Katalog

Ekonomi Ekonomi mmm Ekonomi Rkonomi • •• Ekonomi Ekonomi ••• Ekonömi Ekonomı .•• MC Hükümetinin Küveyt firmasına boyun eğişinin belgeleri Yabancı Sermaye Komitesi, Sanayi ve Maliye Bakanlıklannın »steği üzerine Akdeniz Gübre Sanayiinin miUileştirilmesi yolunda karar alıyor Ceph* Htlkümttt'nm, Türidye Cumhuriyeti lçin hiç bir karşıhk almadan, bir Küveyt f.jrmasın* 700 milyon lirayı tek taraflı olarak hibe etmeal eiayıyla ilgili yeni belgeler elde edümiştir. Bu belgelerin birinde, Cephe Hükümeti'nin kurulmasından bir hafta önce, Devlet Pl&nlam* Teşkilatı tarafından, zamamn Saaayi ve Teknoloji ve Maliye Bakanlannın istefcine uygun olarak, Akdeniz Gubre Sanayii'nde mukaveleden doğan yükümlert yerine getirmeyen Küveyt firmasınm hissesinin millüeştirUmesinin kararlaştırüdığı «.çıklamnaktadır. Bu karar» ragmen Cephe Hükümeti, mukavelerleki yukümlerirü yerine getinneyerele Türkiye'ye 700 milyon îira borçlandığı hesaplanan Küveyt lirmasınm hissesini millileştirmekt«n vaageçmi* •e şlrketi bütiln yükünüertaden kurtaran yeni bir v kararname kabul ederek Resmi Gaıete'de yayınlarruştır. MC Hükumeti*nce kabul edilerek 20 Ocak tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan yenı kararname ile Türkiye Cumhuriyeti. mukaveledekl ytikümlerini yerine getiTmeyen Küveyt firmasından "700 milyon çevresinde hesaplanan btr alacaktan tek taraflı olarak vazgeçraiş olmaktadır. Küveyt'te çalı$an Petrochemical Industries Company adlı timıaya, 100 milyon lir» çevresinde hibe yapürruş olmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti, bu hibe olayı dolayısıyl» hiç bir sey elde etmemiştir. Türkiye Cumhuriyeti'nin dışında baa kimselerin her hangi bir kazanç elde edip ettnediğinin saptanması için CHP Adana MilletvekiU Osman Çıtınk, Meclls Sonışturması istemistir. Osman Çıtınk'ın soruşturma önergesi, MC Hükumeti'nin Başkanı Süleyman Demirel, Sarvavi ve Teknoloji Bakam Abdülkerim Dogru ve Tiearet Bakaıu Halil Başol'u muhatap almaktadır. Akdena Gübre Sanayii yolsuıltığu ile ilgili olarak elde edilen yeni belgtlerin bitinde, Akdeniz Gübre Sanayii Ue doğnıdan doğnıya İlgili ikt bakanlık, mukaveledeki yükümlerini yerine getirmeyen Küvevt'te verlesik PIC ftrmasmın hissesinin millUeşürilmesinl istemektedir. Bu ikı bakanlılt, Sanayi ve Teknoloji İle Maliye Bakanlıklandır. Her iki Bakanlık da yabancı aertnaye komısunda karar organı olan Devlet Kanlama TeşkilatıTa yazı yaıarak mulileştirm* lehindeki görüşlerini bUdirmlşlerdir. Sanayi v % Teknoloji Bakanlığt'mn bu konudaki yazılanmn »iri, 5.2.1975 gün ve 227 sayılı, digeri ise 4.3.1915 gün ve 478 sayılıdır. Maliye BakanhgıTıin yaztsı ise 9692 sayılı olup 19.2.1915 tarihini taşımaktadır îlgili iki bakanlıktan gelen bu lstek üaerine yabancı serrnayede karar organı olan Devlet Planlama Teşkîlatı, Akdeniz Gübre Saoayü'ndekl yabancı sermayenin millileştirilmesSni kararlaştırmıştır. Kararda, yabancı ort*k PlC'm, mukaveledeki yükümlerini yerin* getirmedigi ^elirtilmiştir. Bu karar Devlet Planlama Teşkilatı'nın YS79/9. 132975. 1840 sayılı vs 21.3.1975 tarihii yaası Ue ve «ÇOK tVEDÎi> ile, yabancı sermaye konusunda uygul*ma BELGE : 1 SAYI: YS79,3.132975.184« KONTJ: AKDENÎZ GÜBRE SANAYtt HK. 31.3.1975 (ÇOK ÎVEDİ) TtCARET BAKANLIĞINA; İLGt: a) 5.2.1975 gün ve 227 sayılı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yazısı, b) 19.2.1975 gün ve 9692 sayüı Maliye Bakanhgı yazısı. c) 4.3.1975 gün ve 478 sayılı Sanayi t e Teknoloil Bakanlığı yausj. kayıtlı yazılarda. Akdente Gübre Sanayti Anonim Şirketi'nin yabancı ortağı Küveyt Grubunun 15.12.1967 gün ve 6/9263 sayılı Kararnamesınde yer alan koşullara uymadıgı ve şiıketin faaliyetinde aksamalara yol açtıgı bildiTilerek kararnamenin ıptalinın uygun oldugu iîade edümekte ve yabancı ortağa ait hisse senetlerinin Aıot Sanayii T.A.