Katalog

DÖRI CUMHURIYET 1 0 Jubat 1 9 7 6 \JE DEVLLT TE^LÂTi ElUfcÎHDE. LHRLt ABDULCANBAZ VATAN DEDİLER Taüp 6 6 Yavaş yavas gertye süründüler. Karsı tarafta hıç bır kıpırtı çdrunmuyordu. Burada ya bır boşluk var, ya da Yonan gerı çekllıyor. Kımbılır? Gel hadı, çabuk bıldırehm durumu. Teğmen eunde durbun, habıre tepelere bakıyordu Mahmut la Hacelıvı gormuştu, onları ızlıyordu Gelın bakaüm, ne var ne yok? dıye karşıladı. Iyılık teğmenım. Buyurun .. Yuzbaşının mektubunu koynundan çıkarıp uzattı. Gorduklennı kısaca anlattı Şu tepenın basından baktık teğmenım Duşman mevztlerl gorunuyor, fakat ıçlen boş Hıç ateş etmıyorlar Tabur komutanı «dalış yapsınlar, yatsı zamanma kadar gerl çokılmesinler» dedı Bır vandan ksğıdı okuvordu Kâgıtta da avnı şeyler vazılıydı. Pe.tı Sız dmlenın bıraz. Bır saat sonra hareket edeceğız. Atlar terlıydı. Ustlerını ortup torba taknlar Kendılerı de oturup dmlendiler bıraz Peksımet yedıler. Aşır yanlanna geldı. Nereye gıdıp geldınız? dıye sordu Tavuk yemeğe. Oyle gtizeldı ki Çoktuk haşlanmış tavuğun başına Bır budunu ben, bır budunu Mamıt kopardı, ye bobam ye . Sahı gıbi anlatıyordu. Aşır'm ağzı sulandı. Nerde buldunuz tavuğu"> Tabur komutanma gıdıvorduk. Yolda bır koylu çıktı karşımıza. «Gelın asker ağalar, dedı Şu tavuğu yevıverın Sız vatan ıçın çalışıyorsunuz » Allah Allah, ne arıyormuş koylü orada? Huır aleyısselâm olmasın'' Sahı be Mamıt, hıç aklınuza gelmedi Kım oldugunu sorBaydık keşke Molla Mahmut guluyordu. Aşır inanmıştı baya. Bır ona, bir Hacehye bakıyordu. Hep jedmız mı'' Bıraz da bıze getırseydınız? Getırecektık emme adam razı olmadı. Bu sızm haklumz dedı. Vay bee, keşke ben de gıtseydım. Gelseydın ıjıjdı. Sen bızden hıç ajrılma kardas. Buden ayrıldın mı zararlı çıkarsm. Aşır gozlerını kaçırdı. Ben sızden ne zaman ayrüdım Hacelı? Ben hep sızınleyım. Hadıi, yalan söyleme. Bak gene lâf vurujor. Nıye laf vuravım, doğru soz Bak bıze uvup geldın, yığıt br asker oldun. Yarın vatanı kurtarırsak koyde ovunup gezeceksın Emme gelmeseydın . Mahmut yere bakıp guluyordu. Hacelı'nın Asır'a takılmalarını hep boyle dmlerdı. Sonra ne olacak bılıvor musun' Geçen gun bızım teğmen soyledı. Ankara hokumatı Padışah gıbı olmıyacak. Yoo, geçtıBundan sonra bızım hokumatımız olacak Hele şu duşmanı koğahm. her kapı bıze açılacak gayrı Gor de bak Bu Asır ne yapmış, savaşa katılmış Yonana kurşun sıkmış Gel kardaşım Aşır, dıyecekler, şu çıftlık senın Aha şu da ıki çıft okuz Tohum ılaç bedava Vergı de yok. îstedığın gıbı ek bıç, kaldır Bu vatanı sen kurtardın. Hacı Nurı degıl. Bundan sonra soz semn. Yaa' . Hanıydı ovle olsa, dedı Aşır. Elbet olacak. Ankara hokumaü bıze çalışacak gajrı. Öjle değa mı Mamıt' Oyle Bu Aşır'a ne verırler dersın' Hepımıze ne verırlerse, ona da verırler. Hacı Nurı'nın çılthğı ısteyelım. Boluşelım aramızda. Kurtaralım da, ınşallah Kurtardık say. Bak Yonanı