Katalog

Ekonomi Ekonomi # # # Ekonomi Ekonomi ... Ekonomi E k o n o m i ••• Ekonomi Ekdnomi ... Ekonomi Ekonomi • ••] AP, kamu yatırımlarının ancak yüzde lO'unu gerçekleştirebildi Hüsejin MERTOĞLU 1965 1975 vılları arasında başlatılan kamu yatmm projelenvle ılgılı aynntılı çalışmalpr, Adalet Partısı Lıderı Demırel ın yaratmak ıstedığı «yatırımcı Başbakan» goruntusunun gerçeklerle bağdaşmad.£im orta\a koymustur Adalet Partısınm tek başına ıktıdarda oldugu 1965 1969 \illan arasmda bj\uk propagardalarla temelı anian kamu jatırım P'ojelennın ar.cak yuzde on oranında çerçekleştırılebıldığı sap'anmıştır Aynı projeler ıçın 12 Mart donemını kapsayan 1971 1973 aonemınde juzde 30 \e Halk Partısınm ciokuz aylık hukumet donemınde de yuzde 13 oranında harcama japılmıştır Halk Partısının dokuz aylık hukume* donemınae bu>uk kamu yatınm proıelerı ıçın ytpılan harcama, Demırel'ın beş yıllık Bsşbakanlığı donemındekl harcama oranını gerıde bırakmaktadır Adalet Partısınm tek başına hukumet oldugu 1965 1969 donemınde <>Ie alınan 48 buyulc sanayı projesı ıçın gostenlen ilıc program malıyetı 17 mılvar 874 mıljon lıradır Bu projeler, programlandıgı sure ıçınde gerçekleştmlmedıgınden, jatırım malıjetlerı 23 mılyar 900 mılyon lıra artarak 41 mılyar 783 rmlyon lıraya çıkmıştır Malnetlerın ıkı mıslıne çıktığı ve Demırel'm «yatınmcı Üç lastik şirketinin ortalama kârı 7» 42 MC HUKÜMETı. YABANCI SERMAYELı ÜÇ KURUIU5UN GENı$LEME ıSTEMLERıNı KABUL ETTı. IOPLAM SERMAYElERı 693 MıLYON LıRAYA YÜKSELECEK KURUIU$IARIN YIIOA IOPIAM 293 MıLYON lıRA NET KÂR SAGLAYACAKLARI OGREHıLDı. MC Hukumeti, yenl yatınm ve mevcut vatırımları genışletmek ıçın yapılmış butun yabancı sermaye ıstemlennı kabul etmıştır. MC Hukumetı'nın mevcut yatınmlannı genışletmelerı içın yeni yabancı sermave kararnamesi ha zırladığı tekerlek lâstıkı uretıcısı üç şırketle ılgılı olarak vapılan kârlılık hesaplan. rabancı sermaveli ortaklıklann çok vuksek kârlarla çalıştıklannı ortava kovmaktadır Goodyear, Pırelli ve Unıroval'dan olusan bu üç vabancı sermayelı ortakhk. genışlerae vatırımlannı tamamladıktan sonra yıllık brüt vuzde 74 oranında kâr elde edecektlr. Kurumlar Vergisi çıkanldıktan sonra vıllık kâr oranı Jse yuzde 42 olmaktadır. Demirel baskanlığındakt MC Hukumeti. TUrkıve'de çalışan tekerlek lâstı*i vapımcısı vabancı sermaveli üç ortaklıgın genışleme lstemlerıni kabul etmıştır Buna gore bu uç yabancı sermayelı ortaklıgın toplam sermajelen 693 mılyon lıraya çıkacaktır. Uç şırketın, genişleme yatınmlarmı tamamladıktan sonra, yılda toplam olarak 514 mılyon hra Kâr elde edeceklerl oğrenılmıştır. Toplam kârdan şırketleri odeyeceklerı yıllık Kurumlar Vergısı çıkanldıktan sonra toplam net kâr bulunmaktadır Uç şirketın yıllık toplam net kan 293 mılyon hra olmaktadır Boylece yıllık net kâr oranı, yüzde 12 olaraıs hesaplanmaktadır Yuzde 42 nra rundakı bâr oranı Turkıye'de veya başka bır ıılkede son derece yuksek bır kâr oranı olaralc kabul edılmektedır. Net kâr ortalaması bir şirketten dıgenne değişmektedır Good Year ıçın yuzde 36 ve Pırellı ıçın yuzde 37 olan yıllık net kâr oranı, yenı gemşleme ıznıyle tekerlek lastığı yapımmda en büyuk fırma nıtelıgıne bürünen Onıyojal'da yuzde 54'e çıkmaktadır Genışleme yatınmlan tamamlandıktan sonra da Turkıye'nin lastik yapımmda dışa bağîmiıhğı devam etmektedır. Elde edılen bılgıje gore üç genışleme yatırı mı tamamlandıgı