Katalog

İKt CUMHURİYET tS HAZİRAN 1 9 7 * 150. Yıldönümü S nhiflaı Şeyhızâde Esat Efendi, geçen yüzyılda yaşamış bir Osmanlı vakanüvısıdir Gömutu Istanbul'un «Yerebatan»mdadır Ben onun ömınden aıasna geçerim Her geçlşımae «Teccmmu eyledı MeydHn ı Lahm e (Etmeydanına topUıdı) / îdüb küfranı nlmet nı< e bagi <nan koılUk eden padışuha mce dikkafalı) / Koyııp knldıımadan lklda bırde / K»7Hn devrıldı söndüıdü ocagı» dörtllığünü mınlrtanmadan edemem Adı geçen yazarın «Üss i Zafer» (utkunun temolı) başlıklı bır kitabı vardır Bunda Yeniçerılenn kotüluklprıyle ouıgın kaldırılması ayrıntılıııyla anlatılmakladır Övle sanm»ktayım kı bu koşuklu çaRnşım (manmm ledaı) bırkaç kea okııdu^um bu vapıtın etkısinden dogmaktadır. Ileı neyso gpı<,ek su kı Sultan II Mahmut 15 ha/ıran 1826 da Osmanlı Devletlnin en e«kı en buyuk oı riftı Yeniçerılığı kanjı olduğu gibı, kokten bır soküşle yoketmiştı B\ı koıkunç olayın poruntüsel sonucu UstUste yıgılmı* altıbın YenlÇPII kcllcsıydı Aynca yirmıbin kişlden fazla bir toplıılıık tU baskont dısına surülmüştU Olay çafc di5>ldşmdmızm temrt atılımıdır larihteki adı «Vdkaı Hayııyye»dır (Hayırh Olay) Bugün yüz ellinci j ıldonümUdür. OLAYLAR VE GÖRÜŞLER BİLMECE ÇÖZÜLÜNCE.. Doç. Dr. Sırrı AKINCI devletin bir &wlltgt d« saltanatın e»dfylml« padijahlık katınm dfvlptın kendısln* ozdeş bulutv masıydı Onun gelır güç kaynakları taşradaydı «Timaılı sıpalııler» bunları devlete aktarmekta aracıydılar Ama başfealdıracakları kaygısından padışahlar bunlnra hıçbır zanıan glivenememekte, onlaıa karsı keııdılerınl koruyacak bit orgüto salt biçımde gereksınme dııymaktaydılar Yenıçeri ocagmın kuruluşundakı başlıca neden buydu Durumıı çok ıyi kavramış XV yuzyılın tarlhçısı Asıkpaşa7<ıde Derviş Ahmet «Oreklldır Yeniçerl kap\ı da (c)evıe(te) / Kı han ı gtcleyeler her tapu da <tasamıfta>» dıyerek bu onemli ışlevı belırtmiştır Avaklanacal' «timarh sıpahı»vl «kapı kulu»n ı (Yeıııçprı) kırdnmak ya da Yeniçeri «Kazan kaldıımava» (baskalaırmak) yeltenırse bu ke? mekHnıymayı tersıne işieterek «nizAm ı âlem»ın (toplumsal dengp) bozuImaMnı onleırıek, Osrnınlı ıç polıtıkasının geleneksei «hı*met i hükümet»i olmuştur Yeniçeri heterorlıks müslümanrtı Trtr» ıkıncisınin ilkı gıbı sayılmasına engeldı Yenıteriler XVIII yuzyıla rlpğın •dpvşırme» jontpmıyle toplanırlardı sonraları buna uyulmadı Her isteyen ocağa girebildı Eratın v°8unun kokenl gtinümUzdekı Boşnaklar gıbı Balkanlı Bogomıllere dayanmaktajdı Pıınlarınsa blav kanı taşıyan Hnıstıyanlığın sapık bır tarlkatına bağlı etnık bır grup olduju ke^ınlıkle anl l (orf) Osmanlı tarıhi yenıçerılprın 7aman 7aman baskent sokaklaımı kana bulaclıklarını aynntılarıyle bildirmektedir Onların burada anlatılmasına ne gerek ne yer vardır III Mustafa tahta çıkiiRinda ilViT) devlet ha çöktü ha çökerek dulumdaydı Munercimlere falcılara danışmayı kendisine başlıca 19 edinmiş pedisah «Yıkılıptır bu c ıhan sanma kı btzde düzele / Devleti cerh 1 denı verdl kaıu" müpte7elp (asagılık talıh devletı kahreici dÜ7eye düşürdil) / Sımdı eb\âbı sa.ıdet'ten ge(,enler hep hezele <mutluluk kapılarından gevpnlerın hepsı gulllnç) / Isimız kaldı hemân merhamet i lemyezel'e (Tanrının arımasma)» dıyerek toplumsal kuıumlaıın bozulmasını «talıh»p baglayıp kuıtulusu «lamının spınası»vla olanakh görmekteydi Bu kafa perısanlığının 7^vallıli(;ın dırelpre yansımasıydı Oysa o vıllarda Batı «Aydınlanma gagınna gırmış «alemın «yıkılması>ndan değıl usla (akıl) yapılmasından sö7 eder ı ıltlerce yapıt ortaya koy nnktaydı öıneğın Ansıklopedıstler gıbı Artı geçpn padışabın oğlu III Selını yonetiml ele al riıgıncU (1781) durum dahn kotulcşmıstı tc,(pkı bO7Ukluklar bır yana ıkı ııhıs bır salriırıyla Os manlı Devletını ortadan kaldırmak ıçın anlaş mışlardı Fransız Buyuk Devrımı nın patlaması bu işı suya dUşürdU Sııltan III Sellm yftniçeri lerin hıç bir i?e yaramnyacaklanrıı barışta sa vnşta bas bel «sı olduklarını lusa surede anladı \ma onlan birden kaldırmaya gücll jetmedi Dogıusu o da bıraz, btraz değil enl konu acayip bır adamdı Yufka ylireklıliRiııe bnkmayıp kendısını I Selim (Yavuz) sanmaktaydı Bdyleyken aklı fıkrı ney