Katalog

OfilT aMnnttrn u mm \m ABDULGANBAZ BİR DAKi&lcık Vorto'yu bfllrs'nte Gozetelerde, teîevlzyonda »ık sık odı g«c»r. Oeprem olur Vorto'da. Kor olur. Don olur. Varto'do yasoyon cocuklor cabuk büVur. Acılar onları buyutur. Bu mektup Vorto'dan geldi.. «Cok »ayın büyuklerim, Ben beşincf sınıfa gidiyorum. Dsprem oldu Ikl kardeşim. ninem oldu. Sonro ben, dnnem, babom, kuçuk kardeflmle birlikte oturuyorduk. Kardeşimi cok sevlyordum, konuşamıyordu daha ama h«p guluyordu. Şimdı o guletnez. O do oldu. Kızamık oldu oldu. N'olur sayın buyuklerlm yenl bir kardeşim olurta o kızamıktan olmesln.» Vartodo çocuklar cabuk büyür. £j^ TURHAAI SELCUK Işıl ÖZGENTÜRK KENT TOPRACINDA MÜLKİYET BtZE Dr. S. Kemal KARTAL Güvercinin söyledikieri GÜVERCİNTMtZ BUGUN KOSEMİZE KONDU MAN'ILER OKUYACAKMIŞ. DINLEYELÎM Mi? Türkiye Kent Toprcö nın Işlevlerl şöy(e 5,ralonabııır: • Kentte ıBulunmak v« Faail y«t Gostermekj Olanağını Scglama İşlevi» Bu yazının başmda da belırttığımız gıbı, kentte bulunan ınscnlar ve onların str durauklerı her turlu fcciıyet top rağı gereklı kılor. Igts kent toprağı, kentto bulunabilmek (OtufTak] ve bir faalıyette bulunab.lmek amacı ıcın elde tutulabıltr Boyle bir ış'evı yerıne getırdığı ıcm ona sahıp olunabı!ır. • Kenttekl Diğer Faollyetlera cUlaşabllirtiks Sağlama işlevi : Bir kenttekı her Iktısadl faoiıyel. kent butununcteki Iktisodt faalıyetler orgusunun b\r parcosnı, bir zıncır halkasını oluşturur. Bir orsaran, dığer faolıyetlerın surduruldjğu bolgelere gore konumu, bu bolgelerle llışkıler ku'mayı, clıp vemeyı koloylaştırır ya do zorlaştırır. Dığer foalıyetlere ulaşabılırlık derecesımn fazlalığı va da azlığı o tek arsa veya arsalor grubu üzennde ne tür faalıyetlerın yer alocağını be lırler. Mobılyo ve ağac Işlerı faalıyetıni venmll bir blclmde sürdurebılmek, örneğln Ankara'da, S'teter semtinde veya oroya kolayca ulaşılabılecek başka bir semtte bir arsaya sahıp olmoyı gerektırır. ÖtlttJ[ I: ANKARA KEÇİÖREMDEKİ BİR BAİIH 15 YILLIK DEĞER AEIIJ ÖYKUSO: Armudu taşlayclırn Dibınde hışlayalım Kağıt lıalem al kardeşim Maniye başlayahm. Bulama'"rn bulnnm Kajığımı yalarım Kanncıgım cuvarsa Kıkır kikır gulenm. Göhtekı \ ddızlan Sayahm beser be$er Küçüklen atmaym Gece yatakıin Yaylanın çimerande Otlar çifte geyikler Bu bızım işimize Ne dıyecek büyükler Bu kekhk uita kek> k Kanadı deste keklih Çıkmış feaya üstün* Çcpırır dosîa keklih Şu derenin tajı yoh Cıt gıt gnmez başı vo« Kaç yıi cldu akıyor Kımse bdmez yajı yoh oiduğu gibi enflâsyon hızının yüksek İNDEKS Kullanıt Toptan satış M2 satıs fiya'ı Buyuklüğu (m2) YIL Biclml FiyatKTL.) (TL) (1960flyatı=100) 1960 imar planı lcinde 3000 4 100 11.900 bağ 1965 imar planı lcinde 3000 9 225 öiu bağ 26 500 1971 3000 İmar planı lcinde 53 1 325 160 000 boş arsa 1975 3000 imar planı lcinde 450 1 350 000 11250 Cı boş arsa (*) Artonın tamamı 1975 yılı sonlorındo «yap satcı»ya 9 dalre karştlığmda vertldl. O yıl Etllk Keçioren clvarında kalorlfersiz daire fıyatları ortalamo 150 000 TL Idl. Boyl«c« orsanın (150.000X9) = 1.350.000 T U ye satılmış olduğunu kabul ediyoruz. boğulan ve duğumlenen soğon bıclmli bir kent olmaktan kurtarmak amaclanmıştır. Kentın kuzeye ve batıya dcğru