Katalog

I Ekonomi Ekonomi ••• Ekonomi Ekonomi ,..„ Ekonomi Ekonomt •• Ekonorai Ekonomi. ••• Ekonomi Ekonomi Uluç GÜRKAN "Altın henüz sahneden çekilmedi SORU Mııslararası parasal sorunli..~m günümüzde ortaya çıknn l/oyııtları nelerdir? T. ÇAVDAR Victnnrn Savaşının Amerikan ekonomisine getirdigi biiyük bir yerde dolaid olan güveni de sarsmıştır. Hatırlanacaktır, 1968 yılından sonra öznllikle Fransa'nın önderliginde, doları s'irnmaya jönelik önemli bir ckonoınik savaş verilmlştir. Ne var ki, 1965'den sonra «uluslararası para krizi» diye adlandırılan olaylar dizisi İkinci DUnya Savaşmdan hemen sonra Bretton Woods anlaşmasıyla yürürlüğe giren bir olgunun vardıgı asamndır. Bretton Wood anlaşmasında Amerika uluslararası para birimi olarak dnlnrın kabulıinü bir Ölçüde sağlamış Rörünmeketdir. Amerika'nın dünya ekonomik egemenliği için üzerinrie en fazla durduğu sorun, doların dünya parası nlnrak altıııdarı bagımsız bir biçimde kabul edilmesidir. Nitekim. 1965'den sonra Avnıpa Ekonomik Toplulugu ve diğer sanayileşmiş kapitalist ülkelerin ellerinde bulunan dolar rezervl*>rini aitına dönüşüirmek istemelcri, Amerika'nın doları aitına pöre daha bağımsız bir para birimi halino gotirme isteğini kamçılamıştır. Olay şudur: ABD ekonomistnin ister çok ııluslu şirketler, ister siyasal ve asker! yönlerden olsun. kesin bir dünya egemenliğini sağlayabümesi dolara bağlıdır. Para politikaları ek'jnomik politikanın bir aracıdır. Bu açıdan para politikaları salt ekonomi bilimi yönünden degil. devletlerin gpnel politikalart içinde değerlendirilebilir. Bu defterlendırıneyi yaparken kuşkusuz, devletin kimin eliıidp oldugunu ve kime hizmet ettigini gözönünden ırak tutmamamız gerekir. Sermaye örgütleri ülke sınırlarını aştıgı. Ulkeler üzerinde yeni örgiitler oluşturduğu sUrece, Ulke parasmm ötesinde, bir dünya parasınm varolması zorunlu oluyor bu dünya parasmm üzerindeki tüm politikaları etkiliyebilms, daha doftru bir deyimle. bir araç gibt kvıllanabilme durumunda olan bir devlet de rahatlıkla ekonomik ve siyasal egemenliğini diger Ulkeler üzerinde hissettirip, onlan kabul ettirebiliyor. SORU Uluslararası Işbölümünün dünya parası Korununu daha bir ön plans çıkarttığı komısıında ııc dttşUnüyorsunuz? T. ÇAVDAR 1950'den sonra uluslararası ekonomik işbölümü genişledl ve daha bir karmaşık hale geldi. Özellikle 1960'lardan sonra dünya tiraret lıacminin yüzde 7 oranında yıllık bir genişleme göstermesi bu yargımızı kanıtlayan bulgulardan bir tanesidir. Yapılan hesaplara göre, çok uluslu sirketlerin büyüme oranlanyla dunya ticaret hacminin artışı arnsında ynkın bir illşik vardır. Gelişen dünya ticareti içinde üçtincu dünya tilkelerl ve sosyalist ulkeler her geçen gün artan oranlarda pay sahibi olrna savaşı vermektedirler. 1970'lerde dünyada «sıcak savaş» deyiml, yerini «sıcak ticarete» bırakmıştır. Bu ticaret hacmi dünya parasımn hacminin de artması zorunluluğunu peşinde getlrmiştir. Temelde parametapara mekanizması, ikinci paranın (metadan sonra gelen paranın) birinci paradan daha fazla olması zorunluluğunu da. peşinde getirir. Eğer, Ulkeler arası ticaret. ülke ekonomilerinin büyümeleri ile oranlı bir biçimde artıyorsa (kapitalist ekonomllerde bu böyledir), yukarda belirledigimiz ilişklden ötürü, dünya parasına yönelik. talep de artacaktır. Demek ki, genişleyen uluslararası işbölümü ve dünya ticareti hacml. artan hacimde bir dtinya parasını gerektiriyor. Dünya parası bir, mevcut değlşim araçları miktarma, bir c>o