Katalog

CUMHURİYET 2 7 AĞUSTOS 1977 Y E0I Sanat Edebiyat enı Turk Şlırınde Edlp Cansever'ln Cırünlerl kfındlne ozgu yapısıyla diki'Otl ceker. KencJıno ozqu sozunun na onlnına qoldıfllnl Cansaver son ikl kltabındn c Bon Ruhl bey nasılım «Sevda lio Sevgl» daha bellrgın bır bıcımde ortaya koymuştur Cansever ın şılrının Ikı ona ozelliöı vardır Yaşamı nın tutanagı bPİgesı olmnsı bır de şıır ışcılığı Yonl bır oz yenı bır dıze bıcımı onrin yalınlık duzeyıne vanrken Işcıllk evrelerınden gecmlştlr Olağanustunu olaâan gosterrnek ıcm yapılan bır ışcılıktır. Cansever lıı aynı ozu, şıır yukunu başka başka blcımlftrde yazdığı qercektlr Bu davranışı bu tavn, ozun degışık acılardon bakıldıfiında, değışık vaşam dıllmlerınde ve kesıtlerınde yazıldığlnda başka bir anlam rengl, boşjka blr yoru.n renoı kazandığı gerceÇıne yaslanır Bılınçle kulionılnn dııyarlıflı dpnfltım altına alnn bır şıır ıscıliçınln başarısını COITÎPvrr deı ızlpyebılırslnız «Sevdn ıle Sevqı»de fr11•?rolonn tfik tek kımı zaman lııc bır yuk taşımadıklorını belki ışlevı olmadıklarını soyleyeblllrlz Bulunun ıoınde Nev kaznnırlnr Şaır kışılığı avTintılardo ortaya çıkar Ay« rıntının çaırı olduâunu sezlnletır Onun tedlrglnlıflınl, yalnız gezerllğlnı avorellkle eş tuta» Y moyız Blr arayışm valnızlıflıdır«Şlmdl blr şomandıra denlzln yüzünd» Durulmamif blr onı glbl kendinl salmıştır icimlzdft blrblrlyle konuşan yaprak bolluğu Yalnızlık blr başına kolmiftır» Cansever ın şıırlerl. bu şalrin kendlyle sur durduğu aorustunnasının urunlerldır Yapıtlarındakı erotlzm. clnselllğln tekdü o okımın şalrl olarok gösterllmlştlr Blclmde. başardığı başkaldırma ozun zorlanosından gelıyordu. Anlamın ayrıntısı. yaşamanın bu/utecls bokılan kesldl . Brzce onun şılrlnl on aogru yorumlayan yorgıdır, değerlendırme ol cutudur. • Blzlm Mvdamız do Ayledlr, lyl şllrler glbl Cansever hen tanıktır Kendlne cevrestne Butun bu calkantıdan kalan şıır tortusunu gozler «Sevda ıle Sevgl'dekl uzun şllrlerl Ir^onın tra|edlsinfi toplumr.ol konumuna eöllen önemll urunlfr Amo bunu Consever bır Cehof hıkâyesın n gostftrışslz duyarlıgında telâşsız troıedıslnde venr Cehof bır gun bır dofituna yn/dıgı mektupto şoyle dıyordu «Dun okşam oturduk, cocuklardan va huzunlerden sozettık » «Örneâın bır roman quzelse blraz O roman baştan sona bakımsızdı» Tolstoy un kardeşının yazorlığı konusundrj fioyledıklerı geldı belleâıme bu mısraı oku yunca tKardeşım ya^arlık ıcln butun olurnlu ogelsre sohıp de vazarı yazar yapan zaaflardan \oksun • > Cansever'ın şilrının bunca etklleylcl olmasında ın«;an zaaflorını Işlemesınln de yndsınmaz blr payı vnr Alkol yalnızlıklar lukenmlşlıkler GerCOğfn Insanı ya da iıısan gerceğı Evet Cansever kendı şllr uğrosını hlc kuşku^uz şu ıkı mısrndo özetlemış «Yerını ıy| bıleıı / onurlıı bır ıkı )u<?c.ul daho • (Sevda ıle Sevgl Edlp