Katalog

c T Ekonomi Ekonomi ... Ekonomi Ekonomi ... Ekonomi Ekonomi ••• Ekonomi Ekonomi ... Ekonomi Ekonomi Türkiye altın ticaretinde önemli kaçakçılık merkezi haline geldi Uluç GÜRKAN DÜNYA ALTIN TUKETIMJ ( 1 9 7 6 YIU) Ortadoğu Ukelerl 1 Türkiye 1 Suudi Arabıstan ( Iran » Abu Dubaı <) Kuve>1 4 ) Dıgerleri I Jzakdofu l'lkelert < 1 Hong Kong < t Singapur 4 t Japonya t ) Dığerlen Avrupa Ulkelerl • • • • • Italya Federal Almanya Ispanya Fransa Dığerlen 380 Ton 130 » 80 » 70 » 50 » 30 » 20 » 330 115 105 80 30 570 200 70 45 37 218 » * » » » > ürkiye altm üearehnde dünyanın en onemh kaçaıtçıliK mer«.ezlerınden oırı haline gelmıştır 1976 yılmaa Guneydoğu suunnoaR Tur fciye'ye pıyasa değerı 10 nulyar lıranın uzerınde 130 ton altm gırdığı \e bu mık^ann toplam dunya ticaretınm yuzde 8'ınden fazla olduğu beıırtılmekt«dir. Bu mıktar altm ayrıca, Merkez Bankası'mn elındekı 109 tonluk rezervm de boyutlarını aşan bır kaçakçılığm varlığını sergılemekteaır. Ilgılıler. Turkıye'de altına olan talebm, son yıllarda gozlenen yuksek oranlı fıyat artış'.arı ve ekonomide yaygınlaşan devaluasyon bekleyişlerı nedenlerıyle olaganüstu bir bıçımde arttığını oıldlrmektedırler Ancak. Etıbank'm kayda değme? laaliyetlen dışında yurt içı üretımi buljnmayan altın talebı kaçakçıliK \oluyıa karşılanmaktadıı Buysa, dış gehrlerımızı gıderek artan blçude kemirırken, içerde de yatırımlara yonlendınlmesi gereken mılvarlarca lıralık tasarnılu üağlamaktadır. Ilışıktekı «Dünya Altın Tüketımi. tablosunda, 1978 vılında altın fcvulamm tutarlan ulkeler ıtıbanyle verılmıştır Merkezı Londra'da bulunan ve altın konusunda onde gelen uzman bankalardan bırı olan Samuel Montagu Bank tarafmdan durenlenen bu tablo, 1976 vılında dünva tuketıraı rın bır onceki yıla gore yuzde 34 oranında arrarak 1 580 tona çıktıgını belırlemektedır Samue; Montagu BanVa gore, bu 1068 vılında •erbest piyasaya geçilmesinden bu yanaki en buyuk artıştır. Talebin karsılanmasında ıse özeltıkle Sovvetler Birlığı'nın satıslannı ıkı kat dolayında çoğaltarak 300 tona çıkartması etkilı olmuştur Dünya tüketimlndeki artışta, sınai uretimde kullanıian a'.tınm vuzde 5 ıle oldukça onemsız bır paya sahıp oldugumı kaydeden Samuel Montagu Bank. Ortadoğu ulkelerınden gelen talebm dort kat, Uzakdogu ulkelerınden gelen talebin ıse ıkı kat arttıgını beHrtmektedir Bu arada Italya'da altm alımlarını 80 tondan 200 tona çıkartmıştır Italya'nın altın alımındaki bu artıs da, Ortadofrı ülkelerıne mücevherat şeklınde yapılan ihracattan kaynaklanmıştır. OrtadoŞu ülkelennin fa!eb'ndeki sıçramada en önemli pay, petrol zengınl Arap ülkelermden çok Türkıye've aıt çordnmektedır Samue'. Montagu Bank. Lubnan İç Savaşı nedemyle geleneksel Bevrut Pıyasası'nın Şam'a tasındıguu ve piyasada en büyük alıcırun, «altm para kullaniınının hızla arttıftı» Türkiye olduğunu açıklamıstır. Türkiye'ye Güneydoğu sınırından kaçak olarak giren altın miktarı, toplam dünya ticaretLnin % 8'inden fazla ı Turkiye'de altın piyasasını Istanbul'da Kapalıçarşı'da bulunan' sayıları 2530 dolaymda sarraf kontrol ediyor. Bırleşık Amerika Dığer Ülkeler Merkez Bankalan 190 > 90 20 ı MC, EKONOMİK PROGRAMINDA VAAD ETTIKLERİNİ İKİ YILLIK İKTİDARINDA YERINE GETIREMEDİ IKı YILDA LıRANIN