Katalog

Ekonomi Ekonomi Ekonorai Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi urt dışında çülışan lşçllerln döviz tasamıilannın değerİRndirilmesi, tasarruflann nasıl ve hangl yüntemleılü 'l'ürlc ekonomisiıui katkıda bulundufcumın saptanması aıruıcıyla yapılnn bir çulışma sonuçlnnna güre, Tür kiyo'de Cephe Hükümeti ile birlikfî kullanımı artnn dövize çevrilebilir mevduat (DÇM) hesaplarının yüzde 90'ının, yabancı uyruklu özel ve tüzel kişilere ait olduğu. kalan yüzde 10'unun ise yurt dışında çalışan isçüere aiU tir. Yurtiçi tasarruflarda gerileme izleniyor Uluç GÜRKAN urtiçi tasarruflann son yıllarda azalma eğilimine girdığı suptanmıştır. Tasarruflardaki gerileme, »zellikle önemli yatırımlarm Kerçekleşme.sinde gerilemclere neden olurken, finansman darboğazmın dış kaynak kullamlaruk aşılmusma çalışılmaktadır. Tasarruflardaki azalmanın nedenleri, fiyat dcngesinin korunamaması VB tüketim egiliminin kontrol edilemeraesl biçiminde özetlenmektcdir. Hızlı fiyat artışları, gerek kamu gerekse özel harcamalarda kısıntı yapma olanağını ortadan kaldırarak tasarrunarı olumsuz yönde etkilemektedir. Tüketim cğllimlnin kontrol edilememesi ise, tüketim alışkanlığının yoğun bir reklâra propagandasıyla körüklenmesi yanında, sanayiin tüketime yönelik yapısmdan kaynaklanmaktadır. 1975 yılı yatırımlanna llişkln gerçekleşme rakamlan, tasarruf yetersizliğinin önemli yatırımların geri kalışındaki etkisini ortaya koymaktadır. Bu rakamlar, aynı zamanda sanayiin tüketime yönelik büyümesini d» «ergilemektedir. I Y Tüketim alışkanlığının körüklenmesine bağlı olarak düşmekte olan tasarruf eğilimi, yatırımların gerçekleşmesinde gerilemelere yolaçıyor. FİYAT DENGESiNIN KORUNAMAMASI TASARRUF EĞİLiMiNiN GERiLEMESiHE rOLACAN NEDENLER ARASINDA. Yıllar İ9hö 19fi7 lSfiü 1371 1P72 1973 1974 1975 TABLO 1 YURT iÇi TASARRUFLAR îıırt İçl Tasarrufun Milli (iellre Oran. 14,4 16,2 17,4 18,7 17,6 20,6 17,7 18,7 Kişisel Tasarrufların Ilarcanabilir GcUre Oranı 6,03 5,95 5.37 3,51 5,42 6,25 5,78 5,67 EKONOMİNİN IŞLEYİŞİ GİDEREK ARTAN ÖLÇÜDE DIŞA BAĞIMLI KILINIYOR llişkln bulgular, tasarruf eğilimlndeki d ü ş m e n i n Renlş çapta k a m u tasarruflarından etkilendigini ortaya koymakUdır. B u konud;) t.ablo 2'de verilen rakamlar. kamu tasarruflurınm 1973 yılında toplam tasarrufların yüzde 58,6'sını oluşturuken, bu orHnın l!)75'de yüzde 47.0'a kadar geıilecliğinl göstermektedir. TABLO II YURTiÇ TASARRUFTA PAYLAR Tıllar l»fiS 1967 1969 1971 1972 1973 1974 1975 Kamu Tasarrufu 48, (i 53,3 5B.6 65.R 56,7 58,6 52,7 47.0 Üçünci 1 Sektör 1/ 0,8 1,0 0,5 2,3 2,2 2,5 4,4 3,8 Klşisrl Tasarruflar .12,6 27,0 22.8 15,3 22,5 22,1 24.4 26,9 Şlrket Tasarrufları 2/ 18,0 18,1 20.1 Hi,8 18.fi 16,9 , 18,5 22,3 Toplam 100 100 ıno 100 100 100 m n 100 1/ Cçüncfl Sektnr : OYAK, MEYAK, BAfi KUR ve Güçleııdirme Vakıfları. 