Cansever Koza Yayınları, 15 llra). Sevdayı Sevgiye Dönüştürmek Dogan HIZLAN zeüğlna Inmez «Yerleştlr bu tevdayı har yarlna Yuzundp ter olan ı u damlocıklarıntn Kaynagma yerleştlr » Cnrsevo' ın «rotızmıne blr örnek daha: «Ne zaman yanyanayız Işte o zaman Doyamıyoruz tanlerımızln bltmez tük»nmez «orgusuna » Cansaver kolıplaro knrşı durriuou ıcmdlr kl, Ikıncl Yenl okımında yer olrrı^ ya da Blraz da herkea Içlndir. Va gellnclğin Iklnci tadıno banzemell. Var «den kandlnl blrincisinden Yanl blr sevdayı tevalye dönuştjren • Yukardakı urunlfr o i u goralıo \jzey kı öğeierın ardında gız jnen guzellığ.n IJ şlnde olduğunu göstgr'r Gelıncld.in ıklnrı tndını orar. Blr I t v d m ı "iqıye rionuşturen» öğeyı aynştırmoya <. J jolor Yoşam denllen nehrın akış hızınria Türk roman ve hikâye yazarları yabancı ülkelerde de aranır, çevrilir olmaya başlamıştır,, Recep BiLGiNTSR ororlonmızla könuşmak bır yoroyı deşmsk gıbı Kendl sorunları sanat sorunları ve toplum çorunları hakkında eski bır yjraya becerıyle neşter vuran usto bır doktor gıbl duraksamadan konuşuvorlar özlemle, ıctenlıkla, korkusuzca i I Y ÖNÜMÜZDEKÎ • • Ikemlzde euregelen tosyoekonomlk slstem II ıclnde gorsel sanatlann, ozellıkle tıyatıonun W \e tıyatıo oyuncularının durumiarı gun gectıkce kötuleşlyor Halkın Ihtıyaclarını sağlıklı bır Clzgıye oturtmuş tlyatroların, tıyatro sanatcılarının karşısına ekonomık sorunlar blrer e|derha gibl dlkıllyorlar Ancak gercek yaşamda sanatcılora yardım edecek onları dar boğazlardan kurtarai cak lyl, yurekll, cesur, durust blr «prens» yok Tlyatroları bu durumdan kurtaracak olonlar gene seylrcller, kendl yarattıkları, yaratabıleceklerl seylrcıler Ancak dar gellrlılerln temel Ihtlyac nıoddelerlni bile guclukle tnmın edeblldlklerl bu donemde tlyatronun neredeyse blr «lüks» lıallne geldığinı soyleyebılmek doğal sayılmaz mı? Seyircının nltollRsel durumunun yanı sıro ozel tlyatıoların karşısında cok buyuk blr engel daha var Burıuvazının yarattıgı dolaylı blr engel Yer sorunu Halen faalıyet gösteren bır çok tıyatro fjrubu orellıkle Ktanbul'dakller gun bo gun top lanarak karşılanndakl bu enqelı yenmenln, vok etmenln carelerını arıyorlar Yenl donemın başla> masına cok az blr zaman kalmasına rağmen daha blrçok tıyatro yenı donem oyunlarını saptayamadı, cunku daho bır cok tiyatro nerede oynayablleceklerlnl bile bilmlyorlar. Gectlğlmız yıl yenl blr hamle He Yonetlm Kurulu ve tuzuğu değlşen istanbul Beledıyesi Şehlr Tlyatroları'nın ise halen bir salon sorunları yok. Ancak maddi bakımdon kıt olanaklarla »urduruyorlar çalışmalarını. Şehir Tiyatrolan 1 Eklmde sahnelerlnl halka acıyor. Usküdar, Kodıkoy. Harblye, Fatlh ve Tepebaşı olmak uzere beş tıyatroda gösterllerml sunacak olan Şehlr Tlyatrolarının her birlnin ayrı yonetlm kurulu var. Yanl «yerlnden yönetlm» geçerll ve eklpler ayrı