DEGERı YLZDE 26 3 DÜ5URULDU, ENFLASYON ORANLARI YUZDE 3O'UN UZERıNE ÇIKTI. SPEKULATıf KAZANÇLAR YOGUNLAJII VE KJYRUKLAR UZADI. İki yılda Turk parasınin degeri dolar karflsında yuzde 26,3 oranında duşurulmuştür Cephe hükümeti ışbaşına geldığinde 1 dolar karşılığı Turk lırasuım değerı 13 85 ıken ju anda 17.50 kuruş olmuştur. (5) Aym sahıfede .ErJlâsyonla etkıli btr çefcüd« mücadele edilecektir» denılmıştır. Tıcaret Bakanlığı rakamlarına gore ik toptan eşya fıyatları yuzde 27 artmış, Ankr/a geçırure endeksi jüzde 33 5 Istanbul geçmme endeksı yüzde 31 8 artış gostermlş^ır Ista*ıstık Enstirtlsunun rakamlarma gore ıse onbır ılde tükeöci fıyatları iki yılda >uzde 50'ye yakın artmıştır. (S) Programria «Mal darlığı ve yokluğu önleylci etkilı tedbirler almacaktır» denılmiştlr. Ikı yıl içinde elektrik, benzin, traktor, kam yon. fueloıl, motorm, fıltrelı sıgara, demır • çelık, jağ. çmıento gıbı mallarda yokluk ve darlıklar görülmuştur. (*) Programın 14 üncu sahıfesmde «Ekonomik ve mali politikayı uygulayan kamu kurulusları arasmda yakın ışbirhğı ve koordmasyon saglanacaktır» denılmıştır. Gerçekte ıse MaLye Bakanlığı. Devlet Planlama Teşkılâtı. Tıcaret Bakanlığı. Sanayı ve Teknolojı Bakanlığı tüm ekonomik konularda ayn göru$ savunmuş ve bu kunıluşîar arasmdakı çatışmalar sonucu ekonomik kararlar alınamaz hal* gelmiştır. Özellıkle hukumetm MSP ve AP kanatlarına bağlı kamu Vmruluşları arasındaki surtüs meler. sık sık şımdıye dek goriılmemış bır ıısulle. kurulm yetkililennce kamuoyuna açıklanmaya başlanmıştır. (Ş) Programda aynı sahıfede «Kamu fmansmanmın sıhhath kaynaiclardan karşılanmasına Itina. gosterılecektır» denılmıştır. Bu ilkenin gerçekleşmedıği son günlerde yayınlanan b:r DPT raporunda şoyle bellrtılmışttr: «Kamu kesimı fmansmanında buyuk aksamalar gozlenmektedır. Bu geiışme ozelhkle kamu yatınmlannm finansmanı ıçın saghklı kaynak bulmak açısından büyük bır sorun haline gelmiştır.» (?) Programda «Spekulatıf kazançlan önleyecek etkılı tedbırler almacaktır» denilmıştır. îki yıl içinde spekülatıf kazançların önlenmesı bır yana traktör, kamyon, demır çehk. çımento, yemekhk yağ. patates, zeytın gıbı mallann üretım ve satış değerlerı arasmdakı farklardan ve karaborsasmdan mılyonlarca lıralık aracı kazançlan saglayanlar turemıştır. Karaborsa hukümet ortak lannca dahı sık sık şıkâyet edılen bır olgu hahne gelmiştır. (?) Programdaiti bır dığer vaad de şöyledır«Pış odemeler dengesmdekı bozulmayı duzeltıd, ıhracatı ve ışçl dovızlennm yurda gınşını teşyılt edıcl tedbırler almacaktır.» Ikı yıl ıçınde odemeler dengemızdekl açık hızla artarak büyuk bır sorun haline gelraıştır Cari ışlemler dengesi açığı 1974 sonunda 718 mılyon dolar ıken 1975 yılı sonunda 1 mılyar 879 mılyon dolar, 1976 yılı sonunda ıse 2 mılyar 280 mılyon dolar olmuştur. (S) PTOgramın 15 ıncı sayfasınde 'Hem üreticı. hem de tuketıcı korunacak, hayat pahalılığı, sun'i fıyat artıslan ve haksız kazanç sağlayanlarla etkıli bır mücadele yapılacaktır» denılmıştır. Ikı yıl içinde bu ılkenın tam tersi bır gelısme olmuş, hayat pahalılığı ve suni fıyat artıslan yapanlarla etkm mücadele yapılacağı yerde piyasada «Şımdı al yann da bulamazsın ya da bu fıyattan bulamazsın» prensıbi hâkım olmuştur. (?) Programda