zaman uç şırks tın yıllık ışletme gıderlerı topla mı 3 mılyar 900 mılyon lıra çevresınde olacaktır. Bu üç şırkctm, kâr transferı ve know how odemelen dışmda. yalnızca hammad de sağlamak için yıllık doviz har camalprı 1 mılyar lıradan fa/'idır Bu durumda yıllık ışletme gıderlerınm yuzde 25'ı tthal t m h hammadde harcamalan olmak tadır Bır yılda hammadde ıçm yapılacak do\nz harcamalan. <ırketlenn kurulması ıçm eetırilen yabancı sermaye toplammın uç katına eşıttır. CHP'nin 9 aylık dönemindeki kamu harcamaları, AP'nın 5 yıllık iktidarındaki harcamalarından 1.3 fazla Başbakan» goruntusunun propaganaasım yaptığı bu donemde başlatüan 41 mılyar 800 mıl>on hralık vatınmm yalnızca 4 mılyar 300 mılyon lıralık bolumu harcanmıştır Harcama oranı yuzde 10 kadardır Suleyman Demırel ın Başbakanlığı zamanında başlatıp, malıvetının 2 mıslıne çıkmasına ve bıtış tanhlennın 5 yıl gerı kalmalarına sebep olduğu 4B adet buyuk smaı projeler ıçın 1971 Wı3 \illan arasmdakı ara reumde 12 b mılyar lıra harcama japuaraJc projelfnn \ uzde "50 u gerçekleştınlnvtır 1974 yılnda ıse jıne ajnı 48 adet p'oıe ıçın vılın ıçmde bulundug ı (,eşıtlı sorunlara ıagm^n 5 6 rrulyar lıralık bır harcama yapılarak proje'ere malryetlennın yuzde 13 ü 196569 döneminde 48 prcje, zamanmda gerçekieşmedıği icin 17 milyarlık maliyet 41 milyara yükseldi oranında bır harcama gerçekleştırme sağlanmıştır. AP ıktıdarınm basla>ıp da 1965 1970 yıllan arasmda çok cua bır kısmı ıçm harcama yaptıgı 48 proje ıçmde ozellıkle enerıı sanrrallan, sanayı uretım tesıslerı ve tersaneler bulunmaKtadır Suleyman Demırel'm ıktıdar olaugu donemde buvuk gurultuler ıle başlattığı ve programa aldığı bu 48 buyuk projenın malıyetlerinın 2 mıslı artrnasının ve bıtış tarıhlennm 5 vıl ılerı gıtmesının en buyuk nedem de jatırım programlarına alınan bu projelerın çoSunun fızıbılıtelennın olmaması ve kesm projelerının vapılmamış olmasıdır Bu projeler ıçın 1975 vılına kadar çıkanlan bu harcama \e maliyet kalıbı, Turkıye'dekı sanajıleşm» \e vatırım polıtıkasına yenı bır boyut getırmektedır. YORUM BÜROKRASİYİ PARSELLEMEK boyle çey. Bugün en vüksek sesle ve devamlı olarak soylenmesı gereken soz Ohrıaması gsrekenler o kadar çok olu>or kı, kutleler, olmaması gerekenlerı olağan gormeye ahşıyorlar Bunun ıçın devamlı olarak «Olmaz boyle şey» dıye seslenmek gerek Yalnız seslenmeden once, olağan gorunup de olmaması gerekenı saptamak gerek Son zamanlarda yasal j a da yasa dısı jollarla televızyonun başına oturanlarm. «tebrık ve teşekkur» zıyaretlen yofunlaştı. Yasa ya da yasa dışı yollarla televızyonun başına getınlen kamu gorevlılen. baş ka kamu gorevlılerınl zıyaret edıyorlar. Zıyaret edılenler de daha sonra ve de uygun bır zamanda zıyareti iade edıyor. Olağanlaştmlan fakat kamu gorevınde olmaması gereken bir durum Ne oluyor' Dışışlerı Pakanlığı Genel SekreterlıgıneBaşbakanlık veya Planlama Teşkılâtı Mustesarlıgına bırısi atanınca, «tebrık ve teşekkur» zıyaretleri oluyor mu 7 TJYGVN bır zamanda iade ı zıyaretler. Hangi zamanlar uygurı olu>or'> Kıme gore uygun sayılıvor"' Bu sorulann cevabmı bulmak zor Ancak Batılı ıktısatçıların cevaplannı bulamadıkları sorular içın gelıştırdıklerı bır yöntem var Bu, ıstatıstık jontemı Istatıstık yontemmde aynı nıtelığı taşıyan gozlemler bırleştınlır Bu go7lemler arasmda bır uygunluk olup olmadıgı araştırılır. Televız>onla ılgılı bazı «tebnk ve