Katalog

DORT CUHHURİYET 16 HARI 1977 IĞRIP U Z U N H i K A Y E Türkiye'de llk Batıhlaşma Gelişrneleri Nurer UĞURLU EROL TOY Kanunu Esasi'nin ilânı II. Mahmut'un "Reform,, taslaklarma dayanıyor Osmanlı tmparatoıluğu'nd* iik «B&tüılaşma» uygulamalan II. Mahmut donemına: yenılesrne girisımlemhr. Buna bir maden arama, bır başka deyışle Osmani devletım keııtiı geleneği dogrultusunda yenı bir oıçım içinde yonetme donsmı de denebilir. II. Mahmut, eskı Osmanlı sıyasal düzeni yeruıe, padisahın muılak e.semenliğı altında yenı bır tievle". yonetme duzenimn olanaklannı ve koşullannı gerçekleşt'.rmek, çağdaş düzeni geçerli kılmak amacıyla Batı'ya yö nelmek, Batı'nın Osmanlı loplumu ıçın yararlı ve gereklı KUmm ve kuruluslarını oidugu g: bı almak ya da onlan OsmanI: toplunı geleneğinın sıiregeipn yapısı ıçmdp degıstırerek uyg'ilamak. uyarlamak ister. Bu uygıılama ve uyarlamalar kuni kanun güfu sazanmış bazı köklu gfleneklerı de ortadarı kaldınr. O kadar k:, Batuılasnıanın kım: yeniliklen. Osrnanlı geleneJıyle tam bir çelısk: varattısrı durumlarda devlet, [rücünü elin de bulunduranlar bunu halka zorla kabul ettirmek îstemişlerdir. Halkın eski alışkanlıklarından kurtulamamış olması bır «uc gih; savılmış. Batılılaşma'ya karşı olmak gibı yorurr.lannvştır. Bu durr.m halkla. venüeşme den vana olanlar arasında (riderümesı Küç uçunımlar yar»tmıs tır. Eskı\enı kavgası II. M«hmur'un kesın vargısma. padişah otoritesinin tartısmasız etkinliğ:ne karsıhk rierinden derins sürmüstür YUKARDAN Inipaıajjrluğu'ndaki Batıhlaşma uygulama ve uyar'.»malan nedense hep devlet gücü nun halka karjı kuHamlmasıyla yukarıdan aşagn'a bir çesit tepa den ınme ve zorla kabul ettirilmek ıstenmiştir. Ovsa halk Batıhlaşma denilen Avrupa ithal maiıy'.a kendisinp uzanan somut bir yenüik görmüyordu. gördük lerine ise keııdi açısından pek güren duymuyordu. Her halkta olduğu gibi Osmanlı halkında da yenüıklere karşı çıkan tutucu'.ar vardı. Bunlar halkın zayıf yaniannı çok ivı bümiyorlardı ama halk «Batıhlaşma». Yenilik», «Reform» denilen girişimlerin ağır yukünü kendisinin çektiginın ya da çekeceğinin bılincınripvdı. Batıhlaşma 'nm altında pzilen bir halka az verilip çok alınması onun vpnıliklere karşı olmasını yaratmıştır \\ BOLÜMÜ İik «Batılılaşmii» uyarlamasına c?vresinden baslıyan II. Mah nv.r. i;k kez yaşlı Osmanlı devI?"ine yenı bir biçim vererek. padişah, sadrazam ve şeyhülislâm arasında toplanrnış olan deviet vönetme ?etkılerini kaldırarak. Avrapa devletlerinde oldugu gibi bir iş bölümü. bir görev dagıiımı yaparak degiştirır. Padrazamhk makamı başvekâ lete çevTıhr. Kendi bölümündeki ıs^rınden sorumlu olan bakar.lık:?.r kurularak hükümet biçimı be.ırlenir. Sadra^amdan pa<L=a hın tek vekili olma yetkisi a'.ın:r. Gerçek mühür, vetkilerinn belirlenmesi olarak sadrazamda bulunduğu gibı. her oaxana da kendisini ilgılendiren islerın yu rütülmesi amacını içeren bir mü ciür verilir. Başvekâlet, bakanlar arasındaki işbirligtni ve uvumu saglayan bir yer olanüc belirlenır. Ü( MfCllS Aynca III. Selun zamaruna ka dar uygulanan Meclis'ten ayrı ve nitelıklerı değişik üç yenı Vleclıs daha kurularak devlet yo netimine agırlık verilir. Bunlar çahşma bıçimleriyle Meşveret Meclis'lerınden değişik bir yapı gösterirler. Ybnetim. adliye, e£itim ve ord.u gibı kurumlan işleriyle uğraşacak olan bu yerj Meclis'ler giderek Osmanlı împaratorluğu'nda Batı Avrupa dev le'lerinde görüldüğü gıbi, hukuk devleti kuruluşunun çekirdegir.