Ş. tarafıtıdan satın almmasım saglayacak işlemin yapılması i»tanmektedir. Konu. Teîkilatımızca ineelenmiş ve ekteki raporda yer alan gerekçelerle SÖÎ konusu karamamenin iptaline karar verümiştir, g«t«ğini arr ederim. DE\'LET PLANIJVMA TEŞKtLÂTl KEMAL CANTÜRK M Ü S T E Ş A R Tiearet Bakanlıgı mülettişi taralından hanrlanan ve Akdeniz Gübre Sanayii'ni konu alan raporda, Akdenir Gübre Sanayii'ndeki yabancı orUk Küveyt'te «yerleşikn PIC {irmasmm, ortaklık mukavelesindeki vükümlerini verine getirmeyerek Akdeniz Gübre Sanayii ile Türkiye'yi milvonlarca lira zarara soktufu, rakamlara dayanılarak açıklanmaktadır. Tiearet Bakanlıgi Mülettişi. hazırladîğı raporda, mukaveledeki yükümlermi yerine getirmeyerek Türkiye'yi milyonlarca zarara sokan Küveytte «yerleşik» PIC firmasının yabancı sermaye teıinin iptal edilmesini istemektedir. Yabancı sermaye izninin iptal edilmesı, yatmncı ortağın hissesinin milHleştirilmesi anlamma gelmektedir. Tiearet Bakanlığı MüfeUîşt tarahndan hanrlanan rapor, «T.C. Tiearet Bakanlığı, Teftis Kurulu Sayı: numarasını ve «Ankara, 28/3/1975» tarihini taşımaktadır. 25 saylalık tettis raporunun her saytasmda «T.C. Tiearet Bakanlığı Müfettişliği mühiirü ile müfettiçin imıası bulunmaktadır. Raporun başında yer alan bilgilerden teftisin Eeevit Hükümeti zamanındaki «denetim programının» bir parçası oldugu, teitişin Eeevit Hükümeti"nin sonuna kadarltf durumu ele aldıgı ve 1014 Arahk 1974 tarihindeki incelemelere dayandıgı anlaşılmaktadır. Akdeniz Gübre Sanayiindeki yabancı ortağa ait payın millileştirilmesine ilişkin bir de rapor hazırlandı firmasmın Akdeni* Gübre Smavtt'n» iştirakınm daha geniş amaçlar lçin bir sıçrarn* yerı olarak kabul ettigini ortaya koymaktadır. Tioaret Müfettişı, Petrochemical Industries Company tçin «Kuwaite'de yerleşik» PIC firması deyimini kullanmaktadır. (Müfetti$ Raporu, sayfa 13) Bu durum, PlC'in btr Küveyt tirması mı yoksa büyük uluslararası tekellerin bir uzantısı mı olduğu konusunda tereddütler uyandırmaktadır. Rapordaki oilgilere gbre bej kisihit vftnetim lctmılun da iki ve ÜP kisilik denetim kurulunda da bir kişi Küveytlidir. Ticaret Bakanlığı müfettişinin haztrladığı rapor MC'nin kuruluşundan üç gün önce Bakanlığa verildi ulaşamaımştır. Aynca Kuruluş fcararnarneslnde /3536/ton olarak öngftrülen amonyak fıyaüan gıderek artmış. Ifl72 vıiında 40/a, 1973 vılındA 146/a ve 1974 yılının sonlaruıda ise 408/a, vüksermistirl. IPUl İSKMİ Ticaret Bakanlığı Müfettisl haziTİadıgı raponm sonuç bölümünde. vabancı sermaye kar»r"or^o<inin ıntalinı ı<;'oTTiPkt(»riir. TürWv<>'de yürürlükteki yabancı sermaye uygulamasına göre kuruımus oır ışıetrnemn vaöancı sermaye karamamesinin tptal edilmesl. vabancı hissestain millileştirilmesi anlamma «elmektedir. Hanrlanan raporda, mUlüestirme gerekçesl ve iste£i şu setölde «zetlemektedlr «Başhca hem maddelerinden olan amonyak tedariklndeki güçlükler ve yükselen fiyatlar üretim maliyettnl artürmış ve fabrikanm devamlı zarar etmesine yol açmıştır. Buna mukabil. yabancı ortak, fiks fiyatla amonyak redarikine ilişkin, Kararnamenin 6. maddesinde yazılı taahhüdünü bupüne kadar hiç yerine getirmemiştir. Yabancı ortaSin 35S6 dolar fiyatla tedarikini taahhüd ettiği amonyaftın fiystt bugün 4(18 dolara vükselmis mmmmaktadır. Raporda bu gerekçe açıklandıktan sonr» bblümünün sonunda şu görüşler dile getirilmiştir: «Bütün bu nedenlerle. Kararnamedeki vüMim!iUÜV.lenru ve^ne getirmeven vabancı ortafca ait müsaadpnin. 