Katalog

EKONOMİ. EKONOMİ... EKONOMİ.;. EKONOMİ... EKONOMİ.;; EKONOMİ..7 EKO NOMİ... EKONOMİ... EKONOMİ... 1978 ve 1979 yılları IMF'nin isteklerine göre programlandı BÜYÜME HIZLARI (X) 1974 1975 8.0 10.9 9.0 8.1 7,4 10,3 8,3 65 1973 1978 7,6 7,6 10,3 10,0 1977 Ulusa' Gellr Tarırr Sanayi • Imalat Sanoyl 5,4 10 1 11,3 12,1 5.0 0.0 8,0 2,3 (X) 1968 yıh faktör flyatlanna aSrs üluç GÜRKAN #»r\u*yume Ktm olarak adlandmlan ml!U \ \ Q a r t ı ş ı bu yıl yüzde 50 doioyında gercekleşecektır. Böylece, 19731977 yıllorını kap»oyan Üçüncu Plan donemınde ekonomının ortalama büyume oram yuzde 6 7'de kalmış olacaktır. Oysa, Ucuncu Beş Yıllık Kalkınma Plonı'nda Villık yuzde 7,9 oranında ortalama bır mıliı gelır ortışı düşunulmuşken bu oran 1977 yılı ıcm progromda yuzde 8 2 olorak ongörulmüştu Gerek 1977 yılında, gerekss Ucuncu Plan dönemlnın biitünunde buyöme hsdeflerınin gensınde kalmmıştır. Ancak Dorduncü Plan dönemı lcln yüzde 8 5 oranında bır yıllık ortolama sapjan masındo sokınca gorulmemıştir. Ayrica bu buyume hızına ulaşılmcsı da 1980'li yıllara ertelenmlştir. Dördüncü Plan dönemınin llk Ikl yılında milII gelır artışı duşuk kalocaktır. Nıtekım, baskısı yapılan 1978 yılı programında vüzde 5 5 luk bır ortışlo yetınılmıştır. Buysa. planlamaya gerek Söstermeyen, ekonomının kendı kendıne varabıieceğı genel bır hedefı yansıtmaktadır 1977 yıh deneyının acık olarak gosterdıgl gıbı, torım ve scnayi gıbl maddl üretıme dayalı gektörel hedeflerın gerlsınde kalınırken, hızmetlerdekı oşırı bır şışkinlıkle ekonomi kendı kendlne yuzde 5 do'ayında bır büyüme hıztna ulaşabılmektedır Türklye ekonomısını son üc yılda «Idare» edemeyen MC partıleri, şımdı de geleceğı «Idar» •tmeye» uğraşmaktadırlar. MC partılerının hepsı secım şapslarını arttırır umuduyla. neye göre hazırlandığı bılınmeyen talıhsız Dorduncu Planı bıte »optıracak bıcımde trılyonluk yatırırn duşlerıyle kamuoyunu yanıltma cabalarını sürdürmektedırler. Dorduncu Plan strateııslnde 19781982 donemınde 1976 yılı fıyotlarıylo 1 tnlyon 3 mılyar lıralık yatırım yapılacaktır denılmektedır Buna karşın, 1978 yılı programında carı fıyatlarla 153 8 rmlyar llra tutarmda bır kamu yatırımı öngorulmektedır. Bu, 1976 yılı fıyatlarıyla 90 mılyar lırayı zor bulan bır yatırım hacmını yansıtmaktadır Ote yandan. yıltık fıyat ortışlarının yuzde 25't aştığı bır ortamda, 1978 ıcın koyulan yatırım hedefı 1977'nın 134,6 mılyar lıratık yatırımına gore carı fıyatlorla dahı bır daralmaya gıdıldığını ortaya koymaktadır. Gercekten, Uluslararası Para Fonu" nun gözetımıne, belkı de daha doğru bır deyışle denetımıne bırakılması duşünulen 1978 ve 1979 yıllarının hedeflen, artık Turkrye'nm elinde kolanla yetınmek zorunluluğunu belırlemektedır MC ortaklıkları, Turkıye'nin doviz gelırlerı ve mevcut dovız bırıkimı ıle dovız horcamaları arasında uyum sağlayamadığı ıçındır ki, uc yılda dış borc yukü 5 mılyar dolardan 13 