Katalog

DORI UKHUBIYET 25 MİRI 1977 IĞRIP UZUN HiKAYE EROL TOY 10 Çok Uluslu Şirketler ve Türkiye Cumhurıyeün kurulmasııu 1» leyen yülarda, ozellıkle kamu hızmetı nıtelığı tasıy&n alanlarda faalıyet gosteren yabancı şırxetlenn mıllıleştirünesı yoluna gıdılmesıne ragmen, ou donermn s.yası kadrosunun ozel yabancı sermayeye karşıt bır tutum ıçınde olduğu soylenemez. örnegın 1923 yılında toplanan Izmır Ikt.sat Kongresı'nde tktısat vekılı Mahmut Esat Bey, «Yasalara sargı gosteren ve ulusal eıtonomının çıkarlarına ters duşmeyen. jabancı sermayeye her turlu kolaylığuı gosterıleceğını» ıfade »• dıyordu. Zaten 9 nısan 1923 tarılı ve 327 sayılı kanunla bır grup Amerıkan şırketıne (Chester Grubu) ulkede 4 400 kilornetre demıryolu ve uç liman yapılması ıçın onemlı ımtıyaaiar verümışn Ha'ta bır gonişe gore. bu ımtıyazlar, emperyalızms karşı bagımsızlık savaşı vermış olan yenı Turk devletının benım semıs o'.dugu ükelerle çelısVa içınde gorulmekteydı Gerçekte Cumhurıvetın ılk \ilîarında yabancı şırketlerın Turkıye"de venı yatırımlara gırmede eskısı kadar he\eslı olmamalarının başlıca neae.ı.. hukumetın ozel yabancı «ermayeye karşı bır tutum ıçınde olmasından degıl, fakat OUVUK şırkellenn artık Turkıye'de kapıtulasyon.ar donemınde elde ettıklen smırsız ayncalıklan bulamamalanndan ılerı geımekteydı Bununla bırlıkta 1929 yılında ulkede faallyet gosteren şırketlerın toplam 6denmıs sermavelenrun "o 50 sı yaban cı şırketlenn elınde bulunmaktaydı (16> Kamu lıızme'ı nrelıgı taşıyan Blanlarda çalışan yabancı şırketlenn mıllıleştırılmesı 16 yıl surau ve vaaancı şırkerlere ta7 mınat oiaraK 2 İ6,5 mılvon Isvıçre frargı .04.5 mılvon Frans'Z frangı 34 B mılyon îngılız sterlını ve 10 7 mılyon Tursc Lırası odendı (17) Bu mıhıle:jtınneler Yenı Turk Devletını e^onomijv bafeımsız.ığın ve ulusal guvenhgın saglan masında, donemın d'ger az gelı« miî ulkelenıden \e somurge.ler*nden a;'irajı onem 1 bır olaydır l">3"239 rıllan oze\ vabancı sermaye' e karşı old ı^ça kapa lı bır polıtıkanm ız.endıgı do nemdır 1933 yılı sonunda Ba yar ın konu ıle İİ5TJ1 gorüşlert oldukça ılgınç*ır Bayar şovle di5"ordu' «Bu memleketın cocuk ıan olarak memlekette sanarı \oicuda ge^in d:ye buyuk bır kulfete katlanırken bunun nı mer'ermı ecnebılere kaptırarak d^ğılız Memleke'ın bır kolorı gıbı şunun trınun tsrafmdan deSÜ. kendı evımız olarak ırnan kalkmması Kemalı«f davanın tenoelıdır» '18). Oysa DP'nın ku rulmasırıdan hemen sonra Bavar ^ao'ıgı basın toplan'ısır.da mem leketm kalkınma^ı ıcm vabancı sermaveve ıhtıvac. oldıJunu ıfade e'mektevdı l ^ i vı'ına ka>1ar zeçen sur<»dp ^7el vabsncı «rmavo konu^unda bazı yasal dU7enlemeler osurü tnışfr Oınps^n 1147 vıhnda Tu^k Parasını Koruma Kanununa iliş kın olarak çıkar.Hn Bakanlar Kurulu karan ıle vabancı şırke* lerın Turkıye've gelı<; şeklı. a macı. transferlerı hakkmda iîk duzeniemeler vaoılrmstır 1930 Mlında kabul edien \asa ıle va bancı sermayelı sırketlere tr?nsfer garanfısı verılrraş 1951 vılın da çıkanlan 5821 savılı va<;a :1e vabancı şırkeMprın toplam kâ'la rının r r 10'unu >urt dışına ransfer e'melenrje ızjn verılmıştır. Ancak Turkıye de ozel yabancı