mılli harp sanayımın kurulacağı, Sanayı Teşvık Kanunu çıkanlacağı vaad edılmıs, harp sanayıı. koalısyonun CGP ve MSP kanatları arasında çekışme konusu olduğu ıçm bu konuda hıçbır adım atüamamıs, Ssuıayı Tesnk Kanunu IM Bakanlar Kuruluna büe sevkedılememıs ür. (® Programm 18'mci sahıfesmde Kamu îktlsadi Teşebbuslennm kârlılık ve verunlılık esaslarına gore çalıştırılacagı vaad edılmış halbukı ıkı yıl ıçınde KIT'ler ıflâs noktasına surüklenmıştır. K t n e r m ışletme açıkları 1975 yılında 7 mılyar 438 mılyon lıra, 1976 yılında ıse 14 mılyar 309 nulyon l:ra olmuştur. (îî) Programda elektnk enerjisi ve yakacak temımndekı darbofazların gıderıleceğı vaad edılmıs, gerçekte ıse komur kuyrukları uzarken, elektnk kesılmelerı olağan bır hale gelmıştir. Son alman kararlara gore de gunde 6 saate varan enerjı kısıtlamalanna başlanmıştır. 02) Programda lşsızhğın önlenmesi için gerelcli tedbırler alınacagı vaad edıldığı halde ıkı yılda ışsızlık oranlan DPT rakamlanna gore yüzde 12^9 dan yuzde 13,33'e yukselmıştır. (Q) Toprak ve tanm reformu konusunda vaad edılen tedbırler uygulanmamıs ve reform yozlaştırılmıştır. ® AET ile ılışkıler konusunda programda «Ekonomik kalkınmamıza ve sanayüeşmemıze en uygun şartlar ıçınde AET ıle ılışkılenn yurütulmesı ıçin gereken yapılacaktır» denıldığı halde Cephe Hükumetı donemmde kontenjan arttırımlan ve lıberasyon lıstelennrn genışletılmesı yolundakı tâvızler verılmış, pamuk ıplığı gıbı konularda Or takpazar'ın ıstedığı yonde kararlar alınmıştır. Cephe Hukümetmm programında sosyal alanda vaad edılen «Huzur» da ıkı yıl ıçınde gerçekleştırılememış. halka vaad ettıklerıru gerçekleştıremeyen Cephe Hukumetınm en buyuk ortağı ıkı yıllık uygulamasından sonra şımdı de erken seçım ıstemeğe yonelmıştır. Erken seçım ıçın yapılan propagandalarda ıse halka 1982 yılına aıt ekonomik hedefler venlmeye ve yenı vaadlerde bulunulmaya başlanmıştır. NOT: Birle$ik Amerika. Japonya T* Avrupa ulkelerinde tüketim büyük ölçüde sınal üretimle iljrilidir. KATNAK: Samuel MonUjTi Bank Füsun ÖZBiLGEN ALTIN FiYATLARI L ONDR A 1974 1975 1976 1977 1977 Arahk Arahk Arahk Şubat Mart Ons/S 19R.75 142,00 H4.50 142 25 l i l 25 Gram,TL. 8830 68,48 • 7135 75.46 85 10 ISTANBUL Gram TL. 93.00 7<).70 80.67 84 48 94 50 G NOT: Dunva pjvaAaaı Için fostercr olarak alınan Lo ndra'da belirlenen fiyatlar. ons crama. dolar da resmî kuruna gore Türk Lirasına cevrilerek llrlnci sütnnda, Istanbul'dald firatlarla kar$ılashrma ol»najrı rerniFM açıiından (tostrrilmiştir. ephe Hukumetınm kurulmasından bu yana iki yıl geçmış ve hukumetin en buytık ortagmm erken seçım ıstedığı bu gunlerde, ıkl yıl once hükumet programında ekonomık konularda yapılan vaadierın gerçekleştırılemedığı saptanmştır. Ikı yıl once Ba^bakan Suleyman Demırel tarafmdan Mechslertie okunan hu>.umet programının ekonomık bolumlerındekı vaadler ve gerçekleşmeler şoyle olmuştur. (î) Programm 13'uncu sahıfesınde «Turk parasınm ıç ve dış değennin korunmasına ıtina gostenlecektır» denümıştır. TÜRKIYFDfXi KAÇAKÇILAR Turkıye'ye Guneydoğu sınınndan giren altınlar kulçeler halınde tstanbul'da Kapalıçarşı'da sayılan 2530 dolaymda bazı sarraflara gelmektedır Kulçeler. sarraflar aracılığıyla bır kaç tonluk partıler