çaktık oldugu yere. Bır adım llerı atamıyor. Aşır Hacelı'nm anlattığı tavuğu duşünuyordu Aklı orada kalmıştı Yutkundu, O zaman her gun tavuk yerız gayri, dedı. Yalnız tavuk mu' Canım ne ısterse ye. Koyun etı j e, keçı etı ve, bal ye borek ye . Vay bobam vay! Yaa... Sen bıze değıl de Kadır ağaya uysaydın, halın nıce olurdu' Sıttıret Kadır agayı javu Kım uvar ona? Kan gıbı kojde duşmanı gozetlvor şımdı Oyle Bız de burada erkek gıbı dovuşuyoruz Hangısi ıvı' Elbet bızımki iyi. Hacelı başını salladı, Bır gun duşmanı koğar da o köye vanrsak Allah o günü bır gosterırse Ben yapacağımı bılıyorum. Ne yapacaksın' Hee laf mı soyletınm gavrı o dürzulere' (Kalkıp gosterdı) Su='Ln ulen durzuler! Bız kurtardık bu vatanı' Sız burada pıneLeıken bız orada çakmak çakıyorduk. Yuz kere olumun eş.gmden donduk Hâla mı Lonuşuyorsunuz. susun' Kaıs'sındakıne bağırıyor gıbıydı Aşır'ın gofsu kabardı Yaşa arkıdeş! Ben de ojle dıyeceğım \alla. Molla Mahmut yorgun vuzujle gulujordu. Uzaktan bır ses geldı, Hadı toplanıın' Gıdıyoruz' F'rladılar Herkes atma koştu Torbalan çıkarıp terkılere 1 bağladıla " Kolanlan sıktıroılar At bun! Benı koğuştur, maarş! (DEVAMI>AR) PERVANE SÜLEYMAN Pervâne, isteklerıni elde ederek ülkeye donunce, sultanın yanma uğramaga bıle gerek gormeden, doğru evının bulunduğu Tokat a varmış, kendı dırlık alanı olan Danışment ıh (Tokat ve yöresı), Nıksar ve Samsun'un ıktâ asken (tımarlı sıparusDnı toplayıp Sınop uzenne vurumuştur. Bır jıl suren zor bır kuşatmadan sonra • bıraz da başkalarının başa rılarmın üstune oturarak Sınop kalesını elıne geçirmış ve planla dığı gıbı, kentın ve çevresındekj ıl alanının özel mülk olarak ken dısıne \erıldığıni büdıren belgenın gonderılmesını Kılıç Arslan' dan re'sen talep etmıştır. Kılıç Arslan, ıster ıstemez bu olup bıttıye de bojun eğmek zorunda kal mıs ve Pervâne'nın ıstedığı temlık menşurunu onaylayarak yollamıştır. Ama, bunu yaparken, ar tık dıktatörun ortadan kaldırılma sı ıçın harekete geçmesı gerektığıne de ınanmış ve kendmce bazı planlar kurmaga gırışmıştır Başından ben gosterdığı hoşnutsuz lukla Beylerbeyı Hatir oğlu Şerefuddînı, Vezır Fahruddin Alı'yı ve ılhanın adamı Tâcuddîn Mu' tez'ı kendıne duşman etmış olan toy sultan, bunların her yerde ca susları bulunabıleceğını düsUnms yerek, nedımlerınm (soyleşı ve ışret arkadaşları) yanında zaman zaman ılerı gerı konusmuş, ata mulkünü onüne gelene dağıttıgı ıçın Pervâne den yakınmış, hatta onu Abaka Han a şıkğyet ©d»ce, ğını soylemıştı Butün bunlar, bır yıf*%ören Smop kuşatması sırasında Pervâne ye duzenlı bıçım de ulaştırılmıştı Sultan şımdı dıktatoru ortadan kaldırma plan ları yaparken de, düşmanlarınea sıkı bır gozetım altmda tutulduğunu, kendjsını bu konuda destekler gorunen, hatta teşvık eden kışılenn ajan oldugunu bılmıyordu. Bunun ıçin, kazdığı kuyuya kendısı düşmuştur Gerçekten, Pervâne, Kılıç Arslan'ın