11 Slrket Tasarrufları : Kurumlar Verıçisi'ne tâbi sirkctler. Dövize çevrilebilir mevduatm yüzde 90'ı yabancı uyruklu özel ve tüzel kışilere ait | DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI UZMANI METE TÜRENEH'İN ARAŞTIRMAKINDA ŞÜYLE DENİLİYOR: .BU PARALAR İÇİNDE ÖNEMLİ ÖLÇÜDE SPEKULASYON AMAÇLI PARALAIUN YATIniLMlŞ OLMASI İŞÇİ DÖVİZLERÎNİN PAYININ AZ OLMASI. YURT DIŞ1NDAKI TASARHUFLAEIN D E G E R L E N D Î R I L Y İKİ AÇIDAN Devlet Planlama Teşkllâtı «»maıılarından Mete Türüıısr tarafından «Isçi Dövizlerinin Türk Ekonomisine Katkısı» adü bir çalışma ynpılmış vo ilginç bulgulara varılmıştır. Türüner çalışnıasında, önce yurt dışında çalıç«n işçi tanımı ve bunun boyutİarı Uzerinde durmuş, konuyu hem işçi gündcren hora de yaban cı İŞRÜCU istihdam eden Ulke açısınduıı incelemiştir. Daha sonra, yurt dışında çalışan işçilerin tasnrruf ettikleri dövizin nasıl va nprelorde kullanıldığı araştınlmış, şirketleşme biçimindeki kullanımın ynygınlıgı vurgulanmıştır. Ancak, bu noktada bir ayrım yapun DPT uzraanı Türüner, işçilerin çalıştıklan yabancı ülkolerdeki yatınmlara da katıldnc hınm belirtmiş ve Türkiyo içindeki jatırımlarrla «halka açık şirketleşınenin büyük yer tuttul*u» sonucuna vnrmıştır. İKi DÖViZlERI tasarruf lçlnau,.. payının d ü ş m e s i n e karşılık, şirket ve kişisel tasarrufların payları artmış görünmektedir. Ancak. genel tasarruf düzeylndeki gerileme doğrultusunda. şirket ve kişisel tasarruflar da daralma egilimi içinde bulunmaktadır. Tablo l ' d e yer alan kişisel tasarrufların harcanabillr gelirlere oranı bu yargıyı dogrulamaktadır. 1973 yılında fıareanabllir gelirin y ü M e 8,251 tasarruf edilirken, b u oran 1975'rte yüzde 5,67'ye d ü ş m ü ş t ü r . Türkiye'de gelir bölüşümünde yaygın bir eşitsizlik bulunmoktadır. Henüz yayınlanmamış bulunan Devlet Plaıılama Teşkilâtının gelir dngılıını araştırmasına gö're, nilfusıın yüzde 5'ini kapsayan küçük bir grup milli gelirin (I)cvamı <J. Sayfada) GERÇEKLEJME ORANLARI 1975 yılı yatınmları görünüşt» plan hedeflerine yakın ölçüler içinde gerçekleşmiştir. Ancak bu, örneğin özel kesımda yatırım malları sanayii gerçekleşmesi yüzde 65 düzeyinde kahrken, tüketim malları sanayiinde gerçekleşmenin yüzde 175'e çıkmasıyla sağlanmıştır. Kamu kesiminde de önemli sektörlerde plan hedeflerinin gerisinde kahnmıştır. Gerçekleşme, yatırım mallarında yüzde 30, makina imalâtında ise yüzde İT olmuştur. K a m u •asamıfianndaki düşüs, öncelikle cari harcamalardan kısıntı yapılamamasının s o m ı c u olmuştur. B u arada, ödeıne RÜCÜ olanları kayıran vergi sisteminde gerekli degişlkliklerin yapılmaması ve kiinıu iklisadi kuruluşlarının knynak yaratmaktan çok tüketen yapılan, aynı ölçüde etkili olmuştur. K a m u tasarrullannın toplam K TASARRUF YETERSiZLiGi. WJ KAYNAK KUllANILARAK KARJILANMAYA ÇAIISJUYOR. Mete Türüner çahıjmasmtla 1*çi dnvizlorinin DÇM açısından incelenmesine dp. yer vermiş v e *u s o n u c a ulaşmıştır: «Yurt dışında çalışanlann tasîirruflarını diğer bir degerlendirnıe hiçimı Dövize Çevrilebilir Movduat Hesabıdır. B u he.saplur yurt dışında çahşarak döviz geliri elde eden vatnndaşlarm, döviz tasnrruflnrım Türk: l i a n k a l a n n d a biriktirmelcrine ola nak sağlamuktadır. B u iki h e s a p ş ı k l i n i n yurt dışında çalışanlar bakımuıdan önemli farkı yoktur. Bu hcsupUıru yutırılan döviz için Avrupu'dmki bankalarca verilen faiz oranının yüzde 1.75 