halmde yılın belırli günlennde Darphane've gönderılmektedir. Darphane'de kulçeler. Cumhunyet altını olarak ıstemlen degerlerde basümaktadır. Ortalama üç ay kadar suren basma ıslemı bittiğinde sıkkeler aiınmakt» ve yenne yeni kulçeler getırilmektedır. Darphane'ye getırilen kıilçelenn menşefnın sorulmaması ve kendl aralannda dışa kapah bır demek bıçimınde örgütlenmıs olan az sayıdakı sar raTannkilerden başka külçe kabu! edilmemesı, gerçekte kaçakçılığa goz yumuldugunu ortaya kovmaktadır. öte yandan bu durum, bır kaç sarrafın Türkiye altın pıyasasmda tekel kurmalanna ve dı ledıkleri gibi spekulasyon yapmalanna da olantvk vermektedır. Ophe Hütnımetinin programuıı açıklatlıçı junun ertesınde, i nisan 1975 tarihindc Cuınhuriyet $u manşeti atmış: •Progtam sevun ekonomisıne daıanıior». Cephe Hukumetınm ekonomlk bolumlerinl oluşturan satırlar inre clcnlp sık dokunduğrunda orta>a çıkan bu • haber *orum. iktidara geldiklrrınden bugune degin ikl yıl ıçinde gerçefcligini hfr alanda olanca açıklığı ile gosterdı. Seçimln haziranda >a da ekımde yapılmasından bağunsız olarak \anian bu %argı UTgulama\la somutluk kazanırken, seçlm ekonomısı koşuUarını ve bu koşuüaruı başin ölçüsunu orta>a koymak gerekmektedir. Oncelikle belirtilmesl gereken, Ccpne Hukumetinin kuruluşunda •seçlm ekonomisi» yatlısıdır. Seçimin ne zaman lapLİacagı önemli <lfgildir. Oyle bir ekonomi polltika ujgulaıualıdır ki, herhangi bır nedenden seçirn erkene ahndığınd» ya ds erkene aluunasa blle, znnuuunda y»pıWıpnda seçmene hoş felecrk ekonomi politikalarınrian geçilmiş olsun. Ekonoraik kaynaklar varoian yapıyı duzeltmek için degil, varoian yapıda islerlik saglamak içın değil, ama salt oy arttırmak yonuııde kullanılsuı. Kaynaklar oyle harcansm ki. kaynak daguımında öyle ölçülere başvurulsun ki, bu «yatırun» sonunda elde edilecek oy sa>ısı en yüksek düze>e ulaşsın. Işte, seçim ekonomisinin siyasal yanı ve amacı. Bo>le bir ekonomi politika uvgularken. bükiimetin programında bu tur bir uygulamaya ılişkın veriler varken, seçimin zamanı hiç önemli değildir. Ustünde durulması gereken olgu budur siyasal yonden. Çünkü daha kuruluşunda cepbeciler bu mantıktan yola çıkmışlardır. Iki yıl içinde gösterdikleri davranışlarda tutarlı tek yan budur. Tek görüş \ardır: «Herşey seçim için». Ozetlenen siyasal amacın, u>gulamadaki aracı »seçim ekonomisinin. kendi içinde de belirii araçları \ardır. Cepbeciler hangi araçları seçmişler, bunu ne ölciıde gerçekleştirmişlerdir?.. îşte, günümfizde irdelenmesi gereken sorudur bu. Tum çabalarını set,im ekonomisine kaydırmış olmalarına karşın ne olçüde başarı sağlamışlardır?... Anılan araçları öyle uzun uzun ara^Urmaya gerek >oktur. Hukümet programında \e koalisyon protokolunde bunlar yeterli olçüde vardır. Protokol ve programm değişik bölümlerinde halka <vaadedilen> oir diıi önlem yer almafctadır. Paranın iç ve dış değrri • istikrara kavuşturulacaktır. Fi>at artışlarıyla mücadele. edilecektir. Mal darlığı ve karaborsa yaratılmayacaktır. Kamu kuruluşları arasında ekonomik işbirliçi gcrçekleştirilecektir. Kamu finansmanı sağlıklı kaynaklara davandınlacaktır. Işsizlik sorunu çozülecektir. Ödemeler dengesı açıklanna çözum bulnnacaktır. Kredilerin dengesiz dağılımı