rmUar dolara yukselmıştır 8 mılyar dolorlık bu yukun 6 mılyar doları ıse DÇM Hesapları ve banker kredılerı ıle ıthalattan doğan çok kısa vodelı borclara aıt olmuştur Buna karşm, bugun yatırımlar ıcın gereklı makina ve techızat bır yana, mevcut sanayıın uretımını surdurebılmesı ıcın zorunlu malzeme ıthalatı gercekleştırılemedığı gıbı, ulkenın geleceğı de ıpotek altına olınmıştır. MC ortaklığının, yabancı bankolann desteğın dekı Uluslararası Para Fonu'na boyun eğışmı sergıleyen bu gelışım ekonominın yapısıyla ılgılı secımlerın kacınılnaz bır sonucudur. Turkıye, 1960'lann ıkıncı yansında, ekonomısının yapısıyla ılgılı onemlı bır aşamayı gerıde bırakmıştır Sa nayı torırrn aşarak ekonomının maddı uretım'e ilgılı bırıncı kesımı olmuştur. Boylece, sana/ının sorunu hem ekonomık yapıdo, hem de sıyasi yapıda on plana cıkmıştır 1970 yılında sanayıın, ozellıkle ımclot sanaylinın buvume hızınm yüzde 2 2'ye duşmesı onem li bır sorun olarak belırlenmıştır Bu oran, 1962 ylından 0 tarıhe kadarkı büyOme oranlannın 5 ılâ 8 katı kadar duşuk olmuştur. 12 Mart'a bu ortamda gecılmıştır ve ımaiat sanayıın hızı tırmanmayo başlamıstır 1971 1972 ve 1973 yıllarmda sırasıyla yuzde 3 4, 10 8 ve 12 1 oranlarına u!a$mıştır. 1973 secımlenyle 12 Mart ara re)imı som ererken, ımalat sanayıinm 1974 yılı buyume iı zı da yuzde 6 9o ınmıstır. Bu oran, MC ortaklıklannın elinde 1975 ve 1976 yılioondo yenıden yuz de 8 1 ve 10 0 tırmanırken 1977 de bırden yuzds 2.8'e duşmüştur 1977 yılının varattığ. sorunların ötelenmes nde, demokratık hakiarın olduğundan daha fazlo askıyo alınrrasından cok dış dunya ^ e olan ılış kıler gecerlt olacaktır. 1978 yıl. programında ıfadesını bulan biı ılışktlerın sonucu Uluslorarası Para Fonu nun «Istlkror rejiminin» yurulugu olmaktadır. DIŞ TİCARET AÇIĞI 3.5 MİLYAR DOLARI AŞTI; 1977'NİN EN AZ İTHALATI EKIM AYINDA GERCEKLESTİ DIŞ Yıllar 1973 1974 1975 1976 OcakEkfii 1976 1977 Ithalot 2.086.2 3.777,6 4 738 6 5 128,6 4.182,1 4 8715 u yılın Flk on oylık dönerrınde dis flearet acığı 3 mıiyar 544 3 rmlyori dolara ulaşmıstır Gecen yılın eş donemıne gore yuzde 37 7 oranındo artmış bulunan dış tıcaret acıö'ndo, programtia ongörulen tatar da şımdıden yozde 7 4 oranında aşılmış bulunmaktadır B 1977 yılı ocak ekım donemı Ithalotı 4 rnOyor 871 2 mıiyon dolar olmuştur. Geçen yrlın eş donemıne gore yuzde 16 5 oranında daha fazia olan bu tutar ıse 5 8 rrılyar dolarlık progrom tıedefınm yuzde 84 0 ına varıldığını gostermekt*dır. Ihracatta ıse 1 mılyar 326 9 mıiyon dolara uiaşılmış bulunmaKtodır Gecen yılın eş dön«mlne göre yuzde 17 5 oranında azalmış bulunon 1977 yıiı ocak • ekım döneTiı ıhracotı, 2 5 mılyor dolarlık program hedefının de ancak yansıntn biraz uzerlndedır Türkıye ekorıom sinl nıson ayından bu yana turr şıddetıyle etMeyen dovız darboğazına karsın. 