uluslararası kredi hacmina bağhdır. Değişim araçları hacminl ticaret hacmine benzer bir biçimde hızla arttıramadığımız sürece, dtinys ticareti açısından kredi hacminin hızla artması bir zorunluk olarak ortaya çıkacaktır. Bu soruna Kapitalist ekonomiler nasıl cevap verebilirler? Akla gelen llk şey, ortak bir uluslararası Merkez Bankası görevini yüklenecei bir kurum oluşturmak ve buna bağlı olarak ortak bir para birimine gitmektir. SORU Geüşmiş kapltallflt ulkeler arasındakl rekauetl ş ö ı önüne alırsak, bu tür bir ortak para birimini gerçekleşUrmek olası mıdır? T. ÇAVDAR Şu anda hayır. Yalnız bir ülke, ABD, Merkez Bankası görevini de ve ortak DUnya parası birimiıü yaratmayı da yüklenmeyi istemektedir va bunun savaşı içindedir. Bu savaşı kazanabilrnesi altımn uluslararası değişimden bütünüyle ortadan kaldınlmasıyla mümkündür. Doların hacmini istedigi gibi arttırabilmesi bir önce eöylediğimiz gelişen dünya ticaretüıe cevap veren bir olgu olacaktır. Kuşkusuz, dolann Dünya Parası işlevinl yerine getirebilmesi ABD eınırı dışında tedavülde bulunan dolar miktarmın büyümesine bağhdır. Yani doların, Avrupa ve diğer ulkeler merkez bankalarında bol miktarda tutulmasına baglıdır. Bu, görünümde saglanmış durumdadır. Dolar, De Gaulle'nin başlattığı miicadeleye ragmen, bugün ylne Avrupa ve diğer ileri tilkelerin dayandıklan veya dayanmak istediklerl tek para GEÇTiGiMiZ GÜNLERDE ALTIN BİR KONUŞMA kapitalizmin ekonomik rekabetle tam bir yenilgiye ugratılacağıdır. Vietnam'dan sonra detant ve Helsinki, kapitalist evrende de çarpışma alanı olarak aynı noktaya Kelindiğini göstermektedir. Bunun için, bu yeni rekabete • sıcak ticaret» adı verilmektedir. Bu mücadelenin birinci aşaması uluslararası para birimi konusudur. Doların altın yerine uluslararası para birimi olarak bütünüyle devreye girmesi ABD'nin liderligini yaptığı kapitalist evrenin ilk basansı olacaktı. Şimdl mucadele bu noktada verilmektedir. Dolarla altın arasındaki ilişkilerin kopanlması, doların aitına oranla hem değişim aracı olarak, hem de sermaye birikimini sağlayan eşdpger rtlçUsiı olarak, daha güvenilir oldugu kanıtlanmak isteniyor. Yalnız. daha mücadelenin çok başındayız. BUyük fiyat düsüklüklerine ragmen altın sahneden çekilmemiştir ve son tahlilde çekilmeyecektir. SORU Niçin Vfkilmeyecektlr? T. ÇAVDAR Bunun cevabl ileri kapitalist ülkelerin kendi aralarmdaki ıekabette ve kendi işlerindski smıfsal çelişkide nranmalıdır. Bunun için ABD sermaye.ii, ARO dışında gerek Avrupa'cla pfrek Uzak Doğu'da çotc etkindir. Çok uluslu Amerikan şirketleri ABD dolarının uluslararası kabulünde Amerika'dan daha büyük roller oynamaktadır. Bunlaı inkâr edilemez. Ama bunun yanısıra, bir başka şeyi de şözden uzak tutamayız. Fransıa, İtalyan işçi sınıflannın ülkeleri (Devanu 9. sayfada) FiYAILARININ DÜNYA PiYASALARINDA HIZLI BİR BiÇıMDE Dt.'JMESi, BU birimi haline gelmiştlr. 1970'lerdeki petrol bunalımı bu olguyu daha da güçlendirıniştir. Şimdi sorun, dunya ticaretinde dolardan daha güvenilir biçimde kullanılacak olan altının sahneden sllinmesidir. nu aslında bir Dogu Batı Savaşıdır. SORU Neden bir Doğu Batı Savaşı sorunudur? T. ÇAVIMR Bunu anlatabilmek için detantın (yumuşamanm) ve Hclsinki'nin ne anlama geldiği üzerindn durmak gerekir. Bu konuda çeşitli görüşler vardır. Bu görüşlerden birinin dayandıgı temel d<;, sürekli bir barışın genişletilmiş uluslararası işböliimünün sosvalist ekonomilerin dtlnya tieareti içindeki payını daha da arttıracağı ve DÜJÜSt'M GETiRDiGi SORUNLAR BİR YANA, KONUNUN DÜNYA PARA SiSTEMi iLE iLiJKiU YÖNLERiNi DEVLET PLANLAMA TE^KiLÂTI DANIŞMANLARİNDAN TEVFiK ÇAVDAR'LA YAPILAN BİR TARTIJMAYLA ORÎAYA KOMAYA ÇALI5TIK. ÇAVDAR'LA YAPILAN GÖRÜÎMEYi SUNUYORUZ: PARA SİSTEMİ İLE İLGİSİ KESİLEN ALTIN, BÜYÜK DEĞER KAYBINA UĞRADI Ü luslararası ptyasalarda 1974 yılı («onuncla bir ons'u (yaklaşık :il.l»:i grami uııo dular.