Katalog

PORTEKİZ'DE SİYASAL HAVA GERGİNLİĞİNİKORUYOR Siyasal havanın yumuşatılmasına ilişkin çabalardan bugüne dek olumlu bir sonuç alınamadı; ılımlı ve radikal subaylar arasında iplerin tümüyle kopması olasılığı var I Başbakan Gonçalves kapitalizme hizmet eden kişi ve kuruluşların «ergeç hizaya sokulacağını söyledi Antunes, Portekiz'e yardım için AET yetkilileriyle yapacağı görüşmeyi iptal etti Ilımlı ve radikal subaylar arasında mücadelenin yoğunlaştığı bildiriliyor Komünist lider CliNHAL Gidiş varır? nereye LtZBON Portekiz'de genellikle Sosyalist Partinin görüşlerinl vansıtan aRepublica» gazetesinin, matbaada görevli komünist eğilimli işçilere devredilmesiyle başlayan son siyasal bunalım giderek artmaktadır. Ülkedeki gergin siyasal havanın yumuşatıimasma ilişkin çabalardan şimdiye değin olumlu bir sonuç alınamamıştır. Gözlemciler Portekizdeki gerginliğin her an patlamaya hazır bir nitelik kazanmakta olduğu görüşünde birieşmektedirier. Pu arada yeni hükümeti kurma çalışmalarını sürdüren Portekiz Başbakam Vasco Gonçalves. basına yaptığı bir açıklamada. kapiralizmin Portekiz için bir numarah halk düşmanı olduğunu söylemiş ve kapitalizme hizrmt eden büriin kuruluşlarla kişilerin •er geç hizaya sokulacağını» belirtmiştir. Başbakan. kuracağı yeni hükümetin daha şimdiden işçi sendikalannın tam desteğine sahip oldugunu belirttikten sonra, yönetimin halk komitelerine devredilmesine ilişkin planda ısrar edileceğini, Devrim Konseyi'nin bu amacmda bir sapma düşünülemeyeceğini açık larr.ıştır. Ülkedeki bunalımın giderilmesine ilişkin çabalara Cumhurbaşkanı Costa Gomes de kahlmış ve Sosyalist Partinin yeni kurulacak hükümete katılıp katılmama konusundaki görüşlerini almıştır. Sosyalist Parti yetkilileri ise Başbakan Vasvo Gonçalves'in kuracafı bir hükümette görev almalarının olanaksızlığım belirtmişler ve Gonçalves'in Başbakanlıktan çekilmesi halinde, yeni kurulacak bir hükümerte görev alabileceklerini söylemişlerdir. Öte yandan Yüksek Devrim Konseyi tarafından duğıtılan dördün cü geçici hükümetin Dışişleri Bakanı Melo Antunes, Portekiz'e maddi yardım konusunda Avrupa Ekonomik Topluluğu yetkilileri ile bu hafta içinde yapması gereken görüşmeyi iptal etmiştir. Melo Antunes. AET Bakanlar Konseyi'ne gönderdiği bir mektup ta. ülkedeki son gelişmeler karşısında, önceden kararlaştırılan bu görüşmerün gereksiz ve zamansu oldugunu belirfrhiştir. Sosyalist Uder SOARES Farlamenler rejııum kin kuşkulan var. İUş Siyasal gelişmeler, geçen yıl 9 temmuzda Başbakan Carlos'un istifasıyla hızlanmıştı PORTEKİZ'DE SİLÂHLI KUlrVrETLER HAREKETtNÎN, 2: NÎSAN 1974T5E, ÜLKEDEKÎ 48 YTLLIK FAŞİSl REJtMİ SO NA ERDÎREN DEVRİMÎN ARDINDAN MEYDANA GELEN ÖNEMLİ SİYASAL GELİŞMELER TARİHLERİYLE ŞÖYLE DÎR: Derleven: Meral TAMER lider ve geniş tabanh bir muhafazakâr iktidara dayanan Devlet Baskanı olmayı amaçlamıştır. General Spinola'mn bu otoriter ve bencil davranışlan. Silâhlı Kuvvetler Hareketi içindeki genç subayların büyük bir bölümünün Komünist Partiye yaklaşmalarma neden olmuştıır. General Carvalho'nun Askeri Ğüvenlik örgütü COPCON'u