düzeltllecektir. Kamu iktisadl kunıluşlan verimlilik \e kârlılık ilkesine jöre çalıştınlacaktır. Bol elektrik enerjisi sağlanacaktır. Yakacak *nrunu ortadan kalkacaktır Toprak Reformunda gerçekçi çorümlere gidilerektlr. Petrolle iİRili Rore\ \apan kamu kuruluşlan blrleştirilecektir Program \e protokolnn ••\aadettijji ekonomik onlemlerin başhcalan hunlardır. Bunlann dışınd<t bir dr sos>al kapsamlı vasa tasarılarından soz edilm<<ktedir Belirtilen noktalar a*lında Tiirkive'de •düzenin sağlıkb işlemesi» kurallarını tctirrn önlemlerdir. Başka bir deyimle. düxeni d*ğlştirici dpfil, ama düzrn içinde ımım sajla>an kıırallardır. \raçların helirlenmeM teniş kitleleri hoşnut kılacak biçimde seçilmi? OARPHANFNİN ÖTÎS1 Darphane'de bır yılda en çok 20 ton dolaymda kulçe Cumhunyet altını olarak basılabılmektedır. Buna karşılık, bir kaç yıl oncesme kadar resmi kayıtlarda 70 80 ton olarak tahmın edılen vıllık altın tıcaretı bugun ıkı kat artrruştır. 1976 yı lında Güneydoğu sınırından yurda sokulan 130 *on altuıın önemli bolümünün külçe halinde olduğu bılînmektedır. Bunun bılezık, zıncır ve benzert mueevher biçıminde işlenen kısmı ise küçuk düzeyde kalmaktadır llgılıler, kaçak altınların külçe olarak saklanmasına ıhtımal vermemektedırler. Buna karsı ık Reşat altmiarındakl varhgı büınen, Cumhunyet altınlannda ıse henüz kanıtlanmamış olan sahte basuna yonelmmesını mümkün gormektedırler. Gerçekten de, son yıllarda ozellıkle Beşat altınlarında bazı ayar dıişüklüğu soz konusu olmuştur. Turkiye'de altın pıyasasırun son vıllardakı ola ğanustu buyümesi paralelınde kaçakçılıŞın da gıderek profesyonelleştığı behrtılmektedır Onceki vılîarda. canlı hayvan ve oır sure de haşha.ş ka çakçılığı karşıhğmda yurda sokulan altırüar, gimumuzde yurt dışındakı her turlu «gayrıresmı» ka zancın bedelı haline gelmiştır. Pıyasadakı tekel durumu ise yurt ıçınde altın fiyatlarının dunya fıyatlanndan gramı 10 lıra dolaymda yüksek tutulmasma olanak verdığınden mılvarlarca lıralık kârlar koîayca kazanılabilmektedır. Öte yandan. dunya altın fıyaUarmın 1975 ve . 1976 yıl'.anndakı duşüşu ve sonra venıden artması sırasında Türkiye fıvatlanndakı gelışmenm daha hızlı olduğu gözlenmektedır. Bu dumm, dunya ve Türkıve altın fıratlannın karşılas"innalı olarac gosterıldigı ılışıktekı tabloda açıkça ortaya çıkmaktadır. 1974 yılında Türkıyp de altın fıyatlan dunva fıvatlarma gore grarr.ında 4 5 lıra •düzeymde daha fazla ıken sonrakı yıllarda 911 lira olçusünde \uksek seyretmeye başlamıştır. Böyîece. tekelcı karlan kaçakçılığm boyutlannın büyümesı vanmda. fiyat farkları nedemyle de Imemh olçüde artmıştır. YORUM Seçim Ekonomisinde Baştankara Yalçın DOĞAN sılaşıunaktadır. Bundan hazıne, dola\ısı>la halk zarar etmektedir. Ucuz malları tıalk kullanmamakta. tam tersıne halkuı kullanuıj;ı ürunlerdc ornegın elektrik, et le balıkla, çımentoda, Sumerbank urunlerinde fıyatlar Iıukümetin resmi kararları>la arttırılmı^tır. Fı>at artıslan halkın vergı yükunü arttıran, fı>atlann ötesinde halkı daha çok vergi odcmek zorunda bırakan duzeylere ula^mıştır. Dolayısıyla, halk gıda maddelerine, a>dınlatmaya, ısıtma^a. giyimku^ama daha fazla para öderken, vergılerle de «katlı odenıe» yapmak zorunda bırakılmıstır. O>sa, »e<,lm