ı k:ıdar yükselen altın, 197J sonunda 142 dolara düştükten sonra, günümüzde 110 doların aitına kadar gerilemiştir. Gene! olarak uluslararası piyasuların etkisinde kalan ve orıa paralel bir seyir izleyon Istanbul borsasındu iso kiilçe altının gram ftyatl 1974 sonunda 93.00 lira iketı, l!'7fi sonunda Hll.fıO liraya inmiştir. Fiyal, eylül başında tiil.OO lira olmuştur. Altın fiyatlanndaki son büyük düşüş, Uluslararası Para Fonunun movuut altın stoklarınm bir kısmını satmaya naslaınasına ve dünyanın en büyük altın üreticisi Güney Afrika ile Sovyetler Birliği'nin döviz gercksınimlcrini karşılamak için Avrupa borsalarına altın sürmelcrine baftlanmaktadır. Bunlardan, fiüne.y Al'rıku ilfi Sovyetler Birliğı' nin satışlarının piyasalardaki etkisi gcçici görülürken, Tlluslararası Para Foııu dıiıt yıl süreyle altın işinde kalacak ve etkili olacaktır. 15 EYIÜIDE tın Dört yıllık sürc içinde Para Fonu toplam a!rezervlerinin altıda biri tutarındaki 25 milyon ALTIN FiYATLARI Aralık 1974 Aralık 197! 198.75 142,01) DÜNYA BORSALART 1/ »3,00 K0,;"il) İSTANBUL BORSASI 2,' 1/ Londra ve ZürUıte. bir ons (Yaklaşık 31,103 çranı) altının 2/ Hariran I97B 127,,iO AUn Agustos 1976 103,511 74,.ıll (İ3.00 Ooları olarak liyalı. T. C. Merkez Bankası larafımlan verilen kiilçe altının Türk Llrası olarak flyatı. ALTIN BUNALIMININ TEMELİNDE YATAN ekonomik karar sistenıi ayakta tutmak çabalarını bnşa çıkarmasın. Bunalımdan grçmek için haçlangi(,la nlağan .sayılabilriTk bir değiylm. bir ekonomikpolitik karar, giderek hir başka hıınalımın kavnagı oluyor. AslıncU çarcsizllklcr değll, bulunan çarcler <le bunalımı hızla arttırırken, rözümsUzlüğe dogru hız.lı bir biçimde kayıynr dünya kapilalist slsiemi. Son pünlerdf dünya kapitalist slstemlnde yoni bir çutlağın bellrtilerl gazetelerde yer almaya başladı. Altın flyatlarında son hey yılda görülen fiyat cliişiişlcrl. Kcçtiğimiz haftalarda daha ıla yoğunla«ıtı. 1974 yılında hir onsıı (yaklaşık .11 gram) 200 dolar olan altın. 1975 yılında 142 dolara düştü. BufrUn dünya bor*alarında 110 dolara kadar indifci lıalıcr verlllyor. Deglşik ekonomi polltikalar sonucıi herhanjtl bir malın fiyalı artar ya da düşer. Bunıı diğer kararlar Izler. Ancak, koıııı altın oldu mu. olay kapitalist Nİstem açısından son dcrere önem taşır. Çünkü altının arkasmda dolar, doların arkasınria Amerika vardır. Altındakl sarsılma Amerika'nın Karsılıııasıyla eş rieğrrdedlr. Dünya ticaretinde bellrebilecrk bir dengesizllkle aynı doğrultııdadır. Kararı alan biz/nt Amerika olsa bile, hu, sistemin zoruniu sarsılmasının 70runlıı kararını sinıgelemekten öte değlldir. Altın dolar Ilişkisl l»3B'lara davanır. İkinci Dünv* Savaşı soııa erdiğinde. geride kalan Avrııpa'nın kapitalist slstem İçinde elfnden tııtacak tek güç vardı. Amerika. Ancak, savaş sonrasında önemli ölçüde hissedilen bir de dolar kıtlığı vardı. Bunun temelinde Avrııpa'nın savaş sonraKi perlşanlığı ve yeniden ekonomik güce kavıısmak İçin Koıılş ölçUde illıalât istenıl yatmakta.vdı. Savaş «onrası ihracatı plbette dii*iiktü ve Avrııpa'nın Amerika İle olan ticaretinde Avrupa önemli dıç ticaret açıjrı vermekteydl. İşte, bu noktada alınan bir karar bir yandaıı Amerika'nın yaklaşık otuz yıl sürecek ve bu otuz yıl İçinde artarak gelişecek ekonomik egemFnllğine yol açıyor, siyasal yandan da Amerika «Dünya .landarmalıjfmı» yükleniyordu. Dünya Jnndarnialığını, Amerika Bretton VV'OOIIÜ Anlaşmasına dayadı. 