üflemekte ışı gılcü halkın «Accmperest ı ı Rum un imâle devı indenkı (Fars kUl ttlrüne tapan Selçuklu döneml) Sultan Velet gızemcıliğıylp kafalarını koşullandıran Mevlevi hanelerde «mukaabele dınlempk, «îonra oturup uyku ıldcı ezRiler yapmak, ıkına sıkına ^urler yazmak, arnasından «\allahı devlet elden gidı Yenıçcıılığın Osmanlı monarşisınde çok önenv 11 bır yerı vaıdır larıhçı Cevdet Paşa bu orgüt Km «Devlet ı Allyye'nın zatiyjâtındandır (bzündendıı)» riemektedır Osmanlı savaşlarının pelc çogunda bu askerin kanı seller gıbı akmıstır. Ozellıkle devletın kuruluş. yukselış dönemlerınde ner Yenıçen «Vur pençeı Alı dekı şemşır aş kıru / Gulb mgı asümanı tutan pir aşkına» (Hz. Alı nın elındekı kılıcın zulfekaar aşkına, dua sı gokyüzüııü tutan pır Hacı Bektaş ı Vell askıru vur) dizelerine uygun bıçımde, «dıyâr ı kufr jçre» (') (kdfııleıın ulkelerınde» yılmadan usanmadan hep pald sallamıştır Ne var kı Osmanlı DpvMınde dıızenı s>uğlayan toplumsal kurumlar XVIII vüzyıhn başınaan bu yana yoWasmaya baslamışlaıdır Bu diada Yenıçeri ocağı temelrickı tkonotnık bunalımlardan dolayı «devlet kul luftu» olmaktan çıkarak bir «smıf» sözUmona bır «sıyısal paıtı» kımlığıne bürünmüştUr Sayın Niyazı Bprkps bunıın nedenleııyle oluşumunu tarl hın eylı>ımsel (dıyalektık) ozdekçı (materyalıst) ybıjtcmıyle ıkısı ulak, bırl oylumlu uç vapıtında bııtun ayııntılanvla belırtmışlır Bu alanda şimdı>r riok bılgın geçınen eski yenl yazarlardan hıcblıı oykü anldtmaktarı oteyp &,e<JP bılımsel boyle bir vorumu yapamamışlardır Ever YPIU ÇPII otdfı bır çoküntılnün kısır döngUsU içersirıe gltijıde düsmüstü Kanser canlılann ojellıkle iıısîınm bır organındaki hUcrelerın nasıl yoylaşmasıysa toplumlardakı kurumların bo7ulmaları cU oncekıne eşdegerdir Artık onlardan yarar l, zaraı beklemelıdir Osmanlı Devleti yapısı bakımmdan «askerinydi Bu deyıme günUmuzdekı sozlüklere bakarak anlıim vermemclidir XVIII ya ria ondan oncekı yuz\ıllaıdakı yakl.tsıma göre «askerl» «vergıdon bafii5,ık kdmusal gdrev yapan devletten parasal (,cl'r sigldYHH kışılerin topluluğuduı» dıye nıtelenmekteydı Bunlaıdan bır bolıimü savns tekno lojısıvle savaşla uğraşmaktaydı Yenıçprıler lste bu ıkı kfsıının uyesıvdıler Osmanlı Dpvletinde «.ıskerl» olnıayanlar «berâya»yla (Muslüman koyİU) »re&yd»ydı (otekl dınlere bağh ıcoylu) Bu yor» içeriglndfki göiitermelik buyrultulnr çıkartmaktı Sanki yalvarmalcla ya da öncekılerı jap makıa devlet elde kalırmı? gibi III Selim ın bır oİR5in sonunu öğrenmek içın «ıstihare«ye (duş gormek) \atmdk ad vekmeyle (kural sadrazam atamak gibı mantık dışı davranışlarını da belirtmeden geçme\elim Yalnız onun ılerıci bır tutunıu olmadı drgıl «Nı/aııı ı Cedıl» fyenı d(ı/en) adında bır orgılt kuıdu Aslında bımunla ılgılt dU5>unce kendisinln değll çevresındeki kalası ış İpr dydın bırkaç kışınındı Neysp o ısın ııvgulavıcısı oldu Bojlece tarıhte ıvı bır ad bırjktı Ne var kl ypnlçerilPr bu örgllttl ho? karsılnmadılar Onlir rtisıphnh emır komııti 7inrırıyle bırbırıne bağlı Uniformalı bu askerleıın dpvlp1ın ılprde bırkik resmı güou olacagını hemen sezdıler Homurdanmaya başladılar Her bırinp bu Argute katılmız onerısi yapıldı Alınan yanıt • Asla1 Moskof oluruz Nizam 1 Cedlt olmayi7» bi(,ımındpydı Boylecp ortaya ıii!dşılma7 hır kar şıtlık çıkmıştı Bır yanda gelenekselleşmış, joz laşmış askerlikten kopmuş, «ehl i hırfet»e Irenaıtkırlıga) donüşmılş ocağa çıkaılaııyle bag lı kara cahıl, basıbozuk zorba yığınları ote yanda Oimanlı çaj}da?Iaşmasının biricık umudu pırıl pırıl «Nızam ı Cedit» Bunlardan bırıncıslnın aıkasında sPiÇpk"1 lıalkın canddn dostu ama üsmanlı tahtında otuıanla (.evresındpkile rın can dusmanı Bektaşl babaları ikıncısmın arkasmda padişah sarayla ilıntisi olanlar bıl gınlerıvlp ogrtn< ılpnyle mpdıcsp oltkı tdiıkat lara baglı halk bıılunmnktaydı Bu kutuplasma III Selim'ın başını yedı Sultan II Mahmuri u on vedi vıl pusuda beklpttı Sonunda venıçpı ılık yok edıldi Temsıl ettlfti so7ümona düîüncelerse, bir süre sinmiş görtlndü. 1976 1977? OKU kıslnln .ıklına tnkılan gıhıcpl soıu* Tilrkhe 1977 »eçlmlerlnl bulabllecek ml* Yok«ıa Ulkede blr patlaına daha nlncnk ını' Blr vaxar I . 