Katalog

DO RI (UMHURİm 5 ARAUK 1977. ABDÜLCANBAZ Dr. Erdal ATABEK TURHAN SELÇUK KİMİSiNtM KADMİ (CI/ EVLıVA Ç£l£3İ Kalp İnfarktüsü ve sonrası.. oğdaş Insanın en büyük korkulanndan blrisi de kalp hastalık ları. Kalp hostclıkları arasında en ceklnll»n clnfarkıüfı. Myokard İnfarktüsü deylmini oçıklarsak, kalp adalesl olan myokardl besleyen kroner damarların daralması yo da tıkanmosı sonucunda ortaya cıkaıı hastalığı anlıyoruz. Koroner ılamarlar, tıpkı blr taç gibl adı da oradan geliyor kalbin üst bölümünu çevreler. Damor hastalığı sonucu olarak, koroner damarlar gorovlorini yupamazlaısa. ortaya «koroner hastalıkları» cıkar. Çaşitli derecelerdâ «koroner yetmezllklerl», glderek oluşan «kalp Infarktüsü», kaibin kendl damarlarının haatalonmosmın sonucu. Dünyada olsun ülkemizde olsun Istatistlkler, kalp hastahk larının giderek en öııemll yeri aldığını ortaya koyuyor. Antlbiyotlklerin bulunnıası bulaşıcı hastalıklardan ölümlerl azalltt. Toplumlar yaşlanıyor. Çoşitli önlemler nedenlyle, orto yoeın üstünde Insan sayısı artıyor. Böylece. orta yaş sonrası hastolıkları daha sık ortaya çıkmaya başladı. Bu hastalıkların an önemlilerınden binsinin damar hastalıkları oldugunu görmüştük. İşte, kalbin daınar hastalıkları da bu nedenlo ortaya daha cok cıkmaya başladı. Kuşkusuz. bu hastalıklann artışının da. bazı nedenleri var. Dife ^ ^ A Ki$fcCA YATALlH. OKUYAM A H B A P L A Ü A f F t P f ^ l f fc 0 frEcE LO\ Bi? fcö$£DE HA^İ^t VUMH^AK VAM KEDiiî frîft' PcRİ H\ÂLÛ rÖRwN(.£, HAMÎ/VAMA LÂAl İ ^ , AMfr H0% Sî** O TÜRKLERtN TARÎHt Bozkır yasamı, acımasızdır. Ortasında, Grouaset'nln cot bltan bozkın devomlı kemlran üc kansarll bölga» dediği çoller uzanır. Kısın sıfıraltı 50 derecoye duşcn ısı, yazın 50 dereceye yükselir. Bozkır, özelllkle kurak yerlerde cöle dönüşür. Kuraklık, aclık, soğuk, solgın hastalıklor yaşamın ayrılmaz parcalarıdır. Nüfus dagınık ve seyrektlr. Bozkır Insanı, daha cocukluğunda soğuğu ve aclığı öğrenir. DOĞAN AVC20ĞLU DOĞA KOŞULLARI BOZKIRDA SERT VE ACIMASIZDi... Cengiz Han içkiyi yasakJamaya cesaret edemez, "eğlence ve törenlerde genç aygırlar gibi olunuz,, diye öğüt verir l«Yerde ağaç bitmez, biten şey yalnız yabanıl otlardır, Ekin yetişmez, sütle beslenirler. Keçe çadırlarda yaşarlar. Bununla birlik te şen ve neşelidirler. Bütün ömürlerini kaygısız ge çirlrler, kendilerinden hos nut olarak yaşarlar.» I Bozkırdaki dinsel inançlar konusunda uzman JeanPaul Roux'ya inanmak gereklrse. eskl Türklerde «cehennem» ve cehenneml belirten bir sözcük yok tur. Cehennem, bozkıra sonradan girer. Ünlü Büyük Yasa'sında Cen giz Han şöyle der: «Tçkiyi bırakamayan ayda üç kez sarhoş olabilir. Bunu aşar sa sucludur. Ayda iki kere sarhoş olmak daha iyidir. Bir kez ise daha övgüye değer. Amâ hiç sarhoş olmamak! Bundan daha iyi ne olabilir! Böyle bir insan nerede bulunabilir?» noğln Hun Hükümdarı. her sabah cadırından cıkarak guneşe va gecolori de aya tapar. Gok Tengrı, canlıların ve »eylerın tek tanrısı değildlr. Daha bircok tanrılar