1944 yılında Bretton VVoods İle birllkte altındnlar illskisi keslnleşiyor ve asıl önemllsl anlaşmaya üye olan diğer kapitalist ulkeler kendi paralarını aitına ve dolara dayalı olarak sabit Uılmaya söz veriynrlardı. Bir ba^ka deyimle, üye ülkelerin kendi paralarındaki herhangl bir değişlkllk dolardan, dolayısıyla altından bağımsız olanııyacaktı. Aslında doğrıulan dolardan bir bağımsızlık söz konusu değlldi. Ticareti açık veren, itlıalâtı İle dışa ba ğımlılığını sürdüren ulkeler, bu anlaşnıayı kabullenlrken, aynı anda bu anlaşmaııın kendi iç çellşkisi de hlrllkte rioguyordu. Aradan geçen yıllar bunıı gerek siyasal alanda, gereksc AKT gibi ekonomik örgütlerdc açıkça kanıtlayacak, siKtenı kendi duğurdıığunu ycmeyc baslayaeaktı. Bretton VVoods ile Amerika başını aldı £itti. Hem de görülmcmiş bir ölçüde, anılaıı anlaşmaııın bir başka önemli nıaddesi llc «Uluslararası sermaye harekctlcri için en uygun ortanı» lıazırlaıuyor ve eğer kurulan dünya parasal sisteminde lıerhangl bir dengesizlik dogarsa, düzeııl yeniden sağhunak KÖrcvi de Uluslararası Para Fonu'na (IMF) bırakılıyordu. Vine aynı anlaşma ile bugün üçüııcü dünyada toplanmakta olan az gelişmiş ülkcler de ihmal edilmiyor ve aynı sistem İçinde onların dnnetlenme.ii amacıyla bir «Dünya Banknnı» «iüşUncesi Eerçeklfştiriliyordu. IMK ülkelerin parasal düzeninl «ağlayacak, Dünya ons altını. fakir ülkelcre yardım fonu oluşturmak amacıyla sataraktır. tlk iki yılda fifi milyon ons altın 16 açık arttırmayla satılacaktır. Bunlardan ilki 2 haziranda, ikincisi de 14 temmıiüda yapılmıştır. Üçüncü açık artrırma 15 eylülde olacaktır. Altın fiyatlarını vüksek tutabılmck için 15 eylüldeki açık arttırmada satılacak tutan düşük tutmak egilımi oldugundan söz cdilmcktedir. Ayrıca, Para For.unun sstış için önereceği fiyat da küçük bir \dikselıneye yol açabilccektir. Ancak, ynkın ı<elecekte altın fiyatlarında önemli bir artış bckleyenlerin sayısı oldukça azdır. Gcnellikle, Para Fonunun ikinci parti satışından sonra altın fiyatlarında ortaya çıkan düşüşün devam edecegi varsayılmaktadır. Birbirinı izleyen açık art.tırmalar va piyasalara el altından altın sürüldüğü bir ortamda fiyat yükselmesi olası gorünnıemektedir. D Unya kapitalist slsteml içinde (tün Rpçmlyor M, bir hunalını ortaya çıkınaKin. Gün geçmiyor ki, alıııan bir Rankaaı «kalkınma projelerl» hazırlayacak. Amerika da «Barışı korunıak uğruna her türlii fedakârlıgına» göğüs Rrrcrck, jandarmalık görevini yükleneeektl. Bir dünya savaçı ile elde edilen ve altın dolar ilişkisine dayandırılan jandarmalık, yıllar sonra ulusal kıırtulus .savaşlan ile (,cri tepecek ve Amerika'yı doların aitına olan bagımlılığını. altınla olan illşklsini koparma kararı almaya itecekti. Bağlantımn kopması ilk kez 15 ağuslos 1971 tarihiııc rastlar. O (arihte Bretton Woods anlaçüiıası fiilen ortadan kalkıyor ve hemen ardında «Parasal sistemin en büyük güvencesi», IMF, ilk kez altın satışına başlıyordu. Aradan geçen yıllarcla Amerika Avrupa'yı kalkındırırken, dünyanın çeşitli böİKelerincle iinee ilerlemesl durmuş, sonra gerilemeyc başlamış ve daha sonra da otuz yıl önce glrdiği tnprakları tek tek lerkrtmek zorunda kalmıştı. İkinci dünya savaşı sonı asııi(l;ı artan ılış ticareti her açıdan Avrupa'yı kendlne bağlamıştı. Odemeler dengesi fazla veriyordıı sürekli olrak. Altınla ba.