kadrolardan oluşuyor Gecen sene olduğu glbi yenl donemde de sahne ben/erllğlnden dolayı Harbly» Ile Kadıkoy, Fatlh Ile Uskudar'dakl oyunlar yer değlştlrlyor Tum tlyatrolarda olduğu gıbı Şehır Tlyotrolarında yerll oyunlar sevlncle ve llgl Ile karşılanıyor Bu yılın gecen yıldan ayrı blr ozelllği İse blrl cocuk oyurıu olmak u/ere sekı/ yeılı oyıınun bulunması Bu konuda tiyatro yonetıcllerl Ile yaptığımız konuşmalarda lıepsı yorlı oyunları memnıınlukla karşılndıklaıını soyledıler Şehır Tıyatrolannda seyredoceğlmız yerll oyunlaı tlyatrolaıa dağıtılmış durumda Tiyatro se voılcrın bogonereklorını ıımdugumu/ Nazım Hıkmet'ın «Yolcu» adlı yapıtı fatlh te sahneye konuyor. Fatıh te Savaş Dıncer ın yonetmenlıglnı yaptığı «Yolcundan başka Başar Sabuncıı'nun yazıp sahneye koydugu «Işgal» ve gecen yıldan Orhan Kemal ın yazdıgı «Kardeş Payı» oynanacak Harbıyo Şelııı Tıyatıosunda ise bhakespoaıe In bır Roma Efsanesıne dayandırdıgı yapıtı «Corıolanus» ve gecen yıldan Azız Nesın ın sevılen oyunu «Harıı Oldursene Conıkom» seyıedıleoel' «Corıola nus un yonetmenlıgınl Hamıt Akınlı yapıyor ve Harbıye nın hemen tum sonatcı kadıosu oyunda yer aııyor Ikınrı oyunuıı yonetmenı ise Engın Uludağ Reş.at Nurı Cuntekın ın «Hullecn Kubalı yazar Hector Ouııılerre ın «Buyuk Ikramıye» adlı yapıtının oynonacagı sahne ıse Kadıkoy «Hulle ci) nın yonctmonlujını Burçın Oraloglu yapıyor Buyuk Ikramıye n n yonotınenı ıse Metın Çoban Bır r'ıgor ycılı oyun «Yorgun Savaşcı» Uskutlor Şclıır Tıyatrosunda sohneye ko ııuyoı Kemal Talıır ın unlıı yapıtı. yazarın tarılı anlayışının daha kııvvetlı vurgulandıgı bır oyun Roı laııı Ay^e Şa'.a Komal Tahır ılo bırlıkte oyunlu^tıımı^ Talııı ın olmoden once u/eıııi(Je calıştığı o y u i sahne gerekslnrnelerlne gore duzenlennıış Bellı bır tarılı I osımınde toplumumu<:un msanmın incoionıosı yaıibitılıyor Donem ıie Osmanlı Inıporatorlugu nıııı cokuş yıllarını Ittılıat ve Terakkı donemını kaps>ıyor I ınrı oyun bır cocuk oyunu Toııeı Baılos ın ya/ıp lahneye knydugu oyuııun adı Sırlıkteıı Kııvvet Docjar» Barlas oyun hn'<l ındo şunları oyluyor Bılıyorsunu/ ben beş, altı yıldan b«*n pandomım yapıyoıum ve uzun zaınandan bcıı coouldor ıcln konuşmasız bır oyun "îoıgılomoyl duşunjvordum Corultlor eqer bır oyunda konuşmalor uzaısa oyundan başka şeyleılo ılqılenmeyfı baçlıyorlor Anıa lıareketler, uıı nııkler onlurın daha cok ılgısıtıl cekıyor, bflCjenısını kazanıvor Işte ben oyunumıı muzlk ve sarkıInrla besleyerek bu teınele dayandırdım Oyun dıdaktızme (yanı 70 la ogtntınnye) katmadan bıla> lcnd rıııeyı amathyor» «Ay l^ıgında Çalışkur» (Calıs?kur bir upnıtman adı) adlı oyıınun yonetmenliÖınl 7 ı hnı Kucunifn yapıyor Onarımı yenı bıten Inpfboçı fjrnnme Saıınesı nde Ise Beklan Alqan'III ahneye koyduqu Bf>rto'd Brecht In «Cesaret Ana» Crol Kn^kın In yonettırıı ShakaçpenrH ın «Tıollo'" ıle Cıpssıdnı ve yıtie Frol Knskin'ın derIpylp so'ıno'o koyduqu «Konfpıans» adlı oyun var MEVSİM HANGİ OYUNLARI SEYREDECEĞİZ? özel tiyatroların geçen yıllardan beri çözümlenemeyen salon sorunları, bu yıl da en biiyuk engelleri. ! Gösterilerini beş tıyatroda sürdurecek Şehir Tiyatrolarının yeni repertuarında ağırlık yerli yazarlarda. ra da gftsterllerlnl sunuyor Tiyatro perdelarlnl ge can yılın oyunu olan «Kadınlar Koğuşu» Ile 15 eklmde acıyor Daha sonra Ise Lale Oralofilu'nun yazıp yonettlğl «Beşlk Sözlusü» sahneye gelecek «Yerslz yurtsu?» kalan Dostiar Tıyatrosu'nun l«» repertugrı hoyll genış Gösterılerlnın yanı tıra Izmır da oturan Romancı Sanım Kocagö/ dostlarından dostlanylo söyleşlden «Yıllor yılı uzak olmanın» yokınması iclnde Şu günlerde nelar yopıyor«unuz. türu va lcarlgl nadlr? 1976 yılı Iclnde oltmış yaşımı doldururken cok hastalandım Kırk yıllık ınıde ulserlm ıflah oiınaz bır duruma geldı Kanomalar. holslzlık beMI calışomaz bır duruma getırdı Sonunda amelıyat oldum Yenl yenı uc aydır kendıme gelıyotum Ancak ikl hikâye, bırkac makala yazabıldım şu gunlerde 1975 de bltirdlglm «Tartıçmo» adlı rornanım 1976'da yayınlandı İkl hafto önce da on yıldır yozdığım hlköyelerden blr secme yaptını Hikâye kıtabımın adı «Alandaki Delikanlı» oldu Bu kltabımı da Okar Yayınevı önumuzdekl aylarda pıyasaya cıkaracak Son hikâye kltabım «Yağ murdakı Kız» 1967 de yayınlanmış 1968 de TDK Hıkaye ödulunu almıştı Bu yayınlanacaklar da on yıldır yazdığım ynnt hıkâyelerlmdlr. Ylne şu gunlerde oteden bon tasarladığım yenl blr ro manın lıazırlıklarına glrışıyorum Bu roınanın do calışmasmm en nr ikl \ılımı olocağını sanıyorum bokalım Colısmalarımın lcarigmden soz etmek ıstemlyorum Eh lylsi yayınlandıkca ortava cıksın Son yardığınızın, son blr ikl paragrafı? Hıkâyelerden bolumler verebllırim Ama yuknrıda yazmayo hazırlandıflımı soyledlfllm romanımın notlarından musveddelerlnden bırkac satır aktaralım «Bu kopru esklden tahtadandı Adı Tahta Kopru'ydu Altından akan cayın tam ortasında, bu/uk kesme tnşıardnn orulmuş genlş blr ayağın ustune doğru haflf bır meyllle kopru önce Turk ınahalle8inden yukselır, sonro ylne haflf blr mayılie Rum mahalleslne doğru alcalırdı ( ) Cayın koprunun ovaya bakan sol yakosı Turk Mahailesi, sağ yakası Rum Mahalle^ıydi Koprunun sol başında blzlm evlmız evimızln karşısında da Turk Mahallesındeki tek Rumun evi Rum Klllseslnln papazınm evi vardı. ( ) Komşumuz Papaz Efendlyı oldukca yaşlı. kocaman beyar sakallı, Ortodoks giysllerl ıclnde, başlığı va asası ll« dort beş yaşımın cocukluk anıları ıclnde hep korku lle ammsarım » Ülkamlzda romonın va romancılığın aorunları nadlr? Son olarak bu konuda uzun uzun Cumhurıyet ga<;etesınln sorusunu cavaplandırmıştım (21 şubat 1976) Dedıklerimı bır kez daha ozetleyeylm a) Romanımızın bırınrı