sermayenın gerçek anlamıyla tesvıkmın 18 1 1954 tanhmde ka bul edılen 6224 saulı yaoancı lermaveyı teş\ık kanunu ı!e ba^ ladıg ^oyler»bıl r Doç. Dr. Cem ALPAR Kalabalıklasaeağız Akmayan suyumuz akacak Dftnmeren çarkımız, donecek tnsanırraz olacak, dedık Insanlarla kaynasacağız Parmağmızın ucuyla gosterdığınızı sıze rerdık. Elınızı vurdugunuz, sızm olsun, dedıs Yetmedıyse, şunlar şunlar da var dıye gosterıp buyur etîiK Nazlandımz . Başınızı sokacak dam mısırırruzı e^ecek tarlam, dedinız Sonra baglara el attınız Boş evlerı üstunuze çıkarttınız. Mermer ocalclannın başına kuruldunuz Dentz ulasımını ustunüze aldınız Ada buvuk, mermer bol denız verımlı dedık. Onlara da yeter bıze de Tek yuksunmesınler Ganptırler Gurbetlık çekmesınler. Fılayı ozleyıp gıtmesınler, aıye dusunduk Dıişunmekte de haklıydık Insansızlıg: bılıjorduk bız. YiTnı, otuz yıl oncesının masallaşıp, kulaklarımızda yankılanmasmı bılıjorduk. Oysa. o masal yaşamdan bıze bır oren kalmıştı. Nınelenmız dedelenmız gibı Beli bukuk evler Dışı dokuk sokaklar Suyu kesık pınar lar. Dalı kırık »ğaçlarla. yaşanması guç bır yer Tumü bırbınnın yakını bır a\uç ınsan Da* dag yalnızlık. denız denız korku bulut umutsuzluk Sızın gelışmızle canlanan bır Ada yasadık Ve fcer şeyı goz kırpmaksi7in sıze adadık. Adadık ya, vetınmedınız Kışımn aemed,n.z. derlttın demedınız. Her yerı ustünuze geçırtmeye deoeler.dmız Sonra da raptıklarmızın suçlusu oymuş gıbı. benım oglana yuklendınız Oysa bılıyorsunuz Bız buralıyız Bılmedımzse bıle oğımd'mz, en «ruzel >erler bızımciı Anam, Kalamoakıdıs'ın kızı.cu Dedem:n bağı da, Ada'nın en guzel koMinda. en verımlı topregında dıkılmıştı Gozunu kırpmadan bağışladı Insanımız olsun Adamızın yuzu gulsun, dedı Hem nasılsa babam orda bunun karşılıgını almıştır, dıye duşundü Bızım tok gozlulüğumuz, sızm açlıgınızı kabarttı. Bınm sevuıcımız. mal olup sıze aktı Yne de kanmadınız Yıne de oğlumu kıradıni7 Ses etmeaımH', acımın buvukluğunden edemed'm Ama alacsgınız olsun» Öyle dıngın, sevecenhkle baktı ogluna Kurekîer a\uçlannda yumjşadı Rasımın çefaştırmesıne dırenmedi bu kez Og'u kureklen aldıgında paketıni çıkardı Duşün celerinm vegnılmesı ofkesınm g=rçek vonünu bulmasından kıvanç'ı. ^ıgaranın ucuna yapışiı Sevgısırun yueelıgını gostflrme istegı vangmlastı yıireğınde Parmaklannı açtı Psketı oğluna uzattı Rasım puçlüpunU bıldıjh bır oljrumm p»rçekle«m«^ıvle irldldl Durakladı ılkın Sonra sağ e.ını sol gnğsunun ustüne koyup yansıdı Osman, dırettı Içmı.. or musunu'' Içıyorum Araa, seyrek' .. Sevrek savılır Al, >ak Uratmadı Rasra Çakmağıyla dnre bflbarmın 5igara<:ını rakh Kendınınkını tııruşmrup kalm bır duman «msrturken küreklere yapıştı Bir domıkluk gonışunU engelledı Osman'ın Dumanlann ardında, oğlunun yu7iınu ıçmçk ısnyordu. Basaramadı Gozlennın bugulamsını aralannda bulutlarmn mavılıge bafiadı Duman ınceldı ıplıktoidl, guneşe agdı Rasım'ın vuzü apavdırlık gulumsedı Tra<ı sakallarm dıplenrdekı gozenekler ısıldadı Şakağı zonkladı Osman'ın Dudaklan kasıldı Anan bızı bovle gormehydı kı. dedı «Oglıımu hep sen azdırıvorsun Gavur.» sozcukjeri kulaklannds çınladı Bır sure Rasım'ın bır şey sovlemesını