gelişmesınden rant elde edecek arsa sahıplerl ve arsa tacirlerl, dış cıkar çevrelerı, kentte «ulaşım rantı» eldö edenler, metro ınşaasını önleyerek blnek arabası pazarını genışletmek Isteyen cevreler, böylelıkle doha faz la petrol tukettırerek bundan kâr sağlayanlor ve daha başkoları planlarda ongorülenlerl bir kenara ıterek, ıttırerek, Boğaz Köprusunu ınşa ettırmışlor Güzellik bunca önemli Canı sıkılıyormuş Serap'n Herkese küstnüş Ne remek yemek ıstıyortnus ne konuşmak. Onun ıçın ıigınç hiçbır »ey yokmuş şu yaşadığı evrende. Serap'ı bunca karam»arhga surukleyen ne acaba? Dersien mı kötu, arkadaşı mı yok. annesı onu sevrnjyor mu. babasından dayak mı yıyor? Yoksa karnı mı aç ayakkabıları mı dehk? Hıç birl değil. Serap kendini pek çirkin bulu> ormuş, Burnu kocamanmıs.. yuzunde sivilceler vannış. boyu uzun de&ılmiş. Işte böyle çirkin oldugundan, herkese, herşeye küsmüş İri Serap kımseyle konuşmamayı, surat asmayı surdursun ya bu davramşlan ne yuzundeki sıvılceyi yok etmeye ne de burnunu küçültmeye yarar. Tara tersine. o boy'e davrandıkça yüründeki sivilceler de, burnu da herkesin dıkkatıni daha çok çeker, •Aman ne koca burunlu kız,» deıler onun irin Oysa Serap bumunun kocaman ğ'.na "hiç aldıns elmeden. çe\resındekı tum ınsanlarla dostluk kurmeya cahşsa. siMİceîenyle uğraşacağı yerde yeni bılgıler edinmeye, bunlarla çevresındekılere yardımcı olmaya çabalasa... îşte o zaman küçük Serap görecek kl. çirkinlik insanın kendî kerdıne uvdurdueu bir kocaman yalandır Kışi kendini çirkin yapar ama çirkin doğmaz. Serap bunu öğreameh. 1 Meyva veren ağaç ilk önce kucücük kucücük bir tohumdun. Ellne geçtin çiftci doyının Toprağo uzondın Yoğmur yagdı Guneş actı S«n kücucük lahumcuk Germ kücucük bir fidon oldun. Yaflmur yagdı Güne* octı .sizin . keşenıZ Fldancık sen büyudün Gokyüzuna uzondı dallann Güne$e erlşlrlm •andın )ft« o olmadı Gun«f» erişemedln ama Clçekler actı dallarında Ballı meyvalor verdin, GÜLCIN ATAK ERENKÖY • Edlnllml» veya Edlnltmek YTU Buyufciöga (m2) litenen Sosyal Statunün Meka1963 2000 na Yonsıdığı Kent Bölümunde 1977 M00 Bulunma (özelllkle Konut Edlnme) Olanağını Sağlama Içlevh Smıflı toplumiarda kentler. 6z«l likle kentlerln konut olcnları, toplumdak! sinıfsal forklılaşmaları yansıtacak blclmde oluşmuşb!r sonuctı olorak doflmakta, ae mlstir. ömeklerdekl ars a ve tar tur. Sınıfsal farklılaşmalar, özel sa sohıbl ise yorulnadan bu de laların sahlp'erl sadece satış za hkle oturma alanlarında, keskın Ğerı ele gecirebilmektedır. Bu manlannda mülklerının yamno blclmda mekona yansımıştır. 1blcrnde haksız ve yoruimasız ouğramışlardır. Cızelgelerde gosclnde bulunduğu veya eınıf de larak kazanc elde etme olanağı terılen değer artışına, cbır kaz ğ(ştir«r«k dahll olmak Istediği var olunca, ulkenın kıt kaynakma vurmakı kadar bıle katk'lan sosyal sınıfa yakın olabllmek. o ları verımli yatırımlara değıl faolmamıştır. örneklerdekı değer sınıftan oıleler lcinde oturabılkat kent toprağı eatın almaya artış aşamaları, yukarıda verdımek lcln, o sınıfın oturma alaharcanmaktadır. ğimlz cdeğer artıs süreclındekl ntnda arsa edlnnne yolu tutulasıralamaya tam olarak uygun blllr. Işte bu amac lcin de kentYukarıda anlatıfan