kurarak, bu örgüte giderek siyasal bir nitelik kazandırması da bu döneme rastlamaktadır. General Carvalho böylelikle Silâhlı Kuvvetler içindeki en soldaki subayların liderüğini de üstlenmiş olmaktadır. nın «sessiz çoğunluğu»nun gösterileriyle başlayan bu olaylar dizisi sonunda, Lizbon hükümetındekı asker bakanların sayısı önemli oranda artmıştır Bu dönem Komünist Partinin \e onun lideri Alvaro Cunhal'in yıldızlarının parladığı devre olarak tanımlanabiür. Ülkedeki sendikal hareketin komünistlenn denetimine girmesl, Başbakan Gonçalves'in Alvaro Cunhal'den resmen yardım ıstemesi ve Sosyalist Parti ile Komünist Parti arasında belirgin uzlasmazlıklann başlaması, bu dönemin en belli başlı olavlan olarak nitelenebilir. Bu arada mart ayındaki bir karşı darbe girişimi de Portekiz askeri yöneticüeri tarafından «ulkenin henüz demokrasiye hazır olmadıgı» biçiminde yorumlanmış ve askeri yöneticilerin bir süre daha yönetimde kalmalarını öngören tedbirler almmıştır. 9 temmuz 1974 Portekiz'in ilk geçici hükümetinde Başbakanhk görevinde bulunan merkez sağ partiden Palma Carlos ve ılımlı eörüşlenvle tanınan dört bakan istifa ederek hükümetten ayrıldılar. îstıfa eden Bakanlar ve Başbakan. koa lisyonda bulunan Sosvalist ve Komünist Parti'nin ekonoml p o litikasıyla ve seçim programıyla uzlasmazlık içindevdiler. Aynca bu bakanlar, o eünlerde Portekiz Devlet Başkan] olan G«neral Spinola'mn önerisi olan ve Afrika'daki sömürgelere bagımsızlı*ın çeşitH aşamalarda tamnmasını öngören bir halk «ylama»ınm vapılmasında direnmekteydiler Silâhlı Kuvvetler Hareketi Için deki nadikal subsvlsr Palma Car los'un tstifasıyla Bosalan Basbakanlıga. Komünıst Parti've yakın lı&ıvla bilinen Albav Vasco Gonçalvesi getirdiler Binbaşı Otelo Saravia dp Carvalho ise »eni kumlan Portekiz Askeri Güvenlik Kuvvetleri COPCON'un başına eetirildi. ÜÇÜNCÜ AŞAMA Gerek hükümet içinde, gerekse Yüksek Devrim Konseyi ve Silâhlı Kuvvetler Hareketinin her düzeyinde başlayan ve giderek artan kaynaşma. ülkedeki önemli üçüncü siyasal aşamayı başlatmış ve «îiderek doruk noktasına ulaştırmıştır. Sosyalist Parti ve Halkçı Demokratlar tJa hükümetten ayrılarak, ülkedeki siyasal bunalımın yoğunlaşmasını körüklemişlerdir. Bu arada Komünist Parti tarafından yapılan açıklamalarda, Silâhlı Kuvvetler Hareketinin desteklendigi bildinlmiştir. İKİNCİ AŞAMA Ülkedeki politik gelişmelerde ikinci aşama ise. 28 eylül günü General Spinola'mn görevinden uzaklaşmasıyla başlamıstır. Spinola MFA, kuruluşunda, Mozambik Kurtuluş Örgütü Frelimo'yıı örnek olarak almıştı Frankfurter Allgemeine gazetesi. Portekiz Silâhlı Kuvvetler Hareketi MFA'nuı örgütsel yapısmı, kuruluşu ve gelişmesini şöyle anlatıyor: «Çogunluğu genç stıbaylardan oluşan Silâhlı Kuvvetler Hareketi (MFA^ ilk kurulduğunda. mes lekî bir örgüt nlteliğindeydi ve subayların çıkarlannı konımayı amaçhyordu. MFA düzenli aralıklarla hükümete «aporlar veTir ve subayların maaslarının arttmlması isteminde bulunurdu. Silâhlı Kuvvetler Hareketi'nin politik bir güç durumuna gelmesi 1973 yılına rastlar. O günlerde iktidarda bulunan Caetano