31.10.1967 tarihii Yönetmenligîn 12/C maddesin» Uör» tptal ert'lmfîi perektisi »Bnnsı vr = nucun* • varılımjtır. Takdirlerine saygı Ue arzolunur. Ankar» 28.3.1975» 28 MAIT 1975'DE Rapor, düzenlenip yazüdıktan sonra 28 mart 1975 tarihinde Tiearet Bakanlığı'na verilmi$tır. Ranonın vçrürrn^ipflen üc gün sonra Dpmirel Başkanlığı'ndaki MC Hükümeti kurulmuştur. Cephe Hükümeti, Küveyt firmasım 700 milyon lira cevresinde hesaplanan bir yükümden kurtanrken. hanrlanmıs olan böyle bir rapordaki bulgıı ve Snerileri de biT kenara atmıçtır. Akdeniz Gübre Sanayii ile ilgili Ticaret Bakanhgı MUfettisinin raporunda Akdeniî GübTe Sanayii'nin gelişimi, belgeler ve rakamlara dayanılarak açıklanmaktadır. Bu açıklamalardan anlaşıldığına göre yabancı sermayeli ortakl'.k W yıl süre ile kurulmus ve «ülkemizin ihtiyacı olan her pesit sun'i gübrevi Uretmek, alıpsatmak» işlevlerinin dışında «Türkiye ile KUveyt arasındaki ticaret de dahil olmak üzere, yönetim kurulu kararı ve genel onayı ile, ileride faydalı görülecek baska işleti yapmak» Ribi son derece geniş bir işlevt de üzerine almıştır. Bu işlevle ilgili mukavele hükmü, Küveyt'te «yerleşik» PIC UYUIM&Y&H KOJUL orgaru olan Tiearet Bakanlığı'n» gönderilmiştir. Fakat Planlama Teşkilatı'nın ya«sı «ÇOK tVEDt» olarak göndenlmekle birlikte Ticaret Bakanlığı tarafından uygularaaya konulmamı?Ur. Çünkü yazıdan bir haîta sonra Demirel BaşkanUgındaki MC Hükümeti kurulmustur. Csphe Hükümeti, mukaveledeki yükümlerini yerine getinmeyen Küveyt firmasmm hissesinin millileştirilrjnesinden vazgeçmis ve Küveyt firmasım yerine getirmediği yükümlerden kurtaran yeni bir karamame hazırlayarak uyguiamaya koymuştur. Bu işlemle Türkiye Cumhuriyeti, 700 milyon lira olarak hesaplanan bir alacagı tahsil etme olanagından yoksun bırakılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'ni 700 milyon liradan yoksun eden böyle bir kararın karşılıgında nelerin elde edildiginin sapunması için CHP Adana Milletvekili Osaıan Çıtınk Meclis Soru?turması istemistor. KVIH PUNIAHA 21 MMtT 1975 KUVEtl YOIUHDUI UTtUYOt Ticaret Bakanlığı müfettişinin raporunda yabancı onak PTC'ın. ortaklıte mukavelesinlt. altıncı maddesi ile üstlendiği belli îiyattan amonyak Ketirme koşuluna uymadıgı acıklanmaHadır. Mukaveleve gbre PIC, on yıl süre tçin birim tiyatı 35 dolar karsılıgı 327 Türk Lvrasından vüda 275 bin ton amonyak eenrmeyt taahhüt etmiştlr. Ticaret Bakanlığı Müfettişi, mukaveledeki hükümieri açıkladıktan sonra şöyle devam etmiştir: «Buna mukaoil amonyak ledarikine ilişkin Kaıarname hükmü PIC tarafından ne miktar ve de fiyat bakımından yerine getirilmemiş ve böylece ortaklık, amonyak tedarikmde büyük güçlüklerle karçılanmıçtır. Halen aym güçlüklerle karşıkarşıya olan Pabrika, en önemli hammadde olan amonyaiSı kendi olanakları ile vetert kadaT temin edemediğinden üretim kapasitesıne hiç bir zaman VE MC, TÜRKİYE'NİN ALACAĞ1N1 HİBE EDİYOR.. Tiearet Bakanhğı M tarafından hazirlanarak Cepht HükümeU'nin kurulmastnâon üç giin önce BakanUk Makamma suratlan Akdeniz Gübre sanayii tefiiij raporu. Cephe Hakiimetınin Küveyt'te yerleşik P}C firmastmn istekterine boyun eğdiöim ortaya kovmaktadır. Ticaret Bakanhğ: Müfrttişinin raporundo saptanan Abdertiz Gübre Sanayii'nde vabancı ortak PIC üe j/erti oriak. olan Aıot Sanayii arasmda ihttio/lt biitin komıiart. Ceuhe Hüfcütrteti'nm kabul ertiği ueni kararnartode. PlCtm isteği yönünde değiştirümii otmaktaârr Cephe Rükiimeti'nin kurtilmasmâcm üc gun önee Ticaret Bakanlığ\'na .runuîan mu(«tti5 raporumın. 