oe>ledı Agzından çıkan dumanm halk.alartdıâını derlenıp toparlandığını, sonra bır ucundan çekıh>orcasına ıızadığını gordu Acısını belırtırcesıne kıvrandı duman Gozlenru kırpıştırdı Osman <Ka% gıvla C'.ulızar'ın Laşında dondu Onu hıç bo5'le gormemıştı Kımseyı gorrrem'ît! btnle kıvranırkpr Ellem'n tum gücıivle kar nını kavramus, kendını yerden vere ça'nodu Sezınlsmeden el lennı \akaladı Parmaklarmm parçalpnacakmışcasına kasılması ürkutru Osman ı Kaykılıp kaldı Bır sure ellennı çekrnce u* raşti Karısı olıun kalım dıırumundakı sınarıt gıbı çırpınıp yere düşunce zıpladı Karnının ıçırde b^r sız: duydu Sızı gogsune agdı Başı keçeleştı. Efılıp yenıden ellerıne vapıştı Zorladı Guhzar'ın çırpınışları ymelenınce, keçelenme çozuluverdı DJşun cesı uçtu Başının ıçı boşalriı. Sancı gerılmıs bır yay pbı, midesmde, goğsunde zıpladı Kolları vajıa öusfj Gulızar snnşm taşlannda kıvrandı. Saçlannın dıbınden oluk oluk tcr akn Gulızar ın Yuzü k^barcıJUandi Dudaklarının kıvılaıı kız'llandı Korkuyla egılıp baktı Osman Urkuyle, dudaklannı dış'edığını gordu D z çoktu . Saçlarını okşadı Parmaklanyla, agzmın kanmı sıldl Yaşlı gozlennı optü. sevecenlıgının kanıtı olarak Avuçlarındaki ürpertının duruldugunu sezınleyınce. umutlandı Yuzur.un sanhğıpa dıkt: bakışlannı Gozlen burucîu Gulızar'm Kupeştede çırpuıan ba lıklann gozlerı gıbı camlaştı Kocaman ıslak ve korkıuıç sonun scısmdaki bakışiar bılmcınde ^nsıdı Ko'lannın arasındakı beden kaskatı k^sıldı L*rkuv> bırakn Tejcanlıhkla venıden kavradı Alnmda, şakakJarır.da ter nonouklandı Gulızar'ın Kamını kav^rayan elı \nımrukJaştı Bed«"in: kaldınp taşlığa \urdu Gozlennde hep o balık bakışı, Osnıana dondu; rum' öldıir beni Osman ım, dedı . Öldur, dayanamıyo Türkiye'de faaliyet gosteren yabancı şirketlerin sermayelerinin yüzde 535ünü Ortakpazar kaynaklı çok uluslu şirketler denetliyor Urivordu Yabsneı sermaye pbi onemh b r kanun Tıcaret ve Ta nm komı«vonlannda gorüşülme den, munaiefetın bulunmadıgı Karma Komısyon'da acelece go rujuleres ^îechse sevkeöılmıs tır '"2,) Ir.onü avnca «Bugunku donz "îikınMlarmıri vucuda gp iırd gı agır ^aı'lardan \abanrı sermaye kazar.çlsn ıstısna edı'. sonucu kannndan mıştır » «Ihtimal «ızlerp vera. tından hanneler fıskıracağı ma <;3İ'.nı soyleceklerdır Halbı:xı b'i kanunla ^abancılara 5 sene. ın spne hat*a 12 «ene surecek ve an fak ondan sonra '.şletılmesınp ı > ş anacak hır madcie,e ar ku a nıın • av beklpt;;eme7 miTdı ? Zira bu kanunun her maddesı I Kamu hizmeti niteliği taşıyan alanlarda çalışan yabancı şirketlerin millileştirilmesi, Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren 16 yıl sürdü ve tazminat olarak 236,5 milyon îsviçre frankı, 204,5 milyon Fransız frankı, 34,8 milyon Ingiliz sterlini ve 10,7 milyon Türk lirası ödendi. Çok uluslu şirketlerin Türkiye ile ilgilenmeleri. 6224 sayılı Yabancı Sermayeyı Tesvik ve 6236 sayılı Petrol Kanunlannın kabulünden sonra arttı. Tılrk ekonomısının gehşmesln° vararh olmak Turk o?e! tesebbu sune açık alanlarda çalışmak. *e sel vara'mamak şarti"!a faalrret te bulunacaklannı ongorur A % rıca yabancı or*aklann karları n ı transferı knnusunda ruç bır "iirırlaTia ffe*'rmempkîe sırke f > ı n r?.