başkanlığındaki Lizbon hükümeti. sö mürge savaşlarmda görev alanların katılacağı bir Kongre'nin toplanması için çağrıda bulunmuştu. Lizbon hükümeti sömürge savaşlarındaki «başan»lanndan ve zaferden söz ederken, Afrika'dan gelen subaylara yakın çevreler. sömürge savaşının kazanılmasının olanaksızlıgım belirtiyorlardı.. O günlerde aralarında yüksek rütbeli subayların bulunduğu 200 kişilik Silâhlı Kuvvetler Hareketi'nin üye sayısı, toplantımn hemen ardından bir kaç hafta içinde 1000 kişiye ulaştı. MFA ilk kez 1973 aralığında Caetano'ya kaTş: bir darbe düzenlemek üzere karar aldığında, artık güçlü bir yeraltı örgütü durumundaydı. Örgütün yasalan saptanırken. Mozambik Kurtuluş Örgütü Frelimo ömek olarak alınmıştı. Mozambik'e savaşmak ü/ere giden ancak orada bulunduklan sürece FreMmo örgütünün çalışmalannı beğeniyle izieyen Portekiz siıbayları. ülkelerine döndüklerinde Siîâhlı Kuvvetler Hareketi'ne katıldılar ve siyasal nitelik kazanan örgütün yasalarını Frelimo örneğine göre saptadılar. Silâhlı Kuvvetler Hareketi, faaliyetlerini gizli olarak surdürdü ğü yülarda. Mozambik'teki siyah panizanlann yeraltı örgütü gibi bağımsız hücrelerden oluşmaktaydı. Örgütte görev alan her subay. kendisine vakın gördüğü dört arkadaşının örgütte görev almasmı sağlamak üzere çalış Eylül'ün ilk günleri Portekiz ordusunun tutucu subaylardan temizlenmesi eylemlerinin ilkinde, Deniz Kuvvetleri'nde görevli subaylardan yüzde 4O'ı görevlennden ıızaklaştınldılar. Kara. Denız ve Hava Kuvvetleri'n den daha sonraki aylarda da çpk sayida sııbay uzaklaştırılda. SONUÇ ALINAMIYOR Yüksek DevTim Konseyinin dördüncü geçici hükümetin dağüdığını açıklamasından sonra, Başbakan Vasco Gonçalves'in yeni bir hükümet kurmak amacıyla yaptığı temaslardan da bir sonuç alınamamıştır. Gonçalves bu temasîanru surdurürken yaptığı açıklamada, kuracağı beşinci geçici hükümete partilerden de bakan alrnayı düşündüğünü, ancak bu Bakanların partiyi temsil ederek değil de, kişisel sıfatla hükümette görev alabileceklerini belirtmişti. Bu arada bazı çevreler tarafından yeni hükümetin tümüyle askerlerden oluşacağma ilişkin ortaya atılan haberler de Başbakan Gonçalves tarafından yalanlanmış ve yeni hükümet konusunda partilerle bir uzlasmaya varılamadığı takdirde, askerlerin yanı sıra hiç bir partiye bağlı olmayan teknisyen ve uzmanların hükümete •lınabilecegi açıklanmıştı. • FAALİYETLERİNİ GiZIİ OLA RAK SÜRDÜRDÜĞÜ YILLAR DÂ, BAĞIMSIZ HÜCRELERDEN OLUŞUYORDU: HER SUBAY, DORT ARKADAŞININ ÖRGÜTTE GÖREV ALMAS1NI SAĞLAMAK ZORUNDAYDI • MFA 1973 ARALIĞINDA CAE TANO'YA KARŞI BİR DARBE DÜZENLEMEK ÜZERE KARAR ALDIĞINDA. ARTIK GÜÇLÜ YERALTI ÖRGÜTÜ DURUMUNDAYDI; ÜYE SA SIYI 1000'E ULAŞMIŞTI 18 eylül 1974 ÜlkedeM faşist güçlerle ilişö içinde oldugu ön« sürülen Portekiz Ülusal Partisi kapatıldı. Daha sonra ülkedeki gericl güçlerle ilişkileri saptandığı bildirilen Uç tutucu parti daha kapatıldı. (tlericüer. Liberaller ve Hristiyan Demokratlar) Brtylelikle nisan seçimlerinde merkez sagı temsil eden tefc parti olarak Mertezci Demokratlar kalmış oldu. 28 eylül 1974 Devlet Başkanı Spinola. Silâhlı