24'üncü soyfasında yabancı ortak PIC il« «erli ortak «îon rievltt gm^mi Azot Sanayii T.A.S. orostnda anla$mad\k fcomılört savtanmaktadrr. Milfettiş rapom anla^mathk konulanm. aynen ju jefcüde sıralamışttr: <Akdeniz Gübre Sanaırii A.O. petkMerince. yabanct ortak PIC üe oralanndo halen, a. Karamame ile belirlenmij fiyatlar iizerinden amonyak tedariki konusunda. b. Gübre sotı? /tyattartmn tespi'1' feonusunda. c. Dı? kredilerin jaiz fiyat* konunmâa. Akdeniz Gübre Sanayiinde yabano ortak ile yerli ortak Azot Sanayii arasında ihtilaflı bütün konular, MC'nin kararnamesinde yabançı ortağın isteği yönünde değiştirildi d. Ortakhk sermayesinin arttîrılması konusunda. ar.laşrr.azl\k bulunduğu ijade Hüfctimeîi'nin hırulmasından üç gün önce müfeilij raporu üe sapianan bu anlaşmazltk Jconulon, Cephe HtifcStneli'nin îcabü! ettiği yeni btr karamame ile yabancı ortak PIC iehine âeği.ştırfimiştir. BELGE : 2 9 ocak 1968 tarıhlı Resmt Gasete'nin besinei sayfası: Madde: 6 PlC'run yüzde 81,6 azot ihtiva eden yüzde a> Senelik 225.000 275.000 ton 35 Us $/Ton 99.3'Kîk amonyağı (NO) b) Senelik 17.V000 225.OO0 ton için 36 US 1,'Ton birim fiyatla temini. Ticaret Bakanlığı Mülettişinin Haıırladığı Rapor iSayîa: 18) «Bu hükme ısunaden yabancı ortakla 10 yülık bir nxleşme yapümıştır.» Müiettiş Raporu (Sayta: 19> Amonyak ithal fiyatları aşagıdaki tabloda gösterümiîtir: îthalat miktan (Ton) 3S.0TF 122.7«« 41.776 Yıllık Kullanını kapasitFsine ortılam» oranı $'T«n 4fl.V. 16 »1.•*. 53 291. ««58 FtvatUn Tt./lon 598. 1.098. 4300. Tütat 1Vİ2 1973 1974 M C N I N YENİ KARARNAMESt SIGORTALI IŞÇILERİN BEŞTE BIRİNİ KAPSIYOR Hüserin MERTOĞI.T3 \ Belirîenmiş liyat üzerinıjen amonyak tağlama taahhüdünü yerine aetirmeyen PIC, bu taahhütten kvrtaniarak Türfciue Cumhuriyeti lehine doğan •mtlyonlarca '<rahk bir alacaktan vazgeçümiftir. PIC üe yaptlan 396S tarihii ortakhk mukavetesimn beşinei maddesi Akdeniz Gübre Sanaj/ii'mn üreteceot «ürinîertn jiyaUnm nornal dünya rekabet jiyatlan üzerinden i&ıal edilecek müşobiH mikiardu ürinlerin CIF Mersin fij/ohm aeçmemesi* hiikmü fconmuîlur. Bu hüfcüm, creşitli ayncaltklar sağlanan iiobancı sermayeli ortaklığm yüksek iiyatla satış yaparak aatrı kârlar elde etmesini önlemele amanm gvtmektedir Cephe Hüîctimeti'nin katnd ettiği yeni kararnameit bu huküm. üriin iiyatlarının. ithal yötuıAn sağlanabîlecek benıer ürüJilerin CIF Mtrsm fiyoUndan az olrnaM tekl'mde deöistirilmi^tir. Bö«(«ct yabanet sermoye kâr oarerntisi safilayabiline'' '"in mevcut yabanet sermaye k irarnamesindeki fıüküı» tonamen tcrsin» çevrilnistir. 1968 tortHli yabanet iertnay* kararnamezi. yabancı »irfcetm vereceği krediye uygulanacak foizi. <fi\z nispttmin yüzde 4.5 olmasn hükmü üe be!irftlm<?ttr Ancak vtirurlıifctefct vergi mevzualma gare yabancı ortağa cerüecefc yüzde 4i laizinden verai kesümeın oerefcniilctedir. Yabonct ortak PIC. «iiriirHifctefci ceroi merrnalından doğan bu kes.nUy* de itiroz «ttıttîtfr.' Ceph» Htifctitııefi'nin kabul ettiği j/eni karamame. uygvlanacok fais oranımn da PlCntn isteği yöniinde deği$tirmi$tir. Yent fcaramomede uyrmlanaeak fait oranmn met* trüziie bes oiacofa beürtilniîtir. Böyltee vabancı oriağın öcîîmesi gertfcen t>eroimn de Turkive Cumhur'.ytti tarafından odenmen Hakanlar Kurulu Rarornamesi haline pethilmisiir. Ttcaret Bakartbğı müfettişinin raporundo j/aboncı ortağm finansman taahhütünü de yerin* getirmediği saplanmiştır. Kirarnameye gore Akdeniz Gübre Sanagii saftnmtn pragramlanaa maiiyeti aşması halinde vabanct ortak PlC'm «k fcredi vermesi oerekmekiedir PIC. jinuJtye kadar sermaye arttırımı tateplerine olumiu eevap vermemlş rm aynca ük kararnamedeki taahhütvne rağmen artan yatrmn maiiyeti fcorştsjnda efc kredi d» eetirmemiştir. Teffi? raporunda PJCm bu noktada da vukümlerine uymadığı şu şekilde