teşekkur» gozlemlerı, Batılı ıktısatçıların ıstatıstık yontemlerinı on plana getınyor Getırınce de, «olmaz. boyle şej» sonucu ortaya çıtayor. Ne zaman, Damştay, sabah toplanıp Cephe Topluluğunun yasa dışı bır televızvon ışlemini durdurma veya ıptâl etme kararı alırsa. oğle sonrasmda yuksek derecelı bir memur tele•nzyon mudurunün zıyaretını iade edıvor Televızvon yasa dışı televızyon muduru ıle ılgıli Damştay karannı duyumrken, yasa dışı televızyon mudüru ıle bır yüksek derecelı memurun goruntusuml verıvor. Yalçmtaş donemınde de, Karatas donemınde aynı şey oldu Olmaması gerekenler oldu. ÎSTATISTtK yontemleri, olmama&ı gerekenlerın olduğunu ortaya çıkanyor. Danıştay, Karataş'ı durdurma karan aldıgı gön, yine yuksek derecelı bır kamu gorevhsi, yasa dışı müseccel Kara* taş'ı, yasa dışı olarak işgal ettıgı Televızyon Müdurluğü makamında zıyaret edıyor. Gercekten «Olmaz, boyle şey'» KAMU GÖREVt dıkkat isteyen bir iş Kamu gorevıne gelenler, çok dıkJcattı olmak zorundalar Kışısel davranışları nedenıyle dıkkatli olmak zorundalar Yakmlannın davranışlanyla ılgilı olarak dıkkatli olmak zorundalar Kardeşlerı, yeğenlerı, ogulları ve kızlarıyla ılgılı olarak dıkkatli olmak zorundalar Yakmlarmın ne yaptıklanm çok ıyı bılmek ve bunlann hesabmı vermefc dunımundadırlar Çunku kapıtalıstleşme surecı ılerledıkçe bürokrasmm kılıt noktalan çok daha onem kazanıyor. Burokrasının kılıt noktalannda bulunanlann vereceklen kararlar, mılyonluk, milyarlık bır işın, şu veya bu ışletmeye akmasma yol açabılıyor. Bu yuzden, kapıtalıstleşme ılerleyıp OIM\Z buyıik işletmelerın ortaya çıktığı bır düzende, burokrasıyi parsellemek donemı başlıyor. Bıirokrasiyı parselleme, kılıt noktalardakı buroltratların yatanlannı parselleme ıle başlıyor KAPİTALISTLEŞME ılerledı. Bu yuzden arsa ve arazı parselleme surecının smırlan daraldı Tukenm araçları sanayı alanlarını parselleme donemı de genlere kaymaya başladı. Şımdı, sermaye araçları uretım kollarını parselleme doneml başla dı Sermaye araçları uretım alanlarını parsellemek, kaçınılmaz olarak, burokrasıyi parsellemeyı gereıctırıvor. Ozel ekonomının buyüklerı, burokrasının buyuklenm parsellemek ıhtıyacını duvuyor Ekonomımn kuçuklerının bu parsellemeae jerı yok. Şansı yok. Bürokrasmm kuçuklerınm de parseüenme şansı yok. Buna k.ımsenın gucu yetmez. Yetrnedığı bürokrasmm küçuklermdekı bılınçlenme duzeyının hızla artışmdan da bellı. Parselleme ve parsellenme ılışkısı, buvukler arasında. Demırel de hep «buyUk» Tıirkiye'den soz etmıyor mu 9 Bır bıldığı olmalı. Rİ'ŞVET ıddıalannı genel olarak ve kolay kolay reddetmek kolay değıl. Bır gelenegı var. Bu geleneğı gosteren belgeler, arastırmalar var. Zekı Pakalın m Malıye Tarıhı'nden daha onca de soz edıldı. Henüa: kıtap hahne getırılmemış bu dort cıltlık mcelemede, Osmanlı'nm kuruluşundan yakın zamanlara dek burokrasının üst noktalarmı dolduranlann kışılıklerıyle ılgüı belgesel bılgıler yer alıyor Malıye Tanhı'nde Mulhame Paşa ıle Osmanlı Nazın Mahmut Celal Paşa hakkında, Saıt Bey tarafından yazılan ve Meşmtiyet'ten sonra yayınlanan şu manzumeye yer venlıyor Mulhame Paşa ıle Mahmut Celal / Oldu ÜB vasıtaı cem'ı mâl / Verdığını etmıyor alem helâl 7 Pek mı uzaktır şafakı inkılap / Boyle mı memur edelım ıntıhap / (M Zekı Pakalın, Malıye Tanhi Cılt, 3, sayfa 514> Aynı Mahmut Celalettin Paşa ıçm, Rejı Mudurlennden Lul Amber'm hatıralarında (Vakıt, 6 