Katalog

DöftT CUMHURİYET 8 Jubit 1976 LÂFıEDİLDİ... / tAıKÖEV. h iVi / Aî^A(«£NLİlpöUriKAtı uLAHA i l Ü>rtcf4 AlEMİ 0<KANLAR~ HMİ frtLpiNMİ?... frEü'JİYuR. \ D u M ELLtKNEŞİlAHV». HU BiıiN u^6ur A l IAMANPA Pl ABDULCANBAZ VATAN DEDİLER Tatip APAYDIN «4 «Bızlm KAam d» bövl» ttirkü söylerdi Vay Kâ*ım vty.. yrı hıç sesıni duyamıyacağız. Bıtti f »yrı» Ağnndakı acılığı yere tukürdü Hacelı bırşey kaybetmış gibı toprağa bskıvor, kendı kendlsoylenıyordu. Gelıp Mahmut'un yanına oturdu Böyle bekleyip durmak daha zor be. dedi. Surjeler •ıye de savaşsak. Ne olacaksa olsa Mahmut dogrulup oturdu Çevreve bakındı. Ne oluyor »raba, bır haber yok mu' Bılmem Ne Yonan gelebıhyor, ne bız gidebılıyoru* Mahıp kaldık dınıne yandığım öğle sonuna kadar oturdular Tüfeklen sıldıler Hık bır ıeş yammçlan ısıtıyordu. Tatlı bır bahar kokusu ortalığı dol•muştu. Çeşıtli silâh sesleri uzaktan uzaga gtfmburdeyip, ttkırdâyıp uyordu Yanıbaşlarında bir ses duvdular Tegmen ıki gonüllü istiyor, habercı gidecek. Blz. dedı Mahmut Hadi Hacelı' Fırlayıp kalktılar. Atlann kolanlarını «ücıladılar. Baslarını çakıp teğmenin yanına vtrdılar. Buyur teğmenım. Teğmen Galıp bir taşın Ustüne oturmuş, dizınin üstündeld tere birşeyler yanyordu Başını salladı, «bekleyın bırme» deSağdan sola dofru çabuk çabuk yaııyordu. Kâfdı yırtıp ladı Tabur komutanına vereeeksinir al. dedl Gelırken şu te» çıkıp ovayı gbzetlıyeceksımz. Dikkat edm, duşman ktsıt lan çıkarmış olabilır, onlarla karşılaşmayın. BajUstüne. Tabur komuUnı nerede? Elini uzatıp gosterdı, Ufuktakı sıvn tepe .. Evet. Tepenin solundakl derin dere. Evet. O dereyı koğuşturarak çıkın. Oralarda bulteaVsınM. Başustune i Hadj bakım Bır saat ıçınde donüı*. Basmrüar... Sağol. Atlara bınıp sürduler. Tepeleri çabukça aşıp derelerl k<* ,turu>orlardı Atlar var guçlerıyle koşuyordu Engebelı bır ziydı Savaş gürultUlen gittıkçe yakmlaşıyordu. Hacelı geen Mahmut'u koguşturuyor, ıkıde bır aaga sola bakıyordu. feği elindeydı. Her an bır tehlu.e çıkıverecekmış gibi h»zır ujordu Kırlar sessızdı. Surülmuş bır tarlayı ortalayıp geçtıler. Toprak çamurdu, ar batıyordu Tarlamn bıtımınde bır at olusune rastladılar. rnı deşilmıştı Yakın kalmca bır akbaba havalandı Zor uçu• u Bırkaç adım gıdıp yere ındi. Kanü ağzıru açıp kapayıp d rujordu Mahmut leş kokusunu duymamak ıçın burnunu tıkadı. Ata »uk vurdu. Dâh yurü! Bır derede yaralı askerlere rastladılar. Buraya getırip bıcmışlardı Bıze mı geldiniz kardaş? dedı bırisi. Bia goturün. Yanız ağır Şu arkadaş olecek. Mahmut duşündü. EUerını açıp kapadı Bız habercıyız, dedı Donuşte gotururuz. Bıraı sabredin. üncu tabur komutanı nerede acaba* Ne bılelım yavu? Cehennemuı dıbınde. Bızı unuttu dür[er Bıraka\ erdıler buraya. Arkalarından aöylenıyordu. Ne edelım, elimızden bırşey gelmez Aııcık sabredin, çımdl nerız Yarası hafıf olanlar agır olana yardım edıyorlardı. Bırısı gornletını jırtmış, arkadaşuıın bacağını sanyordu. Allah belasını versın bu savaşın, dedı Mahmut. Insanı