ifade edilînişttr: «Fobrifcffnın fcunrfuşu ttrasında mafcma c« tesislerin finanrman itiyacndan meydana gelen artıj tamamen yerli oriaklardan Azot Sanavii T.A.S.'nin kendi olonalclan ile fcarşılonmtî v» hnnlece tsisler tamamlamp labrika iki yüa vakm bir aecikmt ile üretime 'orfbilmîîtir. Kararnamenin 3. maddesind* önaörülen taahhüAHne raâmen. artan bu Hnansman îhtiyacnnn karştlanmastnda <abann ortak bir kaikıda bulunmoiniştır Buain de Akdeniz Gübre Sanayii'nin, bir 1nimt kurtuu&t olan Zirai Uonalım Kurumu'mtn açtığt 200 milyon lîrn ceuresindetci lTFri; üe fir»time deuam eimeictedir. TİCARET BAKANLIĞİNCA YAPILAN BİR ARAŞTIRMAYA GÖRE, BÜYÜK İHRACATÇI FIRMALARDA YABANCI SERMAYE EGEMEN • ÖZEl KESiM iHRftCAÎÇIURI KÜÇÜK SERMAYELİ SİRKETLERİN COGUNLUKT& OLDUĞUNU ORT&Y& KOYAN &R&V TIRMADA, SERM&YElERi YÜZ MOONU AS&N EN Bl'YUK ONBE^ iMRACMg KURuLUŞUH AIT1SININ YABAHCI ORTAKLIK OLDUGU BEURliUYOR. YORUM ARA MUHALEFET Guçlö Mnıltnlann auÇ»üılt»Hji ı»m»n b«f)*dı. Y«hy» Olayı, M y l t blr döncmin başladtğını gösteriyar. Ye^en Demirel'in Adatcl Pariisi Genel Ba$kam Demirel'den 9üç alan cuıetkir girivm<erinin »onu yaklajıyor. Bu sonun gelişimi, hcp birlikte izlenecck. 6ur a ı ı ayrı. Bunun yamnda durulmast g«r«k*n bı?W» noktalar artaya çıkıyor. Genç Dcmirel, rnedati benimle uğraştlıyer» diye soruyor. Bir tanığın bbylc bir teru »rm»sı antamııt. Ancak soru »oran, bir vergi i » d « i yolsuzluğu santğı ise, »oru pek de anlamsız dcğil. Ganç Demirel'in sormu, k«ndisini kurtarmıyor. Ama yine d* inerinde dütünulmesi gtrvklt blr >oru oluyor. Yahy» Olayt, bir vcrgi iadesi yolsuzluğu olayı. Genç Demirel'in »oruıunun «nlamı burada. Babasının kurduqu bir yüksek okulun »ürtkli öğrencisi Demirel'in, vergi iadesi sistemini bilmesi beklenem«ı. Ama babasının, amealarımn, böyle bir sislemi bildiğinde kufku yok. Yahya Demirel'in yüksek okuldaki sınıfdaşlarmın da, ktndisinın de, vergi iadesi ststeminin «inceliklerini» bildikleri soylenemez. Henür yüksek okullarda bu incelikler öğretiimiyor. Ama Yahya'mn babasının, amealarımn ve onların sınıfda^lsrının, vergi Udc *i*t«minin inceliklerinde uslalasmıs otdukları kuşku golurm«ı. Bu oyuntarın ustaları var. Yahya Demir«l'in bu ustalarm yamnda, yettstiği anlaşılıyor. Yeğen Oernirel'in sorusu, burada düğümlenlyor. Ruhi Ha&eski, Merkez Bankası Bas MüfeHişi. Merkeı Bankası, vergi iadesi sisteminde en önemli örgütıerden birisi. Haseski'nin vergi iadesi üzerine ayrıntılı bir raporu var. Bu raporun bir özeti, bundan bir süre önce, Cumhuriytt'te yayınlandı. Şimdi, Yahya Demirel'in sayesinde, vergi iadesi sistemi, Türkiye nin bütün köylerint kadar girdi. Yahya Olayı, kendisine değilse bile, Türkiye'de demokrasi ınücadelesine büyük bir hîzmet nitetiğine döniislü. Demirel ailesi ile simgetenen vergi iadesi oyunları, bü<ün fabrikalara, bütün köyltre kadar gttli. Simgelerle uğraşmak çok önemli ve yarartı. Ama simgelerden sonra, yolsuziuğun tabanına ve kütlesine inilmak koşuluyla. Ruhi Haseski'nin raporu, vergi iadesi yolsuzluklarının tiplerini, yaygınlığını «« kapsamını ortaya koyuyor. Yeğen Detnirel, tneden yalmzca benimle uğrasıyorsunuz?