1 fiı kötü jdııtem, gelpcrsc dojru remll 11 1 atmnk \a ria vıldır falma hakmaktır I Idekl \rrllıre E«re >apılan ıımımlır kOMilların clnjisııır M»1I lı.u ul.ı kalahlllı. Kose \a7.arlar1 hiı \*n.\ bllım tdamları bilp benzer tehlıke>e arıklır Olanı %ursulamık ve kavııınııva (.alısnııkla ı»l vcaklan sezlnlemeve rttlısmak arıısında bir bagıntı %ardır, ama; çagımızda blr ülkenin Keleır^ml bellrleven Iç ve dıs etkenler <,ok karınaiıktır. Yazarların Ise «Islihbarat» olanaklnrı sınırlı kalıııaktadır Yalni7 la/arların mı' ÇORU /nınaıı de\İPti vonetenlprln de Istihbarat hakımindan vetprslzliklprl ortd^a ^ıknor 1171 in mart avında Sıile\man Demlrel Bashakandı. Olanbitenlfrden lıaberi OIH«, 12 Mart Mııhtırasını enı;e1lemek İçin dnlemlerl dusuneme7 mlvdl'' Mııhtııa radvoda okııııduktan sonra avıldı; Sunavia konuşmak l«tcdı Ama Is isten (teçmısil. Blrl.a<, giın once İU\\ ın Konuııılsl I'ırllsındpn adav blr rmekll (tfiıpralin açıklnnıası gazptelerde \aMnlaııdı BllindİKİ flbi bu ay İçinde vapılacak spflmlprlc KomitnUt PartNlnin Jtaha da Iktid ıra \oıi'lnıısi brklrnnıır IV1<İ Komııniot Partlsl hükümpt olıırsı» \\IO'nuıı «ırlarmı Sovıetler'e vermcz TII" N \TO nun lclllt noktalarıncla "orev almıs aria> genrral dlvır kl Ç Giz'in Çözümü: Süleyman! Ama sonın ne jeniçerinın kırımı np veni bır örgütün kurulmasıydı Sorun aslında çagdaslaş ma tıUuoultık kavgaiıydı Onun altında da dın, mezhep, tarikat gibl üstvapının boş kavramları degıl tanhsel olavların başlıpa yaratırısı pkonomık etkenlpr yatmaktaydı Bu çekışme o gunden bugune hala ^ürttp gitmektedır r.Unümüz Tuıkıvesınde sıyasal ba7i paıtılerın yd da on laıın • a gruplarının bir tür yenlçerileştıklerl ^n ne yank ki gerçektir Kısa bir sürp önce yitirdlgimiz Ş S AydemJr Cumhuriyet'tekl son yazısında bu konuda kopkcıyu kaıaınsard'» Devletın gpleoegıyle ılgilı go rüşlerinı belırtirken sanki aglamakta\dı Bunla 1a gunılm(i7 ilericı vaz^rlarının koşut düşuncelp rıyle bılmıs dp soylpmıs gıbi XVII yıi7vıldaki bır yenıçeri oranının «Sefınenin başı girerse 1 1 rame / Çıkar ıs.ml o ralimin meydRne (•)» bi çimindeki gİ7inı (muamma bilmepe) bile katabilırız Nesnel gbzlemlere davanan vabana hıç atılmayacak bu yargılar karşısında ben de çok acı ama gerçektir, bu Türklye'nin dolmayan çilesidlr, ne var kı «Fulunur kurtaracak bahtı kara mâdennl» diyenlerdenim (*) E%M \azida bu rmınmmanın çiıziımünden SUleyman çıkar Shjle kl, enkl v»">le «ieflne» (gemi) «sfn» harfl lle b«jl»r Bu »In harfl. enki vaııvle >;ııılmış «llman» «nzclıgiınıin h»şına cklenlrse «Süleyman» nknnur Bilenlere yazdıraruk ttgrenlrKPniz eclrnrrll olıır Yeniçeri Özellikleri Yenıçari ocaftmın otpkı bır urellıjj;i Haoı Bek taş Veh'nin kurduğu kokenı «Melai.ıetılık» (gizemrılik karşıllıgıı olan dlnsel • ekonomık bir yolu (Bektası tankatı) kendısınp irieolon yapma sıydı Bunun nedenı Yenıçerılıgın Osmanlı yasamında öneınlı bır oge olan «futüvvet»e (yiğitlık le sımgell kardeşçesıne bağlantı) davanılarak ku rulmasıydı Aslında bu toplumsdl bır orguttü Yenıçerıler onun kılıçlı kolunu temsıl etmeklev diler «tutUwet»e bağlı olanların dşagı yııkarı hepsı «MeHmptl» olduklanndan Yeniçerıler onun bıı dilı olan Bektnsılıgı yeglemekte sakınta gor memışlerdı Bu ocak yıkılıncaya dek hep boyle Ritmiştır O\sa Osmanlı padı^ahlanndan hiçbırı Brktnşi değıldi Dahası var Bektaşılerir çocukla rına çok kez scveıek taktıklan «Alı» «Hîisan», «HUscvin» Ribı «ehl ı beyit»le (Islam pevgambe rının aılpsı) ılgılı adlara OsmanoğluİBiında hıç rastlanmaz Bektaçllik kuşkusunu yaratır düşün oesıyle bu çok basıt ıslemde blle onlar salt çekımseıllk göstermı^lerdır Bu durumda Osmanh tahtında oturanla tahtı koıuyan arasında mr tür karşılık hıç, olmazsa mezhepsel bir «ynlık or'aya çıkmaktaydı Gprçek >u kı Osmanoglu yararı na bir önlemdı ÇtınkU herhangt bir Yenıçcrinın sılfih zoruylu tahtı <?le gpçırme olas>ılıgı idfolo jık açıdan kapanmış olmaktaydı Osnidnoglu or VeremP7 rıınkıl NAlOnıın sırlarını ın<ak NATO nun hasıııda bulunan birkac Amcrikılı kıımandanla Be\ai Saray bllhor Demek ki, devletlpıın Miksek Mnırtkilerl de çogu zaman karanlıkla •vlırumeklcdııleı lîlı taııdan Istlhlı ırat ı c l)ll«i sınıılaı ınııı daıhf,! olp % aııcl.