Anlıktan çıkarıyor. Sur Hacelı, çabuk gıdıp gelelım Atları dereye jukan surdüler Ardıçlı bır tepeydı Bırının ından ıkı tarla kuşu uçtu Cı\ıl cıvıl otuyor, bırbırleriru kovaorlardı. Savaştan falan haberı yok bunlann, ne iyı. Derın dereye gırdıler Az bır su akı>ordu Çalılık taşlık bır reydı. Bir bolügün aüannı oraya baglanuş, torba takmışlardı. şlannda ıkı asker vardı. Düz bır taşa çızgı çızmışler, Uçtaş nuyorlardı Selâm hemşenler Bız habercıyız. Aieykumselim, bujurun Uçüncü Ubur komutanı nerede? Bırısı eliyle gösterdı, Şu kırmajı gorujor musunuz' Orava çıkın, hemen arkada. Atları buraya bırakın, dedı oburu. Pekı AUarı baglayıp yuruduler Tepe epey dıktı Dızlerıne dayana yana çıktılar Yuzbaşı Esat bey bır setm gensıne çîılulmi?, yemek yıyorı Haşlanmış tavugun budunu ısırdı Dolu agzıyle sordu, Hangı boluktensmız'' Uçuncu bolukten Tegmenım gonderdı. Kâgıdı okurken Mahmut ta\uga baktı, «nerde bulmuş buda ta\ugu° V a > canına » Ağzı sulanmıştı Başını öbılr ymn» vırdı Al bakım şunu Kâğıdı gerı verıjor sandı Oysa tavuğun boynunu koparmış atıyordu Ye\uer şunu al Yok komutanım, sağol Al dıjorum, ekmek de al EUjle bır parça koparıp uzath Mahmut aldı Suruneıek •rıye çekıldı Tavuk budunu Haceh'yle bolüştuler. Ekmeğe kak ediD jedıler Hacelı parmaklannı yaladı, V i (DE\AMIVAR) PERVANE SÜLEYMAN îjte »dı geçtn Muintlddtn Stiltyrnan, bu yabancı egemenlıgının kurulu; a?aması olan bır ku$tklık ilk donem boyunca olayların ıçmde vaşamış ve bu dbnemin Ikmcl varısının dogrudan dograya sorumluluğunu taşımıştır 1243 Kosedağı yenılgısı ve onu lıleyen bağımlılık, tüm benzerı durumlarda oldufcu gıbl, ülkede olağan üstu koşullann ve alı»ılmamı$ bır bozuk düîen ortamının dofmasına neden olmujtur O zamana değın yonetımde stolerı daha geçerli olan askerler »aygınlıklarını yitırirken bürokratlar on plana geçmefe baçlamı?lardır. Bu durum, çogunluğu gulim (genç kole asker) lıktan yetışmiî bulunan kumandanlarla, genellıkle Iran kökenli olan bürokratlann çetln bır fktidar çekı?mesıne gırışmelerıne yol «çmıştır Mulntlddîn Sılleyman'ın babası olan ve o sırada sıvıl yftnrtlmin en vuksek makamı vearlıSı ısgal eden Deylemlı Muhezzıbuddîn Ali. Selçuklu Devletı adına kendılıŞinden gidip, muraffer Moğol kumandanı Bavcu ile bir ön anla$ma japtıktan son. ra, bir bajka Acem, Isfahanlı SemsUddln, Mogol Imparatorluğunun batı bölUmünde, bugünkü Guney Rusya'da egemen bulunan Altm Ordu hükümdarı Batu Han'm katına varmıj ve bagımlılık statusünü saptayan banş antlaşmasını ımzalamıştır. Semsüddın, sultanm elçisı olarak vaptığı bu resmt ısörev sırasmda, yabancı hükllmHarla byle konuşmujtur ki. dönüsünde ondan, Türkıve'de Mogol çıkarlannın korunması icın bir yarlıe (buvruk> ıle, askersıvıl tum Selçuklu yftneticılerinın Türkiye'de bu 1» için kendısıni yetkili ve egemen tammalannı saÇlayacak belge ve unvanlar alarak gelmiştır. Guçsıız bır kışı olan II Keyhusrev, Mofol hükumdarının vonergesme uvarak bu Iranlı'yı, o sırada olmuş bulunan Mühezzıbuddîn