vardır. Cin kaynal.larında Göktürklerln blr yer tanrısı olduğu belirtillr. Yer Tann'ya Ötüken'den 250 kllometre kadar uzakta, bıtki ve ağac bitmeyen bir dağda kurban sunulur. Orhon yazıtlorında cüstta Tengrl, altto Yer buyurduğu lcln, Turk budunun zenglnleştldl» anlatılır. Böylece, Gök ve Yer tanrıları bir cift teşkil ederler. Yazıtlarda oyrıca, Tanrıca Umay gecer. Umay, genc analar ve bebekler gibl, aynı durumdakl hayvanları ve yavrularını korur. BiR TOPLUM HASTALIĞI Toplum hastalıui anlayışımızda bir değişlklik yapmamız gerekli. Toplum hastalığı denince, genellikle tüberkülozu va benzeri hastalıkları anlamaya alışkımz. Ama, bugün, kalp hastalıkları, şekerll dlyabot, boslenme bozukluğu gibl hostalıklar gercek bir «Toplum hastalığı» nltellğl kazanmışlardır. Bu durumu dikkate alarak. kalp damar hastalıkları konusunda toplumsal kampanyaların açılması, hastalıklann tonıtılmast, korunma llkelerinln bellrtllmesl, hastalık durumunda ve özellikle sonrosında yapılması gerekenleri toplumca e!e almalıyız. Yaşama sevinci Doğa koşullannın sertllğlne ve aeımasızlıgına karşın, bozkır Insnnında ölüm korkusu ve ruhsal karışıklıklar yoktur. yaşama tam bir bağlılık vardır. Göçebe yaşamını tTanrı'mn cezası» sayan bir Clnl! gezgln. Gobi çöllerlndokl boyların cok eskl tarihlerdekl kö tü yaşam koşullarını belirtlrken, onların kaygısızlıkları üzerinds özelllkle durur: tYarda a&aç bltmez, blten şay yalnız yabanıt otlardır. Etkin ya tlşmez, »ütlo beslanlrlar. Kaça cadırlarda yasarlar. Bununla birlikte sen va neselldlrler. Bütün ömürlerlnl kaygısız geclrlrler, kendl kendllerlnden hoşnut olarak yaşarlar.» En eski yazılı belgeler dahl, bozkır Insanının zevk ve eğlenceye, lckiye ve aşka düşkünlüğünü bellrtir. Hun töronlerinde şarkı soylenir, dans edllir ve bol bol icüir. Olaylara yol acıyor diye lcklyl yasaklamak Isteyen Cengiz Han, buna cesaret edemez. Bozkınn bu en kudretlı klşlsl, ünlü Büyük Yasa'sında, şu hoş gerekceyle. icklyl eınırlandırmakla yetinlr: clçklyi bırakamayan oyda Cc kez sarhos olablllr. Bunu asar*a sucludur. Ayda ikl kere sarhos olmak daha iyldir. Blr kez Ise daha övgüye değer. Ama hlc sarhof olmamak! Bundan daha lyl ne olabillrl Böyle blr Insan narede bulunablllr?» lcklyl yasaklamaya gücu yetmlyeceğlnl bilen Cengiz Han. bozkır Insanlarına şu öğüdü verlr: «Oünluk yasamınızda İkl yaşmda boğa gibl davranınız. Duşmanla savaşta şahln gibl atılınız. Eglenco ve törenlerde genç oygırlar gibl olunuz.» HASTALIK NEDEN OLUYOR? Koroner hastalıklanmn ana nedenl, bu damarların arteriosklerozudur. Ancak, bu duruma yol acan, bu durumu koloylaştıran ceşıtlı nodenlar vardır. Bunlar arasında tanslyon yüksekllğl (hlpartansiyon), şlşmanlık, hareketslzllk ya da harekat 07li(İı, ruhsal baskılar (pslşlk streMlar), yanlış beslenma (şlşmonlatıcı, kan kolesterolunu arttırıcı), kişlyl büroya boğloyan, eorumluluk luşıyan meslekler, sıgora Içllmesl, alkol aiışkanlığı gibl nedenler önemli yer tutar. Yapılcın blr çalışma, ayni otobüsta çalışan şoför