îazlası kndar falz verilmektedir. Yatırılan dövizler, Türk parası ya d a yabancı paranın değerinın düşme.sindcn etkilenmpyerek yatırıldıgı turlhteki döviz öeğerıni aynen korurlur ( K u r garantisi). H e s a p Mihıbt clıledifti zaman bu hesaplardan dışarıya para gönderebilır. Knndisınin vpya e ş ve çocuklıırınm yabancı Ulkolere snvahat. elmeleri halınde, döviz olarak vt'rıİRbüir. Ayrıca hesap sahipleri do'vizlcrini bedeİMzı ithal edecpklcri mnl bedellerinin ödenmesinde kullanabilirler.» MESt İÇÎN ETKİN BİR YOL OI.MADICl IZLENIMİNİ UYANDIRIYOR.» NASIL FİNANSE EDİLDil Öte yandan Devlet Planlama Teşkilâtının bulgularına göre, son 10 yılda özel sanayii bütün yatırımlarını vergl tecilleri ve vergi indirünl gibl teşvik olanakları ve hızlandırılmış amortismanla flnanse etmiştir. Bu da, daha çok tüketime yünelik özel sanayiin kendisinin bile tasarruf yaratamadığuu ortaya koymaktadır. K TASARRUFLAR1N SEYRI Yurtiçi tasarruflann seyrl, Ulkenin toplam rnillî geliri içindeki payı hesaplanarak Izlenmektedir. DördUncü Bes Yıllık Kalkmma Plamnın hazırlık çalışmaları çerçeveslnds yapılan bir araştırmaya göre, 1975 yılmda 88,3 milyar Ura olan yurtiçi tasarruflar toplam milll gelirin yüzde 16,7'sini oluştunnuştur. Bu oran 1974'de yüzde 17,7, 1973'de ise yüzde 20,6 idl. lç tasarruflann planda öngörülen hedefler ölçüsünde arttırılamaması, Türkiye'nln «anayileşme, istihdam, dengeli yöresel yerleşme ve şehirlesme sorunlarının çözllmünü güçleştirmektedir. Ayrıoa, tasarruflann giderek gerileyen gelişme temposuyla geçmiş yıllarda gerçekleştirilen büyüme hızlarına ulaşma olanagı da ortadan kaikmaktadır. Nltekim. 1974 yılında yüzde 7,4 olan büyüme hızı, 1975'de yüzde 7,3'e düşerken, bu yü beklenen yüzde 7,2'dir. Kaldı ki, bu büyüme hızlarını finanse edecek bir yatırım duzeyine gelmek için lç tasarriLflardan çok dış olanaklara dayanılmıştır. Bir başka deyişle, iç tasarruf yetersizlıği dış kaynaklardaö artışlarla karşılanmıştır. Böylece, 1972 yılında toplam rnillî gelirin binde 14'unü oluşturan dış tasarruflann 1977'de binde 6'ya dUşürülmesl planda hedet alındığı halde, 1975 yılı gerçekleşmesi binde 37 olmuştur. Bu da, ekonominin lşleyişini giderek artan ölçüde dışa bağımlı kılmaktadır. Yurtiçi tasarrufların dağılunına okcnl ve kuruluş mantıgı 1962 yılına degln tnen bir kavram Cephe Hükümetinin lktidara gebneslyle blrlikte iiM.sr/ııı giiııcel bir öııeın kazandı. 1975 ve 76 yıllaııııda sürekli kendisinden söz ettirdi. Belkl de, MC'nin raşlzan tırmanıslarınılan sonru, bunun getirdiğl sonuçların tartışüınasındatı sonra, en çok sözii cdilen kavram oldu. Dövize Çevrilebilir Mevduat ya da kısa adıyla DÇM hesapları. Faşizan tırınaıuş siyasal alanda tartışılırkcn. ekonomik alaııda ndcmcler deng;r..si ilc birllkte DCM'nin ü/rrindc dıırıılması hir raalantı değildir. Daiıa çok, faşlzaıı tırmamşın ekonomik temeli, bir tktldarın dışa bağımlılıgının slmnosidlr. Uışa bağımlılı^ın iiteslndr. ve yanında, siyasal iktltlan etkileyen lç kaynakları sergllemck ve bu kaynaklar arasında güç dengcsl oluşturmak. güç deııgelerinin dcğîşkenliğinl bellrlenırk açısıııdan DÇIVI'nin *on Iki yıidakl seriivfiılcrl oldııkça Hri çeklcldlr. Bunlar Işln teknik yanıdır !