özelükler» duşmemektedır. Arsalorm değer sel toprafla sahlp olunablllr. ve Işlevlere sahip olan kent top» lerının »aptanmosında, bir a^aBelll bir sınıfın oturma olonınrağında özel mulkr,'et hokkının mada ötekıne gecış zomanı oedan bir arsa (konut) atmokla. kl doğurduğü sorunların tortışması ğıl fakat satıs tarıhlerl esas açl orso lle blrllkte o eınıfın meImmıstır. kana yansıyon statüsünu de el na geçmeaen önce, btr konunun OZEL MÜLKİYET HAKKININ de etmlş olur veya böylece ken daha acıkltğa kavuşturulması gerekmektedır. Bu konu şudur: DOĞURDUĞÜ SORUNLAR dınl avutmuş olur. Kent toprağında değer ortış suKent toprağında ozel mulkl• Güvencell Servet Blrlktlrme recl. Kent toprağmın değer kayet hakkmın doğurdtıgu sorunişlevi: Carpık bir kapitaltst düzanması surecmın bılmmesl, ların bırcoğu, nedenlerı ve sozenın yürurlükte bulunduğu ve hem kent toprağındo özel mülkl nuclorı bakımından bırblrleri lle enflâsyon hızının yüksek oiduğu yet hakkınm doğurduğü eorunlcıce glrmış durumdadırlar. Vur ulkelerde, bu orada Türklye'de, ların tartışılmasını kolaylaştıraoulayarak ve açıksecık bir blen güvencell servet Wrtktlrme cak, hem de bu sorunların gideçimde onlatobıtmek icm. «onmyolu kentsel toprağa yatınm nlmesl ictn yapıiacak önerılerln lar kümelendlrHmemlş fokat ayrı yapmaktır. tşte bu amacla da ortaya konmasında yardımcı ola ayrı ele alınmtştır, kent toprağına schlp olunur. caktır. Kent topraflındo Azel mulkl• Haksız ve Yonılmasız KaZaman lcinde kentsel alanda yet hakkınm olması, kent planzanç Elde Etme Aracı Olma iskl bir arsanın değerlndekl artış larının, metropoliten alan plonleviı Clretken alan!ara yotınm lorın büyükluğu konuaunda bir larının ve bir dereceye kadar yapTia alışkanlığının oellşmedlfıkir vermek Içln tablolarla dört da bölge planiarının uygulanma fll. spekülatif faaliyetler sonucun gercek örnek lle llgıll bilgller •mı ceşltll bakımlardon güclesda yüksek haksız kazanclar el6ergılenmlştlr. Yazar bu örnektlrtr. Kent Imor planlnrı, ulosım de etmenln tercıh edildiâl Türlerl zaman lcinde yakından lzl« kanaliarının yön ve genlşlikierlklye gibl ülkelerde «kenttekl arsa sahipllğl» (yukarıda 4. maddeds sözü edüen) servetl enflasyonist değlşmelere karşı koruma Işlevlnin de öteslrde olanaklar 8ağlamaktadır. Hızla kentleşen bir ülkede kenttekl bir orsanın görell konumu, zoman Qectlkce hızla merkezileşmekte ve dolayısiyle rantı ortmaktadır. Bu nedenle hızla kentleşen bir ülkede kentsel arsa sahibl olmak, kendlslnln hlç bir katkısı bulunmadon, toplumdakl değişmeler sonucunda ortaya cıkan bu ranta sahlp cıkmaga olanak vermektedlr. Toplumda arsa sahıplerl yararına gelir tronsferl yarotmaktadır. Hızla kentleşen ülkelerde bu transferln, toplumda yaratılan değerln % 20'sine DîŞi BOND kadar yükselebllecefll 11er! «örulmektedır.» HİC EMEK HARCAMADAN Aşağıdakl bölümde ayrıntılarlyle vereceâlmız, kent toprağının değer kazanması olayı, arsa sahibinın hic bir emek harccması olmadan gercekleşmektedir. Arsanın yakın cevresınde, kent bütününde ve daha genış olarak ulke capır.da mevdana gelen sosyal ve ekonomık değlşmeler scnucu kent toprağının değerı alabıldığlne artmakta ve bu a'tan değere de, Türkıve gibl ülkelerde, arsanın satiıbi el kov ülkelerde mülk ve arsa satın almak, engüvenceli servet arttırma yolu olarak görülüyor MttK II: ANKAfU • ERHC AYVAU SfKTUftlNDAKI OYKtRfi: YIL 1962 1968 1972 Büyüklüğü <m2) 1500 1500 1500 8IC MfYYA BAHÇESININ 10 YILIIK DE6ER ARTIJ HAKSIZ KAZANC M2 satıs flyatı İNOEKS (TL.) (1962 flyatı = 100> 9 50 100 S4 00 108 00 358 1.