Kuvvetler içindeki radikal subaylan tasfiye etmek amacıyla büyük bir gösterl düzenledi. «Ses siz çoğunluk» diye adlandınlan göstericiler, Komünistlenn ve diğer ilerici gliçleri protesto ettiler. Komünistler de karşı gösterilerde bulundular. Başkan Spinola ve yakın çalışma arkadaşlan bu arada Silâhlı Kuvvetler Hareketi İçindeki radikal subaylann tutuklanmalan amacıyla girişimlerde bulundular. Ancak bu girişim başansızlıkla sonuçlandı. General Spinola görevinden aynldı. Yerine General Costa Gome« eetirildi. 20 ocak 1975 Komünistlerin ülkedeki İşçi hareketini kontrol etmelerini sağlayan yent sendikalar yasasının, Silâhlı Kuvvetler Hareketi tarafından onaylanarak yürürlüge gir mesi, geçici hükümette bulunan komünist olmayan iki partinin (Sosvalist Parti ve Halkçı Demokratlar) sert tepkisine neden oldu. SİLÂHLI KUVVETLER HAREKETİ I973'DE POLİTİK NİTELİK KAZANDI GENERAL SPINOLA MFA'mn seçtiği ilk devlet başkanı malar yapıyordu. örgüte yeni kazamlan subaylar da aynı yöntemle. örgüte üye yapabilecekleri dört kişiyi seçiyorlar ve bu konuda 'alışmalara başlıyorlardı. Bu süreç içinde önemli olan, örgüte yeni katılanların birbirlerini tanıyabilmelerine karşılık, kesinlikle yabancı gibi davranmalarıydı. Böylece guçlenen örgütte görev alan subaylar, uzun yıllar Afrika'da boş yere savastıklannı kavradılar. Asıl düşman, Afrika'da bağımsîzlıkları için mücadele verenler değil, yüksek maaşîar alarak lüks içinde yaşayan ve par ftim kokan generallerdi. öte yan dan Silâhlı Kuvvetler Hareketi içindeki subaylann büyük bir bö lümü, siyasa! deneylerden yoksundu. Onlar yalnızca savaşmak için yetistirilmişlerdi. genç subay, Lizbon'un dış mahallelerinden birinde önemli bir giz li toplantı yaptüar. Henüz faşist rejimin jKirürlükte bulunduğu sıralarda yapılan bu toplantımn sonunda bir de bildiri yayınlan• dı. Bu bildiriyi kaleme alan, top'lantı başkanı Melo Antunesti. (Sosyalist Partiye yakmlığıyla bllinen binbaşı Melo Antunes, daha sonra ülkenin geleceğini belir leyen kişilerin başmda yer alacaktır.) 11 mart 1975 Paraşütçü birlikler, Hava Kuvvetlerinden bir grup subayın eşli^inde ve uçaklarla desteklenen bir karşı • darbe girisiminde bulundular. Karşı devrimcl darbe kısa süre İçinde bastınldı. Başansız darbe girişiminin sonımlusu olan eski Devlet Başkanı General Spinola ülkeyi terkederek, Brezilya'ya gitti. Bu darbe pirtşiminln ardmdan, Silâhlı Kuvvetler içinde yeni bir temizleme eylemine giri ildi Tutucu göriişleriyle tanınan stıbaylar, ordudan uzaklaştmldı. Geçici hükümet. Komünist Parti'nin etkinliğini arttıracak biçimde veniden kuruldu Ülke eki de\Timt gerçek!e?tirmek lizere radikal subaylardan oluşan bir Yüksek Konseyi kuruldu. 