 mm capındo 1908 model 300 000 adet mavzer tufeğı ve bunlann 600 000 000 adet mavzer fışeğı ıcln . daha ileri gıtmeden Amerlko Bırleşık Devletlerı Hukumetı'nm buna ıikece karşı olup olmadığı» soruluvor Osmonlı Italyar savaşı sırasında uygulanan buyuk capta ambargonun yoratıcısı olarak tanıdığımız ABD Dışıslerl Bakanlığı Yakındoğu Işlerl Dairetl nın bu konuda Bakanlık Müste 1 ORDONAT ŞiRKETi ANKARA . YA UÇAKSAVAR TOPLARI SATMAK iSTEMiŞ, AMA İHALE İÇİN TEMiNAT AKÇESi BiLE SÜREMEMiŞTi. ABD ELÇiSi: «DRIGGS ŞiRKETiNE ISRARLA ARKA ÇIKMAK, BAŞKA ABD ŞiRKETLERiNiN TÜRKiYE'DEKj ÇIKARINI ZEDELER. • dam Bey hakkındo da bazı şeyler ogrenmek istedlglm! «ozlerime «kledim .. «Yenl Turk Huku metlı deylmlnden Ankarodokl mllllyetcl hukumttl anlamok ge rektyorsa, o zaman, goruşume gore, bu silahların Turfciye'ye degil de Bolsevik Rusya'ya glde ctğlnl dusunebliirlz.ı Bu nottan sonra, ABD Dışişleri Bakanlığı VVınchester Repeatıng Arms Company'e 27 6 1921 tanhını taşıyan ve şoyle bıten bır talımat gondermıştır •Yunanlılarla Kemalıstler şu aı> da savaş durumundo bulundukları Icın, taraflardan btrlna veya dığerıne yopılacak her turlü yar dımda bakanlığımızın ışbırlığı ve ya rızasının soz konusu olamayacağını kesınlıkle bıldlrmek isterım > Yunan ordularının Ingilız sılohlarıyla savaştıkları, dosllcıler Meclısl Cyesl Franklm Menges'e yazdıgı 9 12 1927 tarıh lı mektuptan, «Türkıye'dekl bır otornobıl dağıtımcısının z.rh şasıll bir arabanın yapımıyio ıçıne makınelı tufek yerleştırilmesi konusundo şırketten fıyat istedığını» oğrenıyoruz. Bunun onlamı, Osmanlı ve Anadolu hukumetlerının Amerlkan sılâhlarına yuzyıl dır duyduğu ılgınln, Cumhurıyet donemınde de surduğüdur. Ancok mektubun sonunda. «Federal Hükumet Dışişleri Bakanlığı nın Amerıkan fırmalarınca Turkıye'ye silöh sotılmasına izın verip vermedığlnın» sorulması, Kur tuluş Savoşı bıtelı dort yıl olduğu ve Amertka'lı sılah yapımcıları Turkıye'ye yenıden ıpazorı gozuyle bakmayo başladığı halde sılâh ambargosunun kaikıp kalkmadıömı acıklamayo gerek bıle duymayan ABO Dışişleri 3amınde Ankoro'da bir kamyon yol testl yapacağını ögrenmış pulunuyorum .. Yarışma duyuruiurken yetkllılerce cok kısa bır sürenın tanınmış olması ve en azm dan bır ıki Amerıkan şırketının verılen surede komyonlarını Ankora ya ulaştıromayacaklorının anlaşılması korşısmda, anıion testın hıç değılse eylulun 15 veya 20'sıne kadar ertelenmesı. Amerıkalı kamyon yapımcılorınm yararına olacaktır... Tıcaret Ataşesıyle benım bu ortak Isteğımıze destek olmanızı mlnnet *ıo şukranla karşılayacağız > Soz konusu kamyon testl 30 eyluldt yopılmıştır Turk ABD sılah tıcoretındeki ilk yuzyılın son onemh olayı, Raleigh savaş gemıslnın 1928 kışında, Istanbul lıman'na gelmesıyle başlar Gemıyı gezen bir Turk Askeri Kurulu ozellıklelgh'dekl uçaksavar toplorının yapımcısı olarak tanıtılan Drıggs Ordonat ve Istıhkâm Şırketı'nın temsilcisı Herbert Alleen Istanbul'dakı ABD Tıcaret Ataşelığının kapısına dayanıyor Elınde ABD Tıcoret Bakanlığın'n Ataşe lığe gonderdığı bır de yazı var aır «U S Steel Du Pont de Me mours. Chase Natıonol Bank ve başkaları Amerıka ya yenı ış aionları oçmada Drıggs'le cok ılgılenıyorlar » Allen ın hukumet yetkılılerıyle tanıştırılma ısteğı yerıne getırılır, amo bu oroda, TC yosalarıno gore, bu tur dev let alımlarında temınot akcesl yatırılmasının veya temınat mektubu gostedılmeslnın zorunlu olduğu anlatılır Konuya ılışkın yazışmaların ve Allen ın An karalstonbul arasında dokudu ğu mekıgın butun amocı, Drlggs şlrketlnin teminat göstermeksl BITTI GARTH Deniz Kuvvetleri Komutanhğı Seyır Hıdrografi ve Oşmografı dan bıldırıimlştır Ddresı BaşKanlığın DENiZCiLERE VE HAVACiLARA 123 SAYILI BiLDiRi 1 2 ve 4 eklm 1977 tarlhlerınde 10 00'dan 18 00 e kadar aşağıdakı noktaları blrleştıren soha ıcınde seyretme demirleme, avlanma ve bu sahanın 2000 metre/e kadar olan yukseklıği can ve mal emnıyetı bokımından tehhkelıdır. KARADENİZ YENİKÖY AKPINAR (1) 41 derece 23 dakıka kuzey 28 derece 44 dakıko doğu (2) 41 derece 22 dakıka kuzey 28 derece 55 daklka doğu (3) 41 derece 16 dakıka kuzey 28 derece 45 dakıka doğu (4) 41 derece 16 dakıka kuzey 28 derece 41 dakıka doğu DENİZCİLERE VE HAVACİLARA DUYURULUR (Basın 25172) 8725 DiŞi BOND BU KÖSEDE CEVAPLAND'P'LMASINI İSTEDİOINİZ 9ORULARI AŞAGIDAKI AORESE YAZINIZ. KADIN KÖŞESI CUMHURIYET GA2ETESİ HFDEF. DEV BiR DENİZ GÜCÜ! TÜRK DONANMA VAKFINA YAPACAGENIZ YARD1MLARLA BU HEDEFE ULASABiLİRıZ