>tr anlanıda. OÇM'nln ljlpyl? yönteminin büinmesi açısından yararlıdır. Vararlıdır, çünkü tüm »Istem bu yarar, bu ayrıcalık üstüne oturtulmuştur. (tesmi gcrekçelerinde «erlyen döviz rezervlerini karsılumakgibi «mllll» bir önlem olarak nitelenen DÇM, bir yanda «gayrimilllsermaye kurulıışlarını içerlye çekınekte, diğer yanda TUrkiye' deki sermaye grupları arasında bir savaşıma yol açmaktadır. Hangl Knıba ait hankanın elindc daha çok DÇM varsa, o grup kredi olanaklarını ncliştirmpkte ve rekabette üattin bir dıizeye erişmektcdlr. Bu açıdan DÇM'nln toplandıjh bankalar önem kazanmakta v» tıluKİararnsı sermaymin dıjında yerll «ermaye 31 nıartta kurulan Cephe ortaklıgı aradan hir ay ten sonra DÇM'ye llişkin ilk tebliğlni yayınlar. 8 mayıs 1975 tarihli Kcsınl Gazctrde, dftviz rezervlerlnln hızla »Tİmesi karşısında, bu tür bir hesabı açma hakkı, «yurt dışında yerleştniş gerçek vc tüzel kişilere dı>» tanınnıış. yurt dışında yerle^miş nlnıak, «Türk yasalarıııa (îöre, bir scrmaye konuiması yoluyla Türkiyc'de şube açmış olan veya hir ortaklığa katılmış veya ortuklık kurmıış luılıınan gerçek ve tüzel kişiler» olarak tanımlanınıştır. Türkiye'de at oynntan tütn uluslararası tckellcr bu lıaktan yararlanınnktıı, bıınların Türkiye'dcki uzantıları clbotte ihmal fdllmcmcktedir. Bıı noktuda anılan «luıkkın ne oldugunun bclirlenmcsl iinrın kazanmaktadır. •Uakkın uvıııadığı k.ipı yoktıır, meğer ki bir bankaya diivlz yatırılsnı. Yatırılan döviz istcnildiği /anıan çekilebilir. Bankada durdııiîiı sürece varolan faiz haddinin iizerine 1.75 oranında faU daha ekleııprek, ek gclir sağlanır. Ilesap sahlbinln eç ve çocuklarıııa üevredilebillr ve bıınlar adına yurt dışına traıısfor edilehillr. Bedeisiz ithalatia kuUanılabillr. YKer kl. 30 dolardan daha fazla döviz vatırüsın. Hıınlar DÇM hesabı açtıran kişiyle llglll Ukelerdlr. Anrak, konunun asıl önemli yaııı, bu hesapların açtınldığı bankalarla IİKİIUİİr. Sistemin mantığını bellrleyeıı ve slyasal iktldarın anatomisini ortaya koyan da lştı bu noktadır zaten. Hcsahın yatırıldığı banka, hesap sahihlnin bedeisiz ithal yetkisine dayanarak ve ondan yararlanarak, bu yetklnin öngördüftii nıal, eşya ve araç içln yabamı firınalar adına transfer yapabilmektedlr. Kretli açabilmektedlr. Bankaya yatırılan dövizlcr avnı zamanıta Türk Lirasına dövizln yatırıldıftı tarihteki kıır değeri üzerlnden çevrilrbllmpkte ve yurt içinde de kredl olarak kullanılabilmektedir. En biiyük ayrıcalığı Ise. DÇM'nln Türk Lirası değerlnin düşürülmeslnden hiçblr blçimde etkllenmemesldir. YORUM MC DEĞİL DÇM İKTIDARI Yalçın DOĞAN lle slyasal Iktidar arasındaki organik bag bu noktada blllurlaşmaktadır. Hangl yerli sprmaye grubuna ait bankanın ya da bankalar topluluğunun DÇM hesabı nrtmışsa. iktldara gelen o grup olmaktadır. Çünkü iç ve dış kredi kaynakları o grubıın eKemenliglnc Rİrmektedir. O p h e s e l ortaklık kuruldıığııiHİun bu yaııa her zaman vurgulanan tcorik bir yargı vardır. «Cephe Anadolu sermayesinden KÜÇ almaktadır.» Anadolu sernıayeslnin Iradesl Reç*rll olmaktadır. Gerçekten