ı 11 MIS\ ıl M U M I 1 konoınık kostıllarııı hi7İa (Ucl^mtsnU beklenniPtllK «tkenleıln olıısması, KPİecege donuk vazılaıı koslııllUUn ıi7;ıklıı>tırınalitatlır. Dncaldır bu Ama rıırki}e'nln de bır ılrimım ııoldasııvı doerıı llıldigl (öriilüyor Blr ulke düsunun Başkentinin çegltll hölgeleri MI1P komandolarının ılpnetimlne ceçnılstlr Bu W>lçeİer «lUrkleştlrllmls bolgeler» nlarik taıııınlanmakladır. Basbakanuı ^p^pnındpn l>islı\aıak hukunıetl saraıı \olsnzluklar ^argıdadır \e askıdadır Dıs > h.ıumılı dlı/ rntlııstrı, clovlz kltlıırıiKİ.ııı knraııın ılıl \ tıknpFıs kalmaktadır RPSIUI hilgilere nore 2 mllyon issir \ardır. lüksek askeri loneticller jarlp da\alar İçinde bulıinmaktudır Temel endııstri maddelerinln tııınu karabıırsadadır. <>yİP«lne «enişleıniş ve koklefmif tir ki karahnrsa hlr uonncil scktdr nltrlt"i kazanmıstır Fi\itlar resmı belsfPİPic K<'re l')7"> lM"h dıını ınlnde juzde 40 artmıstır l)ıs polllıka Kılıııs t,ı kllıtlcnmistır. ıNereve dcçin gidrr bu' tp nerede kopar"" Güncel liırkiyede iktldara cn vakın ikl euç gttrulurort Atlantlk politlkasınn davanan AP: Avrupa politlkasına davanan ( HP Tüıkhe'de blr patlama da gercekle?sp bu İkl guç> ten blrine dmanaral avakta dıırabll'r. VVsshlıifrton dıırumn grirılvor. hem AP, hem CHP »eçeneklerinl tözetlvor; Demlrel e doKrııdan riojruva; FPPVII r Brandt rlivle matl honcıık veriyor Kıışknsıız CI\ nıarifetlile karanhklarda başka lllskllere geçmest de doğaldır \e Amerlkan'm görcnekıel politikAmdır Ne %ar kl Wa*hfn;ton'ıin hirincll serenek olarak APVe daTanan hlr ılvasal İktidan \c4lcdlRİ açıktır. Çunkü AP rinfnırian dogruva Aınprika'\» haRimlı hir slvassnın oreütüdıir \11adolu dakl ııslrıi Prntagnn a kıralaıarak bu klmliglnl kamtİHmıstır. AP (.cncl Başkanı '1 ıtrklve'nin VVaohıng;ton a baghlıgını sıksık ylnelemckte, vp dıırmarian «Nıçln c.ralandırılıyonıı'1» diye sorrmkt ıdır. Denıirel 1177 seçlmIrrinc ıılaşmak l(,ln Ilk koşulıın dııvl/ dırboîii/ıııı aşmak oldupıı biliııpiııdedlr. VVashlnglon da hıııııı hllı\or. Habcrler» bakıhrsa. Dünva Bankası ellyle Ankara \& tlKI milvon dolara \aran kredl açılmıstır. Bu acılışın bnska açılışlııra onayak nlacac;ı beklenır. Hrsalıa çcırp Demirel 1077'ye degln avakta dururna: se(,lmlrıl <\c alacaktır. Parlamento faglzml Tilrkhe de ABD'nln en Isine itelen jonetlm bkimıdlı Fcevlt Ise A\rııpu'vı dolasarak çelecektrki iktidarının dıs vapıiını lın/ırl ınıaktadır. Anadoiıı lıalkl 1<)77 de C.HP'\c ov verlrse bu olusumtın dışa drtnıık ortanu simdideıı bclııgıııleşmiKlir Kııskıısıız A\rupa kapsamımn içinde Sovyetler de bulunmaktadır. Slmdlllk sokaklarda np dcııll kan ririkdlsp de, heklenmedlk blr olay çıkmazta 1977 srı.lmloıine ulaşacak gibl |[ö> rünüyoruz. Nlçin ulasmuvalım kl' Parlamenter faflzm, hem de Knnlı bıçlnıdc, tllor tıkır lşlemektedir. Heidegger'jn Olümii M^Niyazi ÖKTEM I U Hukuk Felsefesi Asistanı r<,tıginıiz Kiııılcıılc, RH/IIC Mitunlarındnkl kliçük bir habcr bir ^oj;unıuzun gozunden kaçmiftır «Ünliı Alnian I'ilnzorıı HciUcKger Oldu Bazı gazetelerln birinci saykuçuk bır kuçoyr sıkiflırılmif barılaruıın Iç Nn\faladtılınış lıuhit, hiç de imem tafimayan bir haberdl bu! A aluı/ ( umhuriyct belII nlçüdı gerrkpn, nneml vermiî, blrincı v.ıvf;ua alınan habcr, H sa^falara da aktarılmıstl. ()>v,ı bir lıılhokunun, bir fllm artlstinln, bir Işadamınııı dcğil olumu. en ufak eylemimn bıle ga7etelere nasd yansıdıgı Ko/|er onundcdır Mlozof da klm olııvor' Ncdlr katkısı lnsanlıga' Bu kadarı bile ^ok! glbi tepklleıi mırur Rİlıivim (,»?