Nisan 192T" şoyle yazıhyor: •Bu yakmlarda Nafıa N a a n Mahmut Celalettin Paşa oldü ve yenne Zıhni Paşa Nafıa N a s n oldu. Mahmut Paşa, Kabınerün yegân« faal adamı ıdı. Fskat irttşası o derece gelmıştl kı para ıçın her şeyı satardı» MULHAME PAŞA, Mahmut Celal Paşa donemleri gende kaldı Osmanlı duzeni gende kaldığı ıçın. Artık herkese ış yapmak eskısı kadar kazançlı degıl Bunun orneklen, gumruk vc tapu daırelennde gorüluyor. Bunlar, perakendecı ışlen. Asıl ış, buyük binmler arasında Buyuk harcama yapan, buyuk karar alan bujnik burokratlarla, buyuk ış yapan buyuk ışletmeler arasında Büyuk kararlar. üçdort büyuk ısletme arasında bır seçun demek. Seçimın sonucunda yüz mılyonlulc, milyarlık bır ış almak demek. Bu dunımda seçimın sonuçları. Tastlantıya bırakılamaz. Eğer büyuk ve çok ış yapıyorsanız. burokrasıyi parsellemeyl denemenız kaçınılmaz. Deneme, başarılı olur veya olmaz Bu, ayn. Yalçın KÜCÜK Karadeniz Bakır İşletmesine yeniden 45 milyon liralık hazine yardımı yapıldı 65 mılyon lıralık dekapaj Işmı MC Hukumetmın yakını bır muteahhıde 110 mılyon hraya ıhale eden \e 1975 yılı bılânço zararı 250 mılyon lıra olarak hesaplanan Karadeniz Bakır İşletmesine yeniden 45 mılyon lıralık Hazine yardıım yapümasınm kararlaştınldıgı oğrenılmıştır. Pahalı ihale Işlemı savcılıkça ıncelenen Karadeniz Bakır îşletmesıne yapılan yardım, daha oncekı 90 mılyon lıra üe birlıkte, 135 mıljon lırayı bulmuştur MC Hukumeti, goreve geldıkten sonra, başta Genel Mudür ve yardımcıları olmak uzere 500'e yakın teknısyen ve ışçının ısme son verdıgı Karadeniz Bakır Işletmesım Hazme yardımları ayakta tutmaya çalışmaktadır MC Hukumetınm goreve gelmesinden once gunde 110 ton bhster bakır ureten ışletme, MC Hukumetınm yapmış oldugu tasfıyelerden sonra 1975 temmuzundan bugune kadar toplam 3500 ton uretım yapan bır duruma duşurulmuştur Karadenız Bakır İşletmesı ana tesıslerınde, revızyon gerekçesıyle f üretım durdurulmuş ur. Üretımın durduğu bır zamanda îşletme yonetımıne MC Hukumetınm getırdiğı yonetıcüerm buyuk bır çoğunluğu yurt dışma «tetkık» gezılerme çıkmıştır Genel Muaur Enver Eke, Idare Mechs Başkanı Davut Akça, Genel Mudur Yardımcısı Uğur Bilgm'm Guney Amenka ıle Afrıka'ya ve Idare Mechsı melerı Hıkmet Eşsız ıle Samı Erdem'ın de ateş tuglalannı mcelemek uzere Avusturya ya g'tt klerı oğrenılmıstır KBt, MC Hukumeti goreve geldıkten sonra, 55 mılyon hrava çıkacak bır dekapaj ismi Enerjı ve Tabıı Kaynaklar Bakanma jakın bır muteahhıte 110 mılvon lırava ıhale etmısrr Bu ıhale ışı, Ankara Savcılığmın açtıgı bır sonışturmaya konu olmuştur Bunun dışında KPI'de uretım buvuk olçude duşmuştur. KBÎ'nm 1975 yılı blanço zararmm 250 mılyon lıraja çıkacağı oğrenılmıştır. SONUÇ alıcı ışlerin yapılmadığı bir dbnemde araştırma eylemîerinin artması da kaçmılmaz. Kutlelerm rahatsızlıkları, sonuç alıcı eylemlere donuşturulmuyorsa, araştınna gınşımlen artacak Son zamanlarda araştırma ongerleri artıyor. Araştırma kuralları arüyor. Ancak bu araştırma gırışımlerinden sonuç almması ıstenıyorsa neym araştırılacagını ıyıce saptamak gerek Bugun araşttnlması gereken konulardan bınncısı şu Hangi buyuk kamu gorevlisinln kardeşı, yegenı, kızı veya oglu hangi büyuk lşletmede çalışıyor? AldiKİarı ücretler n C Çok mu buyuk' Çok büyuk ıse, ünıversıteden taze menın bırısi neden bu kadar yüksek ucret alabılıyor' Aldıgı ücret ıle kardeşmın, amcasının, dayısınm