DÇM'nin s o n ikl yıl İçindeki Kflişimlne bakıldığında, bu yargı somııtlaşmakta ve e k o nomik kökcnini kanıtlamaktadır. Rıı arada llglnç bir slyasal d o n ü ş ü m olnıııştur. S o n haftalarda I>emlren lle, Erbakan'ı lle tstanhııl aranmdakl trafik vOKiınlaşmış. s e ç l m e gldlllrken sermayenln bUtünüyle flört havasına girlunlştir. Bu mevslmllk bahar harekâtı DÇM'nln d e tıarekâtı ile sonuçlanmııj ve s o n aylarda DÇM l ı e s a p l a n artık Anadolu'nun yönetimindpki bankalardan kayıııııya başlanu^tır. 1975 sonunda DÇM'nln yüzde 35'ine sahlp olan Akbank, 1976 ortasında bunun ancak yüzde 15'lne salılp bulunmaktadır (1976 Yılınııı Ikiııci Yarısına Girerkrn, T Ü S İ A D Raporu, s. 89). Buna karşılık tşbankası ile Yapı ve Kredi Bankası'ntıı payLıruida t a m lcrslne bir o l u ş u m izlenmektcdir. Bu iki bankanın payları Rİderek artmıştır. Bankaların şuhrlerine yolladıkları nusujlarda •ne yaparsanız yapın, DÇM'yt artırın demeleri, zincirl hiiüinIt'ycn halkalardır. Kendi gelişmelcrini saC'lanıu çabasmda bulunan s e r m a y e gruplarının DÇM hrsaplaıına karsı çıkması, özctlenen mantıkla t a m bir tutarlık içlndedir. DÇM kredi kullanınıında tanınan fai/ oranlarıyla uahalıya c r l m e k t e ve plan llkcleriyle ters düşmektcdir. N c gam! Kaydl para yaratarak enflasyonu köriiklemeklcdir. Na g a m ! Kur d e ğişmelerindeıı etkilenmediği içln itlıalat oranında kısml devalüasyona gidllmls olmaktadır. N e g a m ! Önctnll olan, daha çok ÜÇM'dlr. Ödemeler dengeKİni kapalmnkta ızöz hoyamak, saftlıksız kalemlere başvurmaktır önemli olan. Bunun İçln her tiirlü fedakârlığu katlanılmulıılır. Merkcz Kankası tarafından hazırlanan bir çalışma blle hu fedakurlıgı önleyememcktedir. DÇM lle ilgili araştırmada aynen şöyle denllmektedlr: DÇM'nln artnıasınıla önemli faktör, kur riskinln Merkez Bankasına ait olmasıydı. DÇM cazlhesinin artmam ortaya a r a c ı l a n n çikınasına yol açnuştır. (...) Bunun yanında elâstlkl bir d ı ş ticarct vc dSvlz polltlkanı uygıılanması zorıınlu olmnktadır. Devalüa.syondıın sonra lllbar gören Türk Hazlnesl. s o n alınan kararlarla herhalde Itlbardan kayıplara ugramışttr.» Herşeye ragmen, kayıplann yabancı tekellcrln gözüne Rİrmekten daha ç o k bir önemi o l m a s a gerekir. Çünkü 197li başında hazırlanan bu rapordan sonra DÇM girisi yakiasık yUzdc 18 oranında artmıştır ( T Ü S İ A D , a.g'y.. s . 89). t s t e bu artıs siyasal İktldarın davandıgı tekellerl bcllrlemenln s o m u t sonucu nitcllglndedlr. Aynı olçu Devlet Planlama Teşkllfitı'nuı bir ç a l ı ş m a .sında da dile getirllmekte, DÇM'ye sahip özel ve tüzel klşiierin yüzde 90'ının yabancı uyruklu» olduğıı saptanmaktadır. Bir milyoııdan fazla Türk Isçlsl İse, bu denll ayncalıklı bir hesaba riöviz vatırma cesaretlnl g ö s t e r m e m e k t e . bu hr.iki de ?