ı oluştunjrlar. Bu arada Başvekılın gorevi. Meclıs lenn çahşmala rı arasındaki ışbirliğını sağlamak. bunlarla padişah arasında ki baglantıyı kesintisız ve sürek li olarak sürdürmektir. Bu durum padişaha karşı sorumlu bır hükümet kavrammı olustunır ki. bu da «Batıh» nitelikte bır hük\ime": kavrammm ilkel bır biçımde de olsa ilk gerçeklestirıl mesidır. Bu ypni hükümet biçimi içinde en ılgınç gelişme, ruzvülardır süregelpn Osmanlı tmaaratorlufcu'r.un devlet yönetnıe geieneğin de önemli \e etkin bir yeri olan Seyhüüslâmlıgın hüküme". oluş furan kuriLUslann dışmda bıra kılmasıdır JEYHUUSLİM Bıhndığı gıbi Osmariii tmparatOTİugunda bır din Kurumu olan Ortalayarak hülata bastj. Ayagınöan kalçasına bir dırencır. sertlıg; tırr.ıandt. Kalç&îindakı sertlik gevşedı. Halat yumuşadı. Sandal yalpalayarak yaklaştı. Ayağı boşlukta sallandı. Eğilip dügümü çozdu. Doğruimadan sondala aktı Fişa geçip dengeiendı. Dizüstü çıpa vıraya hazırlandı. Çekti .. Kıça yanaşan sandal direndı. Haiat gerıldı Aaıçlannm ıçinde bır bastnç kaşındı. Farraaklarmın nasın der.iz suyunu eradi. Parmak araları ıslandı. Büklünıler yumuşach. Tozlanan akınü, şapırdayarak dalgalara uzanciı. Sandal çalkaiandı. Halat izinden sürüklendi. Hızı yr.irmeden doğruldu. Tek ajağı üstünde döndü. Oturdu. . Iskarmozian takti . Küreklen suya saldı .. Isteksiziikle durakladı. Pişmanlıgın etk'Myle kıpırdandı. Başım salladı. Kolları kendiligınden gerildı. Kemençenin ezgisi sularda serpelendı. Dalgalar bordada horon t«ptüer. Egilip ezgiyi, kalkıp horonun tapırtısını dinledi. Şölenin tadırıı damaklarına sindirmc'.i amacıyla dilinı ağzının içınde dolaştırdı. Dalga. sandalı baştan yükseltip, kıçun kaydırdı. Çınarm altı göslerinde yanıp söndü. Kürekîeri sıktı. Horon tepişıyle dizlerl gerildi. Bedenl tıtredi. Veni bir dalganın uyıımunda horona katıldı. Oynayanlar bır motıfi. sandai bir dalgayı aştı. İçındeki ısteksizlik uçtu. Pişm&r.lık tutkuya dömlştü. Sandal, Bergoz agzından. mendırek kuytusuna düştü. Kemençenin ezgisi. birden durgunlasan der.izle bütünleşti. Dalgalar küçüidü. Su alabildığine berraklaştı Kulaç kulaç düziüğü aştı. Küreîv kürek mendırek ağzma yıklaştı. Pnıvadan yakalayan bir el. sandalın burnunu havalanöırdı. Gozieri horon tepenlerden kaydı. Çınarın gövdesinde zıplayıp, set üstüne saplandı. Baş ındı. kıç havalandı. Ruhsar'm kollan lıavada. bacakları gergin dıkılişı, gozkapaklannda, îotoğraflastı. Gozlerıni kırpıştırdı. Fotoğraf yakamozlanarak gbzbebeklprirıe yapıştı. Kollarını kavuşturdu sırtmda. Ayaklannı yerden kesti. Kasıklarında dayanılmaz bir sancmın kıvranısıyla gevsedi. Gö*sündeki agırlıgı sezinledı birden. Kollan agıriaştı. Gözlerı karardı. Silkinip sıynldı Ruhsar. Çığiığı suskuyu bıçakladı. Kollan yana duştii. Şaşkın saşkın bakmdı yöresine. Toparlar.dı . Yenıden sarılıp. gögsünü, gogsünde ezdi . Tekmeiemesıni engellemek ıçia. kasıklannı yana aldı... Sürükledı Yeni bir çığlığın yansmda eliyle ağzını kapadı Birkaç adım attı. Silkinip direndi Ruhsar. Topuklarını dayayıp, gerildi. Çekti Bastırdı bedenine. Göğsünden sırtına, beline, bacaklarına bir coşku akımlaştı. Avucunun ortasında bir yangın