> diye sorarktn, vergt îadesi yolsuzlarımn yaygınlığını ve kapsamını bildiğini açıkltyor. Vergi İadesi yolsuzluklarmı kendisinin kesfetmediğini dîle getiriyor. Merkez Bankası Bas Mufetti>i Ruhi Haseski'nin raporu, vergi iadesi yolsuzlukları üzerinde düzenlenmi> en kapsamlı raporlardan birisi. Fakat bu konuda hazırlanmış tek rapor değil. Ticaret 8akanlıfiı Müfetlişlerinin, Gümrük ve Tektl Bakanlığı Müfettişlerinin, Maliye Bakanlığı Müfettislerinln hazırladıkları (ok çesitli raporlar da var. Vergi iadesi üzerine düzenlenen raporlar, yolsuzluklar kadar çok ve genis. Bütün buntar, yolsuzlugun bireysel olmadığını, sistemin bütününü kapsadığını oHaya koyacak güçte. Müfetti^ raporlarının günlük lartışmaların i<in« girdiği, Danıjtay'ı, Yargtlay'ı, televizyonu arka plans iitiği bir zaraanda, bir parantez acmak gerekiyor. Bu parantez, yolsuzluKlarla simgelesen MC zamanında bir zorunluluk oluyor. Cephe hükümeti dönemi, mal pazarlannm g«ni$lediği, herkesin kullandığı bir deyimle. «mebus, patarlarınm» kurulduğu blr dönem etdu. Bu kadar çok pazarın kurulduğu bir zamanda, «müfettis pazarlannm* kurulup kurulmayacağı sorusu akla gfliyor. Hemen ctvap vermek gerek: Türkiy» bürokrasijinin geleneğl içinde en zor kurulacak pazarlardan birisi, müferlis paıarı. Türkiy* bürokrasisl Içinde, 1yi veya kötü, derln bir geleneği olan tek alan müfettisTık. Müfettis avında, an çtkicl ycm, blr genel müdürlük veya yardrmcılık öntrmek. Ge .»~.*I..L. UMa tfardımcılık iı« her müfettis Jçln çekici değil. • ••ı.ı...™» t n Yalçm KOÇÜK MC HtOritanettnm hamladıtt, «Sicortaü ana ve babalarını da tedavt Imkânına» Jcavuşturacak karanıame, TUrkiye'deki topî«J» «igortalı işçilerin sadeee yüzde 20'su» kapsamaktadır. 1 mayıs, 1 temmuz ve 1 eylüld» kademeli olarak içerüecek 38 ilden baalannda sigortalı işçi sayısı bin civanna bile varmamaktadır. Öte yandan bu 38 ilden 36'« DPT ölcülerine göre «gerice yöw» olarak kabul edilmektedir. Önümüzdeki günlerde kararnaruesi yaymlanacak olan «Sigortalı işçilerin ana ve babaJannın» Sosyal Sigortalar Kurumu'nun tedavl lmkânlanndan yararlanması konusu, MC iktidan taraîından bir seçim yaünmı olarak planlanmış görünümündedir. 19Î5 yılı verilerine göre Türkiye'deki sigortalı lşçi sayısı 1 milyon 800 bini aşmıştır. Çıkartılacak olan karamame İle 300350 bin kiçilik bir fcitle kapsanmaktadır. îstanbul, îzmit, Adapaîan. îzmir gibi. toplam sigortalı işçüerin yüzde îOine yakm tasmını içeren iller ise bu kararnamenin dışında bırakılmaktadır. Çıkartılacak olan karamamede içerilen 38 ildekl sigortalı işçilerin dururmm» bakıldığmda ortaya ortaya belirgin bir başka durum çıkmaktadtr. Bu illerin büyük blr kısmmda çaîısan sigortalı işçiler kamu kesiminrledirler. Böylece, ÎDTnerind» calışan işçiler içerümektedir. özel kesimde çalışan sigortalı işçilerin yogun olduğu bölgeler lse kararname harici bırakılnuştır. Dikkati çeken bir başka nokta ise, bu 38 ilden 26 tanesinin, DPT tarafından «gerice yöre. olarak kabul edilen iller olmasıdır. DPT taralından yapılan 1975 yılı kamu yatınmlanna ilişkin yeni bir araştırmada, bu illerden saglıfc yatınmlannın Türkiye ortalamasmın altında olduğu belirtilmektedir. Örneftn, Adıyaman ilinde yüzde 16, Ağn'da yüîde 20. Usak'da yüzde 18 oranmda sağlık yatınmlannda kamu hedeflerinin gerisinde kalminıştir. Öte yandan, sağhk htenetterlnln ençok gelişttji ve jTsğun bir biçimde sigortalı isçi banndıran Îstanbul ve îzmir illert karamame kapsamı dışında btrakılmaktadır. Sosyal Sigorta Kurumu yıllıklarmda vertlen bilgüere gore, Kurumun yataklı sağlık kurumu en çok tstanbul UindediT. Kaldı kl, ilân edilrnlş buluoan ttlertn çogunlugunda SSK'nun yatakh sağlık tnmımu bulunmamaktadır. Bu illerden yataklı tedavi kurumlannın bulunduğu illere sevk yapılmaktadır. •^.ı.«ov n i a n kararnamede içerilen Hler genel müdür veya yardımcııı olmak, genel otarak müferlis gelaneği ile pek tutarlı değil. Tutarlı olmadığını, çok yakın bir zamanda, «Bakanlık Makamma* sunulacak ayrıntılı blr cteltifs raporu, bir kez daha gösleracek. 