Katalog

D 5 RI CUMHURİrn 2 ARALIK 1977 Din ABDULCANBAZ VN ÇELEOî. TELDÜZVON'PA tiMiSi TÜÜKEj,li ANUTIYOR1. TURHAM SELCUK I HAIMA ıSİM SE(MP, AİA'DAfl KALMA SİLÂHA MtfîAfcJ '., SlVÎL AMMA SİLÂHLI OltoÎK S5YLENİR. İ3H SiVfL İ K İ Ü iifiAl EDuP, KMMAMPAİı ALÎIMA ALMiŞHR K I Işık BARAKLI Kentlerin yorgun kadınları nsanları tıplare, kategorllere ayırmak. beton döker olbl ceşitli kalıplorm iclne döküp dondurmak, elDette Insan gerçeğinc aykırı, yanlış bir davranış. insanı oluşturan duçünceleri, duygulorı, umutları. özlemlerl nasıl sınıflandırablliriz? Ne var ki, cok genel ve kaba cizgileriyle de olsa, belli brr esneklik payı da bırakarok, bu coşlt sınıflamalar yapmuk, «rman zaman *orunlu oluyor. Gecen yazımdo. kırsal olanıla ve kosabado yaşavon kadınlanmızın yaşam bicimlerinden ve düzeylerinaen söz etmiştim. Bugün de kısaca, kentte yaşayan kodınlarımızın sorunlarına bir göz atalım. îiyÂHKA^LA^ B^BIRNEKAVU^MUŞOLMP,MİHAYEUEW ıNCELÎP TOPRAfrfr . &M ÇATMA KAŞLAf^ ALÎlHpA|Cİ ÇUKURDA (rOlliHi Kitylt OLuP, ı'Lİfi. BURNU PuKW2 Viuif ÖUİ^M KADAR OLuPMÜMA. BEÜKLER? DAHi DÛKUZ Vi&Di imi EWCEK NtfEi t£WifGE U E İR'.pifc AMHA, KEMPiJı KAfîA KMJİU t f ü n y i ADAMPfR. A«/, KE&İN 5ı> BlÇAULA Kt^tLEkEK SONRADAN AÇılMiŞ (r/Bİ iü. MATRU4 ç£HRESİ fiî^iDE MlAh?, i JANKi KMVUDAM'ğüAfe.EiMftlı Tİ?TİK İR.. &ÜVA HAÜ 6AS.8tf^Mlt I PETROL BUNALIMI VE AZ GELİŞMİŞLÎK • VENEZUEllA'DA BtlYÜK SANAYİ Venezuella, zengin yeraltı kayALTI TEKEL GRUBUNUN EÜNOE, naklarına sahip oluşu ve buna karşılık ağır sanayiinin bulunBUNIARIN CEVRESİNDE .IJıiUFınayışı fjibi özellıkler dışında GuKÂR DEVIiT.İN YARDIMLARIYU ney İtalya'yı anclıran bir ekonomik yapıya sohıptir. Tarımla saAYAKTA DURAN KLÇÜK VE ORTA nayı arasındaki belirgin karşıtlık CAPLI fclETMElER YER ALIYOP. kırsal alarılardan önemli bir nüBÜYÜK İJIETMEIER TROPİK Afuz çjöçüne ve ülkenin doğui zenginllğme karşın tarımsal tiGAÇI.AR GİBİ KÖKtERİNİ TOPRAcaret dengesinde bir açığa yol ĞA SALARKEN TÛM SUYU EMEaçmıştır. Sanayıo gelince, 1960' REK ÖTEK! BİTKİLERİN ÖLtMÜ lerde fabrıkaların yüzde 87,7'si 30 kışilık istlhdarn kapasitesinin NE YOL AÇ1Y0RLAR. aitındaydı ve 19591963 yılları arasında kurulanların coğu sömürgecı Işletmeleîrln yan girlşimlerini oluşturuyordu; çok oz personel çalıştırıyor ve işslzllk sorununun cözümüne cok kücük bir kntkıda bulunuyorlardı. Aradan on yıl geçiikten sonra, Joan Claudo Hozora eş bir durum saptıyordu: Altı büyük tekel grubu, bütünüyle yabancı serma yeyo bağınilı sanayi denetllyor; bunun cevresinde de «lütufkâr devletain fonlarıyla ayakta duran küçük ve orta çaplı sanayl kııruluşları yer alıyor; insanların coğunun asalak nitelıktekl üçüıı cü sınıf işlerde calışıyor ve buyük bir Işsizlik hüküm süruyordu. URETİM DÜŞÜŞÜ Yüksek düzeydoki içslzllk ve enftâsyonun sonucu olarak daBlR OPEC TOPLANTISI PETROL GEÜRLERİ NE ralan tüketlm ve bunun sonucu olarak ülkenin üretim kopaslteslnln yüzde 45'inin kullanılmarnasına varan uretim düşüşü... Bu tablonun tek süslu özelliği, bir Birleşmiş Milletler uzmanının belirttiği