şlayan bu altın devlr. kendi iç çelişkisini de hirlikte rioğıırdıı ve dünya için «Altın mınalımlar» yaratmava başladı. Siyasal özgürlügiin, ekonomik Ancak, bu arada gözlerdcn ırak tutulmaması grreken hir başka nokta daha vardı. O da kapitalist slstemin kendinl yemesi açısından yirmincl yüzyılın en öııenıli kaıutlarındaıı lıiridiı. Doların egemenliğiııe son veren bir vamla ulıısal kıırtulus savaşlan Ise, hir yanda da çok uluslu şirkellerdlr. Doları hizzat kullanan. doları bizzat sermuye yapau çok uluslu şirketler, doların eKCmcnllğine son veren kııruluşlar oldıılar. Dolar ekonomik açıdan kendi antitezlni çok uluslu şirketlerle dogurdu. Varlıkları 16. yüzyıla değin inen çnk uluslu şirketler Bretton VVoods ile önemli bir aşamaya vardılar. Birden çok ülkede yerleşmis olmaları, Rİrişimlorinl birden çok ülkede yavıııaları, bunların sürekli olarak para lııınalımlarından Tararlannıalarını sağladı. Para bunalımlarında hükümetler düşerken, bu şirketler en >Uksek kazancı elde etmekteydi. Geliştirdlkleri «uluslararası para yönetimi» ile (Korel Göymen, çnk ııluslıı şirketler ve uluslararası par.ısal sorunlar, ODTİ.' Gelişnıe dergisi 1!)7S özel savı, s. 70) kavnaklarını» iiirckll olarak en vük.sek l'alz oranı ve en karlı paritc bulunan ülkelere kaydırdılar.» Her seferinde oradakl hir bankayı aracı olarak kullandılar. Tüm dünyadaki parasal gelişlmleri anıııda izlcdiler ve kur farklılıklarındun en yüksck yarara ıılaştılar. Bunun için de, Amerikan kökenll olanlıır dalıi yatırıınlarını Amerika riışıııa kaydırılılar. Istc. tam bu noktada sistemin kendi çellşklsiyle karşı karşıya kaldığı görüldü. Çünkü, Amerika dışına kaydırılan yatırınılar. savaş hnrcamHİarıyla blrle.şince, Amerikan odemeler dengesinin Karsılniiisı ilk nlgu oldu. İkincisi olarak ıla, Amerika içinde işslzlik arttı. ()denıeler dengesi Amerika'nın dünya ticaretiıuleki pa.yını a/.altırken. vatıı ınılaı ın düşmeBİ tliıcer kapitalist ülkelei'le rckabetiııl a/altan bir etken nlarak ortav» çıktı. Bunun için Amerika'nın lıâlâ Avrupa ile rekabet etmesl bu gerçeği değiştirmez. Çünkü rekabet eden bir kisinin de, rekabet ettiği sürece hu gücii azalabillr. E.sklvc göre Amerika'nın rekabet giictt hııgün oldııkça düşmiistür. Bunun sonı 111 göstergelerinden biri AKT ise, bir diçeıi özel çekmn hakları ise, bir başkası da OPEC anıcılıf.ı İle petrol fivatlarının el altından yükscltilmcsidlr. Kendi petrol rezervleri ile kendinl garantiye alan Amerika. sannyislni petrole davamıs Avrupa vr Japonya knrsısında tek çareyi Arap emirliklerinc verdlği eınirıle bıılclu. Arttırdığı petrol fiyatı ilc kendisine rakip ülkelerin ınaliyetfııi arttırmayı denedl. öte yandan da, petrol şlrketleriııln fiyat yüksclişlerl ile değerleri artan hlsse senetlerinl elinde toplamayı ıınııtmadı. Son günlerde altın fiyatlarının hızla düşmesl. aslında mTO'Ierde baslayaıı altın fi.itışlarının bir devamı, slyas:ıi ve ekonomik alanda gerilcmenin hir lıalkasıdır. Yoksa, altın daha fazla üretilmeyecekmls, gellşmekte olan yeni saııa>i dallarında ve özellikle uzay sanayilnılc altının kullanılnıası artacakmış gibi açıklanıalar, bir çöküşe gerekçc olamaz. Konıımın Türkiye açısından önemine gellnce, salt ekonomik yönden böyle bir önem yoktıır. Çünkü Tiirkiye'nin elinde topu topu 105 milyon dolarlık bir altın stoku vardır. Bunun