sorunu, toplumuınuzun ulus olma billncıne kavuşabılmesıyle sıkı sıkıya bağhdır Edebıyatımızın ulusal olma bıllncının Iclnde dlllmlz vardır Cumhuriyetimızln kuruluşunun tâ onbeşlncı yılına doğru edeblyatta, gıderek romonda, ulus olma bılınclne varmaya başlodık Bu billncın halu yerleşmesı surecı ıcmdaylz Dılınıızın, Turkcemlzln elli yıldır başdöndurucu bır hızla gslişmesı. onnmosı, ulus olma bıllncınıı/m en gozalıcı bır nıtelıgıdır Dılde olduğu gıbl butun kultur alanımızda ulus olma bıllncının »urecı lcındeyız Ulusal olmanın surecı bızl yovvş yovaş roınanda da evrensele flötureceKtlr b) Romanıınızın ıkıncı onenlı t,orunu Doğu u.garlıöının toplumumuzca bllıncıniızln derınlıklerına Işlemış dunya goru^unden, felsefesınden hanı kaderclllkton kurtulabılmeoidır Yuzyıllar bo yu ılıklorımıze. bılincımızln derınliklerlne Işlemış duygusollıktan. doğu duşüncesinn kaderclllğındon romanımız gungundon yakasnn kurtarmaktadır Insanın evrensel kaderıne yakla$maktadır Bu duşunceleri orlaya koymakla kaıaınsar oldugum sonucıı çıkarılnıasın romanımız ıcm Dılınıızın arınması gelışmesı\le bırlıkte gunuoiuz dunya koşullanna kultur uvgun olarak romanımız do hı/la grlışmektedlr Dıkkot edllır«;e <on yıllarda furk Roınan ve Hıkaye ya<nrlan yabon cı ulke'erde de aranır, ceyrılır olmaya başiamış tır Sanatın hemen her dalındn bazı guncel •loganlar agaman o.maya başladı Bu koıiudo na duşunuyorsunuz? Bu durunı tavır en cok tıyatromuzda gö rulmektedır Tlyatronun bır edebiyat turu oldugu bosbayağı unutulmaniakto ya da o\le ıstennıpkte. cogunlukla tıyatıo yazan bır yana ıtılıp tıyatro topluluklarımız ovunlarını kendılerı yazıp kendılen oynamoktadır Bu da ıcınde yaşadığı mız lıızlı kovqacı eylemcı bır polıtık olgunun sonucıı oha gfjrek Sluganlar sahneleıaen taşniak to seylrcıler tarafından bır mıtıng 1 ıs aanınday mış gıbı nkto.eıle bırlıUs t»alonloıda bactın'ı.ıak tadır Bunu vıclamak cıyıplanıok ıcm soylem'yo run Toplumunn.zı n geurınekıo oldgu bır aşaına olarak kabul 6tınel< geıek Yıns so.ı yıliaım hıka ve ve romanlaıında ria bu «îlogan paebıyatı go rulmektedır Ne var kı butun bunlar gecıcıjır Bu kaynaşmanın sonunda Tıyatro \ına yozarri dönocektlr Hıkaye. roman yazarları da slogan.or yoııne kalıcı rdphı oto dbnecekleıdır Sanatta kllk eşmelere ne dlyor'mnuz'' Hpr doneıınje lıor aevııde klıkleşmeler öl mııştur Ne \,or kl son yıllaıdo sı'Ot"al oln lor nedenıyle bu kllkleşmeler daha kohn cı/qılerle Or tayo cıkmıştır Slyasal kiikleçmalerın yoınndo bır de her /anıan olduğu qıbı nos" uklar sen su KU ^aktansm ben bu ku^aktanım gıbı anlomsız klık loşmeler de vardır Hele hele son yıllorda gücle nen yayıne^lerının sözculuguııu edeıı kllklare de ğın ış gelnııç dayan.nı^tır Butun bu kargoşan n yan tjtınalann ılacı eleştırmecıler olmolıdır Ne yazık kı. guclenen her turde edeoıyatımızı ızleyecek, sozunu