2 mılyor dolar dolavında bır borc üstlenıl*rek su'düruien ıthalatta ekım aynda büyük blr • TRILYONLUK Y&TlRtMLAR V I YUZDE 8 5'LUK Bl'YÖMf HEDEF LERI 1980'Lİ YILLARA ERTELEN 01; 1MALAT SANAYIINDE BUY> ME HIZININ YÜZDE 1 ° c DU$MESl. PARA FONÜ'NUN iTîKRAR RE JlMI.KIN YÜRÜRLliGÜNu ZORUN LU KILIYOR. TiCARET GÖSTERGELERi Ihracat 1.317,1 1532,2 1 401 1 1 960,2 1603 8 1 326 9 (Mllyon Dolar) ' Açık 769.1 2 245,4 3 337,5 3 168,4 2 573 2 3 544 3 okuluslu şırketlerın dunya gcyrlsafı uretımındekı payı hızla artmaktad'r. Bırleşık Amerıka'da yapılan bır araştırmaya qore halen 6 trılyon dolar değenne yaklaşon dunya gayrısafı uretımının yuzde 17'sl çokuluslu şırketler tarafındcn gercekleştınlmıştır Gayrısafı yıllık satışları, bır cok azgelışmış uikenın satışlarmı kat be kat aşan çokuluslu şırketler arasında Amerıkan kokenlıler ılk sırada yer almaktadır Bu arada, General Motors, Standart Oıl. Ford Motor ve SheH'ın satış hacımlerınin Türkıye'ntn ulusol gelırlnın uzennde olduğu gozienmeVtedlr. Öte yandon, çokuluslu şirketlerın foalıystlennın araştınlnası volundat'i Ç tıkanmoyia karşılaşıtmıştır Ekım Gyı rthalfftı 371 8 mıiyon dolar sevtyesınde gercekleşırken. 1977 yılının en düşük aylık ıthalat değennt oluşturmuştur. lthalcttakl bu tıkanma, borc'onma o.lanaWorının genış ölcude yıtırılmesının sonucu olmuştur. Yaptığı borcları zamanında âdemeyen Türkıye'ye tanınan ıthalat garantılerı kapatılmıçtır Uluslararası Para Fonu'nun gozetımınde, gecıkmış borclarının bır yıl ıcınde tastıyesını programlayan MC ortaklığı ıse önümuzdekı yıl ıcın ıtholata olaukca genış boyutlu bır kısıtlama uygulaması koymak zorunda kolmıştır Dordurcü Plan Strateıısinde yer aton sozlerle «zorunlu temel girdller dısındakl itholat, kapsamlı bir programia den«tlm altına alınacaktır» ÇOKULUSLU ŞIRKETLERIN DÜNYA ÜRETİMINDEKİ PAYI ARTIYOR baskılar da glderek yoğunlaşmaktadır Ozeltıkle azgelışmış ulkelenn Bırleşmış Mılletter'ın ılgılı organlarına başvurarok çokuluslu şırketlerın faalı yetlerinın denetlenmesını ıstedıklerl ızlenmektedır. Çok uluslu şırketlerın mılyor dolar olarak satışları şoyledır General Motors (24 300). Standart Oıl (16 500), Ford Motor (14 980), She I (10 800), General Electrıc (8 730), IBM (7.500), Mobıl Oıl (7 260). Chrysler 7 000), Unılever (6 880), ITT (6 3601, Texaco (6 350), Western Electrıc (5 860), Gulf Oıl (5 400). U S. Steel (5 810), Wolkswagen (4 310). Phıiıps (4.160), BUZDOLABI SATIŞLARININ YÜZDE 50'SI TAKSİTLİ, FAİZ ORAN! DA YÜZDE 73'Ü BULUYOR Kenan MORTAN alga dalga clnoyetler, Tepkislzlık. Ya»aların, anoyasanın clğnenmesl. Alışkonlık. Her turlu yalan, dolan, oldatmaca, karşılıklı guvensizlik, iktidarsızlık. Koltuga yopışma. Doviz rezervlerinde srfırı tuketme IMF'ye el ocmo Nakit para sıkıntısı. Hazine avanslorımn sonu. İkı gunde Beş Yıllık Plan hozıriamo. Uç gunde seklz kez plan stratelısini değiştırme. Plom ondan knçırma. Butceyl buradan devreye sokma V« benıeri .. Ve benzeri... D 1978 butce hazırlıklarına dayanarak