•ını/.cu duşunteye veıılen deger hu mııdıır' Inaanı anlamaya çalısan evreni tumellegivle ele alıp değerlendlren, In^anlık külturunu 3dratan duşunurlprin JH/RISI vltlp Ro^mek mldiı ' KıısUusıız hajır.. Bugbn sijasal sİKtemlerden, ekonomllc slsUnılerc, edebı>ata. reslme, nıüzıge sıncmaya dck her «lancla lilo/oflanıı etkiKİ hilinmekledlı Kelli dünya Korıışııvlc ifbaşına gclcıı her devlet yönetlclii aslında, fılozofların goruslerl111 yansılan bir ııygulayıcıdır fcski uyı;arlıklar riluzofların yetittııdifn MİIardd en yukfiek kültuı duzeyine ulnşıııışlardı Sokrates, Platon, Arlsto. Eplkur, Zenon'un, vaşadığı Antik Yuııana, billm ve sanattakl etklsi tarlışma Kutiırmcı Ibnl Hal* dun, tbnl Riıst. El Maverdl, Farabı'nlıı donemlerıncle tslnnt uygaıhgı altın devlrlerlnl yBijamıştır. Ruyiık rranMst Devriminin gerçekle?meslnde aydınlanma çagı fllozoflarının katkısı varisınamaz Niteklm I ransa, bıiRİİn parasına dahl Roıısseau ların resminl koyarak, cluşıın adamlarını anımsamaktadır. Kıbrıs'ta Genel Seçimlere Giderken ki yıl kadar önce kana bulanan Kıhns'ta henüz adıl \e kalıcı bır çozume varılmış değıl Toplumlaraıası gouışmele rin aralıklı olarak süıdUrulduğU ve çozüm onenlerının karşılıklı olarak verildiğı bır dbnemde, ada halkının " >18 ını oluşturan Kıbns Türkleri, kuzeyde oluştur duklaıı fedeıe devlet sınırları ıçerısinde genel seçim hazırlıkları yapıyorlar Kurucu Meclis tarafından h»7irlanan Kıbrı* TUrk Federe Devleti Anayasasına göre 17 aralık 197S' tp vapılması gercken seçımler haiırlanacağı gıbi muhalefetın kar şı çıkmssına ragmen, once suresır olarak ertelcnmİF daha sonra ıse verel spı,ımlerın Z1 mayıs 1976, genel seçımlerln de 20 hnzıran 197B tarihınde yapılması kararlaştırılmıstı Geçtigimii! ay içinde belediye ve muhtarlık seçimlerl için sandık başına gıden Kıbrıs Tuıkleıı, 1953 yılından bu yana ılk defa olarak yerel »eçlmlere katılıyoı du 1882 yılından 19r>7 haziıanına kadar aksamadan çalışan Kıbns' taki Belediye Meclisleri, TUrk ve Rum uyelerındtn olusmakta idı. îngılı» somürıepilerinin «onnala VP ydnet» politikası sonıııu olaıak 19Î7 yıhnda TUrk Uyeler ortak beledıjelerden dyrıldılar O sıralarda NATO Genel Sekreterı olan H Spaak'm da destekledıgi MatMıllan planına goıe bes bu yuk şehırde Türklere avrı belp dlye kurma hakkı tanınıyor ve nda halkını bolüıü ilk ayrılıkçı kurum oluşturuluyordu Sonrar »mnervalİ7mln her ıki toplum lçindekl lsbirlikçılpri ve onlaıın elıyle kurulan faşıst ve sovenıst yeraltı drgütleri. toplum lararası çatışmaları başlatacak ve gunümUze kadar sürdürülen Kıbrıs'ın taksimı planı yürtlrlUğe glrecpktl Ada halkının. ortak düşman olan emperyalı/me ve sbmUrgeçı lıgp karşı birlikte mücadeleye gır mesi halinde, yenilgının kaçınıl ma? olatagını gbren emperyalıst çevreler once, Türk toplumun daki demokratik ve ılerıci güçleıın gelışmeslnı engellediler 1957 58 lerde TUrkıye deki Amerikancı hukümetler ve ona baglı ulan Kıbns TUrk lıdeıligı «Ya taksım, ya olum» çıglıkları ile emperyalız mın politikasını bavunurken, buna karsı çıkan Kıbnslı TUrkler dp laşıst yeraltı brgüUerıncp ya bldüıuldU veya tehdlt ve baskı altına alındı. 1960 da toplumlararası anlaii)ma7İıkların korükleyıcı,1 Kıbus Anayasasının ha?ııla yıcıları arasında yer alarak olan Prot Nıhat Erıme göre, taksım esasına dayanatak ypni formülle, Kıbns Tuıkleri adada ayrı bagım sı/ bır devlet meydana gptirmeliydı Bugün adaya mUdahale pden 45 bin kışilik TUrk Sılâhlı Kuv vetinln denetlmi altında bulunan » 40 hk Kıbns toprağı uzerindö TUrk Federe Devlett kurulmustur DcvİPt baskanlıgına «etırılen \e Türkiye'nm 68 ili olmak Uzeıe Hatay orneğt bır bagımsızlıktan vana olan Rauf Denktaş Bırleşmış Mılletlerdekl yenllgıden sonra Anayasada ongorülen seçımlerın yapılmasına razı olmuştur Ha7irlamn «Seçim ve HaUojlaması Yasası» çeşitlı antldemok ıatık yanlaıına, Anayasaya aykın maddelerlne ve muhalefetin karşı çıkmasına ıa^men iktıdarın oylan ıle kabul edılmi«tlr İ 20 HAZİRAN 1976 GÜNÜ YAPILACAK OIAN DEVIET BAJKİNllGl VE MILLETVEKILLIGI SE(IMLERINDE, MIN DEMOKRATİK BIR YONETIKIBRIS SORUNUNUN I5BAJINA GETİRILMESI MÜCADEIESİ, AYRI DUJÜHULEMEZ G ADIL VE BARIKI BİR (OZÜME UUJTIRIIMASI MÜCADELESINDtN 70 i kuzeyde kalmıs olmasına ıagmen savaş, oncesl ıhıacat dUzeyine yaklasılmıstır Daha iyı çalışma ^aıtlarının sazlanması ve hızla yükselen ha yat palialıhgı kaısısmda daha \tlksek ücret için dırenışe geçen petrol işçıleri ve hıkımlerjı trr?vleri, Bakanlar Kurulu tara1 ııdnn «ttypVunı İ l B çalısan ısçiler, ılk ve orta ög rptim ogıcimenleri ıle hastane ve sağlık peısonelının ihtar grev İpn demokralık kuruluşların çeşitlı protesto bildırıleri, genıj halk vıgmlannın hoşnutsuzlugunu dlle