üvenden çok, onun blllnclnden kaynaklanmaktadır. Yatırdıfı dövizln klmlerce kullanıldıj^ının hlllncldlr hu belkl d e . Değfullen ç e kimscrllge karşı cephe derhal glrişlmde bulunmııs ve Işçi dfivizlerine Farklı kur tıyRulnma y ö n t e m l n e gltmiştir. Kemllne karşı h a s ı m . olaraît gördü£ü Işçllorin gönderecekleri dfivlzlerle Iktldarına payanda aramaya kalkmıs ve varlıfrına ycnl bir çellşki eklemiştir. •tlkcsiz blrllk» düşilnceslylp kurulan Cephe nrtakhj(i Hkesİ7!lftln blle sonıına gelml.vtir. DOnemeçteld perde s e ç i m l e saydamlasacaktır. SPEKUlASYON Ç/nlışınanm bu bölümü Ş U 1 sonuçla noktalanmaktadır: 1 «1975 yılmın mayıs ayında başlaynn bu ııygulnrr.nyla MerkPZ Banknsına bugüne dek 950 milyon dolar degerinde döviz Ulaşnuştır. Ancak, bu paralar içinde önemli ök;üde sııekülasyon a m a ç lı paralarm yatırılmış olması, îşçi dövizlerinin pııyının az olnuısı yurt rlışınriaki tasarrufların değerlendirilmesi için etkin bir yoı olmadığı ızlenimini vermektedir. 1975 yılında DÇM'ye gelen 950 nıilyon doiur dolaymdaki hesabın yüzcle lOunu Türk ışçilerînin gön derdikleri üiivizU'.r oluşturmaktarhr. DÇIVI'nin yllzde 9O'ı ise, yahnncı uyruklu öz.el ve tüzel kişilrrin hesaplaruıdan oluşmaktadır.» DPT tızmanı Meta Türüner, b u durumun sakıncaları Uzerinde ftıırnınktii ve «DÇM hesabında hes.ıp açtıracak Türk ııyruklulara, yabancılarn oranla ayrıcalık tanınmasını» lstemektedir. Net rezervlerdeki düşüş devam ediyor Eksi 2 milyar 430 milyon dolara inen net rezerv du rumu ekonominin itildiği çıkmazı sergiliyor. erkfiz Bankasının döviz mevcutları geçtigimiz hafta içinde 158,9 milyon dolar ar tarak 908,5 milyon dolara ç ı k m ı ş tır. Eldeki 146,4 milyon dolarlık altın mevcuduyla birlikte brüt re /.ervler 1 milyar i>4.9 milyon dolar düzeyinde bulunmaktadır. KAMU İKTISADi TEJEBBtlSLERi YATIRIM FİNANSMAN DENGESi (1975 76) 1İI7S M Brüt rezervlerdeki artışa kar^ı lık, net rezervler 78,6 milyon dolar daha azalarak eksi 2 milyar 430,5 milyon dolura inmıştir. Bir ötueki hafta da, brüt rezervler 1711,8 milyon dohvr arlnrken net rezervler 100,9 milyon dolar gerılemişti. Türkiye'de net rezervlrr 1975 yılı başından bu yana sürekli olarak eksi yönde hızla büyümektedir. Son haftada varılan eksi 1 milyar 430,5 milyon dolarlık düzey, bir önceki haftaya göre "üz de 3,3 oranında bir olumsuz ge lişmeyi ortnya koyarken, net re zervler bir ay öncesine oranı.ı yüzde 13,0. yılbaşına göre yüz de 124,2, geçen yılın eş dönemine Köre ise yüzde 375,5 azalmış bulunmaktadır. Eksi yöndeki bu sürekli büyüme ekonominin itildigi çıkmazı sergileyen bir uyarı ışıgı olarak kabul edilmektedir. Ancak, nct rezervlere ilişkin gerçekler kamu oyundan gizlenmektedır. Türkiye'de kamuoyuna yalnızca brüt rezerv rakamlan açıklanmaktadır. Bu rezerv rakamları ıçinde de, Türkiye'nin yükümiülük altına girdiği ,ödeme durumunda olduğu fakat henüz ödemediği döviz ve nltın borçlrırı da yer almaktadır. Çünkü bu döviz ve altın borçları kar.şılıSı he nüz Türkiye'den çıkmamıstır. Ornegin, ithalatçı ithalat bağlantısı yapmış. karşılıftı Türk Lirası Merkez Bankası'na peşin olarak yatırılmıştır. Böylece, döviz ödeme yükümlülügüne gir'lmiş, ancak transferi henüz yapılmamıştır. Ya da TUrk bankaların da Dövize Çevrilebilir Mevduat hesabı açılmıştır. Bu hesabı açtırana vadesi geldiginde yatırdığı döviz geri ödenecektir. Net rezervler, eldeki altın ve döviz mevcutları toplamı olan brüt rezervlerden, bu döviz yü kümlülükleri ile DÇM hesapları indirilerek izlenmektedir. Bir baş ka deyişle net rezervler ülkenuı bir anda tüm borçlarını ödeme durumunda kalması halinde, eideki döviz ve altının buna yetip vBt.meveceğini göstermektedir. 