resmi belgeler bu «itiraflarıla doludur olon Darduncu Beş Yıllık Kalkınma Planı hazıriıkları, buna ilîşkin taslok duzenl«meleri ve planı planlıktan cıkaran her turlu maskaralığo tanık oldu başkent geride bırakılon «Bayram Tatill» sırasmda. Buna 1978 butce hazırlıkları da eklenlnce yoğun bir döneme girilmiş oldu ekonomik acıdan. Ekonomlk kararlar suresince plan ve butçenin girmesı, kısa sure de otsa kamuoyunun gozlerlnl doviz sıkıntısındjn doğrudap ic ekonomik sıkıntılara cevlrir glbl oldu. icerdekl plan v» butce cambazliklarına tanık olurtdu. Oysa, unutulmamalıdır kl, tum bu cambazlıklar, tum bu yasa dışı, ckıl dışı ekonomik tutumlar tumuyle, hem de doğrudan Uluslararası Paro Fonu'nun (IMR Türkiye'ye lllşkln on«rlleriyle doğrudan ilgllidir Blrlnci Cephe Hukumettnln seçim önceslnde en cok gücluk cektiği alan doviz sıkıntısı olmuştur. Bugun bu sıkıntı her turlu boyutu aşmış, Turkıye'nin ekonomlslni «dur ma tehllkesiyle» karşı karsıya bırakmıştır. Uretimln durması, ekonominın tıkanması surekli dövlze bağlanırken, butce calışmaları ve plan hazırlıkları, Demlrel iktidarlarının İc «konomik dengelerl de hlçbir bicimde sağlayamadığını belgelemiştır. Ekonomi elbette blr butundur. Oışardo başonsızsan\z, (cerde başarılı olmanız olası değildir. Ancok basarısızlık devletin belgelerine geçmeye başlamış ve «alarme edilen» durumla karşı korşıya bulunulduğu yavas yavaş ıktidarın kendisl tarafından da onaylanır hale gelmiştır. Itiraf etmek kolaydır Ancak, gazete kolleksiyonları biraz karıştınldı mı, bellekler blroz yoklandı mı, Demirel'in foyası olanca acıklığı ıle ortaya cıkmaktadır. Anımsanacağı gibl, 1977 butcesı meclislere sunulduğunda, meclislerde/goruşulduğunde her zaman aynı savlar ilerl surulmustur. «1977 butcesi dengelidir. 1977 bütcesi istikrarlıdır. 1977 butçesi enflasyonla mucadele eden bır butcedlr>. Bu sozlerden yedisekız ay gecmeden arka arkaya gercekleştirllen devaluasyonlardan sonra, şimdı aynı sozleri soyleyen «glzll» balgede, flyat artışlarının ve devletln tum harcamalarının nedenl olarak toplu Iç sozleşmeleri gosterılmektedır. Bundan dolgyı da, devletin «mudahale olanaklarınm» aroştırılması istenmekte ve tum bu cıkmaz ışcflerin, emekcllerın sırtıno yuklenmek istenmektedir. Emekcilere «tahokkum» değil de, nedlr bu? . Her türlu sllle, tokat, clnayet, yolsuzluk. Arkasından da «toplu sozlesmelere mudahale». . FHân ise, bu maskarclığın, bu yasa ve Anayasa dışına duşmenin blr baska olgusudur. Herşeyden once kalkınma hızını bellrlerken, IMF, cephe ortaklarının hızını kes Zaten «plan strate|lsl» denllen, nerde v* nosıl hazırlandığı betli almayan bir belgeye de kendl isteğini yazdırmıştır, o kadar: «Kamu Idaresl katkınmanın gereklerlne uygun olarak yenlden düzenlenecektir». Acıkçası, devlet yeniden orgütlenecektlr. Bu «stratejl» de daha ne Irtdler yoktur kl: «Turk mllletinin sahip olduğu tarih suuru, millî ve manevî