tutuştu. Aoı, beynine saplanıp çıktı. Daha bir sıktı ağzını. Daha bir giiçle kavradı bedenini. Daha bir acımasızca sıkıştırdı. Teninin tüm 151sira çekip aldı genç kızın ırgalamşı. Bir boşluğa düşer gibı old'j. Dızlerimn sertligi. omuzlarının diri yuvarlaklıgı duraksattı onu. Gırtlağı kurudu. Tukrügü zamklaştı. Hırsla çektl kızı. Sarsıntılanr.a aldırmaksızın, kucakiadı. Acınm körukledigt bir hmçla, kıyıvı aştı. Ayaklan suya değerken. sandal yiirüdü. Yükünü ıçme attı. Su belıni aşıncaya kadar var gücüyle itti. Zıplayıp küpeşteye çıktı. Ruhsar. llk sarsıntıyı atlatmanm gücüyle dikildi. Tekner.ın alabora olmasma rarr.ak kala yakaladı kızı. Islak bacaklanrun arasına kıstırdı. Yine kıpırdanmca. tüm agırlıfıyla tistüne çiiktü. Kanayan elini suya soktu. Parmaklannın arasında kızıllandı deniz. tnce btr kasıntı sıvastı bileklerirte... Rarıa+ladı... Isiakhğı, Rııhsar'ın bedeninde ılıdı. Isı, dalga dalga bacaklarından gbvdesıne ağdı. Kassklannd» kanncalanmalarla sarsJd:. Kulakları zonkladı. Disleri kası'.dı. Tükrüğiinü güçlükle jutkımdu. Gevşedi... Ruhsar. dipdin kaykı'.ıverdi. Sandal yalpa'.arrlı. öfkeyle bastırdı kızı. Hınçla kolunu kaldırdı. Yumrufunu var güeüyle sıktı. Rüstem'in göı'.crindeki kaygıyla durakladı. Farmaklan yumuçadı. Yumnığu peltelesti. Kolu kendiliginden yamna düştü. Bakışlarında acımanın gTJlücügü tomurcuklandı. Rüstem. engellemenin sevinciyle yaglt yağlı sırıttı. Kalın dudaklannı yaladı. Çalakürek burnu döndüler. Po>Ta7. teknenin bordasında patladı. Sallandılar. Osman, Ruhsar'm üsriraden kalktı. Kıç oturagına jerleşti.' Kız acıyle kıvrandı... Tjtredi .. Başını kaldırro çevresinl süzdü . Kıyıdan iyıce uzaklaştıklannı gördü. TopİHnıp oturdu... Etegi kalçalannda, kıvrımlandı. Dokunmadı Sülüklenme sırasmda, gö»üs dügmelerinin düştütür.ü serinled:.. Aldırmadı. THTİ. dolgun memelerı, kıpırdanışıyla bmgildadı .. Örtmedi. Gür saçlan. tutam tutam tellendi. Toplamadı. Yazması. dügümlenip, ensesine dolandı . Düz«ltmedi. Dalgın dalgın ırayan Vori burnuna baktı. Dirilıverdi. Gozbebeklerinde ötke çelikl^tı. Çerıesi keskinleşti. Bunın deiîkleri pçıhn • kanardı: 'Gîderilm"7. bir hmçla. Osman'm gozlenne çaktı bakışhrını. Aldın=sızlığıyla Irkildi. Osman. avucundaki diş ızini ağzma götürdü. KRnını m di. Tükrügünü denize bosalttı Rııhsar. gözlerini. denizde dağılan tükrük izine çevırdi. Dnldı... Sonra ordan aldı. Kasaralarda, küpeştede dolandmp. ayaklannıu ucuna kılıtledı. PoyTaz. tümüyle kavradı tekneyi. Dslgalar her vanmdan döverek. hızını kestiler. önceden akmtıya bıraktıklan Vori sandallan, Karaki burnuna dognı nazlı nazlı uzaklastılar. Bir gülüfük belirip yitti Osman'ın yüzünde. Bir kıvanç <ırpındı Riistem'in ellerinde. Ruhsar kıpırdanışlarım teninde dvıydu Bakışlanm topuklanndan kurtanp. araştırdı. Köytınün sandallannı. basıbos çörünce umudu unuttu. Acıyîa başuıı çe^irdı. Osman'm >üzündeki sevinci yakaladı. Kırgınlı&ı arttı. Üzürıcünü içme kok]?meii amacıyla, kirpiklerini kırpıştırâı. Küskün bakışlannı Osman'm gozlenne sapladı Pantalonun ıslaklıjını. iliklerinde duj'du Osman. Dizleri titredi . Belli belirFv. kemiklerı sızladı. tlkin gözleri ıslandı. Ordan yureğın3. dızlerine bır alaz yııvar'.andı. Ayaklan ılıdı. Bacaklan yandı. Ka'.caîaıı tutustu. Yüregi.