gecırecsk eleştınnecı eksıkllgı vardır edebıyatımudo Yıne re yazık kl bu klıkleşmeyi koıukleyen klşner da aleştirınecı/ıni dı \en kımı kışılerdır Uınanm genc kuşaktan gelecek yanı, bılgılı, dıyalım eanatcı eleştırmecıiar bıııica guclu şıırlmızı hıkâyemızı, roman ve tıyatromuzu hakkı ıle degprlendınrter Bugur edeblyatıı ıızın rn gucsuz olduğu tur, alan, eleştıımecı eksıklığıdır. AZİZ NESIN ir jtMOKRASI O£M!SI» OVUNUNDAN BIR GÖRÜNUM kl mektuplardan derlenen «Herkesa Selam Marx», Bertold Brecht'in Genco Erkal ın yonetlmlnde «ahnelenen «Turondot ya da Pamuk Nereye Glttl? Tarlışalım» adlı yapıtlar Dostlnr Tlyatrosu'nun 6numuzdekl donemde Izleyecegımlz oyunlorı olacok (ASA) tartısmalı samlnerler fılm gösterılerl vn de düzenleyen Dostiar Tlyatrosu ekim sonuna doğru yenı yerleılnde (henuz bellı değll) perdelerlnl acacaklar Bılgesu Erenııe un defllçlk blr oyunu olan «İkl Kişlltk Oyun». Ulvl Alacakaptan ın dllımlze cevırdlğl Marx, Engeli v» Mnrx ın kantı araaında larından blrinl yıtırdl Cok colkantılı bır yaşam akışı lcerslnde hlc bır deneye atılmoktan ceklnmemeyl ılke bılmls olon D*ry, bu klşlllğl lle cağdaş Avrupa edeblya'ında da ozgün bır yere sahıptır Zengin blr Yahudl avukatın ve blr Alman onnenln cocuğu olarak 1810 1894 tarlhlnae Budapeşte dn doğan Dery iıseden sonra tıcnret okademlsını bltırdl. Amcasının fabrıKasına glrerek calışmağa başladıysa da. kısa surede ilerde amcaiının kondısine bırakmayı duşunduflu bu ış yerınde blr grev oncusu olup cıktı 1918/19 yıllarındakl Işcı oyaklanmasına kotılması yuzunden vatanından cıkmok vo onboş yıl surgunde yaşamak zoıunda kaldı Önce Vıyana ya. ardından Porıs ve Perugıa ya gltti 1926 da yıne Budapeste'ye dondu ama dıngın bır yaşam clzglsl Izlemekten uzak kalaı 1931/32 yıllorınaa Berlln' de gazeterı olorak calıştı 1934'de Vlyona'dakı işcl ayaklaıımasına katıldı AyaKİanmanın bastırılmasından sonra Macarlstan uzerlnden Kpanya ya kactı ama bır yıl sonra ylne döndu 1934 yıhnda üıde ın Rusya ılzerlne koleme oldığı kıtabı Mararcaya cevlrdlğı Icln Horty reiımı larafındon hopse otıldı Kossııth hukumetı 7omonında Ke odııllendlrlldl 1919 yılında glrriıfll Komünıst PartKI lle 1952 yıiındo ceklsmey* oırdf 1956'dakl Macar ayok B lrkac gun önce Tlbor D*ry lle cojjdoş Macar edeblyatı en buyuk roman yazar tYarım Kalnn Cörrıe>d» kucuk kohraman Peter Rozsa nın duygularını, onun kişllığınde kendl corukluğunu anımsayan Lftrinc Parcen Nagy şoyle dıie getırlr «Alobiidlğıne duyorlıklt gözlerlmle cok kucuk ya$to katı gerceklerın karşısına dıkıldıgmıde, bu gercekierı kovramama yardım edecek. acıkloyıcı ve koruyucu bır sevgl tutmadı elimden... Klnısece sevllmedlm ve bu yuzden nefret etmeyı erken oğrendım » Gerci alablldlğlne karamsar değlldlr Dery nın cocukları, ama koranısar olmaınaları bu taze fıdanların ayakInr altında kalıp