değerleri ve millî kultür hazinesi kalkınma hamlesinl hür ve demok* ratik bir duzen lclnde gercekleştireceğlnin teminatıdır. Dorduncu Bes Yıllık Plânm hazırianmasında bu ruh hâkim olacaktır» (s. 5). «Sanayl toplumunun getirdiği bazı problemlerln, büyuk blr tarih şuuruna sahlp bulunan Turk mllletinin azim, Irade ve sağduyusundan yararlanılarak hafHletllmeslne gayret sarfedllecek, yeni düzenlemeler yapılocoktır» (s. 6). Türk mllletinin sahip olduğu değerler v« voıiıklar manzumeslnden sayılanlar Ise şöyledlr: «Türk milletinln bütün dunya mllletierinln hayran olduğu büyük tarihl ve millî hasletlere, fedakârlık ve feragata, eşslz blr sağduyu ve vatan sevjislne sahlp olduğu hotırdan cıkarılmayacaktır» (s. 7). «Türklye SD rezervleri bokımından Avrupanın blrincl ulkesidlr» (s. 7). «Türkiye Ortakpazar ulkeleri içlnde hayvan varlığı en yüksek otan ülkedlr» (s. 8) «Dln ve ahlâk eğtiml buyuk oneml Ile mutenasip yeni blr duzenlemeye kavuşturulacaktır» (s. 31). Bu Incilerl uzatmak olasıdır Ve herblrlne L r değll, birkac duşünce İlerl surmek olasıdır. Örneğln, madem «su rezervlerinde birincl ulketde, hanl nerede su gücuyle caîısan santrallar. Madem «hayvan vorlığı» o denli yuksek de, etin kilosu neden 120 lira .. Boyle bir kesmekeşte ne başlık otorsınız yazdığınız yczıya. Hiçbir başlık anlatmaz bu ekonomik cıkmazı, bu yalonı, bu dolanı En lylsl «başlıksız yazı> yazmak belki ds .. YORUM Başlıksız yazı Yalçrn DOĞANler «fiyat artışlarının bır yılda yüzde yüz art tığını, butçenin şu anda 165 mılyar lira acık vermekte olduğunu, yıl sonuna değın bunun 50 milyar llra ocıkla kapanabılecegınu acıklamaktadırlor Şu andaki butce acığı nerdeyse butün bir butce buyukluğune denk hâle gelmiştir. Para basa baso, matbaada maklnelerin yenılenmesl zorunluğu dogmuştur. Bu gercekler yonında. Işin blr başka carpıcı yanı daha vardır kı. o da bu slyasal iktidarın sınıfsal konumunu ocığa cıkarmakta co!< ağır bir beige niteliğlndedır. Ylne 1978 butce calışmalarına dayanak olan blr mlş ve kalkınma hızı B 5'tan blr anda 5 5a duşuruluvermiştır. Acın bakın tum kalkınma kitaplarına 5.5'luk bir kalkınma hızı daha başta plân olma nitelığinde bile değildir, Beş yıllık blr doneml iki gunde planlamak ise, ancak cephe ortaklarına «nasip» olmuştur. Ortaya yine de bir belge cıkacağı icln AP ıle MSP, sankl uygulayocaklarmış gibl, kavgaya tutuşmuşlardır. MHP ise oralı bile değildir. Turkeş plan ve butceyle oyiesıne Ugisizdir kâğıdo Cunku Onemlı ki, butce ve ptanla llgill olarak bo? imza atmıs ve Libya'ya gltmlştlr. onun ıcin plânbutce onem taşımaz. olan, onun Icin ıktıdorda kalmaktır. Turklye'de burdolopla'inın yüzde SOsınln taksltle satıldığı bunun buvuk kârlann gerçekleştırıldığl ortaya c^rnıştır Işletme Fakultesı Öğretırı uyesi Dr Mehmet Şükru Tekboş tarafırdon «Tuketıcı kredllerı ve Turklye'de taksıtlı buzdolabı satışları» adı altında yapılan araştırma bu pıyasa ile ılgıll ılgınc sonuciar vermıştır. Araştırmanın ılk bölumünde dunyado tüket>cı kredılerı ıncelenmekte. daha sonra Turkıye'de buzdolabı uretımının ana ozellıklerı e!e alınmaktadır. 