gibi, yatırımlarm kârlılık oranının yüzde 25e varmasıdır. Ancak bu oran bir ortala yanan emek yoğun faallyetlerln semesl de düşunülemez. Bu mo yol. Başkan Perez'ln asgarl ücsüregelmesinden başka birşey dele göre. sanayiin sormaye ret düzeylnin saptanmasmdan, mayı yansıtmamaktadır ve daha malları kesimındekl geüşmeyl işlotmelerln yüzde 5 oranmda çok büyük işletmolor ya da ya değlldir. Bir ötekl olasılık da, küçük tüketim mallarındaki gelişme daha fazla Işçi istihdam etmele bancı sermayeyl cezbeden ö/el işletmelftrin atıhm yaparak büIzler; ve birincı aşamada tüke rini ve yevmiyelerl yüzde 20 ora yatırımlar icin geçerlldlr. Ortaluma kâr oranı, gerçekten, bu den yük Işleinıe düzeyine ulaşması tlmln belirgin ölcüde daralma nında arttırmalorını talep etmeII yüksok olsaydı, ülkoye gelen dır ki, bu emak yerine sermaye sı söz konusudur. Böyle bir mo ye kadar varan tüketimi koruma yobancı sermaye eldo ettiğı yoğun taknolo|ilerl gerektirir. del, sermoye kıtlığını ve doloyı çabaları raslantısal değildir. Ankârları yeniden ülke içinde yatı Nüfusun yalnız yüzde ?8'inln oa Sıyla kitlelere kemerlerl sıktıra cak bu önlemler de yeterli olrırdı. Oysa, bilindiği glbi Latin lıştığı bir ülkede (gelişmiş bir cak bir siyasoti on başından maktan uzaktır: Istenen 100.000 kişilik yenl iş sahası OkyanusAmerika'da bunun tam tersi ol ülke için bunun yüzde 40'ın al yürürlüğe koyma zorunluluğunu ta bir damla su sayılır. Yine de, maktadır. Kısa bir süre önce yo tında olmaması gerekir) bu, o varsayınoktadır. Venezuella'lı mülk sahiplerinın pılan, çokuluslu çirketlere llişkln lumsuz sonuçlara ve ozgelişGÜNDE 21 MİLYON DOLAR güçlü bir tepkisine yol acmaya bir araştırma bu şırketlerin gellr mişliğin pekişmesine yol açar. Vene7üolla'nın durumu fark ve bunların temel çıkariarını diklorl sormayenin ortalama birKISIR DÖNGÜ lıdır: Tanzer'in hesaplamaları sarsmaya yetmiştir. Eğer Perez bucuk katını ana ülkeyo geri göna göre, 1974'de günde 2,9 mil yönetlmi bu yolda ilerlemeyl sur Tam bir kısır döngü söz konu türdüklerinl ortaya koymaktadır. Bu oran bazen yüzde 962'yl sudur: istlhdamı arttırnıcık icin yon varıl petroi üretimi ile ülke dürseydi. yatırım şevkinin kırılbulmaktadır. Ve Venezuella. bağ sanayiin ve tüketimin (yani sa yaklaşık olarak günde 21 milyon ması gibi bir rizıkoyu da ustlentalebin) dolar kazanmaktaydı. Iran'ın nü miş olacaktı. lı olduğu emperyalizınin bu tipik nayi ürünlerine olan Buna ek olarak, her ücret arhırsızlık siyasetinln dışında ka geliştirilmesi ve fabrikalarda fusunun üçte blrinden biraz faz yaygın olan düşük kapasite kul la bir nüfusa sahip Venezuella tışı enflâsyon İle yok olmaktalan bir örnek değildir. lanımının önüne geçllmesi ga nın kişi başıno petroi geliri dır. Bu da. yalnızca, burjuva de TARIMA DESTEK rekmektedir. Eğer etkln bir 3a iranmkine eşıt hatta ondan da mokratik bir re|lmde grevler yoVenezuolla hükümetl bu düze nayiloşmo sıyasoti ızlonecekr.o, lıa yüksektır. Bu durumda Ve luyla kendlni bir türlü sovunabınin sonuclarını coşltlı yollardan kapitalist gelişme içinde kacı nezüella'nın sorunu sermaye len Işçi sınıfını değil, bu sllâha hafifletmeyi amaclamaktadır. ör nılmaz olarak zaten dü?