Katalog

PÖRT CUMHUSİYET 3 0 KASiM 1 9 7 6 OMCE $MXİ<. P0STUMU2 AT'l TAKPİM EWY0Rw2... K^BAÇÜYÛP. VE MAHMUZUMfc. AMA TlPfl Bif^HAYVAHl fo'Bu. fe VÎZY0NUMM2UM P Ü l ML V İUt T t /L^/A Stalingrad "Son Kurşuna Kadar,, 7 a za n : HEINZ SCHRÖTER 57 Ç e » I r e n î1 N. DİZDAROĞLU // /, SADUN TANJU MACARlSTAN NOTLARI GUn bltmek uzereydi. Osmanlının BĞRt kalesının soka&lannda, beyaz ve genış kalçaü Macar atlannın çektigi arabalara kurulmuş sehir dışındaki otlalclara dogru gidıyorduk. Bir örnek giyimli surücüler arabalar iraaın da bir at bası açıkuk bırakarak, nal va tekerlek seslerinin vUzler ce yıUık musildai Ue bizi bir masal dünyaaına gotürüyorlardı. Tarihl bir kemeri geçtik. Atlar göründü. Yemye?U bir aırtta birbırıne sokuhnuş kar beyazı v» gümüş kın guzelim atlar. Abbas Sayar'ın yıllnya bırakılmış atlan gibi hüzün veriyorlardı uçsuı bucaksız yeşilin İçinde UrkeK ba kışlanyla. Çingene seyis h&vada şaklatıverdi uzun sınm kamçısını ve bir «dehoooyr!> kopardı doru atınm üzerine yatıp. Atlar parladılar ve tepeye dogru kopup gittiler. Akşamın o saatuıde tarıfsız güzeldi bu koşu. Çingene seyis daha önce tuttu sırün üst yanını ve sürüyü çevirip bu kez üstümüze dogru sürdü. Arabaların üzerinde ayağa Kalkmış bize dogru yar aşağı kopup gelen bu guzelim ak aüann nal seslerini ve nefeslerini dinliyorduk sessizlikte. Devlet harasının yetkilileri bizim için düzenlemişlerdi bu at gösterisini. Macar »tı Macar ovasmda, asırlarca özlemi çekilmiş özeurluğfin simgesi gibi yelelerinl nçurnyordu. «Don» ordular gnibuna gelen haberlere gflre: «Ordu kuzeyla batı ve güneyde Ruslann hedef doğrultusu Karpowka ile Pitomnik olan agır yarma hareketlerini bildirmektedir. 44. piyade tümeni ağır kayıplar vermiştir. 29. motorize tümen Ise ancak bazı bölümleriyle savaşacak durumdadır. Meydana gelen boşluklan kapatmak içln hlçbir olanak kalmamıştır. Dimitrijewko'dan başka Zybenko ile Rachotin de düşmanın eline geçmiştir». Evet, Rachotin ile Zybenko, 279. piyade tümeninin et konsere fabrikası dolaylannda yaptıgı amansız savaşlardan sonra Ruslara bırakıl mış, Zybenko ile Krawzow da kaybedilmisti. Ruslann güneyden gelen tank vuruşunun Karpovka'yı hedet tuttuğu anlaşüıyordu 197'nd piyade tümeni, Wonoporowa"nın Iki taraundan haarlanan bir nat üzerine gen ahndı. Bu hareket sonun başlangıca olmus, gece yapılan gert çetalmede at ve akaryakıtın bulunmaması nedenıyle topçu alayının iki topçu hariç gerl kalan ağır süâhlannın büytik bir bolumü kaybedilmişti. Yönetecek hiçbir birliği kalmayan topçu alay komutanı, yalnız kar deryasuıdan geçen bir çızgıden ibaret olan asü savaş hattına arka çantası ve karabinerı üe tek savaşçı olarak gelmişti. Tümen, daha doğrusu kalmtısı, bu mevzilerde daha uzun süre tutunacak olursa yapacagı tek şey küçük bir defıtard savaşından ibaret olacaktı. Rus ilerlemesinin sonucu karşısında kendi birliklerinin korunması için bundan daha iyi yapüacak bir hareket olaznazdı. Bu takdirde nonnal güç ve donatımda bulunan orta dereceli her Alman piyade tümeni 20 ocaktan bu yana yirmidört saat içinde Volga'ya kadar vurup geçmek olanagına kavuşacaktı. 