Î37 Kent toprağında özel mülklyet hakkınm olması nedenıyle kent plonlannın. metropoliten alan ve bolge planlarınm boskılar sonucu Sık sık değıştırılmesi, sadece bu değışıklıkten yorarı olanlara ulusal servetın bir kısmını haksız kazanc bıcımınde transfer etmekle kalmamaktadır. Bu değişıktıklerin doğurduğü olumsuz sonucları gldermek lcln kamu, gelecekts doha başka olumsuz sonuclar doğuracak önlemler almaya zor lanmaktadır. Kamu kaynakları bu kısır döngu lcinde sürekJI olarok Israf edllmektedir. Kullant» Topton satı? Btclml Flyotı (TL.) İT.ar planı ıclide meyva bahcesı 1A.300 İmar planı ıcnde bakımsız meyva bahcesı 51000 imar planı icinde ogac!ı boş arsa 162 000 KuMonış Biçlml Tarla Beledıye İmar planı lcinde arsa OftMEK III: mm Ylt 1957 1977 HASAK06UN KOYÜNDEKI 6IR Buyuklüğü (m2) 1500 1500 Toptan satıs Flyatı(TL.) TARIANIN 20 Y1UIK 0E6ER ARTTI ÖYHÖSÖ: M2salısflyati İNDEKS (TL) (1957 fiyotı = 100) 750 00 0 50 100 40.00 8000 60 000 00 DRNff IV: (APKIRI ıu • mm ART1J OtKÜSlİ: • AKSU HAHAUESİN DEXI E1S TOPRAT PAR(ASINIH 14 T I U I I DE^ER Kulkınif Toplan »atı» Biclml Ftyatı ( T L ) Tarla 17.000.00 İTar planı tclnde arsa S20.000 00 M2 sotıs (lyatı İNDEKS (TL) (1983 flyatısiOO) 8.50 100 nl, oturma ve calışma olanlan* nın kenttekı yerlerıni, kentl oluşturan dığer ogelerın mekandakı konumunu ve kentın ne vonde gelışeceğınl gösteren bel gelerai'. Kentle ılgıli imar planı ve dığer duzenleyıci yonetmelık ve belgelerın hazırlanması, kabul edilmesl ve bunlarda değışıklık yapılması yetkıleri belll kurullarda genellıkle kucuk gırlşımcıler eğerren durumdadırlor. KİMLER SÖZ SAHİBİ? Yne cynı kurullarda, bu kücük gırışımcılere ek ola r ak emlak sahıplerı, emlak komısyoncuları, muteahhıtler ve yap satçılar önemli bir oğırlığa sahtptırler. Kentte gelışme ve değısmeyi duzenleyen kuradarda değısıklıkler yapılması, daha önce sözunü ettiğimiz tyu2en değer>ın kenttn neresine çokeceğıni, bundan kimlenn vararlanacağını belırler. Kent pianlarında değişiklıkler yaparak, özel arsa sahiplerine yarar scğlama olanağı olunca, planlor kıyısından köşesinden cekistirılmeye başlanır. Oeğlstkllk Istek ve önerılerl yetklll kurultaro getırillr. Baskılar sonucu yapı'an değişıklikler, planlorı «pian» olmaktan cıkarır. cyazboz tohtası»na dönüs Bir de kent ölcöğlnde örnek verellm. Bir kentln (A) bolümundekl toprak sahlplerl veya bu kent bolümünde calışon arsa »pekulâtbrlerl, yetkili kuaılları etklleyerek kenttn bu bolümünün 11000 1300 İmar haklarını değlstlrttller dlyellm. Örneğln, yoğunluk artışı •ağladılar, yanl simdlye değln bu bölgede 3 katlı blnalar yapılabilırken şimdiden eonra 5 katlı tCrör. Bu yözden, kentler plarv binolann yapılması hakkıru «Ide landığı gibl büyüyemeı. Planlar ettiler dıyellm. boylece uygulanamaz duruma Bu hakkın elde edllmed eok getırllır. •ayıda zinclrleme gellsmelers Kent pianlarında Istenen de