ük olan kıtlığı değil. sermaye tazlalığı sahip oimayan öteki toplumsal neğln, bu yoldo tarıma 2 milyar istihdam daha da düşürülecek dır. Eğer sermaye ülkede yatı grupları (yan İşlerde çalışanlar, bolivar (8 milyar TL.) destek yar ve halihazırda varolan üretim rılmıyor ve dışarıya gönderlli tezgâhtarlar ve memurları) da dımı verllecektir. Ancak, Sllva le tüketim arasındaki boğuşma yorsa değersiz bir kâğıt parça vurmaktadır. Bütün bunlar tükeMichelena, tarımla sonayl ara artacaktır. sından öte bir anlarn taşımaz. timi daraltır. Ayrıça, enflâsyonun sında eşltsiz bir mücadelenln ge Bu gerçekler göz önünde tu büyük ölcüde, tek tek ülkelerin Günümüz Venez0ella"8inın, çorli olduğunu ve bu dıırunıa Lenin'in Çarlık Rusyası icin sö tulriııöunda ortaya cıkmaktadır ancak bir parçasını oluşturdukson verllmezse hlc bir şeyln de zünü ettiği (Japonya'nın uygu kl, Venezuella farklı bir yol seç ları uluslararosı sistemln bir soğişmeyeceğlnl ortaya koymuş lamaya giriştiği) türden bir aşa mo şansına sahipti ve hatta seç nucu olduğu da unutulmamalıtur. Ne var ki, bu durum tekel malı kalkınmn modelıni benim mek zorundaydı: Refomıist bir dır. Örneğin, 1973'de sınai maklci düzenln doğasında vardır. Sanayie gelince, devlet Iki türlü siyaset izlemektedir: KüGARTH cük ve orta çaplı sanayiin dcsteklenmesi ve ülkenin ekonoSAtiVİH B/İNE 9l)EW£Pj mik bağımsızlığını güvence altı na almak Için devlete bağlı bir ÖLDÜREN '* ağır sanayii kurma girlşimi. An cak kapitalist ocıdan etkin olabilmesi Için, sermaye malları üretecek bu devlet sanayiinln organik birleşimi de yüksek olmalıdır. Bu ise, ünlü iktlsatcı Celso Furdato'nun «tropik bitkl etkisl» dediğl tehlıkenin rıskini tuşımaktadır: Azgellşmiş yörelere dikilen büyuk tesisler kücük işletmelerl ktırııtarak yörenln koynaklarını denetim altına alırlar. Etkinlik düzeyi daha düşük olan kücük ve orta caplı DiŞi BOND işletmeler de bankalarca Itibar görmezler. Ayrıca büyük işletmelerdekl görece yüksok ücrotÇ I lor vasıflı işgücünü cokerler. MAMILTONLAR I ÇOK DEZIL işte, büyük işletmeler büyük »OJTlARrz. İNSANUVC. tropik ağnclar gibi köklerinl EVLBBjNf toğrağa salarak tüm suyu emer ler ve çevrelerindeki tüm bltkılerln ölümüne yol acarlar. Bu tür siyaset sonucu Işsizlik ortar ve tüketim daralır. Kücük vo orta caplı işletmelere verilecck teşvlkler de olunısuz etkıler no tlrecektir. Teşvikler kücük vo orta çaplı işletmelerln varlıkları nı sürdurmelerinı sağlavahilır ama sonuç ekonomik açıdaıi pek cazip olmayan ve sürekli Olarak devletin cömertliıilne Antonio CARLO Kentl! kcdınlardan söz ederken, llk kez hotırlanması gereken nokîa, bugün kentlerda yaşoyanların coğunluçjunun o kentte dopup büyümüş kişiler olmadığı. Toplumurnuz glderek artan bir hızla, sanayileşmo ve kentleşme süreci içinde yol alıyor. Bu da köy ve kasabalardan kentiere biiyük bir nüfus akımı sonuctınu doğuruyor. Ancok, kişileri, aileleri yerlerıııden