«=fıve«ı hal.nap satış gelır'p rının yurî dışına transter edıleb1 lannda ve yıllık progTamlard» ver aldıklan gorulmuştür Ome *ın Tuncu beş yılhk kalkınma planında ozel vabancı serm:»ye •ıın ulkede bulunmayan bır fek nolojıvı setırmesı lısans transfer lenrun yabancı ortak payı ıle sınırlanması, ılâç kesımınde yaban f şırkp*lerm hsmmatldp üretı mıne yoneltılmesı gıbı konulara TABLO:4 Çok uluslu şirketler, malî kaynaklarını vergi yükünün en az olduğu ulkede top layarak. bu ülkeyi bir üs olarak kullanıyorlar. TABANCI O J T t SERMVTE TATIRIML4RI tÇt\ VKRtLEN Î Z Î N t E R VE FttLEN GELEN YAB*NC1 SERMA\E 19S1 1TJ3 (Milron TL.) \erUen Irinler (1) 1951 fi3 Bırıncı Plan îkınca Plan 1968 75 1973 1951 73 KATNAK. M«İİTV FUIen Gelen (2) 2345 3M,1 Gerçekleşm» (î)/(l) 5 V, 714^ (W2« 934.7 244,1 2 75«J 32 7 45 5 74fl 1.178,7 % % S09 303 43.7 Bakanlıfı Sozcukler bursaç oldu Bp\Tiının dennlıklerınde dondu dondü Başının sancısına dayana'r.a? duruma gelmce dıkıldı Benl'ğı acıyı yadsıdı Yıne de bumcınde surdurdu kıirsnmasmı. Saçlannın ucundan. tırnaklannır. 4:bme gıttı geldı kıvranıslar. Avak'.arına ?uç. bedenıne denge oldu El vordamıvla K^pıyı buldu Açık bırafcp. komşunun kapısına voneldı Katasını kapıya dayadı A\aklarıyla tekmeledı Kapı kendhgındenm'şceyme açıldı Örtulu bır baş, anlamsız an'am^ız «allandı Kımiıgını giKarma\a uğTaşmadı. Konuştuğunu k»ndı sozcuklennm knlagında yansımasıyla sezınledı, Bızımkme bırşeyier oldu Sozoukler tanelenıp dağıldı Ayak se«lerınm tıpırtısms kanşıp, vıttı Bır sure soluklandı Kafasını doğrulttu Ayaklanrı guçîükle surukledı. Bıme gırerken Nesıbe nm kosusmalannı uledı Kımliğını bırden anımsamış olraanm gucuyle devınımı hıziandı Gulızar .n \enı bır çırpır.151 tepes ro oır baljoz agırhgıvj» ınd: Taşlaştı calası Buzlaştı bedenı Başını zorladı Go'leriTU kendı e^nın ıçınae gezdırdı Duvarlann çı\ıt badanasını, helası nın aşı boyasını seçtı Gusulhanenır. ves'l çerçevesı, mutfagın kırmızısına dogru kaydı Goz pmannda belıren yaslığı t«!likle sıhp, bumiun\ı çektı Nesıbe. mutfftktan kaptıgı bır tası suv'a doldurdu BP7 aran dı B8şorrusunu ıslatıp, vuzıinu bovmuiu. zerdanmı sıldı Gulırar'ın. Aşağıdan yukanya, dıkılip kalmış. Osman'a baktı Dagümışlı|ını sezınleyınce vutkundu Bekledı mr an. Puruzlu oır sesle buyurdu sonunda Doktor Çabuk bır doktor . Sesi, tavanm aralıklarında, duvarlann boyalannda, gırışın taslannaa dalgalanıp vıgınlano: Bırden. oluk OIUK Osr man'ın bıhncıne aktı Sallandı \\&k değıstırdı Bı kıvranan karısına, bır gozlenvle çığlığını surduren Nesıbe ye baktı Kapıdan hızla çıktı Hıhtıma hızla mdı Duraklayıp, yon degıştırdı Recep ın kahvesıne a'ışkanlıgıyla süruklend; Recep. her zamankı tf yennde, sıgarasını tu uruyordu Çelık masanm onundekı, demır sandalyeve çarptı Eğıldı , Dsha ılk sozcuklerını tamamîarken, fırladı Recep, Sen jengeyi ındır, ben motonı hazırlarım, dedı .. Kahvenm kapısını gtıçlukle buldu Yokusu bır solukta hrmandı Gulızar'ı kucakladı Nesıbe, komşusunu kundakladı Taşlığa yığılmış komşu kadınlarm dovunmelenyle şıjmış bır yelken gıbı denıze yoneld:. Mo'ora atladı Recep ın