ıın kütürtüsü kulakîarına yar.sıdı. Gözlerim kr.rtarma tutkusuyla kıvrandı. Basaramadı... Dayanılmaz bir çekimm etkisın.9 yapıstı .. Titredi .. Titremesi Rulisar'a ^ecti .. Davramp cekctini çıkardı. İspnezHkle omuzlannı oynattı Ruhsar. Dm!emedı. Sarıverdi .. Yerinden kalktı. Baş oturaga doğra ksydı. Eüstem. karşı yandan davrandı. Yer değiştirdıler. Gozlerinı ypnıden topuklarma dıkti Ruhsar. Kureklere asıidı Osmar.. Kıç oturağa kayküdı Rüstem. Kendilerıni. burda da parcalansn dalgaların hışırtıstna bıraktılar. Iskaımoz ip'.erinın sürtunmcsi. suskuda. diş gıcırdaması gibı sancıd:. Akıntmın iracüne kapılan sandallar uzaklaştı... Von burnu aynntılardar. anaıp, voğunlaştı. Denizin buğulu mavuiğinde asılı kaldılar. Osrnan. sırtının ortasında sndıklanan ter. oyluklannda belıren jiımuşamayla kıvrandı. Keyifle küreklere asıldı. Bederiınin de\nnimini. dalgaların oynak hışırtısına ııydurdu... Ruhsar'm kıpırdandığını sezınlemedi. Bakıslarmı Pasalimanı vükspltisır.den alıp, sandalın içine çevirdi*inde irkildi. Ruhsar. hafif yan verıp. Osman'ın ellenne diV.misti gözlerini. Ellerim kurtarmak çabasıyla hızını artırdı. Parmakları kendiliginden kasıldı. Avııcunun içsnde sıcak bır ıslaklıgın kayg&nlığını duydu. Var gücüyle kavradı kürekleri. Var eücüyle sıktı. Ruhsar'ın bakı?lan telâşmdan keyiflenerek. kollaıını ığneledı Hızı daha bir arttı Osman'ın... Kollan sarsalandı. Basma gelereklerin sezgısiyle. kafasını eğdi. Ç«p.esini bağrına dayadı. Aynı c'.ens^nin uyumunda. iki kür«"gi ortaladı. Rotamn doğru'.uğur.u s »^ılenyie saplayınca. derin bır nef^s bıraktı. Ruhsar, diıpnçle br.krnan sürdüriiyordu. Bakmadan se^di bunu Osraa.ı. Bakmarnaka direndı. Kollannda umutsuz bır yorgunluğun kesıküğını du>"unca>"a basını kaldırrr.ad:. Rüstem'ı yakalamak a:nar:yla. doğnılduğımda. Ruhsar'ın bakışlanyla karşıla.ştı. Yazgısım kabullermişlîğin umutsı;zluğıınu görünce, utandı. Başını çevirmek ıstediğınde. boynunun serîliğini duydu. Dişl?ri kenetlendi. Bojim damarlan parmak parmak morardı. Güçlükle döndürdü başım. Güçlük'p Rüstem'e ba.{f.. Uyukluyordu. Sezmedi Rüstem. Öyle kaykılnıış, yüzünde sevincın parıltısıyîe. cnlrr.ıştı. Örkeiendı. Bağırmak geçti içir.den. Bağıramadı. Yüzünün al al olduğunu. ku'.aklarının kızardığını duyumladı. Utançla sarsılacağmı ?nlayınca rotajı yeniden düzenledi. Ruhsar elıni oynattı. Diz kapağını örttü. Ceketin iki \akasını tek eliyle tuttu. Altui!. göğüsleri cekef.n ardında yitti. Gozlerı rahatladı Osman'îr.. Devınımi .vumusr.rîı Rüstem, dmgın. gozlerır.ı açtı. Esnedi. . Gerindi. Çevresir.e bakındı. Kaygıyla irkildi. Rota, Kaşık adasınm açıklarma düşuyordu. Bakışlarındaki soru işareti Ruhsar'm saçlannı aştı. Osman'ın bakışlarına ulaştı. Osman hiç yanıt vermeden kürek çekmeyi sürdürdü. Rüstem, kaygısını yenerek jilıştı. Keyifle doğruldu. Yan verdi Ruhsar'a. Küçük adımlarla, başa toydı.. Osman, kürekleri aktardı. Yer degiştirdı. Kaşık adası sağ yanlarında uzaklaştı. Ağzı kurumuştu. Bakındı. Kıç altını yokladı. Rüstem, bır eliyle ardına uzandı. Başalündan çıkardığı testiyı uzattı. Tek eliyle kavrada. Ağzına gotürürken durdu. Kolunu gererek. Ruhsar'a aktarmak istedi. Kız hıç bir davranışta bulunmadı Bır süre öyle bekledı. Yine kıpırdanrcayınca, parmaklannın ucuyla omuzunu dürttü. Ruhsai, başır.