297'nci piyade tümeni bu mevzilerde kısa sürede yok edümişti. Henüz taarruza ugramamış bulunan ve yalnız tümen olarak adlan kalmış olan dogu cephesındeki alarm birlikleriyle kaletaburlan ve takvıyelerin buraya getirilmesıne de olanak yoktu. 3'üncü motorize tümen guneybatıda «Marinowka» burnu denilen yerde karargâhını kurmuş, onanlmış binalarda ve sıcak bir yerde oturuyordu. Tümen aldıgı emir üzerine burasım boşaltma hazırlıklanna başladıgı 10 ocak gunü büyük tearruz onlan da bulmuş, güneyle kuzeyden gelen Rus tanklan 3'üncü motorize tümeni yanp geçmısti. TUmenin henüz hareket halinde bulunan birlikleri Karpotrka kuzeyi üo Pitomnik doğrultusunda çekılirken, Gumark güneti ile Zaritza'nın kuzey ve Stalingrad'm batı kenanndakl Tollenwey dere yataklanna düşerek tutsak edildiler. 29*uncu tümen bölgeslnde bir tümen şeridi genişliğinde açılan deliği kapatmak olanaksızdı. YUzotuz yedi düşman tankının canına okuduktan sonra direnme gücünün sonuna gelmiş olan tümen artıklan da Karpowka ile Dubinskj doğrultusunda kaçmaya başladüar. 376'ncı piyade tümeninin durumu da çok karanlık görünüyordu. Kasım ayında bazı bölümleriyle Don üzerinden kendisini kurtarabilmi? olan bu tümen, şimdl Ruslann tank kuvvetleri taratından Karpowka'nın iki tarafından sıkıştınlarak dogu yönunde geri atıldı. Taarruzun ağırlık noktası 76"ncı tümenin sol kanadındaki keşit grubunun karşısına denk geliyordu. Tümen daha ilk günlerde bu taarruzu püskürtemeyecek olursa asıl mevzilerde tutunmasına da olanak kalmayacaktı. Rossoschka doğusundaki mevzilere giren tümen, Rus kuvvetlerinin kendi hatlan gerisine girmelerini önleyememişti. Ne hayvanı, ne de motorlu aracı bulunmayan tümen, düşmanın yalnız piyade taarruzlannı durdurabiliyorsa da tanklanna karşı bir makınell tüfek ya da ağır süâhtan söz edilemezdi. Bu nedenle tümen 20 ocaktan bu yana iki aşamada Stalingrad batısındaki istasyon yokuşuna, ordan Stalingradsky üzerinden Tatar seddine kadar çekilmek zorunda kalmıstı. Bundan sonra savaşın son gününe kadar sadece bir adım atabilmiş, bu adım da son ana kadar birçok kahramanın canına mal olmuştu. 11 ocak gecesi orduya, ordular gaşkomutanlığından şu telsiz bildirisı gönderildi: «Zybenko Karpowka Rossoschka mevzii herşeye rağmen tutulacaktır. Pitomnik'm Ruslann elıne geçmesi bütün gücünüzle önlenmelidir. Koşullar ne olursa olsun Zybenko tekrar ele geçirilecektır. Ordu aldıgı karşı önlemleri bildirecek, ordular Başkomutanlığının ızni alınmadan, Zybenko'nundüşmana bırakılması gıbi bir durum meydana getirilemeyecektir.» Geceleyin gelen bu telsiz emrinin anlamına, yalnız başkomutan degil, kurmaybaşkanı da sinirli bir şekilde başlanm sallamaktan kendılerini alamamışlardı. 