düzenını, bu ajanlann aracılığı ve Ve«r Fahruddın'ın uyarısı ıle boşa çıkardıktan sonra, hemen karşı sal dırıya geçmışür. Bır yıl once sul tan hakkında kuşkuya düşürmus oldugu Ilhana. şımdı. açıkça, onun ıhanet yolunda bulunduğu, atabeyı Keykâvus gıbı denız yonunden Sultan Bajbars ıle gızlıce anlaştığı yalanını yazmış \e oldurulmesı ıçın gereken ıznı almıştır Bundan sonrası bellı bır senaryonun sahnelenmesı olmuştur Peşm bır mahkumıyet kararı, hılelı bır çagırı, güdumlu bır yargılama, dayaklı ışkencelı, sor gular, zıhnıyet, zehırleyerek, bogarak, kan akıtmadan katletme ve doğal bır ölum gıbı gosterme Kı sacası, tıpık bır sıyaial cınayet.. Arkasından, Kılıç Arslan'ın yakm lannı ve yandaşlarını ıçeren, genış bır temızlık hareketı.. Uğursuz bir yaprak Keykavus'un uzaklaştırılmasından sonra gerek yonetıcıler arasında gerek Turkmenler kesımın de tanık olduğıvnuz tepkıler ve dıremş eylemlerı, Kılıç Arslan'ın oldurulmesınde gorülmemıstır. Bazı çagdaş ka\naklarda yapüı ve yıgıt bır genç olarak anlacılmasına karşın, olayların zayıf kışüıklı bır hukumdar olarak tanıtladığı Kılıç Arslan, arkasında en kuçuk bır kıpırdanma varatmadan anılara gomulmuştur. Bununla bırlıkte, Turkıye toplumu, ba hukumdarın ortadan kaldırılmasıvla. Nazgısında yenı b»r ugursuz yapragın açıldıgını çabucak farketrruştır Çunktı, bu vesıleyle, Anadolu'da alışılagelmıs yasal devlet duzenı butun butun askıva alınmıs. bunun yenne ıç \e dış somurunun en ıyı bıçımae \apilabilmesim saglayan kapalı \e olumsu bır zorbalık rejımı kurulmuştur Pervane boşalan tahta oldurdugu hukumdarın bebeklık çağındakı oğluru oturtmuş ve devletı sozde onun adma yonetmeğe baslamıştır Gerçekte, bu, onun adı konmamış kışısel saltanatı ol Doç. Dr. Nejat KAYMAZ Karikatürler: Turhan SELÇUK APAYDIN PEStN BıR MAHKUMıYET KARARI. GUOÜMlO BıR YARGILAMA. DAYAKLI, İJKENCELJ SORGULAR. NıHAYEI KAN AKITMADAM KATIETME VE DOĞAl BıR OLUM GıBı GOSIERML KISACASI PERVANE SULEYMAN'tH ÎERIıPLEOıGi TıPıK BıR SıYASAL CıHAYET Pervane Süleyman gölge saltanatın eylemli egemeni oluyor muştur Çunku, sozle belırlevemese bıle, davranışlarıyla onun htlkumdarlara ozgu ışler yapma çabasında bulunduğu açıkça gorulmuştur Selçuklu sultanını bır kukla. saltanatı bır sembol durumuna getırlrken, kışısel mulku Sınop'ta yaptırdığı ve onarttıftı yapıtların uıerıne, III. Keyhusrev'ı atlayarak, yalnız kendı adını koydurmuştur. Çevresınde royal bır ızlenım yaratabılmek ıçın, daha once Isfahanlı Vezır Semsüddîn'ın yaptıgı gıbı, dul bır ece ıle de çvlenmıştır II Keyhusrev'ın eskı eşı olan ve guzellıgıvle un yapmış bulunan Gurcu Hatun u (Gürcıstan Kralıçesı Rosudan m kızı Prenses Tamar) almak, onu gerçekten bazı komşu ulkelerde (ornegın prensesın yurdu Gürcıstan da) Selçuklu sul tanı sanılacak kadar bır une ve Anadolu'da vonetıcı çevre ıle yuksek sınıflar arasında ıstedığı saygınlıga kav uşturmustur