elını cebır.de sezınce, lrkıldı Yadsımak amacıyia sılkelendı. Recpp tersleyıp, avucundakını cebıne bıraktı Gulızar'ı kupeşteye jerleştırırken, kıyıya zıpladı Motor se&ını bastıran sozcuklerı, kulagında yankılandı; Yol venrken acıma . DBvanıklıdır'.. Başını salladı Gaz yerdı . Uskur ıvecenlıkle suvu kanstırdı. Hızla koptu ıskeleden Mendıreğın agzında, Et Balık Kurumundar. Kiralanmış teknelerden bırvle bunın buıuna geldıler *sıyırtıp geçtı Ardına bıle bakmadı Kaptan, acıklı acıklı sırenınl çskerek, majna etu. Yenıden vol \Tr:rken bır sovgu tukurdu ka>an motora dogru Bır ara teknenm ın govdesını sancağında gordu Osman Kansıru ona aktarıp tam yol Erdek'e atmak ıçın da\ar.ılmaz bır ozlem dujdu Yollu tekne, ku« gıbi uçururdu onlan. Çabucak ulaşırlardı dostor^ Ve oldueıınıı an'ar ca»«'ne bakarlardı. Işaret vermek amacıyia davranırken, golge pupasından uzaklaşıp, kuçuldu Uzunçle baktı drdmdan V z\mçse »gdı başını.. «Alı eskı gunler.» dıye dusundu. Dızlerının ustune yaydığı serpmenm dehklennl örtiyordu. lyıce eskıjen ıpler tel tel aynhyor, pannaklannın arasmdan kajı kayıvervordu Ustuste \ijrdu|v duğümler, ec kuçuk gerümede kandllıklennden çozuluyor. jakaladığı balıklann vansı, daha vnaze çıkmadan, akıp gıdıyordu. Bu vüzden delıklen, ddgumlerı. >ıneleyerek elden geçırıvordu Başını :;me eğmıs, ensftsme guneş vTirmuştu Bovnunun, susuzluktan çatlamış kıl ornegı çızgılennde o\na?an gunışığı saçılmış ıgne uçlan gıbı bat kıyordu «Şovîe ıstedıgım gıbı bır volı ^ur^am Bır kez eîor.ek parasının u«tur.e cıkabılsem. Atlarım Istanbul'a . Bır naylon serpme alınm Kullan:ldıkça sajS'.fmlaşan cmsınoen Dugümlennı kurşunla bezerım B'.ırda oturup rtîhk o r a r n ° k t a r « ko yakları dolekleı gezerım Kaç kez balık alırım, yıtırdıgım zamanda Doldururum »andalımı Çekerım Erdek'e.. Kaç zamandır, Kam\onıara balık \erı>or motcrlar Ar.sara, buyumuş. (DEVMtl VAR) mektedir Yabancı sermavenin veılı ^erma>e karşısmda bır ım tıjaz haiıne gelmesıne tanaramulumüz voktur» dlyerek kanunun yabancı şırkenı kar transîenne hıç bır kayıtlama getırmernesını eleştınvordu Gerçekte mu'.a.e fet '•abancı sermayenın verh ser mave karşısında bır ımtıvaz ha lme gelrr.esınden endışe du\ar ken avnı endısenm bızzaf ve'h sermave tarafından duvuîd'jgu çik şuphel aır Çunku zarr.anın buyük sTmaye sır.ıfları ve sanavıcısı \aoancı s^rketlerın ıthalatçı nıtpl'&mdeki temsılcısı dunımuiaaydı Petrol kanunu konusunda ı«e a\Tiı toolantıda muhalefet lıderınn so\lediıtıen şunjardı «Pet rol haKıtı sahıplerımn rızası olmadıkça kanmda, aegıv.kl'.k yapı!amp acacı hu'<mu. kora svondakı \e kamuovursdakı mılcade kapıtUlasvon e^ası uaerıne haz'.rıanmıstır » B J ıafdelerden riı» anlaşılacagı gıbı rnuhalefet petrol kanununun gerek ıçerığrne geresse, veterı derecede gomşulmeden Kanun liştırılmasına. karşı çıkmaktav dı Her ıkı kanun da Turk ekono mısınin kapılarını ozpl yabar.fi «ermave ve veya buaünkü dejış le çok uluslu «ırketlere açarken \ar.itlarirasi gereken sorular, 2fl yılhk surede O7Pİ vabancı semn yenın nasıl bır gelışım gosterdığı v» vabancı şırketlprın Turk Eko norrusınm kalkınmasma olan o lumlu ya da olumsuz etkılerının