değeri düşsc ne olur, düsmesc nc olur. Türkiye açısından belki de Giineydoguda altın karşılığı yapılan kaçakçılık daha çok etkilenccektir, altın fiyatlarının düşmesfndcn ancak, kısa doneınde Türkiye'yi etkllenıemcsl, uzım dönemde de etkileıncz anlammı taşımaz. Çünkü TUrkiyc'de kapitalist sistemin kırıkdiîkük bir parçasıdır. Bıından dolayı altın fiyatlarının vol açtığı «altın hıınalınıları» Tiirklyc belki bir süre daha görmezliklen geleccktir. Ama ne 7.amana kadar?» GELİJMELEP uluslararası piyasalnrda ve TUrkiye'de altın fiyatlarında gözlcnen gelişmeler yandaki tabioda verilmiştir. Tablodald bilgiler, 1974 yılı sonunda ztrveye çıkan nltın fiyatlıırındaki tlüşüşün Para P'oııu'nun satışlarırıdan önce basladıftını ve çok daha köklü nedenlcre dayandıgını ortaya koymak tadır. Tükefimi çok az VR yeni Uretiml de eldekl mevcutlnrın ancak RO'de biri kadar olmasıyla öteki madenlerden ayrılan altının talebi ve flyatı, öncelikle büyük devle.Uerin polıtikalıırıyla ilişkiliriir. Bu politika altının para sistemi içindPki yeri üzerinde sürdürülen tartışmalarda somutlaşmaktadır. Altının para sisteml içindoki yprine ilişkin tartışmalar günümüze kadar sllrmekle hirlikte, 20' ncl YUzyılın ilk yıllarından bu yuna mnli yönden güçlü ulkeler altmı para sistenıinden yavaş yavaş ayıklamışlar ve altın son on yılda paradan bütünüyle koparılmıstır. Bu gelişnıe, aitına yapüacak yatırımlar mutlalta kârlı olacak doğrusunu da yıkmıştır. YORUM Yalçın DOĞAN İKİ ETKEN GünümUzde gözlpmcilor, nltmın uluslararası ve ulusal para birimi olarak kullanılma olanağının kalmadığmı kabul etmektedirler. Dolayısıylfi, altın fiyatları birbirine bağlı iki etkene dayalı olarak belirlenecektir. Birinci etken, ozel yatırımcıların değer saklama ve veıgi kuçırtna amaçlı talepleri olurken, bu talebin, büyiik ölçüde altın bulundurma zorunda kalan dcvletlerln ellerindeki altının düşmesini önlemek amacıyla desteklenmesi ikinci etkeni oluşturmaktadır. Bir başka deyişle, altın yatınmlarınm uzun vadeli güvence sağlama dışında başka bir amaçla sürdürülmesi gereği ortadan kalkmış görünmektedlr. hağımnızlığm yolu kapitalizm Içindekl hep bu «Altın bunaIınılardan» doğdu. IMF'nin altın satışı gerçckte kapitalist sistenıi ayakta tutan ana kıırıımlarılaıı birinin Iflasıdır. Altın satışı altın flyatlarını sürekli bir biçimde düsürmeye başladı. Dolar öıue 1ÎI7I yılında, sonra da 1973 yılında devalüe edilmek zorunda kaldı. Devaliiasyona ugrayan ülkelerin, buna basvurmak zorunda kalan hükümetlerln Iklldarda kaldıkları görülmemiştir. Görünürde VVatergate ile tasını taruğını ton layan Nixon, işte bu devalüasyonlann kurhanı oldu. Kretton VVoods henüz yürürlükte iken, doların sar.sılmasınııı önünc jeçmek İçin başka reçeteler araııınaya başlandı ve «()rel çeknıc hakları» adı altında yeni hir blrim bulundıı. Bretton Woods'un yürürlükte olmasına ragmen, 1%7 vılında özel çekme hakları diişüncesine varılma.sı ve bunun 1969 yılında uygulanıa alanına girmesi, aslında sistem içindeki çatırdıların sistemin sahiplerince de du.vulmamaku oldıığıınun belirtlsidlr. Amerika'yı sarsaıı ideolojik güç. ıılıı^al kıırtııluş savaşlan. Amerika'nın savaş harcamalarını büyük ölçüde artırdı. odemeler dengesinl *ar*lı. Bu kaçımlmaz bir olguvdu. BEKLEYIJIER Böylece, altın fiyatlanna Uişkln bekleyişler dünyanın ekonomik geleeeğine ilişkin bekleyişlere sıkı sıkıya baglanmış olmaktadır. 