ekonomisi uygulamanın başta gelen koşullarından biri olmak perekirdi \ergilerde \em bir düzenlemeve gitmek, en azından \ergı tarifelerinı yeniden ele almak. Halkı bo$nut etmek, halktaki paranın alım gucunü korumakla olasıdır. Her 41 gunde ba^vurulan deralüasyonla paranın alım giicu gıinden gune erimistlr. Halkı hoşnut etmek, odun, kömiır sorununu programda belirtildiği gıbl çözınekle olasıdır. Oysa, kıs geçtiği haide komür, odun alamayan \atandaşlar tardır. Komur \e odun karaborsası alnuş yurumuştur. Bol elektrik enerjisi sağlanacak denilmiş, bu sözlertn verildiğinln ikınci yıldbnânıunde Türkiye en bujuk elektrik kısıtlamalarıvla karsılasmıştır. Işsizlik azalacağına artmıs, odemeler dentesl açığı azalacağına artmıştır. Taban fivatları yüksek tutuunak istenmış, bu şerçekleşmemiştir. Toprak Reformu yoılaştınlmıştır. Kısaca. haika hoş gelecek onlemlerden söz edilmiş, ancak bunlann hlçbiri gerçekleşmemiştir. Hoş gelecek önlemlerle seçim vatırunı yapılmak istenmiş, taban tabana ters bir durum dofmuştur. Siyasal amaçlar bır yana, ekonomik açıdan «seçim ekonomisi» uygulamak aslında bir aldatmacadır. Kısa dönemde verim elde etmeyi amaçlamaktadır. Bu aldatmaca>a Cephecller de başvurmuşlardır. Çünkü 1ST> bir dönemeçtlr Türfciye'nin tarihindc. Cephecilerin bu fırsatlardan yararlanmak istemeleri elbette olagandır. Ancak, bu istekleri ile davandıklan sınıflar arasındaki çeliskldır ki. onlann isteklerıne çare bulamanııştır. Bir yanda çeniş halk vığmlan, ote yanrta sermayenin istekleri. Bunlar arasındaki çelişkiyi çözemeyen Demirel seçim ekonomisi uvgulamasında sıkışıp kalmıştır. Böyle bir ekonomiyi uygulayamamıştır. Hükümeti kurarken araçları gerçekçi seçmiş, ne var ki, iktidarınm dayanaklanyla da ters duşememistir. Hatta, anılan davanaklar arasındaki çcliçkiler) bile çözememiştir. Hübümet progTamı günümüzde yeniden olcunması ve anımsanması gereken bir belgedir. Demirel'in şu son iktidannda» nereden gelip nereye fittiğini, amaçlanna nasıl ters düstüğünü ortaya koyan bir belge .. tir. Ancak, kitleleri geçici bir süre hosnut etmekle hukumetin dayandığı sımflar arasındaki onulmaz çelişki başariMzlığın temelini oluşturmuştur. Orneğin fiyat artışlarıvla •mücadele» eden bir hükümetin Fivat Kuntrol Komitesi'nin vetkilerini kısıtlayıp, firmalara ikl a>da bir yüzde ne? zam vapma olanağı tanıması bu mücadele» % «seçim ekoe nomisi» ilkelerivle ters düşmektedir. Ornegin. kamu kuruluslannı «verimii ve kârlı» ışietmevi öngören bir hükümetin bu ktıruhüjlarııı fi\atlarına zam yapması, börlece hımlann ürettikleri ürünlerden kimler yararlamyorsa. bunun maliyetini kullananlara vukiemesi eerekmekteydi. Oysa, kamu kuruluşlan ucuz mal üretmekte, bunları kullanan ozel kesimin kârlannı arttıran durumla kar Merkez Bankasının dış borçları iş hacminin yüzde 38'i düzeyinde M erkez Bankasımn dovız yükumluluklerı ış hacnıuıın yuzde 38ı duzeyme varmıştır. Bu oran, 1974 >ılı sonunda yuzde 23 dolayındaydı. Merkez Bankasınm II mart gunlu son haftalık durumuna gore, do\ız yukumluluklerının Turk Lırssı karşüıkları 77 mılyar b93 mılyon lıraya ulaşmıştır. Altın ve dovız mevcuüan ıle alacaklarm Turk Lırası karşılıkian ıse 18 mılyar 468 mılyon lıraya ınmıştır Mevcutlar ıle alacaklarm