yurtlarından eden, onları büyük kentlerde ekmek aranıaya iten de sadec» sanaylleşme doğll... Plansız nüfus artışı. sürdürülen toprak ve tarım polltlkası, mlras yoluyla edinilen toprakların, hole maklnell tarım yapılamoyan yerlerde aıtan rıufu3u besleyernez oluşu, eğltlm olanaklarının uzun yıllar büyük kentlere özgü bir ayrıcalık olarak gelişmesl. iş lanlarının bu kentler çevresinde oluşması elbette kente gcc etktleyen, hızlandıran nedenler arasmda. Bütün bu toplumsal sorunlorın, kadınları da büyük ölcüde etkllemesi olağan sayılmolı. KENTTE ÇALIŞAN KADINLAR Kentlerde yaşayan kadınlar, bir yondon eğitlm olanaklannın, bir yandan gittikçe ağırlaşan yaşam koşullarının etkisiyte. ekonomik alanda glrlşimlerde bulunmak durumunüa ve zorundalar. Kırsal alnnda tarım keslmindeki büyük kadın Işgücünden sonra, en yüksek düzoyde calışma hayatına atılon kadınlar kentlerde yaşayanlar. Bunların bir kısmı, ekonomik koşulların zorlaması ile bir bakıma allo bütcesinin açık vermemesi icin calışmayı zorunlu bulurken, bir bölümü de, kentln olanaklarıyla geleblldiklori eğltlm düzeylnin hakkını vermek zorunluğunu duyuyorlar. Ekonomik güclükler nedenlyle calışon kodınlar Işçl ve kücük memur sınıfını oluştururken, kentlerde bir de meslek sahlbl kadınlar grubu oluşuyor. Ortalama günün 810 saatini iş yerinde geçlren kadın, ev kadınlığı vo analık görevlerinden de sıynlmış değil. Toplum öncelikle analık görevlni yerine getirmesini Istlyor ondan. Kaldı ki, bu yalnız toplumun Isteği ve alışkanlığı da değil. Bugün psikolojf bllimi de, bir çocuk için ana yoksunluğundcın söz ediyor cıma baba yoksunluğunun üzerinde bu kadar dıırulmuyor. Kadın günün büyükce bir bölümünü ev dışında, calışma yerinde gecirdikten sonra. evinin bütün Işlerinl yapmak, eş ve ana olarak da görevlerinl yerine getirmek zorunda. Duna büyük kentlerin, traflkten başlayarak çeşitli günlük sorunlannı, kadından beklenileni, baskılarmı da ekleyinlz. Toplumumuzda henüz, colışan kadınların ev Işlerlnde ve cocuklarıııın bakımında onlara yardımcı olacak araçgereç ve kurumların ne ölcüde yeterslz olduğunu, geloneksel alle kültürümüzün ve alışkanlıklarımızın baskın etkilerini de göz önüne alınız.. Kadının İş alanında başarı kazanabllmesl igln, karşı cinsle bir ceşit rekabet Içine glrme zorunluğunu da hesaba katınız. işte kent kadınınm üsteslnden gelmesl gerekM güçlüklerin kücücük bir ozeti size... Bir büyük cırpınma ve bir büyuk yorgunluk. VenezüelSa petroi üretimi ile günde 21 milyon dolar kazanıyor YAPILI YOR? naların Ithall tüm Ithalötm yüzde 23,5'ini oluşturmuştur. Buna otomoblller ve yedek parcalar icin yüzde 14.9 ve ötekl işlenmlş ürünler İcin de yüzde 15,3 eklen melldir. Buna karşılık, tüm ihracotm yüzde 94,2'si tek bir ürüno. petrole dayanmaktadır. DEVLET DESTEĞİ Eğer devlet, kısa dönemde sanayıl destekleme siyasetinl hızlandırırsa, sermaye malları ve sınal malları Ithalâtının arttırılması zorunlu olacaktır. Bunun sonucu olarak, petroi ülkelarinin hlcblr cözüm getiremediği sanayi mallarının baş döndürücü fiyat artışı da