1975 progranu îşletme Açıgı 5.7H5 25.335 Yatırım lar T E M I N İ G E R E K L Î FİNANSMAN 3U.dOO F t N A N S M A N KAYNAKLAKI Devlet Yatınm Bankası Bütçe Dış proje kredisi Fonlar Dıç Borçlanma Oto finansman TOPLAM (•) Cari flyatlarla (Milyon TL.) 5.000 9.000 3.300 «500 7.000 30.800 Gerçekleşme tahminl 7.350 23.011 30.361 6.100 9.775 2.200 11.000 1.286 1976 proKranu 9.580 38.451 4fl.040 10.000 10.000 7.500 10.500 7.500 2.540 * [ • 48.010 AÇIK t 1976 Grrçeklesma tahmini 13.589 38.4:ıl 52.040 10.(100 10.000 4 500 8.800 3.000 36.300 15.740 MERKEZ BANKASI HAFTALIK DURUMU (Milyon TL. Rezervler Milyon Dolar) AKTtF Altın ve Dövlz Mevcudu Kamu Kesimi Kredllerl özel Kesim Kredllerl Tanm Kesimi Kredilerl Diger Aktifler (DÇM Kars.) , TOPLAM PASİF Emisyon Döviz Borçlan (Knv.) M. B. Mevduatı Mevduat Munz. Karş. Diğer Pasifler (DÇM Kars.) Brüt Dövlz Rezervl Net Dövlz Rezervl 29.8.1975 (Geçen Yü) 18.442 42.065 7.468 15.040 21.328 104.340 38.798 »39 31.12.1975 (Yıl Sonu) 15.721 39.592 H.196 1H.H88 40.474 121.854 40.938 760 8.502 2R.425 43.229 1.007J 1.1081,6 20.8.1976 (Geçen Hafta) 15.492 67.178 11.905 13.281 48.428 156.285 48.720 1.450 9.038 31.320 65.757 896,0 2.351,9 !7.8.1978 (Son Hafta) 17.512 67.631 12.191 14.208 48.246 159.788 48.681 927 30.361 PR06RAMLANMI5 YATIRIMLARIN OAHİ AKSAMASI OUSIlKîlNDAN AÇIKÎA SÖZEDIUYOB. 5.501 24.483 35.019 1.204,7 511.1 9.588 31.344 «9.248 1.054,9 2.430,5 FÎNANSMAN AÇIGINI KAPATMAK İÇİN B İ R YAMDAN ENPLASYONtl ARTIRICI ONLEMLERE BAŞVURULUYOR; ÖTE YANDAN DA KAMU YATIRIMLARINDA KISINTIYA CÜDİLEÇKGl BtLDtRİLİYOR Füsun ÖZBİLGEN u yılın ilk yedl aylık veriierıne göre Maliye Bakanlığı uzmanlarınca gayrıresmi olarak yapılan tahminler, Kamu tktlsadi Teşebbüslermüı bu yılki yatırım finansman dengesinln 15 miiyar llranın uzerinde açık vereceginı ortnya koymaktadır. Uzmanlar, bu açığın karşılanabilmesi ıçın KİT yatırımlarında kısıntıya gidildigini ve Merkez Bankası kaynaklarının zorlandıgını Ifade etmektedlrler. Kamu Iktisadi Teşebbüsleri yatırımlarında kısıntıya gidllmesl, MC'nin yenl yatırımlardan sözederken yapılması programlanmış yatırımları dihi gerçekleştiremeyec:egini yurgulayacak bir gelişme olmaktadır. 15 mılyar llranın Uzerinde olacagı tahmin edüen açıgın blr bölümUnün de 1976 yüı Bütçe Kamınu ile Maliye Bakanı'na verilen hazine kefaletini haiz bonoların tutarını bir katı kadîir arttırmak yetkisinin kullanılarak Merkez Bankası kaynaklarının zorlanması yoluyla karşılanması beklenınektedir. Bu durtımda karşılıksız olarak piya&aya çıkarılacak bu paranın emisyon hacminı arttırıcı ve sonuçta fiyat artışlarını korükleyicı etkisı olacaktır. B Yüksek Planlama Kurulu ephe Hükümetl işbaşına geldiği günden bu yana bir taraftan sürekli olarak en önemli ekonomik kuruluş olan Devlet Planlama Teşküâtını cdev re dışı» bırakırken, diğor yan dan da ekonomiıt kararlurın alınmakta oldugu en ytlksek organ YUksek