Alı'nm yarıne, en penış vetkılerle vezır atamıştır. Boylece, egemen dış guçten «ağlanan yetkı ve baskıvle, Selçuklu devletınln ahşılagelmış yontemlerini altust eden bır kışısel ıktıdar ve çıkar kazanma çığırı açılmıştır Hele Keyhusrev'm, arkasında en buvuğu sekız yaşında olan üç kucuk çocuk bırakıp olmesi uzenne 0245 sonu), Vezir Isfahanlı Şemsuddm, keyfi diktuım kurunca. ısler daha da kanşmıştır. Vezır, onde gelen rum asker yonetıcılen ortadan kaldırarak ya da sındırerek boşalttıgı yonetun çevresme kendi soydaslan olan burokratlan roplamış ve onlardan ^enı bır ıktıdar kadrosu oluşturmafa çalışmıştır Bu arada. Iranlı burokratlar asken unvanlar tasımaga ve çocuklannı askerî kadrolara yerleştırmeğe başlamıslardır . Deylemlı Vezır Mulıezzıbuddîn Alı'nın oglu Muinüddin SUleyman da bu sürec uyarınca askerı kadroda yer almış ve genç vaşta emır (yuksek kumandan) olmuştur. Açılın yot Isfahanlı Şemsuddm m açtığı yol, başta soydaslan olmak uzere. orun ve çıkar peşmdekı tüm Seıçuklu yoneticılennce denenmege başlamıştır. Bınbırıyle ıktıdar çekışmesı yapanlar değışık Mogol liderlennden destek Fağlamağa çalışmışlar bo>lece, Moğollarm kendı aralarındakı rekabetm olumsuz etkılerını de Türkne'ye taşımışlardır Bavcu'nun destekledıgı bırısını alt etmek ıstejen kımse Batu Han'a bas vurmus, onu kaydırmak ısteven bır başkası Karakurum dakı Kağan'a kadar sıtmıştır Bunlar japılırken, çocuk jastakı saltanat uyelerı bırer koz olarak kullanılmış ve Mogol lıderlenne, beoeh halkın sırtından çık«n ağır armağanlar sunulmuştur. En buyük ozellıklerı yağ Doç. Dr. Nejat KAYMAZ Karikatürler: Turhan SELÇUK PEftVAVE SttETMAN'IN ÖYKCSt. KtSİSEL VE GRUPS4L OK^RLARINI ALABtLDtĞtNE ARTTIR1P KORUMAK lÇtN. EGEMEN DIŞ GÜÇLE ÎŞBtRLtOt TAPARAK ÜLKETİ PEŞKEŞ ÇEKEN. ORTAKLASA SÖMÜREN VE BD UGCRDA AKI.A GELEBtLECEK TtM DOLAPLARI ÇEVİRE.N TtPtK BtR YARDAKÇI DtKTATÖRÜV CİRKtN StYAStL EYLEMLERt İLE DOLUDLR .. • Selçukluların Moğollar'a yenilPervane, mesinden sonra ülke yönetiminde egemen olan Acem kökenli egemen yüksek bürokratlar, dış güçten sağlanan yetki ve baskıyla bir dış güçlerle kişisel iktidar olma ve çıkar sağlama çığırı açmışlardır. Bu açılan yol, orun ve çıkar peşindek! işbirliği yapan, Selçuklu yöneticilerince de benimser ve sık sık denenmiştir ülkeyi peşkeş çeken yardakçı bir diktatördü. macıhk olan goçebe Moğollar da bu karlı mekanızmayı sureklı olarak ışletmek ıçın ellerınden gelenı yapmı^lardır. Sık sık elçı gondererek, nukürndarları kaganın katmda boyun egmeğe çağırarak, zaman zaman asker sevkederek, Selçuklu yonetıcüerını sıkıştırmış, tedırgın etmış, korkutmuş \e anlaşma dışında boyuna para çekmışlerdır Içenden ve dışandan yapüan soygun ovlesme buyuk boyutlara ulaşmıştır kı devlet hazınesı resmî gore\U lenn maaşını odeyemeyecek bı çımde boşaltmıştır. Bu arada, sonetımsel ve sosyal çatışmalar joğunlaşmış, sıyasal nıtelıklı ter tıpler, ıhanetler, saldırılar, avak lanmalar, cınayetler bırıbınnı ızlemış \e başta