veri alındığında, Venezuella'ya enflâsyonun (icsel nedenlerln yanısıra) dış ticaret dengesl aracılığıyla glrdlğl ortaya cıkmaktadır.. Böylellkle, Perez'in reformist slyaseti bir di7l kördüğümle karşılaşmaktodır kl. bunlar arasında ulusol refahın yeniden canlandırılması en onemlllerlndondir. Petrolün milll> leştirilmeslyle llgili yasada, tEçjer ortaklık belli bir süre için devletin denetlmini güvence altına alacak turdense, özel şirketlerle Işbirllği anlaşmasına girme Iznlni veren bir madde bulunmaktadır. Hükümetin hazırla dıgı tasarının Içlne son anda 60kııluveren bu kural, ulkenln yabancı Isbirliğl olmaksızın yaşamayacağını açıkça dile getlren Venezuella'lı mülk sahiplerinin özgül Isteklerinin sonucudur. So nuç olarak, petrol sektörünü etkln bir bicimde yönetme yetkisini fiilen devletin elinden alan özel tröstlor kurulmuşlardır blle. Doflal olarak, petrol soktörü kural dışı değlldlr: 7 Aralık 1974 tarihll demlr üretimlnl canlandırma yasası da aynı hileyl taşımaktadır. Bu olayların ardında, Venezuella burıuvaziRinin emperyallzmle işbirliğine gitmeksizin yaşayamayacağını kabul etmesl yotmaktadır. Lâtin Amerikalı solcu toplum bllimcilerinin öne sürduğu gibi, bağımlı Latın Amerlka burjuvazislnin emperyalist 8istemle bütünleşmesl Venezuello' da milllleştirmelerln ortaya cıkışıyla gözler önüne serilmlstlr. İran'ın büyük sanayl ve emper yalist güçlerin sınırlı çevreslne girmeye hazırlanıyor olması, son yıllarda herkes tarafından bilinmektedlr. Gerçekte İran, azgellşmişliğin bir para sorunu, petrodolar sorunu olmayıp blr yapı sorunu olduğunu ortaya koyan bir örnektir. Petrodolarlar azgelişmiş, eski yapılara okıtıldıklannda ancak çölde blr valıa yaratırlar. İran'da olan da budur. «Evet, tabll kl kravatım Fransız; Amerlkan sigarası Içerlm; Mercedes kullanırım; oyakkabılarım da italyan'dır. Ancak yann bunların tümii iran'dan olacak» İran'da yapılacak». Genç bir iranlının Marcel Barang'a söylediğl bu sözler ülkenin egemen sınıfının gelişme duşlerlni özetlemektedir. 197377 arosındakl beş yıllık dönemde 69 milyar dolarlık yatırım, 1,8 milyon yenl iş sahası, 1990'a varıldığında 20 nükleer tesls ve altıncı beş yıllık program sonunda, 1983'de, 15 milyon ton celik ve 2 milyon otomobil üretimi. Böylece, Venezuella İle aynı nedenlerle, blrblriyle aynı zamanda gercekleşen zorlama evreler için gelişme ortaya cıkmaktadır. Ancak iran'da durum Venezııella'dakinden daha celişkilidlr. 2 milyon otomobil üretmek Içln bunları blrllerlne satmak gereklıdlr ve bu noktada blrlklm kapasltesl İle tüketlm kapasltesi arasındaki zıtlık, uçurum cok keskin blr blçlmde ortaya çıkmaktadır. Nüfusun yüzde 53'ü geri ve sefil koşullar altında kır r.al alanlarda yaşamaktadır ve onümüzdekl 20 yıl İçinde bu oran yolnızco yüzde 8 azalacaktır. Ailelerin yüzde 72'sl gecimlik duzeyin altında blr gellre sa hiptir. Ve Bugünkü eğllimler bu görünümü değlştlrecek yönde değildlr. YARIN: İRAN VE CEZAYİR ÇAUŞMAYIP EVDE OTURMAK Kentli kadınların, işcl ve küçük memur kesiminl oluşturanlar, bu koşullarda mutlaka «eğer eçlerl ailenin geçlm yükünü bütünüyle omuzlayabilecek olealar. eşlerln ikislnin birden kazandığı parayı tek baslarına kazanabilecek düzeye gelseler. calışnıoyıp evde oturaoaklarını» söyleyeceklerdlr. ilk anda, kadının ekonomik ve toplumsal yoşama katılmasmın yararlarını bllenler icin, yadırgatıcı ve üzücü görünen böyle bir önerinin, kadınlar açısından ne denli geçerli olduğu ortadadır. 