6'ncı ordunun yaşam saati hızlı ve düzenli bir şekilde işliyordu. Bazı vuruşlan duracakmıfş gibı görünüyor, sonra mekanizmasında yem atılımlar meydana geliyordu. Kan, özel bir yağlama aracı değildi, bu nedenle çarklannm inleyerek dönmesi kaçınılmazdı. 10 ocak akşamı altın ışıklar saçan koca bir ay, uçsuz bucaksız ölüler tarlası üzerine doğmuştu. «AYÇtÇEĞt» VE «ASLAN» PAROLASI 12 ocak gunü iki tasannın birden doğum günü olmuştu. Kuzeyde Sovyet taarruzları gücünü arttınyor, batı ile güneyde de Rus tanklan ilerlıyordu. Bu durum bir durdurma hareketıni gerektırıyordu. Kurmaybaşkanı bu duruma ilişkin duşündüklerini başkomutana açtı, o da buna katılarak onayladıgından, harekât grubu hazarladığı iki tasannın incelemelerini bi. tirerek birısine «Ayçiçeği», ötekıne «Aslan» adım verdi. Acaba şimdı bu parolaların anlamlan ne idi. onu görelim: Ayçiçeği parolası kurulacak olan yenı bir cephenın örtülü adı idi. Bu cephe, 137 tepesının onbeş kılometre batısından başlayarak, güneye doğru Gonschara üzerinden Pitomnik hava alanının dört kılometre doğusundan geçerek Bassorgıno yoluna ulaşacak, sonra da eskı Woroponowo Helschanka asıl çarpışma hattını izleyevek yaklasık olarak Volga adası tepelerinde dogu savunma hattına öağlanacaktı. Bu tasan akşam saatlerinde, parolanm uygulanmasınde emredilen cephenın ışgal edilmesı kaydıyla ilgili kolorduya gönderildi. Ancak kolordu bu tasannın uygulanmasına karşı çıkmış, nedenlenni de şöyle belırtmişti: 1 Pitomnik olmadan ordu"»s yazgısı yenilgiden kurtarılamaz. . 2 Tümenler bulunduklan yerlerden bu uzun mesaleyı istenilen zamanda kat edemezler (şu sıralarda Ruslann tank uçlan tanklanyla birlikte Dubinınskı ue Karpowka önlennde bulunmaktadır). 3 Önerılen hat hiçbir sureüe doğal bır karşıkoyma olanağına sahıp değildir. Zamanın darlıgı ve gerekli gerecın bulunmaması nedeniyle bunker ve tahkimat yapımına da olanak yoktur. 4 Direnme hattının işgali için öngörülen tünıerüer; a) Buraya yetişecek durumda olmadıklan gibi, b) Bu ışı başaracak güçte de değıldirler. Ayçiçeği tasansı reddedılmiş olmasaydı bıle, yine de uygulanamayacaktı. Ayçiçeği tasansını ordular başkomutanbgı kabul etmış, fakat her ne pahasına olursa olsun Rogatschew Zybenko hattının tutulmasını şart koşmuştu. Olası bir (V) tasarısı da başka bir direnme hattını öngörüyordu. Bu da cephe yı 137 noktası üzerinden Baburkin Nishai Alexijewki ile Karpowka vadisı boyunca Zybenko'ya ulaştınyordu. Bu tasarı da Rus taarruzu başladıktan sonra başkomutanlığın önensı üzenne yeşıl masa üzerinde hazırlanmıştı. Buna üişldn emır telsizle 6'ncı orduya verildıgi zaman, ne Rogatschew, ne 137 noktası ve ne de Karpowka 6'ncı ordunun artık