ezılmeslnl engellemez. Erken olum bır anlamda ya?gılarıdır 1948 de cıkan «Cevap» romanındakı kucuk Bollnt, 1930 Işcı ayaklanmasındn yaçamını yltlrlr «Yarım Kalan Cumletnln Peter I Ise henuz yaşanmamıs yaşannnı bır arkoıtuşmı kurtarmak Icln feda eder Yaşamı boyunca kendıni Marar IŞCIIPHne adamış olan D6ry nln bu bafllılıflı korü korune yanılsamalara surukleyebılorek tıırden bir bafllılık degıldlr Bonımsetilgl toplumsal gercekcılık akımı çızgislnoe onları yansıtırken tum sertlıklerlnı lclerınde boslo dikleri kuşkuları. eşıtsızlıkle savaşırken nasıl kendl aralarındo da eşltslzllklor yarattıklarını olduğu gıbl sergıler Dery'nin Işcllerl genellikle gulmeyl ve sevgıyl unutmuş yokluflun vn nefret ateşının poncfisındR kıvrnnnn klşılerdlr. D6ry, romanlarında gerceklerın BEDROS Kalamıs Todorlden başlar. Kocamı» cınarların gövdelarlnd* yazılor Onları kazıyan eller coktan gltmlt Şlmdl yenllarl geciyor kumlardan. Naylonlar Nesebi karışık kutular Kabuklar, ekmek artıkları Eşlerlnl erken yltlrmlş pabuçlaı H»ı şey öylaca Her şey olduğu glbl Sırnaşık blr kedl kadar. Du yıl lodoslor çok oldu. Holo geceleri kuduran luzgâr Gun arteşl lodoscularm çıvlll dcğnaklerl Denizden kacan seslprl aradılor Kalamış kaylfll blr yprdlr Kıyıdo teınbel kayıkları Utanmış pasaklı denlzle allı mavlll Sıı*;crı Inr oyle Kurbaglıdereys kadar Kurbağlıderrde Reşlt Paşanın sokağı Kirlı blr rnohall» yosmasının sevecenllğl örtpr yuzunu, Istedlglnl yapar. Ondan sonra, Ondan eonra artık gurultu başlar. Tibor Dery'nın ardından Ahmpt CEMAL" lanmasında oynadıflı rol nedenlyle 19571960 yıllorı arasında haplste kaldı. öncü akımlara eğıllmınl sürekll olarak yansıtan, dadolzml ve gercekustuculuğu de benlmsemış olan D*ry gerek rurnanlarında. gerekse şllrlerınrie ışıklarla ve cıgan keınanlarından dökulen ezgılerle orulu romantık Budapeşte gorunumunun karşısında gorcekCİ bır tablo clzer Gıınpçll gunıerln azlıflı. romanlarında dıkkatı ceken bnşlıca noktaiardandır Olaylar çubat v« mart, ya da eklm ve ka8im aylannda gecer genellıkle. ve bu yaömurlu. karanlık aylnr aynı zamanda buyuk rievrıınlerin gercei<i(jştirılriıgı aylardır Sanatcmın Macaristan 1 quneşln altın ışıklannria yüzen ulke degıl ezılenlerın Mocarlstanıd»r Yolları doven yaflmur Insanların tuylerlnl urpertlr onları eviero yo da soğan kokulu lcklevlerlne kacmak zorunaa bırakır; bu karanlık dunyaya arada hlr duşen ışık demetlerlnin oydınlattıgı tablo da lc acısı olmakton cok uzaktır lcinde yoksul klracıların kaynaştığı kohne yapılar, fobrlka bacalarından savrulan duınanlar. ışe koşanlann ayaklarıyla dovülen taş yollar, komsunun komşudan calmağa caboladığı blr derl, bır kemık kalmış hayvonlar grevier ovoklanmalar Dery'nm dekorlnrını bu oğeler oluşturur Çocukların Tlbor D6ry'nln yapıtında ÖZP) bır yerl vardır İşcl coruklarıdır bunlar, cok kucuk vaata Işe