ı çeyirdi. Gbzlerinde yitıkligın, yalmzlıgın ve yenilmişligin acısı ISlklandı. Omuzlar.nı sılkti Osman. Kolu yoruıuncaya öyle tuttu yine de. Sonra ağır agır testıyi çektı. Asağüanmışlıgın hınn çörekleîidi içine. Şakaklan zonkladı. Parmakları testinin boiTıu nu sıktı. Avucundaki diş ızi s:zladı. Dıli damağına yapıştı. Fır yudum a!dı testiden. Diiinin ucunda, diş etlennde buruk bır misket tadır.m okşamasını duydu. Bir koca yudura alıp. sevecen llkle ağzmın içınde yuvarladı. Gırtlağmdan midesine bir »laz topunun toperlenınesıyle dalgalandı. Gözlerı testinin dibinde dolanıp. Ruhsar'ın gbzlerine daldı. Alayh mı, acıh mı oüduğurm kestıremediğı bakıslann vuruşuyla ağzındaki tadın hoçlugunu unuttu. Teştıyi hızla çekti agzından. Rüsı.em, çıkından aldığı ekm^ği U7attnı*tı Ruhsar'a. Ekmecı »lıp. testiyi verdi Osman. Ruhsar, ne Rüstem'in uzattığına bakr;, ne Osrr.arı'ın eiinp. Gözlerini dcniye verdi. Osman. sun mın ze çersizligınvlen uzgun. ekmeği dışledı. Rüstem. testiden ü^tüste birkaç yudum aidıktan sonra başaitma kaldırdı. Ağzın» bir lokt a ekmek alıp, kurek çekmey. sıirdürdü. (DEVAMI.VAR) Meclisler arasında işbirliğini sağlayan sadrazam anlayışı. Batılı nitelikte bir hükümet kavramının ilkel biçimde de olsa ilk gerçekleştirilmesidir. Kuruiuşunda yalnız din işleriyle ilgilenmesi gereken Şeyhülişlâmlık, daha sonra iktisadî ve siyasal bir nitelik kazanarak bozulmayâ başladı. dıstain istediği her y«nlligın kabul ediîeceği düşüncesine inarrmıs olması bir başka yenılgı sayılmalıdır kı. bu bir çeşit yalnız hktır. Oysa II. Mahmut bu «yenılik. gırışımlerinde Osmaniı hal kma yönelik bır nitelik belirlenmı$ olsaydı Padişahın yalnızlıgı bu kadar belırgin olmazdı. Bızcs halka ulasmıyan her yenıligm temeli M.yıfttr. En küçük ve onem six sayılan bir eylem karsısında kendını koruyamadığı gıbi hıç beklenmiyen bir biçımde de yıkılabılır. iM SURDİ) Bütün bunlar» ragmen II. Mah mut'i» baslıyan Yeıuhk» dü«üncesı onun olumüyie son ouımatnış ıçten ıçe yanan toplumsal b;r ates olarak surmüştür. O ka dar kı n. Mahınufla baslıyan • BaMlılaşma> olayı donem dönem roplumsal bır olay olarak Osman lı sıyasal sahnesıne çıkmış, hatta İmparatorluk yıkıldıktan »onra bile bu taruşma. bu eskı yenı kavgası surmüştür. Diyebilırız kı. Tanzımat olayuıın geçnıışınde. II. Mahmut dönenunın bu •Batılılajma» olayı vardır. Meşrutiyet'm ılanı ve parlamenter düzene geçışın geçmışinde n. Mahmut dbnemının «Yenı Düıen» arama kavgası vardır. Kanunu Esasi'nin ılanı bile 11. Mahmut devrinın «Reform» taslaklarma dayanır. Bütün bunlar aramakla bulunan bağlantılardır. Oysa böy le bır baglantının çok somut va belırgin olması gerekırdı. TANZIMAT OLATI Siyasal geçmlsimijs XIX. yüzyılın ortasında en hareketli donemlerinden birinı yasamışür. Bilindıgi gibi dünya siyasal geçmişi de bu yüzyılın başından sonuna kadar çok hareketh aynı zamanda devTimci niteligi yogun bir dönem geçirmistir. Avrupa'yı etkisi altına alan ve dünyayı bulunduğu ekonomik, toplumMI ve kültürel temelden sarsan. insanlık tarihınm en önemh olaylanndan bıri hiç kuşkusuz 178» Fransız oe%'rinıidlr. B J devrımı herhangi bir siyasal 0lay ya da burjuva demokrat devrımi olarak görmek hatslıdır, gl derek yanhştır. Fransız devrimin den hemen sonra birçok Avnıpa devletlen yenı bir gelişme devresıne girmiş, sanayi devrimi Batmın ıktisadî yapısmı deflştir dı gibı, üstyapı degişiklıginı