yolu açan Ist3 hanlı vezır olmak üzere, bır çoıt yonetıcı kellesını yıtırmış, bır oo lugu de surgun edılmış ya da an dana atılmıştır gostermişse de, onun olümunden (1254) sonra duzen ıyıce boıulmuştur. lç çekışmeler hızlanmıs, dı$ baskılar artmış ve nıhayet, Hulegu'nun İlhanlı devletını kurmak uzere Iran'a gelmesnle (1255). oradan a\rılmak zorunda kalan Moğol kumandanı Baycu buyuk ordusuyla ıkmcı kez bu ulkeye yurumüştur 1256'da Kevkâ% us un Konya vakınlarında Baycu ıle sa vaşa gırışıp venılmesı ve başken tı bı. varak Bızans topraklarına sığınması, ülkede Mogol baskısının daha da artmasma neden ol ıu« ve bojlece bağımlılık statu u yenı bır aşamaya sırmıstır Bu ulavda, burokTasıyı ve burluva sınıfının buyuk bır bolumıi nu olusturan tranlı oğe <"• ıkle saıtts dü?üncesine karşı ıken kırssl kesimdeki vavlsrı Türk nenlerle bir boluk verlı Hıristı van Kevk" 'is'un ordusu içıade ver almı«:lardır. Pırvane sıhmd* Soz konuıu olay ulkenın du KdH»melc.e vol açmıs lse, Mu! nüddın & leyman'ın siyasal kar veri IPİT! tersme o kadar olumlu bır dönüm noktası olusturmuştur Bundan kısa bir sure once, genç bir kumandan olarak »atı..eye çıkan ve daha kıdemli bır rurn .ıe df. M»IIT« <T yenı alıp ktçmak zonjnda Iralnjıs *• Baycu'nun ardından, Keyk*ni8"a karşı yardım ıstemek icln. H«medan'a HUlegü'nün yanına eit» miştır. tlhan onun Istejinı. Irtk sefen dolayısıyla bır vıl sonra v» rine Retirebıleceginl söylemıstlr. Boylece Pervane Kılıç Arâlart'ı alıp geıi Anadolu'va ddnmüştur. Kevkâvus Konya'ya verleştlğı ve ülkenm ötekı kentlertni de dene tımi aitına soktugu ıçm. onlar an cak Erzıncan'a dek gelebılmış ve 12.İ78 kışıru ötekı yandaşlarıyla bırlikte burada geçirmıslerdır. Itı bir mekanitma Baıkı artıyor Bu koşullar, devlet vonetımmın dogal olarak dıktatorler elınde kalmasına >ol açmış ve halk bu kışılenn nıtelıgıne ve karakterıne şore, az ya da çok sıkıntı çen miştır. Isfahanlı Şemsuddın'den sonra, bır sure sorumluluğu omuzlarında taşıyan gulâm koken lı Celâluddin Karatay ıstıkran saçlamayı başarmıs ve diktator olarak nıspeten âdıl bir yonetun meslekta?ıyla bırlikte goz koydugu bol gelırlı bır orunu, babasın;n tanışı Baycu'ya bas vurarak e Jc etmış. arkasından da Kevkâvus'un sarayında onemlı bır gore\e (emırı hacıb'lık mabeyln t ık) atanmış olan SUleyman, soidaşlan »ıbı, Moğollara boyun ejme jbrüsunı) benımsedığı v» savas sırasında elçılıkle Bavcu' nun van;nda bulunduiu ıçın Kev kâvus yenılıp kaçtıktan sonra kardeşı IV Kılıç Arslan'ı tahta çıkararak ujdu bır nukumet olusturan kadronun ıçınde Perrane (sultanm buvruklannı dîtan'a ileten sarav mesajcısO O larak yer almıs ve bazı rastlantılar dolayısivla da kısa zarnsnda bu hlıkumetın en sdzıi çeçer a damı dunımnia eplmıstır Gerçekt«, Kılıç Arslan'ın egemenlığının tum sorumlulugunu ve yunitıictilügunu kendı üstune almış olan Suleymrn ıçın, lesmı kadroda ışgal ettıfı bu gdrev vaınıı bir ad olmaktan ıbaret kalmıstır. Bundan dolayı ça*ın yerlı ve rabancı tum kaynaklan