Planlama KuruHınu toplamaksızın kararlara varmaktadır. (iç Dnire Bnşkanından oluşnn Yüksek Planlama Kurulu toplanmadığı hulde, alınaıı eiîonomik kararlar Resmî Gazeterlo «Yüksek Planlama Karurı» olarak yaymlanmakta ve kararın altında Cumhurbaşkanı ıie uirlikte Bakanlar Kurulu Uyelerinin imzalan bulunmaktadır. Herhangı bir ekonomik Karar koalisyonu oluşturan siyasal oarlilorin îider leri arttsındu oluştıırulmnkta, daha sonra Yüksek Planlama i u rulunun bürokrasiden, dolayısıyla DPT'den Relerı üyelenne .mza karariarındaki için gönderilmektedır. Ancak, siyasal niteliği ağır bastıgı bildırilen bu ekonomik kararlara zaman zaman karşı çıkılmakta ve «karşıoy» yazısı yazümaktadır. Karar daha sonra, karşı • oy yazılanyla birlikte yeniden BaşbBkıınlığa iletilmeKtedir. Ne var ki, toplanmadan alınaıı kararları, Başbakanlık nu kez «karşıoy» yazılannı dikkafc almaksızın ve onları karara sklemeksizin Bakanlar Kurulu Uve lerine surımakta ve yine aynı bı çimde Cumhurhdskanına göııdermektedir. ' karşı oy,, yazıları hükümete gönderilmiyor C Cephe hükümetipln dört par tisinin liderleri yHnında, MHP'U Devlet Bakanı Mustafa Kemal Erkovan ile DPT Müsteşan ve TOKSEK PıANıAMA KURUIU 10PLANMAKSIZIN KARARLAR AIINDIÖI DA BİLD1RILIY0R. Kamu iktisadi girişimlerînin finansman açığınm 15 milyar a ulaşacağı hesaplandı mesine, MC'nin partlzanca gerekslz eleman alunları ve toplu sözleşmelerle kazanılan hakların örgörülenden fazla olması sonucu personel masraflarının yükselmesi de etken olmaktadır. Çay ve pancar glbi bazı ürünlerin destekleme fiyatlarınm ve alımlannın öngörülenden yüksek tutulması du, bu ürünlerin alımlanm yapan KtT'lerin işletme açıklarını arttırmıştır. Uzmanlar bu etkenlerln Kamu îktisadi Teşebbüslerinin bu yılki işletmo açıklarının öngörülenden 8 milyar lira daha fazla artmasına yol açacagıru bildirmektedirler. Ancak, bazı KİT Urünlerine yapılan zamlar (Çimento, elektrik, çay gibi) KtT'ler için 4 milyar Ura clvarında bir kaynak sağladığmdan 1976 yılı toplam işletme açıgının 4 milyar lira civarında artış göstererek 13,5 milyar liraya yükselmesine yol açacaktır. Bu kuruluşların bu yıl 38 milyar 451 milyon liralık yatırım yapmalaıı öngörüldügü için temini gerekli finansman miktarı 52 milyar liraya yükselmektedir. Uzmanlar bu mıktarda finansman sağlanmasının olanaksız olduğunu bu nedenle KİT yatırımlnnnıiı bu yıl büyük ölçüde aksayacağını bellrrmelttedirler. 1976 programında Kamu tktisadl Teşebbüslerınln yatınmları ve işletme giderlerı için gerekli finansmanm bütçeden, Devlet Yatırım Bankası'ndHn. dış proje kredilerindpn. dış borçlanmalardan, ozel fon olarak adlandınlan hazto kefaletini haız bonolardan, 20 sayılı lon olarak adlundırılan petrol fonundan ve oto finansman olarak adlandınlan bazı KİT" lerin özel sektnrc '.atılmasından i:ar«ılannıasını öngörmcktcdlr. Kamu tktısadi Teşebbüslerinin 1976 programında önt;örUlen 9 milyar 589 milyon liralık işletmeden doğan açıklarının, bu kuruJuşlarm ürettikleri mal ve hizmetlerln bazılarının tıyatlarıııda gerekli ayarlamanın yapılmaması nerleıuylo arttığı belirtilmektedlr. KTT'lerin işleıme açıklarının büyü