veya babasmm bulundugu kamu gorevi arasında bir ıstatıstık ıhşkı kurulabılıyor m u ' B^YLE bır araştırma akademık sonuçlar da verse zahmetıne değer. Yalnız bu araştırmayı oaşka bır araştırma ile tamamlamak gerekıyor. İkısıni birlıkte vapmaJc mumkun Mumkun olan da şı Turkıye gelışti Turkıye büyüdü. Bu yuzden daha once buvuyer kapıtalıst ülkelerdekı bazı gehştnelere Türkıye'de de rastlanır oldu Bır genel müdür, bır genel sekreter, bır başkan, bu musteşar, bır bakan ve hatta bır Başbakan gorevden aynlır aynlmaz bir buyuk ısle f menın yonetıcısı oluyor. BuyuK ışletmenın yoneticısı olan buyuk kamu gorevhst eskılerı, hep ekonoroı ıle ilgilı Danıştay Başkftnlan, Yargıtav üyelerı, kamu gorevınden aynldıkça boyle onerılerle karşılaşmıyor. Büvjk sermayenm sözculen, devamlı olaralc burokrasının ış hılnezliğınoen vakmıyor Ama yakındıklan bürokrasınm en buyüklennı, gorevden aynlır aynlmaz ozel kesimde yonetıcı V.ompktan çekmmıyor Çelışkı degıl m ı ' Çelişkı olduguna gore ustur gıdıp araştırmaJc gerek. Bu buyuk ışletmelere tran'rfer olar. büyuk bürokratlann, kamu gorevinde ıken yaptık' rı ı<erle sonradan transfer olduklan işler arasmda bır jlışkı var mı'' Istatıstık olarak bır bağlantı kurulabılır m ı ' Sonjçlar akademüt kalsa da bu da araştırmaya değer Rahatlamak ve aklanmak ıçın boyle bır araştırma gerekıvor. Remo vasası Kerng'nce u«tehk muha^ebe ı umumıye yasasımn dtşmda harcamalar yapbğı ve emekli olan bazı ksrnu gorevlilerinin buyuk ış'etmelerde gorev almaya başladıklan bir zamanda boyle bır araştırmaya mutlak gerek vat. BİR B^ŞKA nedenle de gerek var Ekonomık olarak büyiık burokrasm.11 buvuk ışletmeler tarafından parseüenmesı surecının kuraıv^ai temeUermm oluştugu bır zamanda ekonomıyı sıyasetten ayırmak çok zor Parsellenme süreci bütünllığu olan bır sureç Ekonomık egılımlerle sıyasal egılimlerl bınbirinden ayırmak çok güç Somuruyü artırma eğılımı ıle faşizan egıhmlenn bırıbırmden aynlmasmm çok zor olduğu gıbi. Bu vüzden bovl bır açıklık çok gerekli Boyle bir açıkl'gın, ömegın bır sıkıyoretım uvgulaması altmda sağlanamayacagı bılınmelı Zaten bılmıyor ama, bır kez daha hatırlanması çok yararlı. Merci emrine bağlı ithalatın arttırılmasının spekülasyona yol açacağı öne sürüldü MC Hukumeti tarafindan yürurluğe konan yenı dış tıcaret rejımınde mercı emrine bağlanan ithalatın buyuk olçude arttınlmasımn, ımtıyazlı muameleler Ie SDekulâsionların artmasma yol açacağı ılen surülmuştür. Istanbuı Tüccar ve Saııayıcüerı Derneği, mercı emrlne bağlanan ithalatın adıl bır sekilde çalışma dığı bılmdığı \e ımtıyazlı ışlemlerın yaygın oldugu bır zamanda yenı rejımde mercı pmrme bağlı ithalatın 1 mılyar 371 mılyon dolara çıkarümasım eleştırmektedır. Istanbul Tuccar ve Sanayıcılennın aylık pıyasa raporunda ocak ayı ıçmde çok hızlı fıyat artışlannın ortaya çıktığı belırtılmek te ve bunlardan ornekler venlmektedır. Rapor, mevcut hukumet kadar tekel nıtelığı kazanmış buyuk ışletmelerden de yaKınmaktadır. Istanbul tuccar ve sanayıcılerının çeşıtlı yolsuzluklara neden olarak gosterdıklen mercl emrine bağlı ithalât, Ikı Sayılı Lıbe rasvon Listesmden yapılan ıthalâtı kapsamaktadır. Bu tur ithalâtda bır malın ithal edılıp edıl mejecegı, dış tıcaret rejıminde belırtılen bır mercıın ıznıne bağlı olmaktadır. Demırçelık ıthalâtm yapüıp y* pılmaması, Sanayı ve Teknoloji Bakanlığı'nm her talebı uygun karşılamasına bağlıdır