kendisinden soz ederken, genellıkle Sulevman adını degü, Pervane "yi tcullanırlar. Yardıkçı bır dlkfatbr Pervane'njı bundan sonraki yaşam dvküsünu, ıçerıdekl iktldannı elden geldıjmce rüçlen dirmek, kişisel ve grupsal çıkarlar! nı alabıldıgınce arttırıp korumak içın, egemen dış güçle isbırlığı yaparak Ulkeyı peşkeş çeken, ortaklaşa somuren ve bu Jgurda akla gelebılecek tüm dolaplan çeviren tıpık bır vardakçı dıktatörün çırkın sıyasal eylemleri doldurur. Kılıç Arslan adına devletin dızgınlerini eline alan Pervâne, Bavcu'nun gonltinü ve güvenıni daha çok kazanmak ıçın elınden gelenı vapmıştır. Savaşın ardından Konva bnlerine gelmlş olan Bavcu başkentın l. Kevkubad zamanında ozenle yapılmıs surlannı vıktırdıktan sonra, kışlamak üzere Aksarav'a çekilmıstl. Pervane ona ve öteki Mogol bejlerıne kış bovunca sürekli olarak şolenler vermiş, ağır arma ğanlar sunmuş, buvruŞundaki uruğlardan olusan eratın ailelennın ve rıavvanlarının vivecek ve bakım gıderlenni ıtarşılamış. son ra da Hülegtı'nun hanrladıjı Irak seferıne katılması ıçm; onun ordusunun gereksındığı buvuk hlçudeki tahıl ve şarabı saglayarak, 12o7 llkbahannda ugurlamıştır. Ancak, Bavcunun avnldığmı duvan Keykivus'un. tznık Bızans Imparatorundan sağladığı vardım la gerı drtnerek Konva'va yürüme sı Uzerine. Pervâne Kılıc Arslan'ı Bu bekleyış sırasında, dikkatl çeken ılzınç bır olay Sultan K> lıç Arslan'ın. soz konusu 11ın tum toprakiannı Pervane'ye ve çogu onun gıbl Iran kökenli olan va her biri onun taratından önemll bir göreve atanmış bulunan ktşıle re ıktâ (Padısahın toprak baftışlamasi) olarak paylaştırması ve eğer Keykivus'un kontrolunda bu lunan Ulkeye egemen olursa, hem bu ürtiian mülk'e çevırmeğı, hem de ele geçen toprakiarda kendilerine başka ıktâlar bagışlamayı vaadetmesidır. Genç Kıııe; Arsıan'ın. Selçuklu Türkıye'slndfc devlet hazineslnj ava.kta tufan gellr kaynaklarının en önemlısi olmaktan başka, askerl ıktâ sıstemının temelmi oluş turan, dolavısıvle mılıtarıst vapıh yonetım mekanızmasmın ve Ulke savunma^ının başlıca davanajtı olan kamusal (mıri) toprak renmını voziastıran bövle bır karan. dogal koşullar altında degıl. bır baskı sonucu vermıs oldugu, sonradan bu konudakı Uvgulamalar karsısında eosterdıgı hoşnutsuzlukJa ortaya çıkacaktır.. 1258 başlarında Bagdafı zapteden Hüleeıi Han Pervsne've once bır tabur, arkasından da bır tumen (O O mşn eönderİUO mıstir Pervâne bu vardımcı kuv vetle Nıksar'ı zaptedıp kendtsine ıktâ ettirmış sonra da eskı ıkta'mın ve evının bulundufeu Tor kat'ı ele *ecı meS:e calısmıstır. Bu sonum,u ışı hasaramavınca. dogrudan dogruya KevkSvus'un bulıırdugıı Korna'va v"irüm<"İ£ ka ranna varmıştır. Ancak. bu anda, bır süredır yurt dışında bulunan bır sovdaşının çıkagelmesı. olavların ven bovutiar kazanmasma neden olmuştur. Y A RI N: PERVANE iŞBAJINDA GARTH DiŞi BOND VLOMUTA &ÖLUMÛN Ü OLDUBJÜCÜ GAZIA DOLCHJBA SICAK , BA9 L VJ UUİIM CSZASI dEVt BİİK SfSYLEa OUjyoB ^ CO TAMIZ OEĞfSTl. COMU"» BO K2I5