koşulmuş olmoları taze yaşomlarını kemırmlş, onları sıcak duyguların fıllzlenlşinden yoksun bırakmıştır. Bas yapıtı akışı arasında ver yer sınemadan eGinlendlÖı bir teknığl uygular Sık başvurdugu gerl donuşlerle olaylara ububtu boyutlar kozondırır Bu tutuınun nedenı, somut olaylar akışını yalnızca ruhsal durumları serqllemek ıçın kullanmasıdır Bu tutumu yuzunden Dery Macorıstan ın Stalin yanlısı Kultur Bakanı R6voı tarafından cKoku<;mijş orlîtokrası yanlısı blr feKefenın savunucusu» olmakla suçlanmıçtır. 1956 da. Macar ayaklanmasının hemen onceslnde Budapeşte de yoyımlanan «Nlkl Ya da Bır Kopegın Öykusu» lle blrllkle Döry. cok başarılı blr hıclv edebl/atına gecer Romonda 1950 52 yıllarının Stalin baskı<;ı altındakl Macarlstan 1 verılmıştlr Ancsa cı'H, savaşta yıtırdıklerı oflullarının '•evqis.nl onlara yamanan Nıkl adlı kopege verır. Ama partının karıkoco u/cnndekı baskısının artmasıyla blrlikte Nıkı n n koşullannda da olumsuza doğru blr değlşme başlar Ylyecek darlığı vardır Bay Anrsa tutuklonır Para<;i7 kalan Bayan Anr^a boylo bır knpoklf) qezmeğe cıktıdjı Icln suc'anır Sonunda Nıkl'yl kurtarmak Icln ellndPkl son kııruşu da verlr Nlkl. atmosferin neden bunra zehlrlendıâinl anlayamak^ızın o'ıır D6ıy san'îdrun koşulları altında Nlklde gercd'te Insono^lunu yansıtmıştır. «Nlki», tEfllencell Blr Gömme Torenl» ve «Dev» adJı yapıtları dılımİ7«) de cevrıımlş olan Tıbor D6ry. roman yazarlığının ve ozanlıflının yanı sıra bır oyun yazorı olarok da tanınmaktadır. Muçtak ERENI T S Halkça Yaşamak Adodım yıırdumrı har şaylml Yuvada dönenen coluflu cocuğu Onun bagrında toprağa karışmanm Yoktur daha uttun mutluluğu. I Dertlorl cllalarl bln blr tözu Guzelllk olur bende «alkım salkım Canımı ortaya koymak nadlr kl uflruno Ey benlm yuce gonullü halkım. Apacık aiınlı gecmlşi ve »6ıu doğru Kabul etmemlş tarihte kulluğu Işıtır darayl tapayl kırac ovaları Halkımın ozlu «olugu. Dlllm dondukc» aenl şakırım Yuroğin ta yurağlmda otar Yurt tutkunu halkım benlm Sovgln damartarımda yatar Senl dıişOnurum gec» günduz Sana uzanır har yolum Goksumde yar etmlş engln toluğun Sanden uzokta bll kl ben yoğum. OZEL TİYATROIAR «Knılnlor Tıyatıooumuın kpoınleşmış v"11' oyunu yok Gecen yıl cok kısa bır sure oynadıkları «Seııeye Bugun» adlı oyunla sezona gırerekler Kgnteıler 3ü Agusıos toııhınde Izmır Turnesıne cıkıvorlo' Henuz kosınlesprnemesıne ragmen 6numuzdekı donemoe oynayacai' muhtemel oyunlar ıse «Bır A^pırın Versene» ve şu anda Newyork ta oynanmakta olaıi «Golge Kutusu» İkl, 0yun da Amoımalılara aıt Bu arada Yıldız Kenter 30 yıllık tıyatro hayatının bır |ubılesi olarok Fmıle Dlckens. ın hayatı uzeııne tek bır kadının oynadığı oyunu sahneye koymayı duşunuyor Kenterler bırcok ozel tıyaı o gıbı sahnelerlnl 1 kasım da acıyorlor «Oraloglu Tıyatrosu» e,lul ayı ıcınde Anka Mehmet AYDIN