yukümlulüklen karşüama oranı halen yuzde 24'tür. 1974 yılı sonunda ıse, mevcutlar ıle alacaklar yukümlulüklerden yuzde 19 oranında daha fazlaydı. MC ortakhğı, Turkiye'de ekonommın can damarını oluşturan Merkez Bankasını, uluslararası ölçütlere gore «tehlıkeh» sayılan ağır bır kısa vaflelı dış borç >"uku altına sokmus bulunmaktadır. Ayrıca, ıne\cut rezerv bınkımı de bu ortaklıgın elınde yan yarıya azalarak 853 mılyon dolara kadar gerılemıçtır. Elöekı rezervleTden dovız yukiınılulüklennm duşülmesı yoluyla bulunan net rezervler de, 1975 yılınm ılk aylanna kadar artı bakiye verırken. bugun eksı 3 milyar 355 mılvon dolara düşmustur Ilışıktekı tabloda da ozetlenmış bulunan bu bulguîar, dovız sıkışıklıgınm uzun süreden ben duyulan baskısuıın son boyutlarını ortaya koymaktadır. Dış borç bulmak ıçm harcanan sureklı çabalar ıse, gelecek günlerde duınraun daha da kotuleşeceğinı gostermektedır. Türkıye'nın ham petrol gereksinımının büyuk bolümunun karşuandığı Irak ve tibya'nm, Türkıye"nın odemelennı gecıktırmesı üzenne satışlannı durdurmasmm etkılen günlük yaşantıjn sarsıcı bır nitelik kazanmıştır Yurdun dört bır yanından gelen, motonn, benzin ve fueloıl darlığı haberlen yanında, elektnk kısıtlamalanna başlanmıştır. Fueloil ile çahşan elektnk santrallarmın stoklarının ild ya da tıç haftalık düzerlerde olduğu belittılrnektedır. Pu sure ıçınde ratınerilere ham petrol gelmesı beklenmediginden enerji tiretunı düçürül MERKEZ BANKASI'NIN (MıLYON ÎL Son hafta U, 3/1977 15 79 15 23 66 203 880 662 895 784 885 076 HAFTALIK DURUMU Onceki haftava % fark 5.1 48 1,8 2,1 1.6 1,7 1,0 9.1 21,5 0,1 2,1 4.5 3,0 Bir yıl önccsi 12.3.1976 12 800 45 519 5 939 15 669 43 067 122.994 41216 548 8 699 31.573 40 958 816 8 1.124,9 1 97 1 En yüksek 17.654 79 662 16 610 24.353 67.999 203 076 53 892 2.588 10 393 37.958 98.003 977,3 3.017,8 En düsük 15 113 70 968 13 320 21550 64.849 190 342 50.9:7 1 156 7.405 35 521 93 134 816.3 3 354,6 REZERVLER MıLYON DOLAR) Hesap Kalemleri A K T IF Altm \e dovız mevcudu Kamu kesımı kredılen Ozel kesım fcredılen Tanm kesımı kredılen Dığer aktıfler (DÇM karş ) Toplam P AS I F Emısyon hacmı Dovız borçlan Merkez Bankası mevduatı Mevduat munzam karşılık. Dığer pasıfler (DÇM karş.) Bröt rezer^ler Net rezervler 53 279 1.467 10 393 37.889 100 048 853,2 3.354,5 ıçınde «erken seçım» olacağı yolunda Maliye Bakanüğma ışaret venlm'esı halmde, devaluasyonun ılk dılımırun hemen japüacağı bıldırılmefctedır. Bu yıl Türkıye'nın odemeler dengesı açıgmm fınansmaru sorunun onceki yıllardan aa daha cıddı bır goruntu kazanması, kur ayariatnalanıun gereklılığmı arttırmıştır. uluslararası finansman kuruluşlarmın bu yoldakı «tavsıyelen» artık sır olmaktan çıkmıştır. Gerçekten, bu yıl ıçm ekononunın 5J& mılyar dolar olarak belırlenen ıthalat; gereksmimmı yenne getırebılmek buyuk olçüde dış kaynak kullanılmasına bağlı bulunmaktadır. Ocak ayı ıthalâtının mali bılançosunun. uygulanan butun kambiyo tahditlenne rağmen, ocak ve şubat aylannda gerçekleştırüen ıhracat ve alışı yapılan ışçı dovızı gehrlennden daha fazla olması bunu kanıtlamaktadır. Dovız gelırlennın arttınlması, ıthalâtta gereksız taleplerm ayıklanması ve hepsmden daha kısa surede sonuç verecek olan dış borçlanma