1974'ün enflasyonla ekonomik durgunluğun birlikte yaşandığı gilnleri ve 1975 için benzer bekleyişlerin varlığı altın fiyatlarını o günlerde olağanüslü jfükseltmlştir. Günümüzde ise, durgunluğun yenildiği yolunda kapitalist dünyadaki yaygm propaganda, üretim. istihdam, gelir, fiyat ve satış göstergeleriyle dogrulanmamakia birlikte, altın fiyatlannı sürekli aşağıya çekmektedir. Uluslararası Para Fonu'nun küçük çapta bir altın stoku tasfiyesi niteligi taşıyan satışlarıyla desteklennn bu propaganda, altını öteki yatırım alanlarıyla rekabetinde giderek zavıflatmaktadır. Kamu fonları ile kurulan Tümosan ve Taksan sektöre ortak yapılıyor MERCEDES FiRMASININ TURKıYE ÎEMSilCiSiNE ÎRAKÎÖR YAPIMI 1Ç1N VERiLEN IEŞVİR BELGESİ, TÜMOSAN VE TAKSAN'IN DA ORIAK OLMASINI ÖNGÖRÜYOR; MENGER HOLDiNG'iN IRAKTOR YAPMAK ÜZERE KURACAGI SiRKETîH ALMAN fENDI FiRMASI İLE İJBiRLiGi YAPACAGl BlLDiRIUYOR. . Füsun ÖZBtLGEN BRÜT DÖVİZ REZERVLERİ179 MİLYON LİRA ARTTI BRÜT DÖViZ REZERVLERiNDEKi ARTIJIN BAJLICA NEDENi, AÇILAN AKREDiTiFLERiN DÖViZ KAR5ILIKLARININ GÖNDERiLMEYEREK MUHTELiF DOViZ BORÇLARI KESABINA AK1ARILMASI OLDU A K T 1 F Altın ve Döviz Movcudu Kamu Kesimi Kredileri Ozel Kesim Kredileri Tarım Kesimi Kredileri Diğer Aktifler (DÇM Karş.) TOPLAM P A S t F Emisyon Döviz Borçları (Knv.) M. B. Mevduatı Mevduat Munz. Krş. Diğer Pasifler (DÇM Karş.) Brüt Döviz Rezervl Net Döviz Rezervi özel gustos ayı İçinde verilen bir teşvik belgesi, MC'nin «sanayileşme hamlesi»ne ışık tutucu niteliktedir. Mercedes firmasinın TUrkiyıs temsilcisi olan Ahmet Veli Menger Holding A.Ş.'ne, «kurulacak olan bir anonim şirket adına» veril«n teşvik belgesinde, bu yatınma; motor ve traktör yapmak Uzere devlet fonları ile kurulan TÜMOSAN ve TAKSAN şirketlsri ile Devlet Sanayi ve İşçi yatırım Bankusınm (DESİYAB) ortak olmaları ongörülmüştür, 12 agustos 1976 tarihli ve 2744 sayılı teşvik belgesinde yatırımı yapar«k firma ve kurucular olarak, Ahmet Veli Menger Holding A.Ş. ile yüzde 20 hisse halka açık, yüzde 15 hisse milli bankalar, yüzde 14 mahalli bayilor satış ve servis istBTOnları ştöstorilmektedir. Belgenin arkasında ise TÜMOSAN, TAKSAN v« DEStYAB'ın bu şirkete yüzde 51 hisse ile ortak olabilecckleri belirtilmektedir. İlgililer, motor sanayini kurmak, milll sanayii Eerçekleştirmek amaçları ile kuruldugu açıklanan ve kamuya ait kuruluşların katılmaları ile kurulan bu şirketlerin, böylelikle özel sektor firmalarınn 11(011 aktarıcı bir araç» olacaklannı öne siirmektedirler. TUrkiye'de motor sanayiini gerçekleştirmek ilzere kurulduftu açıklanan TÜMOSAN şirketinin Konya'da traktör fabrikası ve traktör motoru fabrikası kuracagı belirtildiğl halde. öz«l sektörün Konya'da kuracagı traktör inıalatçısı şirkete ortak edilmesi de bu çiirketlerin ftzel kesimin istemleri doftrultusunda çalışacakları şeklinde vonımlnnmaktadır. Öte yandan, Mcngerler Holding'in kurmak istedigi ve t.?şvik belgesi aldıgı traktör tnbrikasını, Federal Almanya'nın Pendt firması ile anlaşarak yapacağı ögrenilmiştir. Pendt firmasının Almanya'da küçük çapta traktör imalatçısı bir firma oldugu bildirilmektedir. Verilen teşvik belgesinden yatırım İçin gerekli döviz miktarınm 357 milyon 296 bin lira (22 milyon 331 bin dolar) oldugu anlaşılmaktadır. Yabancı firmaya ödenecek miktarlar teşvik belgesinde şöyle belirlenmektedir: îthal malı makina ve teçhizat için: 21.500.000 dolar (344.000.000 lira) Yabancı müsavlrlik için: 750.000 dolar (12.000.000 lira) Know how için: (Baştarafı 9. Sayfada) A MERKEZ BANKASI HAFTALIK DURUMU (Milyon TL." Rezervler Milyon DolarJİ 22^.1975 (Geçen Yıl) 