va blletCiden şoförün daha sıklıkla koroner hastalığına yakalandığını Böstermiştır. Cunku, şoför oturarak va hor an dlkkat harcay.arak, çeşltli tehlikeleri önlemeye calışarak Işfnl görmekte, buna karşın blletcı hem bu sofunıluluktan uzak, henı de haroketll blr iş yapmaktadır. Kuşkusuz, yukarda sayılan nedenlerln h«r birl tkoronar hastalığı» olasılığını arttırmaktadır. Tek başına etken olmaktan cok, blrbirlerine eklenerek hastalığı yapmaktadırlar. Bu nedenle, yukarda sayılan etkenlere «tehllka atkantari» (risk faktörleri) diyoruz. Bu tehlike etkenleri ne ölcüdo aza•lırsa, hastalık olasılığı da o ölcüde azalır. Böylece. tansıyonu normal ölçüler iclnde, normal klloda. Cânlı ve şeylerin hiyerarşisi Yaşam blrllğl. bütün canlıların ve şeylerin eşit olduğu anlamına gelmez. Canlı ve şeylerin, kendı ıclerinde ve blrlblrlerlno karşı bir hiyararşisi vardir. Günümüzde Insanın ötekl varlıklara üstünlüğü tartışılmaz. Marksizm, Insanın cennetı yeryüzünde kuracağı Inancındadır. Bozkır insanı ise, aksi kanıdadır. Kendınl evrenln efendisi ya da sahibl eaymaz. Zayıflığınt. sınırlılıklarını ve başarısızlıklarını devamlı gözler. Onu çevreleyen varlıkların gücünü, etklnlığınl ve başarılarını gorür: Ateş Insanı ısıtır, yiyeceğini pişlrlr. onu zararlı ruhlardan korur, fakat blr anda da bütün zenginliklerinl yakıp yok edebilır, Fakirlerin suyu aralıksız akar. Gökten düşen stı, ateşı döndürür ve bılkileri kısa sürodo toproktan fışkırtır. Ataların diktlklerl ve üzerlerlne reslmler yaptıkları taşlar, bozulmadan yüzlerce yıl kalır. Taş, «bangü», yâni ölümsü?dür. Taş. değlşmeyon. yenilenmeyen statlk yaşamın simgesldır. Her yıl yapraklarını yitlren ve yenıden yapraklanan nğac İse, ölüm ve yaşam evreleriyle, dlnamlk yaşamın simgesidir. Üstünlüğünü yolnızca boyu, heybetl ve uzun yaşamı i.e degil, devamlı yenileşme yetene glyle gösterlr. Dede Korkut'ta «Başını alıp bakacak olsam, başsız agaç» denlllr ve böyloce oğacın gökyüzüne, sonsuza ulaş tığı bellrtllmek Istenlr. Şaman ve ruhlar, ağac aracılığıyia göğe tırmanırlar. BOZKIR İNSANINDA ÖLÜM KORKUSU YOKTU, YAŞAMA TAM BİR BAĞLILIK VARDI kendine benzer sayar. Nesnel tlnsel cansız arasından hicblr oyırım yapmaz. Ona göra, aynı caıı ya da ruh, herşeyde, heryer de bulunur ve ruh. heryerde aynı bicimde davranır. insan, tek canlı değildlr. Hatta canlılar. do ğup büyüyen, coğalan ve yok olan hayvan ve bltkilerden de iba ret sayılamaz. Gok, yıldızlar, güneş, ay, dağ, taş, herşey canlıdır. Hopsinin ruhu, hatta rııhları vardır. Hayvan, bltki ve şeylerln ruhu, insan ruhundan farksızdır. Şoylerln ayrı. Insanın ayrı. hayvanın ayrı blr evrenl yoktur. Evrende tam blr yasom birligi vardır, Yoşam gucünö veren ruh, kuf tur. Kut'u Tengrı (Gök), verlr ve ölünce, ruhlar, yeryüzünde de dolaşabllmekle birlikte, göke gldorler, Tongrl (Gök), hem ruhların ikamet yerl, hem de kut dağıtıcıdır. Yiğltler kut sayeslnde ölümrien kurtulurlar ve başarıdon başarıya koşarlar. Pek az dua edilen bozkırda kut lcln yakarılır. Blreyler