DemırÇehk orneğmın somut bır bıçımde ortaya koyduğu gıbi tıcaret rejımınde belırtüen mercıden bır fırmanm ithalât ıznı almasının bır takım yasa dışı Işlemlen gerektırdığı ılen suruJmektedır Mercı emnnde gerekli ızni almada en başarılı fırmalar, genel olarak buyuk ısletmelerle MC Hukumetı'ne vakm kuruluşlar ol maktadır Istanbul Sultanhamam esnafı olarak bılmen, Istanbul Tuccar ve Sanayıcıler Derneğının aylık pıyasa bultenın son sayısmda, 31 sayılı kararla yururluğe konan 1976 yılı ithalât re]imı eleştınlmektedır Mereı emrine bağlı 1N halâtm genışletılmesının, «zaten zor ınanılır bır hal alan, taleplerın mercılerce ısaf sekıllen hakkındakı soylentılerın» artmasma nedpn oiacağı açıklanmaktadi'. A>lık raporda lıberasvona da kar şı çıkılmaHa ve «Lıberasyon adı altında, kotu bır tahdıt manzarası arz edpn, aynca aslmda sımrlandırılmıs tahsısh ıthalâtı yenı bır tahdıde bağlayan ve spekü lâtıf davranışlara, volsuzluklara ve bir ycrde gecıkme ve darlıklara sebeb olacak bu sıstenım ıslâh edılmesı lâzımdın) denmektedıt MC HÜKÜMETi 21 YABANCI ORTAKLIK iÇiN GENİŞLEME iZNi VERiYOR Demırel Basbakanhğındakı MC partılerı toplulugu, gorev suresımn sonlarına âogru yobaneı sermaye Kinlermt hızlandırmışUr. MC Hukutnetı'n n geçen yüın sonu te bu yıhn başmda. yenı ]/c m yabancı sermaye ızmlermden başka. Turkıye de oteden berı çahşan 22 yabancı sermayeh ?trfceUn genışleme ısteklerım de kabul etmıştır MC Partüer toplulutı~nun bır kaç ay ıçmde almtş oldugu bu kararlarla. Turkıye'de çaUşan yobancı sermayeh şırketlerm yabancı sermayelerı yvzde elh çeıresınde arttınlmış olmaktadır b224 sayüı yabancı sermaye ya'ası çerçeıesınae Turkiye de bu lunan yabancı sermayelı «ırketlenn yabancı sermaye paylarmın toplamı, 31 Ara'ıfc 1974 tarıhı ılı IHRACATİN ARTTIĞI AÇIKLANIRKEN DÖVIZ REZERVLERINDEKI DÜŞÜŞ DEVAM EDIYOR MERKEZ BANKASI HAFTAUK DURUMU (Miyen I L Rezervler milyon dolar) AKTtF Kanau Kredılerı O « l Sek Kredılen Tanm Kredüen . Dıger Aktıfler . .. TOPLAM P4SİF Emısyon . . . Dovız (Brç ) . . MB. Mevduatı Mev Munz Krş. Dığer Pasıfler Brut Rezervler Net Rezervler .... Altm r DOMZ YABANCI SERMAYEDE GENIŞLEME IZINLERI (Milyon ÎL.) 1 2 3 4 5 6 7. 8 9 10 11. 12 13 14 15 16 17 18 19 20 i Yabancı Sermaye Toplam Sermaye 26,0 58,5 Northern Elk Telelon Sant. 188,0 67,2 Uzel Traktor 50,0 15,0 Eternıt \speslı boru, plaka 60.0 Mako Oto Elektnk Teçhızatı 35,0 9,5 TOE Traktor »fi 1,5 2» Botaş Turızm 24,0 225,0 T Smaı Kalkınma Hızmet 7,0 1» Sandoz tlâç 15 Etıtaş Kesıcı, Ayırıcı 50,0 Turk Traktor Traktor Gen Elektrıc Elektnk 13 0 Motoru, Kompresor 167,0 OYAK 310 AEG ETİ m» 87,0 Turyağ ıag» 100,0 250* Tofaş 80,0 160,0 GoodYear 25.0 50* Pırellı 90 0 150,0 Unıro\aı 98 4 98,4 Phılıpper 40 0 63,0 Makına Takım 968,1 2254* TOPLAM Tıcsret Bakanı Halü Başol, ocak ayı ıhracatı olarak unce 202 mılyon dolar ve daha sonra da 302 mılyon dolar olmak uzere ıkı rakam açüclamıştır. Bu açıklamalara karşm Merkez Bankası'run son haltalık durumuna gore, şubat ayının ük haftasmda, brut dovız rezervlen 38 mılyon dolar azalmışur. Boylece ocak aymın son haltası üo şubat ayının ılk lıaftasındaki rezerv azalması 80 mılyon dolara ulaşmaktadır. barıyle, 1 müyar 900 mılyon hra Dığer yandan ocak aymın çeırestndedır. MC Hukumetı'mn butununde Serbest Uovız alm\ş olduau son knrarta Turkıye Sahasına yapılan ıhracat dekı yabancı sermaye şırketiertn 12 muyon dolar olmuştur