12 Mart ve devamı olan cephe hükümeti dönemlerinde pek **vilan bir deyimle «devlet arsivi», vergi iadesi yolsuzluklarmı belgeleyen müfettis raporları ile dolu. Bu kadar çak rapor var»a, yapılması gerekenler, k«ndiliğinden ortaya çıkıyor. Vergi iadesi sisteminin köküne inmek gerekiyor. Bu kadar çok müfetiis. raporunun hazırlanmış olması, verqi iadesi sisteminde yolsuzlnpun çek yaygın ve çok kolay olduğuntı gösteriyor. Sistemin kendisi yolsuzluğa elvtrişli. Oyleyse, sistemin kendisini yasakiamak gerek. Vergi iadesi yolsuzluklarını bir bir kamuoyuna açıklayıp, sonra da bu sisteme son vermek gerek. Bu kadar yolsuzluğa elverisli bir sisteme, Türkiye ekonomisinin ihtîyacı yok. Türkiye'de sözü edilen siyasal partilerin tümü, Batı demokrasi tini amac sayıyor. Iddiaları hep Batı demokrasisiyle ilgili. Ovgüleri de Batı demokravleri üzcıine. Sosyalistterin böyle bir iddiaları yok. Onlarınki daha başka Batı demokrasisini asıp, sosyalist demokrasiyi kurmaya çahşıyorlar. Bu yüzden söz, Batı demokrasisine övgü düzen siyasal partilere. Aslında söz söylemeye bile gerek yok. ÖrneVlrri ortaya çıkıyor. Am«rika Birlesik Devletlerinde CIA'nın «yolsuzluklarmdanı bir iki örnek ortaya çıktı. Kütlelere ulaştı. Bunun üzerine Amerikan voneticilcri bile dtğer «yclsıırluk» örneklerini sergilemek zarunda kaldılar. Kendi çaplarında CIA'yı düzeltm«ye giriştiler. Ceşitli çeliskiter yüzünden Çok Uluv lu Sirketlerin bazı «yolsuzluk» oiayları sızdı. Kütlelere mal olunca, Amerikan yoneticileri bile. yeni örnekleri çıkarmak zorunluluğunu duydu. Çok Uluslu Sirketlerin bütününü ele alan soruşturmalar basladı. Amerîka çapmda bu soruşturmalar sürüyor. Batı dvmokrnsisini amaç edinenlere, bu örnekleri hatırlatmak, gereksiz olmalı. Ama Türkiye'de gerekli oluyor. Yahya Olayı, böyle bir hatırlatmantn gerekli olduğunu gösteriyor. Vergt İadesi yolsuzluğunun Oemirel soyadında simgelenmesinin, siyasal önemi büyük. Demirel soyadı, yolsuzlukları, kütlelere anlatmayı kolaylastirıyor. Bu yüzden olayın sonuna kadar gtdilmesi zorunlu. Ancak, kütlelerin anlamasinm kolaylaştığı bir zamanda, yotsuzluk sisteminin bütününe gitmek de hem kolay hem de zorunlu. Ustelik de gerekli. Gerekliliği suradan geliyor: Eğer sistem anlayı^ına bağlanmatsa, yolsuzluk düzeninin ortadan kaldınlacağı umudunun yaralılması mümkün deği). Genis yığınlara, yalmzca Demirel ailesinin yolsuzluklarının önlen^ceğini degit, bununla birlikte, bütün yolsuzluklara son verecek bir sistemin getirileceğini anlatmak gertkli. Bu vapılmadıkça, btklenen yararların çok sınırlı kalması kaçınılmaz. 1973 ekim öncesi stcak yazı, kaç kişi hatırlıyor? Muhalefet, en b«lirgin eleştirllerini özendirici onlemler (teşvik tedbirleri) üzerine V'fldı. Eletririler, bireysel yolsuzlukları değit örendiriciler sisteminin bütünü üzerinde yoğuntastı. Televizyon ve basındaki tartışmaiann önemli bir bölümü özendirici önlemlerle ilgili otdu. Buyük maSaza ile küçük mağazacılık arasındaki sert tarttşmatar da, özendirici önlemler Uzerindeki taHısmalarm bir uzantısı olarak ortaya çıktı. Özgürlükler ile özendiriciler sistemi ile ilgili muhalefet, 1 * ekim seçimlerinde büyük bir rol oynadı. Y«ğen Oemirel, >N«den yalmzca beni soru^turuyorsunuz?* dl y* soruyor. Cephe lideri amca Demirel, mectis kürsüsünden, «Akıl vermek <j bl otmasın ama, su düzen değis'ıkliğiniıi bir açıklayın da gorelimU diye sesleniyor. Yeğen ile amca biribirinl tutuyor. Bir noklada birlesiyor: Ortadaki ana muhalefet ml, ara muhalefet mi? Yahya Olayı l l t ba>arılı bir biçimde sürdürülen muhalefet, bu soruyu ön plana çıkarıyor. Ana muhalefet mi, ara muhalefet mi? Düzen dcğ?;ikliğinda vergi iadesi var mı, yok mu? Son muhatabına ait. Ticaret Bakanlığı Değerlendirme Genel Mudürlüğunce yapılan «thracatçılanmız» adlı inceleme. büyük ihracatçı firmalar arasmda