neler olduğudur YABANCI SERMAYE KANUNUNUN OZELltC: 6224 sayılı kanun, Turkryp de yatınm yapacak çırketl*nn. OZEL YABâKCI SERMAYEYi TEŞVİK DONEMİ Yabancı şırketlerın \° özelhkle çok ulusiu şırketlerın Türkiye 1 le llgılenmelen, 6224 savılı Yabancı Sermayeyı Teşvık ve 6326 sayılı petrol kanunlannın kabulunderı sonra arrmıştır Yabancı SermaveM Teşvık Kanunu Amerıkan Dış Ekonomık Polıtıka Ko mısvonu Başkanı Handall, Petrol kanunu ise. Amerıkan petrol şırketlennın hukuk muşavın Max Ball'm yonetımmde hazırlanmış tır Her ıkı kanun da 54 seçımle rınden once, buyuk bi' çabukluk la meclısten geçırılmıştır Yaban cı Ssrmaye Kanunu goruşulurken kanunun savunucusu Ekonomı ve Tıcaret Bakanı Fethı Çehkbaş «Turkıye 3 sene sonra î sene sonra 2530 seneden berı aidıgı mesafenm çok otesınde merhale alacaktır» derkçn Konva mılleHe kılı Hlmmet Olçmen «Bu memle kette yabancı sermaje geldığınde bu kursuden eskı ış kanununu değıştırmek surenyle 8 saathıc ış navatının 24 saat« çıkanlması ıçın ısrar edeo?ğız» dıyerelc ka nunun ış hayatım ne denlı car landıracagıru anlatmak ıstıyordu 119 ı Petrol kanunu gbruşulürken de zamanm Işletmeler Bakanı Turkıye'nın yabancı şirketler ol madan petrol çıkaramayacağır.ı ıfade etmekıevdı Bakan, 1933 54 yıliarı arasındakı koskoca do nemde ancak 58 bın ton gıbı ortemsız bır yılhk uretıme ıılasıl dıgını sovlüjordu Ovsa konuyj ince^e^en bır uzmana gore bura da buyak bır kandırmaca vardı Çunsu 1935 1940 arası jeoloıık ve leotızık ara«*ırmalarla ^eçmıs ancas 1940 da deneme kuvJbr,. aç:lma^, ucari onemdeki petrol ıse 1952 den ıtıbaren uretılmeve başlanmıştı Yanı 1954'un yıllık 58 000 ton uretımı 20 yıllık degıl, taka* IKI vıllık ısletme donemınıtı sonucuydu (20) Sımdı başka bır sorjyu vanrt"amak jıırarlı olur. Acaba bu kanunlar çıkarken muhalefetın iLtumu neydı' Muhalelet ozeüiKle 'Qi4 «eçun lermde ıkı kanunu da onemh o» çude eleştırı korusu vaptı Muhalefet hderl Inonu Balı< kesrde vapılan açık "nava toplap tısınaa kanunu, .cab'il cd\ :şın dekı usul bakımırian şi\ıe ele? Ieceginı ve transfer edılmeyen kârlarm ıs^endıgınde ana sermaveye ılâvesmı kaaul etme<ttedır Bunun dışında vabancı ve yerlı oı'aklık pa\ı bakurımdan bır «ı nırlama getırılmpmekte ve yerlı jırketlere tanınan outun hak ve ^Barlardan \abancı sermayelı îirketlerın de vararlanacagını ka bul etmeK'edır Butun bu nıtelık lerı ıle vabancı sermaye yasası Turkıye Tıcaret ve Sanayı Odası rın hazırladığı ıktısadı raporda bıle «Dünyamn en lıberal yaban cı sermave kanunu» olarak ta nımlanrmstır (22) Gerçe<te yasa, genel prensmle n ortaya kovmakla bırıikte uygı lamayla ılgılı ayrıntıya fazlaca gırmedıgınden uveulamac'.ya gen:ş bır etkınlık alanı bırakmış tır Ozellıkle Planiı Doneme ge çıldıkten «onra da bu gıbı uygulama edbırlennm kalkınma plan değınilmektedir. Aneak plan ve programlarda belırtılen tedbırlenn de gerçekte ne derece uygulama a'anı kazandığı uzennd« ar tışHması gereklı bır nusustur YABANCI ŞiRKETlERiN TAPISAl OZElliKlERi Yabancı «ırket \atırım'an 'çın verılen ızm'.er ve şırketlerın fnlen getırdıklen sermaye tablo t' de inceleımektedır Tablodan da ızlenec=g' gıbı 19511973 