20 yılda emekllllk haKkını veren yasa, kadın erkek eşitliğini zedeleyen. kadının toplumsal görevlerinl engelleyen bir yasa olcrak nltelendlrilebılecekken. bu kadar cok sayıda yandaş toplamasının nedenlerlnden birl de budur. Ylne de, özellikle profesyonel mesleklerde çalışan kadınlar ki onlar da eldo ettlklerl bütün ekonomik kazanca karşın, hlç de dalıa az zorluklar içinde ve daha oz yorgun degillerdir mesleklerlnl bırakınayı, calışmayıp evde oturmayı duşünmemektedirler çogunluklo. Bu, toplumun gelişmesi acısından gerçekten umut verlci, sevlndiricl bir durumdur. Bu kariınlar. toplumun kendllerine vereblldlğinl ödemek zorunluğunu duymaktadırlar. Mesleksel uöraşları arasında, topluma ve özellikle kendi eğitlm ve bilinc düzeylerine gelememiş kadınlara karşı kendilerini borçlu ve sorumlu bulmakta, gönüllü çalışmalarla onların bu yoksunluklarına careler bulmaya çabalamaktadırlar. Gerçekten hayranlık duyulacak bir çabadır bu. Ama ne kadar azdır sayıları ve örgütlenebitecek olsalar. etkinliklerı ne kadar büyük olacak. Kentte yaşayan ev kadınlarının, özellikle orta halll olanlarının yaşamları. kasabadaklnden pek ayrı değlldlr. Geleneksel ev Işlerl, arkadaş toplantılurı, hep blrllkte düzenlenen gezrneler, kücük eglenceler, oyun partileri doldurmaktadır günlerinl. Ancak bu ev kadınları orasında, kasabaya oranla daha büyük bir çoğunluk, gönüllü calışmalarda görev alabllme olanağını bulmakta ve toplumsal bir amaca yönelik Işlevlerl olabilmektedlr. KENTLi EV KADINLAR! VE BAŞKALARI Kentte yaşayan kadınlor arasında. sayıca azlıklarına karştn, kadınlar icin kent yaşamı buymuşcasına göze batan bir keslm duha var. Gazetelerln, dergilerin, sosyeteeğlence sayfalarında boy boy fotoğraflarla kendilerini gösterirler. Gercek ten tam bir tüketlcldlrler bu keslmdekiler. İcînde yaşadıkları toplurnöan kendilarini soyutlamış. bir sırca sarayda yaşayon sömürgenlerdir. Sanırım böyleleri icin ne öfke, ne de acıma duyulmamalı. Bu yaşam blclmini, loplumun oğitim, kültür ve ekonomik koşullarının belirledigl, onların da kültürel ve ekonomik dengesizlikler gösteren bir toplumda kendl rollerlnl oynamak çabosına düştüklerl gözden kacırılmamalı. Dengell ve blllndi bir toplumda, ne bugünkü yaşamlarını sürdürebilecekler, ne de bu kadar göze batacak, söz konusu edlleccklerdir. Kmaca, kent yajamı kadına sağladığı Büyuk olanaklor oranmda, büyük sorunlar ve yorgıınluklar da getirmektedlr. Ve bütün cabalarına karşın kentli kadınlar hâlâ harcadıkları zaman, caba ve emeğin karşılığını kazanamayan. yeterince deâerlendirllemeyen, zaman zaman bo$a akan bir büyük guc. bir büyük potansiyel oluşturmaktadırlar. L2O4,