olanaklannda genışleme sağlanması Türk Larasının devaluasyonuyla yakmdan ılgılı bulunmaktadır. Merkez Bankasının son haftalık durumundan çıkan bır başka sonuç ıse, Merkez Bankasının butunüyle kamuyu fmanse eder bır nıtelık kazanması olmuştur. Mart ayının ilk ıkı haftası ıçınde, ozel ve tanm kesımlenne yonelık kredıler daraltılırken, kamu kesımınm desteklenmesme hız verılmıştır. Merkez Bankasının kamu kesımı kredılen 80 mılyar hraya yaklaşırken bunda en önemli pay Hazınenm kısa vadelı avans kullarumma aıt olmuştuT. Mart ayının ılk ıkı haftası ıçınde Hazmenm avansları 6 mılyar lıra kadar arttmlmıştır. Böylece. 1977 Mali Yılı Futçesı ıle Hazınenın Merkez Bankası kaynağından yapabıleceğı kullanım 23 mılyar lıradan 33 mılj'ar lıraya gemşlerken, bu olanağın yansından fazlası şımdıden tüketılmıştir Önumuzrieki bırkaç hafta ıçirrte l ı r "ın tavamna ulaşılması kaçınılmaz goninmektedı.. Orman Genel Müdürlüğü, belirlenen sürede kağıtlık tomruk temin edemeyince SEKA ithalata gidiyor Cevdet İAKUP IZ^IÎT Orman Genel Mudürluğünun SEKA Genel Muduriugune baglı Kagıt Fabnkalannın ıtıtıyacı olan tomruk «kagıtliK odun»u taaahut ettığı sure ıçuıde teslım edememesı uzenne SEKA, dış ulkelerden tomruk saglamak uzere narekete geçmıştır. Dış ulkelerden Fmlandıja. Noneç, Romanya, Isveç, Rusja gıbı tanınmış orman ulkelen bu talebı karşılayamamıştır \alniz Kanada ıle anlasmaya vanlarak bu uzak ulkeden tomruk almak olanağı sağlanmıştır. SEKA ajnca yıne dış ulkelerden gazete kâgıdı ıle çeşıtlı cms kâğıt ve kartonlar ıthalı zorunluğunu duyrr.u^tur. Dığer yonden, SEKA ıle Orman Genel Müdurluğu yetkılılerı arasında Izmıt ve Bolu'da yapüan toplantılarda, SEKA fabnkalannın ana nam maddesı olan tomrugun kış sezonundan once teslımı ıçın yapılan anlaşmaların çoğu zaman aksadıgı ve ormandan fabnka\a naklmın mevsım sonu zorlastığı tesoıt edılmışur. Nıtekım, Artvın ormanlarmdan alınacak tomruklann onemlı mıktarınm fabnkalara teslım edılemedığı ıddıa olunmuştur. Orman Genel Mudurlüğu, Orman Mudurluklerine genelgeler gondererek SEKA taahhutlermın 3 sınıf odunlardan karvılanmasını büdırmlştır. Kurutulmuş ve fırınUnmıs kerestelenn kımlere tercıhlı olarak verıldığı ıse, eskıden ben bılınen bır şeydır. ve elektnk kısıtlamasına gidılmlştir. Ote yandan, ham petrol içın oderae yapabilmek amacıyla Iran bankalanndan 150 müyon dolarlık âcıl bır kredi talebmde bulunulmuştur. Bu kredinin ağır koşullar kabullenilerek gerçekleştınldıği ıfade edılmektedir. Bu arada, Merkez Bankası yönetıcilerirun nısan a p sonlarma doğru yeniden yurt dışına giderek kredı gpruşmelen yapacaklan bıldınlmektedır. Birleşık Amerlkan Irvıne Trust ile DÇM Hesaplan'na ılişkin bzel bır göruşmt planlanmaktadır. müş Bugün için bürün çabalann ham petrol ithalını sağlayacak ve temmuz ayına kadar onemh bır tutarı bulan dış borç odemelerini atlatacak çbzamler üzennde yogunlaştığı ızlenmektedır. Bu arada, oranı seçimin yapılacağı tarıhe göre biçımlenecek bır devalüasyona da hazırlanılmaktadır. 1977 yılı ıçm paramızın ABD Doian karşısmda \uzde 30 oranında devalüe edılmesı gerektıği hesaplanmaktadır. Belırlı aralıklarla bırkaç defada yapılması onjçörülen devalüasyonlann hazıran ayına duşen. djlunı yuzde 5 oranındadn. Hazlran ayı