getirmektedır öte yandan tam bır vergi adaletsizliği hüküm sürmekte, vergi ve dövi7 kaçakçılığı vapan pa rababalan, Kıbrıs bankalarından dUşlik faizle kredi alarak, Avrupa bankalarına yUksek faız karsılığında para aktarmaktadırlar Boylece hem faiz farkı kazanmakta, hem de borçlu gorune rek vergi ödememektedirler 1 müyar TL'sını aşkın bUtçenın yarıya vakm bir kısmının yerel gelirlerden saglanması planlanmışken 1975 malı yılı ıçinde tahmın edılen gelirlerın ancak % 60 ı toplanabilmiştır. Denktaş tktıdarı, TUrkıye hUkü metlerinden aldığı yüz mllyonlarca lırayı ölçtlsüz olarak kul lanmaktadır Çalısanların '/> S'inl oluşturan stslrme memur kadroları ve cari giderler ıçın yılda 863 978 722 Tl harcanmalcta dır. Dr. Ali YÜKSEL Oysa blz nc yapmışız, ne yapmaktavız' Antlk dlisUnürlerin Riirusleılni safsata olarak nilelendırmls Dngıınun dıısıımıılf ılııı ıse, şovenıst (aşııı uluicııluk) duygular Içinde deScrlendlrmişlz. Billmde, sanatta ve fetscfede cvrensel değerIPI vdiriıı, her bllim ve sanat adamı, lıer dusünur eırensel kultiır zlnclrlnln »Itın halkalarıdır. (.elcllnı llcldeKKer'e . (1879 197b) . Klmdlr bu adamcagıs. ne japmıslı*' Sessiz, sakin bir bıvinıde va^arken goçuvermif. Sartre adını bllenler bile belkl bu adamcagızı anımsdvamayacaklar. Uysa aralanndan, vaşamliirının belli bir brilümünde rarolııççu olduklarını söyleyenler çıkabllir. Tdiırıtammaz \aroluşcu Sartre, kuramını hüyuk olçüde fU Alınan filozoftan eslnlenerek kurmuştur: Huıserl ve Heldcgger. Varoluşculuk, oz (toz, cevher, essence) felsefeılne karjı çıkaidk, ııısanı sonıut \arhğıyla ele almaktadır. Oz, \arolu^tan ır\istoncr) soııra gellr, vaııı iıısan varolan bıçlnıiyle bir olgudur, değcrl varatan kendisidir. Bilinciyle ozgür dcUnimlrrde hulun.ın kısı «olıırken olıışturur». Heldegger'e göre olüme doğru bir juruyustur bu. Vaıolus fplspfpsının Alınan kanadını oluşturan Heidegger, Insun realıtesınln varlıgını incrlomişdr Ona gbre \arlıfın In«elpıımcsı, varlığın ne oldugıınıın aıastııılması>la lıaslar. Nerrse gıdıvorum'' Ncıeden gelip. nereye Kİttlğlmiz hakkında bir takım varsayımlar yurutcblllriz. Tek somut gerçck ozgurluğünıu/dın, Ins.ın varlıgının esası ozgurlüktur, (bnku ozgurluk, upsnrlcrde olmayan bilinç ve dusuııcenln yanıımasıdır. Insan, kpndı \arlıftını ancak bilınııvle anlar, tlk varolus dcnevl knygıriır ((iıılisc), aiK.ık hu rulısııl olgu tamamlanmamış hlr lnsan ıealıtesıdıı. Kavgıdan devinerek Insan kendlnl tamamlar, ozsilrlesir Billnçll kararUr kaigıvı aşar, ahlak*al sorumlıılukla hırlıkte o/gurluk orta\ii çıkar Digrr vaıoluşçularınklnde oldugu glbi U7ghrlükle sonııçlanırnr HcldcRger fel^eresl. Blrcyln O7gurlugünü «avunuvor, ancak toplmndan aoyııtlanan blri değildlr o, toplum içinde y»^ayaıı, tarlhsel geçmişl olan, gclecege dofru atılımlar Içlııde olan klşıdir Insan Tarlh, toplum, sosyo ekonomlk lllçkiler, kalıtını, riziksel vapım onu bellrler ama blllnçll karar alma •veteneğıyle o, tüm yapıların (structure) ü^tüne v'kar. Çevre k4>sııllnrını, bllglyi olıımlıı ve dogru buldıığu oranda kabullenır, kisılıgını onlar ıutune kurar veya tamamlyle yarisıyarak jenl tcmeller arar. O7KurIüğun degerl, totaliter g8rıi?ler difinda, hemen hemen tum dusünce okullarınca kabııl edllmlstlr. Ancak, hivblri Insan \arlığıyla ozgurlüjiı ozdcşleştlrmeml^tir. Varolufpıılngıın, rizKUTIURU lıısaıı \arlıgıyla bu denll bir tutmaaı, konuya verdlfcl oııpınl griiteıir KuskusuA, soyut özgürlük tek başın» hir nıılam ta«ına7. K17İ, vaşaıhğı koçullar içinde ele alınmalıdır. l)oğu?tan ozgttr olduftunu kabullenip, onu «dzgür sözleşme» anlayı^ı İçinde valnız bırakma. çağdışı kalmı? bir gorüştür. Çagımızın özgürlük anlayısı Içtne, eşitllkle birlikte hzgürlestirme glrmlştlr. Nltekıın, Anayasamızın 12. maddesl efitligl, 10. maddeslntn blrlnci paranıafı Ise «irgurleşmeyi ele alıniftır. Artık «devlete bireyin Kcllşnıpsinl mnırlayan tüm engellerl ortadan kaldırma görevl \tTİImlştlr. devlet lnsanın maddl ve manevl varlıgının geli«mesl içln gcreken ko^ulları hazırlayacaktır.» (n)rulııyor kl, düşüncelerln uzantılan, toplum yapııını tılıı?tııran \asalar» kadar gitmcktedlr. Çagımızın ^osyal devlet anlaMşıı, sotr\o ekonomlk kosulların ve belli feNefl sosyo ekorıojnik gorıislerln sonucudur. Çogumuz bu anlayısı ve dzgılrlugu bonınısemls ancak esaslan ıızertnde düşıınmemisızdir. Ovsa, llselprde ve unlversltelerde felsefe ve sosyoloji derslcrıne tcreken agirlik vertlse durum çok daha degislk olurdu. örgürlugü ve değerlerl daha onemJe benlmser. biıl yoneten yanalann aııUm, e*as ve nltellgtni daha tjl kavrar. onlara dört ele »»nLrdık. tutan lktldırın partisidlr 1958 lerin «Türkten TUrke Kampanya sı. ve savas sonraaı «Ganlmet Ekonomisı» ile gelısen isbırlıkçı ticaret burjuvazisinin politik brgUtUdUr Anayasanın 81 madde sınde belirtilen Devlet baskanlı gı ıle partl baskanlığı aynı klside bırleşemez» hükmüne ragmen, Rauf Denktas kurucusu olduğu UBP nin genel baskanlıgına seçilmıştır. Partl içinde, eski kad IOJU hırsızlar ve ahlâksızlarla birlikte temizleyeceğiz» diyerek ortaya çıkan «Reformcular.ın muhalefeti, son partl kurultayın da eskilerin Ustün gelmesi lle yok edılmiştir Lerkoşe Belediye Başkanlığı için UBP'nin gösterdl gi adavın eski bır TMT Uyesi olması, gerek partı ilyeleri, gerek se halk tarafından tepkl ile karsılanmıştı Nıiekım seçimlerde, muhalefetin adayı büyuk farkla belediye baskanlıgını kazanmıstır Yenl Yaaama Meclislnl olusturacak olan 40 mllletvekilllgı İçın 170 kadar partili ve bagımsız aday yarısacaktır Issızlık, pahalılık, kaçakçılık, yolsuzluk iltlmas ve baskının egemen oldugu bir yönetıme karsı yerel seçimlerde, ıınırlı da olsa, bir basarı gösteren muhalefetin, güçbirliglm koruduğu takdırde genel seçlmlerden daha da güçlenerek çıkacağı sanılmaktadır Ne var ki, KTFD Seçim Yasasına göre bağımsızların veya partılerın, ortak aday listeleri hazırlayarak seçimlere katılmaları yasaklanmıstır. 31 EKİM t»T6 tıarlhtne kadar . PARTILFR Onumu7deki Rünlerde Hırk Feders Devletlnde rak olsn Renftl snoirnl^re M',,161 partl ve najtıma» l»r kttılmaktadır (D Ulusal Birlik Parttil Kıbns v*pıla dbrt aday ıum yatntlmlnl yıUtrtır tiind* Top Seçmenlerin oyları ikl kademede degerlendirllecektir Mutlak çoğunluk esasına göre dUzenlenmis olan ilk kademede, bir seçim bolgesinde geçerlı oyların yarısından bır fazlasını alan adnylar, kendl partılerl çogunluğu sağlamamıs olsalar bıle milletvekıh seçıleceklerdir. Eger (5) Halkçı Partl: Kurucu Mecgerıye milletvekilügı kalırsa, o liste oluşan .OzgürlükçU Grup» zaman da ikincl kademede, nlsıle Denktas tarafından azledılen bl temsil esa&ına gbre degerleneski Planlama ve Koordınasyon dirme yapılacaktır. Bu karma Hakanı Alper Orhon başkanlığın sisteme göre, bir seçım bolgeda kurulmustur Orhon'la son sinde oyların yarısından blr fazradan anlaşamayan •OzgUrlükçt) lasını alan parti, o bölgeye ayler», HP'den ayrılarak ıkı ay ka rılmış mılletvekılllklerının Uçte dar bnce Toplumcu Kurtulus Par birini otomatikman çıkaracaktısi nl olusturmuşlardır HP nin tır Ayrıca, seçilen bu Uçte bir TUrkiye ujruklu eski blr san milletvekıllerinın oylan parti tdktaı.ı I pfkcısp dpn aday gos lü.tes>ınde yıne kalacak ve bu oyteımesi, muhalefet partilen ara lar yenı aeğerlendırmede, aynı sında kurulması tusarlanan s u ç partıye Uçte bir milletvekillıgt bırlığını ensellemn.tır. Yeıel sed«ıha çıkarma olanağını verecekçimlerde pek bir güç göstereme tir Böylelikle oy çogunlugunu mıstır almıs bır parti peşınen Uçte iki nııllPtvekıllığıni kazanacak ve (3) Toplumcu Kurtulus Partlni. halkın oy vermediği bir aday, U/un yıllar Rauf Denktaş'la blr kıi7anan adayların ovlan yardılıkte çalışmış fakat onun izİPdi mı ıle seçılebılecektır ğı polıtikayı onaylanıayan 'Ozgürlükçü Grup» ve dığer bazı I I Her onikl kıstye bır asker dıl beıaller taradndan kurulmustur şen Kıbrıs ta, ıç ve >dış goçUBP ve HP gıbi «Anavatanla bu men«leıe tarla bahçe bıudolabı tünleşmeden yanadır Onbir \er ddfiıtarak, UBP'nin ıktıdarda leşım bolgesıııde yapılan belek ılnıasını sağUmak isteven dıye seçimlerinde CTP lle güçDenktaş ve çevresi seçimlerden birliğıne gitmesi muhnltf adaysonra da ganimet ve yajma ekoların Uç yerde belediye baskanlı nomısini sıirdtırmeyi amaçlagını ka7anmasım saglamıştır maktadır «Türkiye bizi