Buna karşılık, gerçek hukumdar. kurulmuş olan duzene koşullu bıçımde buvutulup vetıştırılmek uzere, onun atadıgı becerıklı komyucuların ve egıtıcılerın ozenlı ( > gozetımme bırakılmıştır. • ' KUçuk sultana duşen tek ış, Per vânenın yazdırdığı buyrukların uzenne, özel olarak yapılmıs bır ağaç kalıp ıle, tıpkı bır oyun oynar gıbı tugra basmak olmuştur. • PERVANE TAHTA, ÖLDÜRDÜÖÜ HUKUMDARIN BEBEKLiK ÇAĞINDAKı OĞLUNU OTURTMUŞ VE DEVLETı ONUN ADINA YÖNETMEYE BAŞLAMIŞTIR. GERÇEKTE BU. ONUN ADI KONMAMIŞ, SALTANATI OLMUŞTUR. PERVANE'NıN BU STATÜYÜ BORÇLU OLDUGU MOĞOL EFENDıLERiNE KARŞI ıZLEDiĞi POLiTıKA TAHMıN EDıLEBıLECEĞi GıBİ ARTIK BAĞIMLILIKTAN DA ÖTE TAM BİR TESLiMıYETE DÖNÜŞMUŞTÜR.. SELÇUKLU ORDUSU DA MOĞOL MUHAFIZ TÜMENiNiN YANINDA KUÇÜK BıR YARDIMCI BıRLiK HAIiNE GETİRİLMİŞ VE YALNIZ ÎLHANLI DEVLETiNiN POLiTıK ÇIKARLARI YONÜNDE HıZMET EDECEK ŞEKLE SOKULMUŞTUR. • • oluşturan 1. Kevkubat devriyl karşılaştıranlar vardır. Utaitç tencı bır ortam Kımı doerudan aoiruyn trar1 dan gelmış Acem. kımi tran kü turünun ve dillnın egemen oldı ğu medreselerde ve Sunnl Düro* ratlar ıçinde yetışmış Bumlu 'O terim etnık köken ayırımı yaı maksızın Anadolu'nun yerlıs olan ya da sonradan :eiı ler j erleşenlerın çocuklan olaral burada doğup buyuyen ve bura OIL ı ısanlar ıçın kullanılır) jla vr tumu, ya sıvü yonetım a< r >s ıçınde evlemlı olarak • c almış ya da yuksek duzeydel vonetıcılerden bırının nızmeıır gırerek çevreye katümış buluna bu yazarlar, Kalemlerını >1og< Oıarak kışısel çıkarlarınm yonc tı^ı dogrultuda kullanacak.l"ıci Sonra, Moğol egemenlıgının p tıkçe g nerek sürduğu r t iwnda, Mogolların neden c'dug ya da onlann işbırlıkçilerın japtığı uygunsuz şeylerı r e*tt u.ek, kıyım, somüru ve haksı lıkları ona dokmek, hele ıl polıtıkada izlenen onursm ut mu açıkça > getırmefc r.k c lay bır iş depıldı Bun mla JI iiKte .oz konusu vazarların o »aman zaman, hukümet ı çekişmelcre değırerek, vör'tiı sel kusurlara ve ulkeyı a r i ^ır havava imada bulunmakts '' ndılerını alamadıkıan eonl'tı Her sey bır yana. bunlar. d polıtıka konusunda tumden »e sız Kalmakla bır bakıma tan olduklan olavları soz konusu e mekten hoşlanmadıklannı. hs ta utanç duvduklannı eosterm lerdır Gerek bır sure sonra ı kenın saklanamaz ıc ve dıs kaı şıklıklara sahne olmasına vol çan pelısmeler eerekse çevre l kelerde vasavan çagdaş vaban vazarların verdıjrı bılgıler zate verlı vazarların sakıntılı davr nışlarında eızlı olan anlamı v terınce açılclıSa savusturmakt dır Onlann vapniarında bırde bıre ortava çıkmış gıbı eorunı ıç ve dıs patlamalann eerçekt kendılei'nce sukun ve eöneı devn olarak nıtelenen bu on v lık ölümsu teror donemının vasal ekonomık sosval ve kuit re! bnkımlprının bır sonucu < du£iınu aenellıkle dı$ ıliskıl urennde durmakla oırlıkte a =ıra ıç sorunlars da ricSınen çajdas Memluk kavnakiann kronolojık dıızen ıcı^de