yabancı sermayeli sirketlerin egemen olduguni Rösterrnektedir. Aym mceleme Türktve'deki Ihracat yapan tirmalaT içinde çok büyük Dir çofunlugu Bzel kesim ortakiıklannın olujturduğunu, Örel kesim thracatçılan arasında küçük sermayeli şirketlenn çogunlul bulundugunu ve Ihracaualann bas»a tstsnbul olmak üzere Türkiye'nın biTkaç Kentınae toplandıgmı ortaya koymaKtadır. Degerlendirme Genel Müdürlügünün v&ptığı eylül ayı tçlnde tamamlanan araştırma sonuçlanna göre Türkıye'de 3652 lırma lhrac yapmaktadır. Bu ttrmalann 1698't ış ven olarak tstanbul'u eöstermefctedir. tstanbui'da ihracatçılaruı toplam ihracatçüara oranı yü 46^"u bulmaktadır. tstanbul'u yüzde 11,7 üe Iznur ve yüzde 5,2 Ue de Kars tzıemekted Kars*ın dışında doğu boieeierinde ıhracstçj denecek kadar azdır. îstanbul, Izmir Ankara, îçcl ve Bursa îürnıye'aeKi topıam ınrac»! yüzde 87*süıı banndırmaktadır. Genye Kala1 ilim payına tse tüm ihracatçıiann yüzde 1 düşmektedtr KAMU KfSiMiNDE 3652 ihracatçı firmadan sadeee 59^3 kanru kesimtne aittır. Kamu kesiminde ihracaüa uğraşan firmalar, toplam ihracat flnnalarr yuzde l.erinı meydana geurrnektedir. Kan kesim) ortaklılannın thracat yapan Ormal arasında çok kücük blr oranı mpvdana ee ihracatçı firmaların küçük ve güdük finr oluşmasına yol açmaktaaır. Degeriendirm MüdürlügU"nün yapmıs oldugu araştırtna^ Uıracat yapan tirmaiann yüzde Mtnin sermayelerJ Î00 bin ltranın altmdadır. t l küçük ve güdutc tlrmalar taralından yapı yabancı paıarlardalsl Imkânlarm öeğerlendmimeslnJ eUçleşörmektedrr. Ay küçük firmaların vergi kaçırma alışkanV yüksen ve Kontrollan zor oldugu tçln Uv geliriennın v^rgilendlrilmesi tmKansızlas; Şubat aymda döviz rezervleri sürekli olarak: azaldı GÜDU Şubat aj/tnti 20'si itibariylt belli olan Merkez Bankası hajtahk durumuna göre; brüt döviz rezeruleri V) gün içinde 135.7 müjıon dolar araltnıjttr. Net <25r« rezervler'mdeki dii?üj ise 32,< milyon dolar otmuştur. Bu döner.ı içinde ithalât mmjakktt çıfcıslon 411,2 milyon ddUtr. ihracat fririşîert J97 müyan dolar ve iîct dömâ gtrişleri ise 40,7 müyon dolar iken. DCM'nin ve diğer döviz 0İri|lertnin yarüdtğt âiğer dövh gelirleri kaleminde de İiS.l milaort dctarlik arltş olmuşfur. Diöer döviz Bderaeleri de dikkate ahnd^ğmda şubat aywın V) gürii içinde rczerv erimesimn başlıco nedeni, ithalât mevsrmt dmasma rağmen ocak aymda büjrtifc GLçüde ithaiâtvn futulTTtast ve şubat ayında ise taalttm olarak geçen yıldan az olmasma rağmen, ithcUîto mâsaade edümesi Ticaret Bakanüğı'mn aTaştırması, Oıraa güdüls liTmalar arasında yabancı serma: ortakhklann da buiunduSunu ortaya koymaktadır. Bu arastırmaya göre yate eermayeU lhraeatçi nrrnalann 3 tııneslı sertnayesi 50 bin liradan. dördünün serr yüz otn liradan daha azdrr. Bufcadartd sermayelt vabancı ortakiıMann TUrkiye' İhracat yapmalan «Htnc Wr duTurn yaratmalrtadır. CünMJ Plan ve Prograr gör» yabancı sermayentn Türkiye'de vı tefcnoloj! getirmesf ve TuTklye*nm tasaı açıgına kattada bulunması gerekmekte Palcat ortaya çıkstn buigulsre göre her bin Uranın altında sermayeli 7 yabancı eetlnüklen «ihracat tcknoloil» Ue Tüı kaHcınrnasınfl K^^'nr'p hnttTnrtıaklttdir» 8 TABAHCI SERMAYEU ORTAKHK Tıcaıet Batcanııgının vem arastırması. ueraşan küçük yabancı onaklıklann Btiyük İhracat lslertnde yabano senr esemen oldufunu ortaya koymaktadî Arastırmaya eöre ortalarna sermavesi mUyon arasında dejMsen 30 verlt thraı ttrmaya trarsihk 8 vabancı sermayel] bulunmaktadiT. Serrnayest vüa miiyı büyük İhracat yapan inrmalar lçind< sennayenin oranı daha da yüksek gü thracst vapan Türldye'nin en büyük 1 9*unun verlt sermayeli olmasınm yan 6'sırun yabana ortaklık olduğu ortaya