1958 vılından bu yana buzdolabı üretımlnın yapıldığı kaydedılen araştırmada 1961 yılıncian sonra kıtlesel üretım yapıldığı ve bu alanda gunümuzde altı fırmonın uretım yoptığı koydedilmektedır. Ancak ıkı şırketın kesın pıyasa ustunluğu bulunmakta ve anılon şırketlenn pıyasa poyı yuzde 85'e ulaşmaktadır. 1961 yılında 9 bın doiayındo olon uretım, 1975 yılında yarım mılyonu aşmıştır. Araşt'rmanın ıkıncı bolumunde buzdolabı satışları konusundo yapılan anket caiışmasının sonucları aktarılTiaktadır Araştırma ıcın (12) ve (13) ayak olmak uzere ıkı tıp buzdolabı olınmakta 40 fırma soruşturulmaktcjaır Bu sayı Istanbui dokl tuın satıcıların yuzde 27'sını oluşturmaktadır. ilginc olan bu satıcıların yüzde 80'ının ıkı fırmanın Duzdolabını satmasıdır. Bu verı pıyasado şırket egemenlığının acık kanıtı olmaktadır. Dr. lekbaş'ın anket sonuclorına1 göre taksltII satış oranı yüzde 5O'dır. Ancak taksıt yuzdesi kcnusundaki bulgular bu alandaki keşmekoşln belgesı olmaktadır. 13 ayak buzdolabı anketin Yapıldığı dönemde 7900 lıradır. Şırket bayılere taksitlo satılması halınde bunun 10350 lıraya satılmasmı, ıstermştır. Bu satış seklınde kredl malıyetl yuzde 40 olmaktodır Ancok sotıcı'ann verdtklerl reklamlardon bu fıyotın cok ustune cıkıldığı vo uygulanan faız oronının yuzde 73'e ulaştığı saptanmaktadır. Taks.tll satışlardo kâr oranlarının bu dsnlr yüksek o'duğu bır ortamda satıcıların 31"| taksitlı satışlarm kendılerıre yarar sağladığırı savunmuştur 13 satıcı, «buzdolabı satışı artıyor» yanıtım verırken, 13 satıcı da «buzdolabı satışlanndan saglanan kâr artıyor» demışlerd'r. Işletrr.e Fakultesı oğretım uyesı Dr. Mehmet Şükrü Î6kbaş onerıler bolümunde taksıtli satıs hacmının 5 mılyar olduğj bır ulkede «konunun hukuki Ouzenlemesinln yetersiz olması tüketici kredîlerlnm uretici pazariamacı firmalann insıyatiflerıne bırakılması hatalı olmaktadır. Bu rwdenle uygulamada soz konusu kredilere uygulanan faiz oranları cok yukselmekte ve pazarlık gucu olmayan tuketicı. satıcı firmanın satıs koşullannı kabul etmek zorunda kalmaktadır» demektedır. AKARYAKIT İTHAUNE AĞIRLIK VERiLiYOR ANKARA, (ANKA) 1977 yılının ocak • eylül donemıne ılışkın venlere gore ham petrol yerıne akaryakıt ıtholıne ağırlık verıldığl gozlenmiştır. 1977 yılının ılk dokuz aylık doneT.ınoe 851.7 mıiyon dolar odenerek 8 8 mıiyon ton ham petrol ıthal edılmıştır. Ham petrol odemelerı bır oncekı yılın eş donemıne gore yüzde 17 5 oranında artarken. ımalat mıktar olarak yalnızca yuzde 4 ^ oranında coğalmıştır. Değer ve mıktar artışJarı arasmdakı bu fark, ham petrol fıyatlarındakı yukselmeden kaynaklonmaktodır. 1976 yılındo ham petrolün tonu 80 dolor doiayında alınabılirken, bu yılkı alımlar 96 dolan aşmıştır.