de zorunlu kılmıs ve siyasal lktidar soylu seçkinlerden buriuvazıye geçmiştir. Derebeylik düzenmi yıkan burjuva demokrat devrimi, iktisadî yogunlugıınu ticaret ve sanayi alanına kaydırmış ve ticaret kapıtalizmı yanmda bır sanayi kapitalızmini de oluşturmustur. Toprağı ve üretım araçlannı elmde bulundurmakla eüclenen kapttalızm, kendi çeliskisini de birlıkte getırmiş, yeni bir ekonomik oluşumun hızlanmasını etkHemıstır. Olıışan yenı kapitahzm. yenı yerleı. yenı tüketun ve ham madde kavnaklan aramak içm ulkesi dışına çıkmak rorunda kslmış ve kapitalızmın ekonomık yapısının diğer bir aşaması olan empervalizme vonelmistır. OrtR çae derebeviık düzenını yıkan ]*S« Fransu rievrimi «Vemal:kı Osmamye» sınırlannı da zorlamış. toprak diız£ni merkezc; devlet anlayışma VP onıın as^eri yanısma uvjun. din ilkeİPrine v«ı îslâm hukukur.a baglı olarak s»lı^en •TimRr» «Zr. mrU vp «HÜ5» olan bır mıükiyetı de ssrsmağa başlamıştır. IATIKIN ÖNESDiG, Şeyhulislamlık Fatıh Sultar Mçh met tarafından tslâm dinıy'.e ilgali konularda ıtörev yapması zereken bır resTnî makam olarak kurulmamıçsa da. daha sonra Ya vj7. Suitan !*ehm ve Karıuni Su'.tan Süleyman devırlerınde bu nıîel:ği kazar^rp.k verdiği '(Ferva:> brla etkinlığini vertr?Tnınifid»rsk arttırmıştır. Bu gelişme içincip «Ilmı>e>'"ii'' "^kvmılmaz'.ıSını cia oluşturınuituı. SiY&SAl ffTVA Zamanıa ' JM^aiılı Padışahlan ti'.nfe! konulsnn yanısıra. savjış ılânı, şehzadelprden binnın ölöüülmes'. vezir b?şlarınm alınmaM ve saraya karşı çıkan birin.rı botdunılması gibi durumlarda vp ba7i <iya«al konu'arda da Ş»yhülısîam'dan «Fetva» alınmıştır. Bu durum Seyhülislamların dnem ve etkinliğini büyük öletlde srtnrdığı gibi daha »onra zamsn yanmasıntn öneminl karrarken. ftnik yapının da örvetnH bir durum ortsy» koydugunun büincin cîpvrij t'lus kavramıy!» din oigu «unu birbirinden avırmak gerek"5ı rüsımcesmdpn vola çıkılsrak Seyhülislamlık kurumu Isîâm halk>nın d.n gorevlısi ri^eîiSir.e Aynra Isîâm hukv.kunun uyjrula •na aianı olan «Seriatn mahkenıleri de çıderek Şevhülisiamlıî'baglsr.arsk bu kurjm bır çpçidin«»l hukuk kurulusu rı'eîi*ın° cönüşturülür. Biiır.dıgı gibi. O s rr.anlı İmpara'orlııîu'ndi hukuk Islimı 'emPİlere daranırdı. «;$e rıatü kuraîlan Osmanlı için hukuk devleti. Gerçekleştirilmesi duşünülen «Bat'.İ!İaşroa»yla »ş«rat» va «adalet ka'Taralarırun da birbirinden avr:lm»sı ıtsrekHgi sorü^ü geçerliltk karanır Yarsn!am» din ve rr«hep avnmı e" zermeksızin butun Osmanlı h«l ilk keü kurulan bu «Meclis»lerden «Darı Şurayı Askennye de eörüşülüp tartıjıldıktan sonra ııygıılanmışîır Aynca bu Mecl:< II. Mahmut tarafından da bnem ^enerek. Osmanlı halkınm askev"ıfele ılgılı yükümlulüklerinı. o devlerinı arastırmak ve sapta makîa birhkte Batı Avrupa d?vietlennde geçerli olan askerlik kurallarını ınoe'.emek ve araştırmakla da gorevlendinlmiştir. Os manlı ordusunun «Batüılaşms nrdusu» olrr.as: yolr.ndaki bılm: >al ve fpknik aksakhklan ?riderm?k. ordunun geliştirilmesi ypni '.eştiriimesı çabasında da gereker. İpri bulup ortsya koymakla 50 rumluydu Bu arada "Mecli5ı V>layı Ahkâmı Adliye» ıl? cDarı Şurayı Babıft'.i» meclislerı lcunılur. Bıınlann görevleri dev let ve hükümet i*!eriyle ödevlı mpmurlann vsrtnlanmaİRnnı vap mak, hi^loimetle halk arasındakı laçma» girişlmlerinde bulunmak isterken ve bunu gerçeklestirmek düşüncesiyle yola çıkarken çevresinde buna haar bir kadro yoktu. Aynca tızim yıliar kenriı varattı*ı biy aelenegı sürdüren Osmanlı İmoaratorluğu içm bır kaç yılda yenile<mek ve kabuk defişHrmek olanaksızd:. Bır kere Osmanlı İmparatorluğu'nun kurulus y.Hanr.dan II. Mahmm 7ampnına kadar uıanan o kadar köklü k'irtımlan vardı ki. bunları d?