vılları arasmda 1 17R 7 mıiyar TL'îık ozel serma\e gelmıştır Oysa verılen ızınler 2 756,5 rmlvar TL dır Bu şekılde gerçekleşrre oranı % 42 cıvarında kalrr.aktadır Cer çekleşme oranlarınm bu derere duşuk olması hakkında so mut bır vargıvi varmak guç tür Ancak rerek va'ınmır jreldıgı ulkede ve gprpj<=p Türkıv» d» ^asal na**a so<=\al \a TiFFANY PATA4OC32IS fsfl UMUTA^A" pıda meydana gelen değışmelerln gırışımnlerm ilerısı ıçın kar b«>k leyışlerını değışt:raığınden vahrım kararlarım olumsuz yonda etkıleyebılecegı sojlenebılır. Ornegın AET ıle katma protoko'üjı ımzalanmasınaan sonra. bazı yabancı şirketler gumıuklerdekı hımaye yetersızhgı nedenıyle Turkıye'dekı projelermden vazgeçt.f lerıni soylemışleniır. Kanımızca, ozellıkle uluslararası alanda pazar kapa^mış olmak, dıger ra<ıp şırietlerın yaUrun kararlannı e\<Jemek gıbı şırket yonunden stratejık sayılan faktoner de yatınm mıktannı etkılemektedır Eğer j'abancı şırketleruı tesvık tedbırlerme duyarlık gosterdıgı tezı benımsenırse, ıkıncı plan donemınde gelen yabancı serma yenın ortalama vıllık artış hızır. bırıacı plan donemınden dalı< cazla olması bırıncı beş yılliıi plarnn son \ılmoa çıkartıIan ve ıkıncı plan donem. boyunca yaygm olarai ujgulanan 933 sa>ılı Teşvık Kanur.unun yabancı şırketlere tanıdıgı teşv.k tedb.rlerı Ue açıtlanabılır lurkıye'ae taalıyet gosteren yabancı şırketlerın mceleme konusu yapılması gereklı yonü de şırkeflerdekı yabancı ortak paylanoır. 1974 sonu ve sestorîer ıtıbarıy.e bu pavın yapısı şoyledır Tuketım malları sanayunde ÇÎ l^an şırsetlerde % 60. ara mallan sanayunde çaiısan şırketlerde ''» 48 ve yatırım mallan t sana. 'iınde çalışan şırıcetlerde ıse "« 41 Ancax bazı şırketlerde yabancı onak payı, bu ortalamalann çok daha uzenndedır Orneğın ılaç sanayunde >abancı ortak pavı 'a 9ti'a kadar çık maktadır Gerçekte tıbbı ılaç uretımmde kullanılan teknolon nın bas'tıigı \e yavru fırmava vapılan hammadde satışlarından bu VUK Karlar elde etme oıanagı, •vabancı şırkeüerı Turiiye'ye saıt lısans satmak yerıne bızzat yatırım vaparak, sermayenın OU\UK bır oolumunu Kontrol etmeve • oneltmıştır. Aacak ozeljısle \unanıstsn, Poıte<ız \e Ispanya gıoı ulâeı?r le karşılaştınieıgmda, yaoancı şırıtetler.n TurKıve'de verlı gı nsımcıleı le ortaıcliK Kurmajı tercın ettıklen gorulmektedır Kaumızca our.un ceşıtlı neden lerı olabılır Her^evden once, yabancı şırnet ekonomık. sıva sal '.e &o^\a koşuüarını ÇOK ıvı DiImsd'.Ei bır ulkede yatırım ya paken sermaverıin tuınunu get r mewp rıskı dagıtmai ısteyece^ tır Avrıca vabancı şırketın uretım surecınde karşılasacagı o ı rokratık guçluklerı tek başına çozumlemesı ımkansızdır ÖZPI lıkie vone'ınıe yakın venı ort»'; pavmın azlığı \avru sırketm de netımınn, vaoancı ortak taralın dan yapılmayacagı anlamını ta sımaktadır Turkıye de çok uluslu şırket.ere bağîı vavru ş.rketler çok kez ek lısans anlasmalan ıle, teknolo]i, vonetım ve ftzıkı glrdıler bakımmdan ana sırkete bağlanmışlardır OECD ıçın yapılan bır araştırmada, goruşme yapılan vabancı şırket sozcusunun aşagıda degı nılen açıklaması çok uljslu şır ketlerın az ge.