ve kaganlar kut peşlndedlrler. Gök, kut'u gerl cekerse, hükümdar tahtını ve yaşamını yltlrlr. Irk Bltlg'de gücunu yltlren sırodan blr ylğlt. Tengrl'den kut Ister, gellnce yenlden gOcOne kavuçur. Uzun bir yaşama ve bereketll blr surüye sâhip olur. Aynı yapıtta Tengrl, kücuk bir kuşa, blr geylğe kut verlr. Blr tarla coroklaşındo, «kut'unu yltlrdl» denlr. yan nesnel blr varlıktır. Bu göksel clslmlerln bütününe Tengrl denilir. Onların da canlı oldufluna, ruh taşıdığma Inanılır. Tengrl deylml, hem nesnel gök'ü (sema), hem de gök'ün ruhunu bellrtir. Gök (mavi) sözcüâu Tengrl'nln sıfatıdır. Kat kat düşünülen gök'te yaşayan Tengrl, Insandan farklı düşünülmez. Onun da sarayları, adamları. atları vardır. Yer, lcer, eö'enlr. Göksel cislmlerin tümü. Gök Tengri'dir, fakat onu toşkil eden günoş. ay. yıldız vb. gibl her clslm de ayrıca Tanrı sayılır. ör Horozlar ötene kadâr dans... Alfcfc hareketlt, ruhsal boskılar altında olmayan, doğru baslenan, şekerli diyabeti bulunmayan, kırsal alanda yaşayan, sorumlulukları az, slgara lcmcyen. alkol kullanmayan klşller tkoronar hastalıklorı»ndo en az riske sahiptlr. Pekl ama, kent yaşamında, özellikle çoşitli loplunı çalkantılan iclnde, ceşltli sıkıntıların ortasında, gurultünün, traflğin, blreysel, toplumsul sorumlulukların altında boylasine blr yaşam sürdurülebtllr mi? Elbette. hayır. Gorüyoruz kl, bu ctehllke etkenlertenln blr bölümünden uzok kalmuyı istesek bile, başarmamız olası değil. Öyleyee, yapacağımız iş, «Tehlike etkenlerltni hlc değllse azaltmak olucaktır, Orneğın, kilo almayı önleyeblllrlz, slgara Igmeyeblllrlz, alkol almayı ölçülü tutabillriz, ya da alkolle blrllkte yoğlı yıyöceklsrdeo kacınabilirlz, hareket etmeyi alışkonlık durumuna gotirebiliriz. tansiyonumuzu, çekerli diyabeti, koroneriet\ Içeren bir sağlık denetlmlni yılcla bir kez yaptırabilirlz. Bu tutumumuz, tehlıkeyi azaltacaktır. İNFARKTÜS'TEN SONRASI... Bu önlemlerl alsak da. kalp infarktüsü ö«Cİreblllrlz. Ülke»i?de en önemli sorııiürdan blrisi de bu. Kalp infarktüsü gefrlrmek yaşanıın sonu ınu? Bundan sonrakl yasamımız ölüm korkusuyla mı geçecek? Artık, herşeyden Orken blr eakat mı sayalım kendımızı? Hayır. kesinlikle hayır. Bunu ook ly( bllmemiz gerekir. Bir hastalık gecirdik, o kadar. Evet, hastolıflımız önemliydi. Evet, bundan sonrasında daha dikkatll olmamız gereklr. Ama. kendımizi bir sakat saymayalım. Unutmayalım kl, hsklmlerın yardımıyla. hastalığı biz yaneceğlz. Onun lcln de, yaşam çlzelgâmizi daha dlkkatle düzenleyeceğlz. Öncelerl unut tuğumuz, bllmodiğimiz şeylori şimdl orfık unutmayacoğız, bllecoğiz. Kllomuz fazlaysa azaltacağız. Sigotayı koselim. Bu önem li koşul. İckl ya yok, ya cok ölçülü. içklyle blrllkte abur euburu kesellm. Hekimierın verdlği ölçülerla hareket etmek Cok önsmü. i$imızi ycpacağız. Hem de hic tereddüt «tmeden. Soglık kontrollarımız düzsnll olacak. Her işl ben yapacaflım dly» Cirpınmak yok. Işlerımizi, sorurnluluklarımuı dağıtacoğız. Yoşarhı hangl koşulda olursa olsun neş'eyla, umutla kârşılamayı Bütün bunları hastalığı geclrmeden yapablllrsek. na ivl Olurdu. Ama, zararın neresinden donsek kârdır. Yaçamı sürduracefliz. Korkmadan, endişelerin kıskaoına düşrneden. ö olan da bu. Bu öğütlere uyulur. Anadolu" da Orta Asya geleneklerinl sürdüren Tahtocılar gibl Türk toplulukları, sık sık kadınlı erkokli eğlencoler düzenlerler, horozlar ötene kadar dans ederlor. 