tutuyor, toplıımu blzden baskasının yö(i) Cumhuriyetçl TUrk PartlM netmesını ıstpmıyor, blz seçıl Seçımleıc katılacak en eski sıya mezsek yardım kesilecek» şeksi paıtıdır Genet Başkanı olan lınde hir tehdıt kampanyası yu Ahmet Mithat Berberoglu 1973 rUtmektedır. yılında Kıbrıs Cumluırbajjkanı Yırdııncılıgı seçimleıınde aday(OZUM BEKLEYEN SORUNIAR lığını ko\muş, fdkat sonradan S.P ıı çekilmeye zorlanmıstı Altı Ovsa l')74 yazından bu yana yıldır çesıtli baskı ve engelleme yıftılan bır(,ok sosyal ekonoınık lprlp kaı^ılaşan C TP Kılıııs ve politik sorun çozüm bekleTuıkleri aıasındi Rpnış bir dPmektedır J K bın kış nın terketI ) mokrat tabana sahiptır Kıbrıs tıgi konutlara 40 bin kişi yerles Cumhunyetinın bagımsi'lıgını on tirilememiştir. Savas öncesi. gbren antiemp3iyalist bir poK ı b m ı n milli gelııine sebzecı lıtikadan ynnadıı Bu nıteliklpıi lıkten 10 mılvon Kıbrıs llrası, yüzündsn Denktas v* TMT nin narenclvcden 12 s milvon Kıbrıs boy hedefi halıne gelmıştir. llrası saglandıgı hnlde, buguı. 'Klrk bolffelprınde bir Ikı sebze FAJI5T KOMANDOLAR ekıli aıle IsİPtmMİ dısınrta ekılı alnn bulunmamaktadır Seb?e Tiirkiypdekl •Mlllıyetri Cpp \e me\veler Tllrkıve'den getır he» iktidan tarafından Kıbrıs a tilmektedlr Oysa Kıbnslı Rum (t«nderU?n fnsıst komandolarm da UBP saflarında seçim k"m lsr gllneve onbtnlerre kl?l goç ettıgi halde «ekilmedlk bir kapanyanna kafıldjkları ve vönf rış toprak kalmasın» sloganı ıle Hm ornanlanmn ceniş Hlçurir hem kendt ihtiyaçlarmı karsılaişbirlikçi «ierrnayftnln «lind* bu lundvgu bir ortamda, KTFD nde mıslar hem de dıs Ulkelere pa uteı v« Mbgse İhraeatı yapmakdevlet hi.skânlıgi vf milietvekUtMUrltr. Ürttlm araçlarırup % llfl i lkd ı mıııar İSTANBUL ZÜRİH her gUr» EH 5İRKETI Ihracat ve ithalatın büyük bir kısmını gerçekleştlren EndUstri ve Ticaret Işletmeleri (ETÎ) Şir keti sermayesinin bUyük bir kıs mı yönetime ait olmakla birlikte, bir kısım hisseler de bazı büyük tüccarlara satılmıştır Hıssedarlar arasında Denktaş ve b»7i Bakanlar da vardır 10 yıl süreyle gelır veıgısmden muaf olan ETÎ Şirkefinın korük ledıği pahalılığı onlemekle yükUmlU olan Devlet Baskanı ve Balcanlann, bu şirketin ortakları aıasında bulunması, halk ara sında tepkilere yol açmaktadır. ETÎ Şirketi hukuk danısmanı VP Lefkoşe Turk Bankası Yönatım Kurulu Başkanı olan Ümit feUleyman Onan'ın, Kurucu Mec lıs 2 Baskanı ve toplumlararası görüşmelerdeki yeni Türk temsllcısi olması da başka blr tartışma komısıı olmaktadır 1974 yazından ben olaganiı^tü durum»un yürürlUkte oldugu lurk bolgelerinde 20 Haziran 197b günü yapılacak olan DPV let Başkanhgı ve Milletvekillığl seçımlerındp, demokratik ve antl • emperyalıst bir ybnptimın jsbaşına getirilmesl muradelesı, Kıbrıs sorumınun adil ve barışçı bir çözüme ulaştırılması mticadelesinden ayrı dtlşılnülpmez. Birleşnıiş Milletler kararlarının İkl yıla yakın bir süredır uygulanmadığı, NATO ve emppr yahzmin bagıınsız Kıbrıs Cumhuriyeti'nin içişlertne knnşmava devam ettigı bir ortamda, de mokrasiden yara olan muhalif jruçlerin ne dereceve kadar Us tiln gelepeftinı «nUmUzdeki gun ler gHsterecektlr. İZMİR ZÜRİH pazar • İSTANBUL CENEVRE oazartesı çarsamba perşembe cumartesi NOT OONUSLER AYNI GUNLERDED1R ICIN IX VMtlN TIRK M*v» VOUAfll UKUtll* V V ItTKİLİ I*TA «CEMTtNlU MMCMT U1NİZ. CA 18818) «088 TEŞEKKÜR Hastalığımı zamanında teshıs ve ameliyatımı yaparak beni yenıden sıhhatıme kavuşturan tetkıkleriuı ve alaka» sını esirgemeyen: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi öğretim Üyelerınden Sayın Pıof Dr YUSUF KEÇECİOĞLU'na \tı Kadın Dogum Kllnlgl Aseptik Servis gdrevllleri Uzrtıar Dr NECATİ TOLUN, Narkozltor Dr. YOCEL ÜTÜOEN, Dr MrHPARE GÜNDOGAN Dr. HALÛK IŞILOĞLU, DT ÎSMAÎL ERTUGRUL, Dr. MfcHMET ŞAHtN, Dr ERDEM ALTAY, Dr FROL HRCANa Fbe Hemsıre Hatıoe Fser, Ebe Alu Pabuçvan Hemsıre Sabiha özkaynak, Hastabakıcı Meliha Demir'e minnet ve tc^ekkürü bır borç bllirim Saygılanmla. TADlüAR MEHMET ERSÖZ OKTAY CUMHUR A K K EN T JtNEKOUM. Opr Ur. yisiı Haiankftrgart CML l«lefon: n » us »71 17» HEDEF DEV BÎP DENt1/ GÜCÜI TÜRK DONANMA VAKFINA Bü YAPACAÖIN1Z HEDEFE YARDIMLARLA ^ ULAŞABIURIZ.