den 2l'ı. çırfcetiermı oeni5lelne Turkıye'de Serbest Sahaja lıakkına kavuşmcktadır Verılen genışleme ıznı üe 21 yabancı t>ır yapılan ıhracat toplam ıhracatın yuzde 75'ınden ketm Turkıye'ue yemden getırelazlasmı meydana ceklen yabancı sermaye loplamı %& mılyon lıraya ulaşmaktadır. getırmektedır. Merkez Boylece MC Hukumeti, bır kaç ayBankası kaynaklanndan hk kısa bır zaman aralıgmda, elde edılen bu bılgıler de, 6214 sayılı yasa çerçevesınde Tur MC hukurnetı'nın Tıcaret kıye'de çalısan yabancı sermaye Bakanı'nm açıklamalanm toplamını yuzde elh oranında art kuşku ıle karşılamayı tırılmıs olmaktadır gerektırmektedır. MC hukumetı'mn Tıcaret yabancı sermaye yasasına aore Bakanı'nın ıddıa ettığı ocak <yı bır yabancı sermaye ıznı leya ınracat rakamı ıle Merkez genışletme ıstegı kabul edüdıkten Bankası Haitalık Durumu ve ionra Tıcarel Bakanlığı, ıstegm Merkez Bankasrnın dıger Kabul edudıgım te kabul edılme kaynaklanndan elde edılen koşullanm ılgılı yabancı sermaye resmı bılgıler arasmdakı ortaklıgına bıldırmektedır Yaban tutarsızlık, çeşıtlı cx ortakhğm, ısîeğmm kabul edı1hukumetlenn zaman ?aman me îcoşuiiarına ıtıraz hakkı buiım başvurdukları bır yontemı maktadır Yabancı ortakltğm ıtıhatırlatmaktadır Hukumetler, raz etmemesı ıeya ıtırazın uygun doinz gelırlerı konusunda gorulmesı hahnae, yabancı sermaye ıznı Baiarı'ar Kurulu kararkamuoyunu yamltmak namesı halıne getırılmektedır ıstedıklen zaman, bır a>lık gerçek ıhrarat rakamları Elde edılen bılgılere gore ya jenne çeşıtlı fırmalarla bancı sermayelı yatırımlarını aenış yapılan ıhracat bağlantı letmefc ıçm bo^turmuş olan 21 ya anlasmalarım, ıhratat bancı sermaye ortakhğma. ıstek yapılmış gıbi gostermeve lerınm kabul edıldigı btld'rı/miîçalışmaktadır AP hukumeti. tır 21 yabancı ortafcîıâtn hsten 1970 de> aluasyonundan once ıe yabancı sermaye artınm m<kbu yola başvurmuştur. tarlan tabloda gorulmektedır MC hukumeti kurulduğu Bu lıste MC îiukumetı'mn kabul zaman da pamuk ıhracatı etiıöı yenı vabanc sermaye ızmdolayısıyla aynı yolu denemıştır lerınm dışında meıcut yaiınmlaMC hükümetlnın kuruluşun ılk nnı gemşletmek isteyen yabancı aylannda pamuk ihracatmın sermayeh ortaklıkları kapsamakarttıgı iddıa edılmış. bunun tadır. Lısteden oe oorulduğu otbt ıçın rakamlar venlmış, fakat Turkıye'de çalısan buUm bmek tadaha sonra bunlann îtfı, traktor ıe lekerlek last'gı yapımcılarımn gen\$leme ıstekserı gerçekleşmeyen ıhracat bağlantılan olduğu anlaşılmıştır. kabul edümışiır. Butün bunlann dışında ocak MC Hukumetı, 1975 yihnın sonu avı ıçinde Turkıye'nin en buyuk ife 197S yıhnın başmda, sımdtye sanayı kentı Istanbul'dan kadar yapumıs o'an butun yenı ıe yapılan ıhracat çok düşuk bir genı$letne turunaen yabancı *erduzeyde kalmıştır. Bu durumda maye başvurmalanm kabul elmış MC hukumeünın Tıcaret olmaktadtr. 28.3.1975 7J2.1975 (Geçen Yıl) (MC Hnkumrti) 18 549 22 274 29 392 30 212 8 735 6.378 15 441 15^82 12 905 12 823 85 347 87 069 32 046 304 4 287 21263 29 169 1586,3 +213,4 32 055 227 3 794 22 142 26 926 1.323 0 +70,0 30 J .1976 (Geçen Hafta) 15 200 39 566 6114 17 643 41002 119 525 40118 836 6 835 29 810 41936 958,3 1103,4 6 2 1976 (Son HafU) 14.427 41 136 7946 17 243 41517 122 268 41305 618 7 190 31933 41222 920 6 1102,9 Bakanımn ıddıalannm, butçenın goruşulmeye başladığı bır zamanda ortaya atüan \e pamuk ve tutun gıbi mallardakı ıhracat baglantılarma dajanan