1959 yılında Konya Jandarması, dans eden Tahtacıları yakalayınca, onlar, ıKentlerde kadınlarla balo yapmıyor musunuz?» blclmlnde bir savunmayla cezalandırılmaktan kurtulurlar. Tohtacılar, genc ler icln blr clns «Sürprlz partl» da düzenlerler. Kaygtsız bozkır Insanı, bol cocuk sahlbl olup soyunu sürdürmoye büyük önem verlr. Yaşam gücünü korumoyo ve artırmoya calışır, ölümsüzlüâü arar. Zaten öteki dünyada da insanın, bozkırdakl yaşamını den surdürer.eğine Inanılır. AyBila ölürken, tMezarımm cevreslne oklarımı dlzlnlz. Canım sıkıldığı zaman geylk avlayacağım» vaslyetinl yapar. Kuitıgm olünco, yazıtını hazırlayan Yolluk Tigln, «Gökte, hayattakl gibl» yaşayacaksın. der. Beyler. en sevdlklerl kadınları, hizmotcMeri. atları ve eilâhlarıyla birlikts öteki dünyaya giderler. Oalıa doğrusıı ııçarlar. Bilge, «Babom kagan uçuvermiş» der. Dede Korkut öykülerinde cennetln bir adı »ucmak»tır. Bozkırdaki dlnsel Inanclar kunusunda uzman Jean Paul Roux'ya Inanmak fjöreklrse, eskl Türklerde «Cehennem» ve cehonneml bellrten blr sözCük yoktur. Cehennern. bozkı ra sonradan glrer. Kut dağıtân Tengri Insanlara. hayvanlara ve şeylere kut dağttan Tengrl, göktekl yıldızları, güneşl va ayı kapsa ötüken ormânı lşte ateş, su, oğoc. kaya gibl bu şeyler, Insanı cok aşan, Ineandan üstün varlıklardır. Bu nıteliklorıylo kutsallık kazanırlar. Tek ağac. tek taş gibl. kollektlf ruha sahlp koru ve ormanlar, taş yığınları kutsal 8ayılırlar. hatta tanrılaşırlar. Örnağin Orhon yazıtlarında ge cen nlduk yer sub», Türk budurıu koruyan ruhların yaşadığı Ötüken ormanı, Tamir nehrinin kaynağı vb. gibl «Iduk», yânl kut sal olan yer ve sulardır. Bu yer lenn, hayvan ve bıtkilerinden yararlanılmaz, onlar Türk budunun koruyucusu ruhlara bırakılır. Ya zıtlarda tkutsal yer ve su», Tan rılarla birlikte gecer: Batı Göktürklerln başındakl Turglş Kaganı, güclü bir ordu llo Doğu Göktürk Kaganı Kapagan üzerlne yürüyünce, Kapagan orduyu Tonyukuk'a bırokıp gıdcr. Tonyukuk'un cevresindekl beyler, sayıca az olduklarından döğüşmek Istemezler, geri cekllmeyl nnerlrler. Bu noktada Işo, «Gök Tanrı, Umay Tanrıca ve kutsal yer su» karışır ve kacmayıp savaşmaları lcln onlara baskı yapar. Az blr kuvvetle, Tonyukuk" un Türk budunıı sovaşı kazonır. Bunun gibl. Türk budun, Çln'e tutsak düşüp yok olmaya glder(Devamı, 9. Sayfada) * DOĞAN AVCIOÖLU'NUN YAKINDA YAYİNLANACAK OLAN «TÜRKLERİN TARİHİ» ADLI YAPITIN. DAN BAZI BÖLÜMLERİN ÖZETİNİ YAYINLIYORUZ. GARTH DiŞi BOND BUfSE l l £ G4BVİN EU OlAMAZ Yâşam'm birliği Sozkır insanmın manctarı. yaşamın birliği ilke«lyle acıklanır: O. evrende algılanabllen herşeyl.