elinde değüdi. (DEVAM1 VAR) Kar beyazı ve gumuş kırı guzelim atlar... genç ve yaşlı kuşaklann betteıdsinı kazanıyordu. Insanı duyfiısuyla, zevldyle, düşünceslyle deeiştirmek ne kadar zor dlyo geçlriyordunuz aklınızdan. Istanbul'da Tass Ajansının bir Bnıhabirıyle yaptığun tartışmayı «nımsadırn birden. Rus meslekdaşım bana çocugunun peri masallanndan çok hoşlandığını söy lemışti ve ben de, peri masallarıyla çocuklanmızın önceki kuşaklardan pek farklı egitllemiyeceklerini belirtmiştim. O"nun için böyle bir sorun yoktu. Masal, perıli padişahlı sarayh prens H dokusuyla çocuk ruhunda sadece bir güzellik oluştururdu ve bu yeterdi. Bense, gerçek dışı hayallerle doldurulmuş kafalann güzFİl iyiyl ve faydalıyı ayırmakta güçlük çekebileceçlni düşunUrUm deıruştim. Pylvia bateslnden sonra da Andrew bana «bir manal frte bn. balesi ve tnö'' zifi ile îüzel geüyor insana, başka bir yoruma da meydan vermiyor» dedı. Bır aksam önce Moulin Rouge müzıkholundckl çingene dansını hatırlatınca da haüf sinirlendi. Gdsteri Macar folklöründen esinlenmiş olmauy «OZANIN GÖREVİ KiJiSR ACILARI VE DEGiLDiR» SEVİNÇLERİ ÇALIP SÖYLEMEK DERDi MACAR OZANI SANDOR PETÖFİ VE ŞÖYLE SESLENiRDI TÖM OZANLARA. «BIRAKIN HOPPACA TEUERi ZIMBIRDATMAYI, SORUMLULUGUNUZU BİLİN. MACAR A n , MACAR OVASIHDA; ASIRURCA 0ZLEM1 ÇEKİLMİJ OZGURLÜGUH SJMGESi GiBL ONALTINCI YtJZYllDA. YASINDA, FERRARA RÖNESANS ITAIDÜKÜNÜ EGLENDIR MEK İÇIN YAZILMIJ BiR AS.K HiKAYESi. DÖRT ASIR SONRA, SOSYALiST BiR OLKEDE GENÇ VE YA5.LI KUJAKLARIN BEGENiSiNi KA2ANIY0RDU. OZAN PETÖFİ Birden PetdH'yi *w^^>ılim Ge çen yuzyılda Macar ruhunu ve bilincini fırtına gıbı estırip Uenız gibi kabartan o büyük ozan'ı andım. Sandor Petöfi şu ak yeielı atlardan bırini bulabılseydi Segesvar savaş alanında, 26'ncı yaşında vurulup toprağa düşmezdi 1849 temmuzunda. «Halklan Kenan filkesine Götürsünler diye bu çağda, Ateş sfitunluğu görevlni Tann yflkledl ozanlara.» Ozanın görevi Idşisel acılan ve sevinçleri çalıp söylemek değildir derdı Petöfi ve seslenırdi tüın ozanlara: •Bırakın hoppaca teüeri zunbırdatmayı ve sorumlulu^unu IU bilin.» Macar duygusunu ve dusüncesini o canun Macar lşlemeleri gibi çiçek çiçek, renk renk dokumasını başarmıştır bu geng aydın. Osmanlı çekildikten sonra Habsburglann ve Çar'ın atlanyla çiğnenmiş bir vatanda özgur yiğit bir ses, ses de degil, bir savaşçı, bir er, bir baştı. Atlar bana o kasun nlrşamınıp duyarlığı arttıran deminde, özgörlüğün insanlar İçin daha kim bilir ne kadar ozun sürecek özlemlerinl duyunnnştu. dı. Güzel toz, kendisini aeven iki delikanlıya da yüz veriyor, onlann kıskançlıklannı körüklüyor, üdsi bırbinnı vurup öldürtince de paralı bir hovardanın kollarına atümaktan çekinmiyordu. İLÂHİ KOMEDYA Galiba biz kraldan fazla kralcı oluyorduk. Genç dansçüann başanyla oynadüdan bu gerilim11 ve müzikli gösteride