rakamlan kapsadığma manmak gerekmektedır. Ote \andan, Merkez Bankasınm 6 şubat tarıhli duıumuna gore ozel sektorı» son bır hafta ıçmde 1 mılyar R38 mıl>on ve kamu kesımme de 1 müyar 570 mılvon lıralık ılâ\e kredı açümıştır. Ozel kesım uzun süredır Merkez Bankası kredı lunıtlenni DCM dovız kredılen sonucu azaltmıştır. Son ıkı haftadır ıse, Malıye Bakanının DÇM doviz kredılennın 1 milyar 88 mılyon dolar cıvanna geldığım açıklamasma karşm, ozel kesmı tekrar Merkez Bankası kavnaklanna donmuş eorulmektedır Ocak avı ıçmde 100 müyon dolar olarak geldığı ıtade eculen DÇM kredısine rağmen, ozel kesımın, kredl ıhtıyacı lçınde olması ve tekrar brut dovız rezenlenmn azalma gostermesi butunayle çelışkılı bır goruntu vermektedır. Ote vandan fınansman ımkânlannın sağlandıgı dönemsn başmda ozellıkle KITnerm Merkez Bankası kaynatclanna buvuk olçude başvurmaya başlaması 2 3 aydır Merkez Banknsi kaynaklanndan kullanmavı azaltan kamu kesımınm tekrar bu vola başvurmaya başladığını gostermektedır. MC «Amonyak» ithalinde Kuveyt'e ödün verdi MC Partıterı Toplulugu, kuçuk bir Arap Şeyhlıji alan Kuvcyt'ın ısteğı uzerine mevcut yabancı termaye kardrnamesıni değıştırmıştır. Dtğışıklikle Kuveyt, ilk yabancı sermaye kararnamesınde yer alan ucuz amonyak sstma yukumluluğunden kurUrılmı$lır. Kuveyt'in Turkıye'de yabancı sermaye yatırımı yapmasına dayanak olan bu yukumluluğu ortadan kaldıran ve Cumhuriyet tarıhınde eşi ender görulen kararname MC hukumetinın bakanları tarafından imzalanarak Retmi Gazete'de yayınlanmi} ve yururluğe girmiştir. Akdcr.ız Gubre Sanayi, Kuveyt Şeyhliğının ortak olduğu bir yabancı «ermayelı ortaklıktır. Kuveyt, Akdenit Gıibre Sanayiin* ortak elurken birlm fıyatı 34 dolar uzerinden amonyak tatmayı taahhut etmişiir. Küveyt'in bu taahutu yuzde 40'ı yabancı ortağa aıt 162 mılyon Hra toplam »ermayell Akdenlz Gübra Sanayii Anonim Şirketinin bir yabancı sermayeli ortakhk olarak kurulmasının tek gerek(esi olmuştur. Çunkü, Kuveyt'in gübrc sanayıınde gelistırmış olduğu her hangi bir teknoloji olmadıgı gibi getirdlği M milyon 800 bin liralık yabancı sermaye de Turklye'nin finansman ve doviz sorunlarını çözebilmek içın son derece küçük kalmaktadır. Bu yuzden Kuveyt in Turkıye'de yatınm yapabllmesi, yalnızca belli fiyatla amonyak sağlamayı yukum Unmiş olmasınaan ilerl gelmektedır. Yabancı sermaye kararnamesinde Kuveyt In bu taahhiıtü açıkça belırtilmiş olmasına karsın Kuveyt bu taahhütünu hiç bir zaman yerine getirmemistlr. Ustelik petrol bunalımından sonra Kuveyt hampetrol ve petroi urunlerini çok yüksek fiyailarla satarken Turkiye birim flyatı 450 dolardan amonyak satın almak zonında kalmısttr. Açık taahhutlere karşın Turklye'nin çok yuksek fıyatlarla amonyak ithal etmesi, Turkıye ile Kuveyt arasında bir anlasmazlık konusu olmuştur. Ilk yabancı sermaye kararnamesıne gore Turkiye, Küveyt'ten alacaklı duruma gelmlsiir. Ancak Demirel baskanlığında MC hukumeti, Küveyt'ten Türkiyenin alacağını fstemek veya yükumlerinl yenne qetirmeyen Küveyfîn yabancı sermaye htsselerin) satın almak yerine mevcut yabancı sermaye kararnamesini değistirmeyi tercıh etmıştır. MC hukumetiniı. çok acele bir biçımde kararlaştırıp Resmt Gazete'de yayınladığı yeni kararname ile Kuveyt, belirli f i yatla amonyak sağlama yukumunden kurtarılmıstır. MC hukiımetinin bu tek yanlı ödun karşılığmda Küveyt'ten ne elde ettiği oğrenilamemijtir.