*:stirmek irin bır padisah "mrünun retrr.yprpgi açıktı. Buna raSrnen II. Mahmut bunları • RsMVtlashrmak» iM»di. Kimi ist"*indp başarılı old'.ı. Ama ba«ararnadıfeı ^anlar çok'u. G*nel hir dp§erler>dirm» içind« kisaca dpmfk '.s'ersok 17 Mahm'it bilf ün iler: re BÇI'< düsüncesıne raS mpn O«manh tmoaratoriuftu'nda r»m?mi5i<r. Ama bu yeniliklerin II. Mahmut, BatılıEski Yeni kavgası, Halk, laşmayı gerçekleşII. Mahmut'un kesin tirme düşüncesiyyargısına, padişah Batıhlaşma le yola çıkarken çevotoritesinin tartışuygulamasında masız etkinliğine resinde buna hazır bir kadro bulunmukarşılık, derinden yordu. derine sürdü. kendisine uzanan somut bir yenilik görmüycrdu raman sıvasal ve ekonomik olavlara da karışırlar. Hatta kimi r.aman Osmanlı devlet me ve padisaha karşı baskaldırmalan ve ayaîdanmaları bıle köriikleyıp. des teklerleı Kuruiuşunda yalnız (lın islerivle ilgilenmesi gereken Şeyhulislî.mlar. daha sonra iktisadi ve sıyasal bir nitelik kazanarak Osmanlı Imparaiorlugu'nun bu çnk önemli ve etkin kurumu giderek amacırdan uzaklaşıp borilrr.ağa başlsr. Bozulan her O<manlı kurumunun yenileştırilmesır.ın duçünüldüfü gıbi Şeyhülısla:nhk makamında «ısîah» edılnıesi Eoruşu çok zor v? olanakS12 da olsa sıe ahnrr.ası zorunluğu beürır. Aynca Osmanlı împaratorlngu her ne kadar Müslünan halkın oluşturdugu bir devletse de. azımsanamıyacRk sayılıklar da Imparatorluk halkmın da ve ekonomik etkınhk içinde bılunar. niısiiimcn o'.nv.yan ar.nlıklar da İmparatorluk hakkınm b;r başka parçasıydılar. II. Mahmut. împaratorluşun toplumsal yapı?mm Islâmı bır temele da kının hukuk karşısındak: «onjmluluğunu içermes: duşüncesiyle din ve düny» iş'erinm birbınnden aynlması gerekırliğîyle Divanı Ahkftni ' Adlıys kurulur II. Mahmut, dü^urdüğü «Ba*ıîılaşma»nın gerçek'.eştirilmesi doğ rultusunda. «Yenı Düzen»le ilgilı görüş ve önerileri degerlendırmek ve bunları hükumrte ıletmekle görevli <:Mec!isler»in ve "Ynrkurullsmın kunılmasına ören gostenr. .•:V4NI HÜMAYUH. OsTnar.lı Impf.ratoriuk yonptımınde. bir çeşıt gelenek durumuna gelmiş. devlet ve hükümet ışleri «Dıvanı Hiımar.Tin» da grrüşülüp, tartısıldıktan sonra uy gulama ajamna konurdu. Oysa bu venüeşme içınde devlet işierı ozelliklerıne ve durumlarına gort> kurulan bu «Mec'.isler.» de ve «Yarkunıllar» da "irü^uimeye başlanırdı. Bu kurallarda vanlan yargılar geçerhk kazanırdı Bıîindiği gıbi Yenıçerı ocağınm kaldırı'.mas: ger?ktiği gorüşü ilgfü bakmak'j. KUIUHLAKİN DilENIJI II. Mahmut'un bu «Batılüaşma» uyarlamaları Osmanlı lmparatorluk yönetiminin eski yapısı ve gelenekleri içinde önemli yemlikler olarak belirmiştir. «Yenı duzenn gırişımlerinin daha çok ve etkin oldugu yerlerden birinm ordu olmasına karşılık devlet ve hükumet kurumlarında yapılan bu yenilıkler «Batılılaşma» yolun da önemli sayılan atılımiardır II. Mahmut, bütün bu yenilıklerl «Ba*.