neden olur. Bu kent keslmlntie ğiş.klıkler yaptırılamaz ıse, bu yaşayan nüfus artar. Su, kanakez kurallar clğnenır, fıılt dullzasyon, yol gıbi altyapı teeıslerı rumlar yoratılarak bunların ka yeterslz duruma gellr. Kapaslteyi bul edl!me»l lcin baskılar yapı» arttırmak Içln yenl eu borulanlır. Kacak yapılara ve kurallanın doşenmesl gerekecektir, Kon cığneyen gelışmelere göz yu nalizasyon slsteml yenkjen dumulur. Sık sık İmar afları çtkarzenlenecektlr. tıhr. Planların değişıklıkler» uy KAÜTE DÜŞÖYOR duruiması ve flllî durumlarm taYlne aynı bölgede (mahaMede], nınmasıdır bütDn yapılan. okullar, parklar, pazar yerlerl, sağlık ocakları, karakollor, PTT Metropoliten alan planlan ve hızmetierl, mahallenın nüfusu b r dereceye kadar da bölge arttığı Icm yetersız duruma geplanlan konusunda durum yulecek. Daha once planlandığı gikandakinden daha farklı değılbl mahallenln, orneğln 10 btn dır. Farklı olan, daha büyük yanüfusuna yeterll olan bu hızmetrarlar lcln planların uygulanler. yoğunluk artışı nedenıyle masının engellenmesl ve konan nüfus, orneğln 20 bln olunca yekurallann ciğnenmesidtr. Boğaz terslz duruma gelecektir. Boykoprusünun yapılması, bunun lece hızmetlerm kalitesl duşelcln lyl bir örnektir. Marmara cektır. Bunu gıdermek lcin yapıboigesl ve Istanbul metropolilan kamu harcamalannın buyuk ten alanı lcln yapılan butun bir kısmı kaynak Israfı olora^ pianlama çalışmalarında, iston korşımıza cıkar. Parklorın, yeşıl bul'un doğuya doğru cok meralaniarın, okullann yoğunluk arkezll doğrusal bir' kent (bir böl tışı nedenıyle, yetersız duruma ge kent) olarak büyümesl 6nduşmesı, yeni parklar, yenl yeşıl görüİTıüştür. Böylellkle, Istanolanlar, yenl okutlar Inşa edılbut'u tek merkezlı, kendl lcinde mesınl ve açılmasını gerektinr. Bunun icın, mahalledeki bir kısım arsaların kamulaştınlması gerekır. İmor hakları (yoğunluk artışı olarak) bu mahallede artınldığı lcin, arsa değerlerl de > ŞEHNTZ easiN. bu yuzden artmış durumdadır. V S t i O N ÖNEMUJ9OKKomulaştırmalar. bu artan değerler üzerınden yapılmak zorundadır. Böylece daha fazla kamu kaynaklarının ozel kışılere transfer edilmesl olanağı yoratılmıştır, ttransfer tezgâhıı kurulmuştur. imar haklarındakl değışıklığı bu mahalledeki arsa sahıplerı ve spekıilatorler baskı yoparak sağlamışlardı. Uc katlı bınolara yenl katlar ekleyerek (veya eskl üc katlıları yıkıp yeni beş katlnar yaparak) artan değere el koydular. Bu bir. Yapılan değişlklıkler, mahallede yeni okullann, yenl parklarm yapılmasını. yenl altyapı tesislerınln doşenmesinl gerektırdi. Kamu kaynakları bu amac lcln ayrıldı. Bu ikl. Kamu daha fazla kamulaştırma bedell ödemek zorunda koldı. Bu üc. Ve boylece uzcyıp gıdıyor bu. Boyle bir ortamda kent, metropolıten alan ve bolge planlorının uygulanması gucleşıyor. hatta olanoksızlaşıyor Bu dunımun 'emel nedeni kent toprağınao ozel mulklyetın oluşudur. YARIN ÖZEL MÜLKİYET HAKKIMIN VARATTlftl Annemin Bir Günü Annem sabai"1 •sıveoien katkar Bı?e kohvoltı hazirlar. Ö/la teloş eder kı. evın ıcınde ruzgar esıyor sanırsınız Annem ae ışe gıder Pız gıyınırken o scfa>" toplcr Sonra babam ben tam sokoğo cıkonz annem orkr^on yfiışır Çolc ?omon oi,ır M » r ^ i h\7e ı;aI» nakîcn