18.136 41.088 «825 15.242 20.801 103.091 37.84« 513 A jjustos ayının UçüncU haftası içinde brüt döviz rezervlerinde 179 milyon dolarlık bir artış sağlanmıştır. Buna karşılık, dövize çevrilebilir mevduat (DÇM) yoluyla gelen döviz kredilerinin yazıldıftı muhtelit döviz borçları lıesabında 283 milyon dolarlık bir artıs nlmuş ve net döviz rezervlcri bir hafta Oncnki eksi 2 mılyar 251 milyon dolar soviyesinden »< si 2 milyar 352 milyon dolara gerilemiştir. Muhtelif döviz borçları hesabındaki bu artış, eınıs yon hacminin de 811 milyon lira daralmasına ncden olmuştur. Öte yandan, agustos başından beri devamlı geıilerne gösteren Merkez Bankasmın tarım v« özel kesime açtığı krediler. son hafta içinde da azalmıştır. Kamu kesimi kredileri ise genişlemesini sürdUrmüştür. Genişleme büyük ölçüde Devlet Yatırım Bankası aracılıgryla Merkez Bankası kaynağından kamu kuruluşlarına finansman açıklarını karşılamak üzere 2,6 milyar liralık yen kredi saglanmasından doğmuştur. Bu arada, Merkuz Bankasının Toprak Mahsuller Ofisi'ne hububat desteklemo alımları için açtığı krediler de 800 milyon lira arttınlmıştır. Böylece. başta buğday olmak UzRre destekleme alımları için verilen krediler 13,7 milyar liraya çıkarken, destekleme alım kredileri Haziran başından bu yana 8 milyar ltra çoğaltılmıştır. 31.12.1975 (Yıl Sonu) 15.721 39.592 9.196 lfi.898 40.474 121.85* 40.938 760 13.8.197R ' (Gecen Hafla] 14.809 6H.666 12.094 r 14.368 48.299 156.236 49.531 3.622 9561 31.239 62.283 717,3 • 2.251,0 20.8.1976 (Son Hafta) 15.492 67.17» 11.905 13.281 48.428 156.285 48.720 1.450 9.038 31.320 65.757 896,0 2.351,9 4.993 24.028 34.711 1.215.4 485,4 8.502 28.425 43.229 1.007.2 1.08),6 Brüt döviz rezervlerindekl arhşın başltca nr.denı, remmuz ayından sonra gıderek artan je büyük bölümü bekleyen ithal taleplerinden oluşan kısa vadeli döviz borçları hesabının 13fî milyon dolar azalması olmuştur. Ayrıca, döviz alacakları da 43 milyon dolar artmıştır. Böylece, agustosun Uçüncü haftnsı sonunda brüt döviz rezervlerinde son iki yıldan beri en hıziı haftalık artış kaydedilmiştir. Dövize çevrilebilir mevduat yoluyla para piyasalarından toplanan döviz kredilerinin vazıldıgj muhtelif döviz borçlan hesabında ise, 283 milyon dolarlık bir artış görülmüştür. Mcrkez Bankası kaynaklanndan alınan bilgilero göre bu artış saglanan bir döviz borcunun karsılıgı değildir. 136 milyon dolar azalan kısa vadeli döviz borçlarının yanında, Merkez Bankasının haftalık durumunu özetleyen tabioda gtfrtilrnemekle birlikte, ithalât depozitolarının 78 milyon dolar azalması, ithalât için akreditiflerin açılmasına ragmen bunların kuvertürlerinin (döviz kıırşılıklarının) gönderilmeyerelc mulıtelif döviz borçlarına aktarıldığını ortaya koymaktadır. Böylece, döviz karşıhkları gönderilmeyen akreditifler brüt rezervlerin hesaplanmasınd» dıkkate alınan Kısa vadeli döviz borçlanndan düşülcrek döviz mevcutlarında sunt (yapay) bir şişkinlik yaratılmıştır. Ancak bu aldatıcı bir artıştır. Nitekim, transferlenn gecikmesi nedr" niyle zamanında yapılumayan ithalâtın sıkışıklıga yol açtıgı yolundaki yakınnıaları yogunlaşmış. piyasalarda uzun süredir devam eden saç darlığına ek olarak şımdi fle pırinç, alüminyuın, «an madenler, taoru ve boru aksesuarlarıncta darlık başlamıştır. DOVİZ GELİJMELERI Brüt döviz rezervlerindeki artışla Merkea Bankasındaki altın ve döviz mevcudu 896 milyon dolara yükselmiştir. Bu mevcudun 146 milyon dolan altın, 750 milyon doları ise konvertibl dövizdir.