ılı> olmak içm yapüğmı ya da yapmak gerektiğinı beürt.r. Bu yapılanlar içinde bugun bıle üzerüıde durulması gereken yanlar oldugT.1 gibi gülünüp geçilmesı gereken gırişimler de olmuştur. Onu, Rus çarı Büyük PEtro'yla karşüaştıran mcelemec: ler çok olmuştur. Hatta onu Pet ron'un başaramamış bir benzeri oldugunu ileri süren tarıhçıier vardır. GerçeVc odur Ki, II. Mahmut «Yeni Düzen» ve «Batılı kıvıleımmı yakmıştır. Bizc« ontın en büyuk yenılgısi Hırıstiyan top lumundaki her osşit yeniliğinin Muslüman Osmanlı halkı için de Eerekli oldugu ve buna halkın yatkm olduğunu düşüncesinde di renmesi olmuştur. Avrıca «Batı. nm hırıstiyan kunımlanm yenilik uğruna oldugu gibi almak ve bunu vuzvillardan bu yana gelen Osmanlı müslüman kurumlan ıçın uyarlamak büjük yenilgidir. Bu uyarlamanın sanıldıgı kadar ko!av olmadığı çeşitli örneklerle II. Mahmut'a gelinceye kadar Osmanlı siya«sal seçişinde kanh ve acı sahr.eleriyle büinmekteydi. U. Mahmut'un bu girişimine <düsçü> b:r insanın vaptıkları »iîüvle bakanlar vardır. Bizce n. Mahmut'un en büyük yenilsı«i 'Batıhla«ma. gırişimim h:rkaç adamıyla birhkts halka aldırmak s.zın gerçeklestireceŞmi sanmasıdır. O kadar U, o bunu sanki top'.tımsal bır savaş olarak gormüş ve bu savaşm basında tek ve yalnız ker.dı?ı vardır. Ve ken TiFFANY SEN PÎS T&ABEL WEG3V R'M TBCtSİN Nl ONASOyUEB ' & * Avrupa'da yenı Dır auzenın ger çeklesmekte olduğunu goren Osmanlı ayoını. uike topraıilan u»rindekı duzensızlıği ortadan kaklırmak, devlet yönetımmı bır duzene baglamak gerektığı duşüncesinden hareket ederek: Batı kapitalizrninın «yenilik» onensını «tslahat» ve «reform» anlavısı içınde yorumlayarak. buna uymak zorunluguna kendıni inan dınr. Batmın gelışmekte olan burjuvazisı, nedense Osmaniı Turk aydınma, Batılüaşmanın yuzeysel yemlıklerini önerır. Bu arada, Imparatorlugu kapitalızmin emperyalıst sınırlanna çekmek ıç:n Osmanlıyı «ıslahat» ve «reform» ozentisi ıçmde bırakıp önce Balkanlan daha sonra Asya, Afrika ülkelenni Istanbul'a sldırmaksızın açık ve bâkır bır parar olarak kullanır. Bu oyuna, bır su re sonra en büyük pazar olacagını dü$ündügü ve onun düşüyle yaşadıgı Osmanlı Imparatorlugunu giderek Osmanlı Türk aydınını ürkütmeden alıştınr Bu uır ^erde, Batı kapitalızmınm Os manlıya önerdı*i «Batılı» olmanm yüzeysei görünümü: «ıslahat» ve «reform» anlsyışmın. yani üst yapı degiştkliğınm ö'ze, temele mmeyen, indinlemıyen b:r biçimiciir. YARIN: TâNZiMAî'lA GELENIER GARTH iiııııııııı.iıııııımıı DUYURU EGO GENEL MÜDÜRLÜGÜNDEN Sınav Ertelemesi ve Ünvan Değişikliği Hakkında 1 KuruluşumuEun memur »ereksinmesini Karsılamak uzere 18 3 1977 gürıü raat HOO'de yapılacagı duyurulan memur stnavı 28 3.1977 gunü saat l«ıw> prtelenmış^r. 2 Sfcz tionusu sınavı kazanan çsvirn^pn unvanıyla aday memur olarak ataması yapılaca.;<ır tst«khlere tfuyurulur. ıBasın: 13167/ ) DÜYURU HACETTEPE ÜNlVERStlESt Teknoloji Mesleki Yüksek Okulu Müdürlügunden, Yüisek Okulumuz; ELEKTRfK ELEKTRONİK BÖLt'Mt.NE a Doktoralı Öğretım GdrevlisJ b üsman c Asıstan KOOPERATİT IŞLETMESt BÖLtMtVE Doktoralı öğretım gorevhsı aimacaktır Adaylarm özgsçmışlsnni ;çeren d:lekçe il# birdk'e IR 1.1977 günu s*at 17 90'ye sadar Yüksek Okuiumua Sekreterlığıne mııracaatlan duyurulur. YAŞAYAN TİYATRO Prof. Özdemir NUTKU U, BUGUNÜ^Ü, KiTAP m\m\ riıııııııınıııııııııııjııııııııııınıııııııııııııııııııııııımtıııuınıııııiiiuı? (Basaı: 12999) 2518