ışmış ulkelerde hangı nedenlerle ortak kabul ettıklennı gostermesı bakımmdan oldukça ılgınçtir «Yerlı ortaîı mız ne teknolouk bılgıye ne vonetıcılık vetenegme, ne de pazarlama reknıgıne sahıp Avrıı"» onun koydugu sermayeve de ıh tıvarımız vok » Halen Turkne'de faalıyet g5ste ren \aoancı şırkPtlerın sermave lerının *> 5.1'u Ortakpazar ka\T,a'< lı çok u'uslu şırke'ler 'arafından kontro] edılmektedır Bunu Ame rıkan \e îsvıçre kavnaklı çok ulııslular takıp etmektedırler Resmı kayıtlardan, Türkıye i° faalıyet gosteren şırketın gerçek ten hangı ulkeye bağlı olduğun'i anlamak guçtur Orneğın Tıcarpt Bakanlığının 1973 jılında ujguls d:ğı bır ankete venlen cevaplar dan, Amerıkan karaaklı Abbot ılaç fırması Venezuella, Ingılı? kajnaklı Derby Alman. îtalyan Pııellı Isvıçre, îsveç kaynaklı Atlas Copcu ıse Belçıka şırketı ola rak gorulmektedır Bu durum, ozellıkle vergı nedenlenyle, çok uluslu şırketlerın teıtnolo.u sa tışlannı ve;a yatırımlarını dırekt olarak kendılermın degıl, fakat başka uİKeleröe kendıîerıne bagh yavru şirketler aracılığı ıle yap maların'n bır sonucuaur Çok uluslu şırketlenn özelHklp, malı kaynaklannı vergı yükil nun en az oMugu bır iıİKede *op lavaras dıger ulkelere. vapı'.acak va'ırım.arda bu ulkevı us olarak kullandıkları da bılınmek'edır. Turjtıve'de en fazla AET *avnaklı ozel yabancı sermayp bu lunduğuna gore skla selebılecek bır soru, AET u\elığ1nm >ze,llıt le bu kavnaktan gelecpk sermave î \T nasıl etkıleveceSıd:r' Katma Protokolun 50 ve 51 ıncı maddele rı, «akı* taraflar arasırda seımaye hareketlerının kolaylaştınla cağını» ve ozel vabtmcı sermaye konusunda Turkıye'nm tnpluluga «en jasın kayırılan nıılle*!1 kurs.ı nı uygulacagı ongorulmektedır DPT nın bır raporuna gore AET kaynakn şırketlenn, ıthalatta<cı ka\ıtlamalar kalktıktan sonra, daha çok gıda sanayime ve b'r de kenai ulkelennde sosyal prob lemlere neden olan, lşçılıgm agır lık kazandığı dokuma. konfek'i von, elektronık mamuller mor."ü jı gıbı alanlara gelmesı muhtemeldır. (16) TAHStV H . Sermave Hare keti. Amedi Mathaası 1930 (17) SELIK MEHMET, Türkiy»de Yabancı Sermaye H92319S0) S B F. Yavını 1961 (18) Celal Ba>ann Porlev ve De meçleri 1921 19M (19) VVCIOGUJ D O Ğ W Türldvenin Düzeni. Bllgl Yayınevi 1973 (2(1) C E R î n M t N t R Fetro) Em pervalitmı, Snl ^ gvınlar 19fiâ 21) Cumhunvet 24 n ı u n 1»»4 (22) tKTtS4Dt m P O R TOBB, PKT AIOBRfS'TE. ARTfSTf. GARTH KÛ.OAD. <3OBEV LISİMİZ. LAQIA TAHAFI ı KAOINlKf eEyİM O41J6ALAAU 8ÜLUKI Eleman AEınacaktır Faıcultemız Gen?I <! Ta'bık: Matematiıî K'Jrsosjrp polou ve Fonksıyoneî Analız alanında bır profesorlu*. Jeolou Klırsusune bır doçenthk Komılr Jeolojısı ve Bıoststıgrafı bir Edebiyat Fakültesi Dekanliğından Falrult«mi2 Sosjal Antropolojı ve Etnolojı Kursusune Asîstan Ahnacaktır. Is'ekii'.erm ımtıhana ?iTeceslen yaoancı dı.ını fcılaıren bır dılençe ıle II N'ısan 1977 tanhme kadar De^an ıgımıza muracaatları ılan olunur CBasın. 13Î83) 2801 JeoloU Kursusune Harıta Çızım ve Saha Jeolojıs' alanında bır asıstanhk. kadroları açıktır Isteklılenn 10 Nısan 1177 günu akşamına kadar Ege Unr.ersı'esı Fen Fak Dekan1 ğına muracaatları du^JulJr Sasın YARIN: KREDi KAYNAKURI VE KAR ORANLARI