verdı bıtolen ızleverek kolayca coı bılırız Bağımlı ulke, bağımlı ordu Selçuklu saltanatını egemenlık ışlevınden eylemli olarak yoksun bırakıp kendı vesayetı altına alan ve ıçende ıktıdann tartışmasız t«msılcısı durumuna gelen Pervâne'nın, bu statuyü borçlu oldugu Mogol efendılerıne karsı ızledığı polıtıka, tahmm edılebıleceğı gıbı, artık, bağımsızlıktan da ote, tam bır teshmıyete donuşmuştur Kılıç Arslan ın olaurulmesıne buyruk veren tlhan Abaka, bu olavdan sonra, zaten Anadolu'da egemenlığını daha belırgın ve etkın kılmayı amaçlayan yenı bazı U5 gulamalara gınş mıştır Her şevden once, buradakı muhafız bırhğının sayısını arttırmış ve basına daha bujuk bır komutan atanmıştır Son ra, bu komutanın yanına kendi kardeşı Acav'ı katmıştır Boylece, Turkıve halkının doğrudan doğruva Cengız soyundan bır prense karşı gostereceğı tepkıyı gor mek ve bu ulkede Selçuklulardan başkasının egemenlıgının kabul edılemıyecegı ımajını sılmejı denemek ıstemıştır Daha sonra, Selçuklu devletımn vergı sıstemi nı değıştırerek, ulke gelınnın dog rudan doğruya kendı atadığı go revlılerden oluşan ekıbın kontro lu altmda bulundunılması ve IIhanlı hazınesine daha bol ve dü zenlı bıçımde aktarılması ıçın, vergı çeşıtlennı o gune değın bıhnenlenn dışında bır takım adlar la gosteren jepvenı bır sıstem kurdurmuştur Nıhayet, o sıralarda az çok bır varlık olan Selçuklu ordusunun, gerek ulke ıçın de guvenlıgı sağlama, gerekse dışarıva karsı savaşma konusunda. Mofol muhafız tumenınm yanında kuçuk bır yardımcı bır lık durumunda kalacak ve yalnız Ilhanlı devletımn polıtık çıkarlan yonünde hızmet gormege zorun lu olacak bıçımde azaltılmasını \e etkısız hale getırılmesını sagla mıştır Kılıç Arslan'ın olumuyle baslavan (1266) bu kapalı baskı yoneumı gıttıkçe yoğunlaşan kalın bır sıs bulutu gıbı, on yıl boyunca Turkıye uzerıne çokmuş ve Ulkede olup blten seylertn gerçek durumuyla görünmesınl engellemıştır. Anlattıgımız devrln ıçınde yaşayan ve doğal olarak bu donemin olaylannın da en vakın gorgu tanığı olan verll yazarlar sankı binbırlerlyle sözleşmışcesme avnntıya Rirmekten kaçınır ve asagı yukarı blnbınne benzeyen genel nıtelıkll bılgıler venrler Bunlara bakılırsa, bu donem, ulkede kurtla kuzunun bırlıkte dolasıp avnı kavnaktan su ıçtıgı. mahkemelerın davası görulecek davacı bulamadıgı, Rumlular (Anadolu nalkı) ıle Moğollann bal ve kaymak gıbı bıribırıne fcanştığı bir güven sılkun, barış ve gönenç devndlr ve bunları saglayan da, dâhlce polıtıkasıyla «Mogollan parmağındakı bır yuzuk gıbı çevıren ve yennde onlemlenvıe •Turkmen topluluklanna boyun eğdırıp kotülüklerıne son veren. Pervâne Sulevman'dır. Hatta DU \azarlar ıçınde, ajnı nedenler dolayısıyla bu donemi Anadolu Selçuklularının en buyuk hükümdan savılan ve saltanat vılları gerçekten devletın her alanda gelişmesının doruk noktasını Y AR I N : SELÇUKLU SOYGUNU OARTH DiSi BOND