kadının vefasızlıgı ve paraya duşkunlUğU gözler önüne seriliyordu lşte ve Andrew buna biç aldırmryordu. O, böyîe bir sösterida suufsal bir içerik fılân aramıyordu. DUzeni kurmuşlar ve rahatlamışlardı. Hiç bir kompleksleri kalmamıştı. Biz de kalkmış öküz altında buzagı anyorduk. Geçen yıl ünlü bır Polonyalı tiyatro v sinema adamı (Szajna)mn Gazeteciler Cemiyeti konferans salonunda konuşurken uğradıgı hücum llglnçti. Dante'nln tl&hi Komedyasından yaptıgı uygulamaların «îmtni gosterirken bizim gençlerimis bağınyorlardı: Ne biçim proleter «anatçısmız slz mösyö Szajna? Böylesine ko yu bir mistikle proleter sanat yapüır mı? Üstelik seyircilerinız de ne kadar burjuva görünümlü! Doğrusu bu Macarlar da ne biçim sosyalisttiler, şaşırtıyorlardı insanı. Temsil bittıkten sonra bir süre holde ağırdan alıp etrafımda akıp giden kalabahğı serrettim. Mutluydular. Sylvia'nın yüz yü önce Paris't» İlk temsılınden çünyor gibiydiler. Y A RI M: MACARİSTANDA NOFUS YILLARDIR DOMMU} BİR AJK MASALI Gece Erkel Tlyatrosunda Sylvia balesini seyrettik. Bütün yerler doluydu. Gençli ıhtiyarlı bir kalabalık koskoca tiyatroda eskl bir çoban masaünın büyusüne kapümış, Leo Delibes'in lirik ve romantik müzigi üe sarhoş olmuştu. On altıncı yuzyüda Rönesans Italya'sında Ferrara Dükü Alfonso'yu eğlendirmek için yazümış bir aşk hikâyesi, dort asu* sonra, sosyaüst bir ülkede BUDAPESJE'DE DOGU İSTASYONU BULMACA 789 sında, kromozomlar belirdigi v& kit ortaya çücan ve çekifdeğin her iki kutbunda bulunan cisımcik 2 Bır goz rengi Tersi Uzakdoguda ikiye ayrü mış bir ülke 3 Suda yumu» tanuı hafit pişirilnuş durumu 4 Kısa zaman Tersı Dir emir Sonuna sessiz bir harf getirilirse bir emir olur 5 Ter si su (eski dil) Çabuk davranan ve düşünmeden ortaya atüan 6 Duygulan ve duşunce leri veya yaşayış ve davranışı ince olan kimse Yapma, etme (eskı dü) 7 Halen anlamında bir söz Tersi lake üe sıvanıp, cilalanmış 8 Radon'un simgesi Bir bestekânmızın adı 9 Tersi bir vergi türii Tersi sabahın gun doğmadan önceki alaca karanlık vakü. DÜNKÜ BÜLMACANIN ÇÖZÜMÜ: SOLDAN SAGA 1 Enflüanza 2 rA tsmail 3 eroT Argo 4 Na to Rtn 5 Esma Es 6 It Futacı 7 Zaten Zil 8 Siroz La 9 ' s k küaM. YUKARIDAN AŞAGIYA 1 Erendiz 2 Nara Tas a 3 O t e Tik4 Ijtosfer 5 Os munoK 6 amaraT zl 7 narl Az 8 idgnecUA 9 Alo Süam, TiFFANY SOLDAN SAGA: 1 Osmanlı imparatorlannda «Asker ve Savaş fşleri Bakanı» anlamında kullanüırdı 2 Düzlük, açıklık Deva 3 Tersı gemilerde havalandırmayı sağlayan aygıt Kalın şayak kumaş 4 Bir Avrupa ülkesinin adı 5 Tersi Sovyetler BirUğinde bir nehir Tersi Helyum'un sımgesi 6 Bir şeyin yerini gös terir söz Türk müziginde du rak işareti 7 Basketbolcta bır defans taktiği Tersi p&ra, a K çe 8 Eskiden kulla.ıuan oir süâh Bir talih oyunu 9 Yapma, kehribar veya sedef. YUKARIDAN AŞAGlYA: 1 Hücre bölünümü sıra DiŞi BOND