11 nisan 1975 Ülkenin siyasal partileri ile Silâhlı Kuvvetler Hareketi arasında bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma ile ülkenin karşı karşıya bulunduğu sorunlar gözönüne almarak, Silâhlı Kuvvetler Hareketi'ne 1978 ya da 1980 yılına değin, Portekiz'e ilişkin kararlan alabilme yetkisi tanınıyordu. lmzalanan anlaşmada Silâhlı Kuvvetler Hareketi tarafından hazırlanan Portekiz Anayasası"nın ana hatlan da ver almaktaydl. VASCO GONÇALVES Yeni hükümeti kuramazsa ne olacak? The Sunday Times gazetesinin konuyla ilgili haberinde, Başbakan Gonçalves'in son girişimlerinde başarıya ulaşması halinde, Portekiz"deki askeri yönetimin daha da güçleneceği ifade edilmektedir. Ancak gözlemciler, Başbakan Gonçalves'in yeni hükümeti kurma girişimlerinde başanya ulasamaması ve böylelikle görevden çekilmesi olasılığınm daha fazla oldugunu belirtmektedirler. Bu durumda ise ülkedeki siyasal gerginliğin daha da artacağı ve Yüksek Devrim Konseyi içindeki karşı görüşteV.i siyasal güçler arasındaki mücadelenin hızlanacağı yetkili çevreler tarafından bildirilmektedir. Son toplantı 1973 arahğında örgütün Caetano rejimine karşı aldığı darbe ka rarı, çeşitli nedenlerle uygulamaya konulamamıştı. 1974 yüımn mart ayında ise • 25 nisan de»riminin bir ay öncesinde • Silâhlı Kuvvetler Hareketi içindeki 176 25 nisan 1975 Seçimler vapıldı. Sosyalist Parti oylann t'o38'ini, Halkçı Demokratlar Vo26'anı, Komünist Parti ve onun jfan kuruluşu Portekiî Demokratik Hareketi ni aldılar. %18'ini, Wsi Merkezci Demokratlar ise Bildiri Bugün Yüksek Devrim Konseyi'nde ılımlı subaylann safmda yeralan Melo Antunes, o gün yazdığı bildiride, «48 yılUfc faşist dik tatörlüğün ardından, ülkenin geleceğini Portekiz halkının ve onun temsilcilerinin belirleyeceğini» söylüyordu. Bildiride aynca ülkede basm özglirlüğiinün sağlanacağı, siyasal nedenlerle tutuklanmalara son verilecefi, her türlü toplanma ve konusma özgürlüğünün sağlanacağı bellrtilivordu. Silâhlı Kuvvetler Bildirisi nde Afrika'daki sörnürge savaşlanna son verileceği ve Portekiz'e banşın getirileceği ifade ediliyordu. Ve bu bildirinin kaleme alınmasının üzerinden bir ay gibi kısa bir süre geçtikten sonra, Porteklz devrimi gerçekleşti. Silâhlı Kuvvetler Hareketi, Ulkede 48 vıldır süregelen faşist yönetime son verdi. Yıllar önce subay ma aşlarına zam yapılması konusun da çalışmalar yapmak üzere taırulrnuş mesleki bir örgüt nlteliğindeki Portekiz Silâhlı Kuvvetler Hareketi, yıllar sonra Portekiz'in tarihinde yeni bir sayfa aeıyordu. 19 mayıs 1975 Sosyalist Parti'ye ait Republica gazetesinin m&tbaası, gazetede çalışan komünist eğilimli işçiler tarafından işgal edildi. Daha sonra gazete ordu tarafından kapatıldı. Bu arada Katolik Kilisesine ait Rönesans adlı radyo istasyonu, diger radyo istasyonlanyla birlikte devletleştirildl. Bunun üzerine Sosyalist Parti ulkede özgürlüklerin kısıtlandığı gerekçesiyle bir eylem baslatma yoluna gitti ve askerî yöneticüeri, gazeteyi geri alamadıklan takdirde hükümetten çekiünekle tehdit etö. RADİKALLER ILIMLILAR Yüksek Devrim Konseyi içindeki birbirine karşı güçler arasında çıkabilecek çatışmada ılımlı subaylann bjnbaşı Melo Antunes'in, radikal subayların ise General Carvalho'nun lideriiğinde siyasal arenada görünecekleri öne sürülmektedir. Son olaylarda bu iki liderin Başbakan Gonçalves'e karşı bir tutum içinde olduklan saptanmıştır. Hatta önceki hafta Yüksek Devrim Konseyi içinde bir grup subayın. Başbakan Gonçalves'i görevinden uzaklaştırmak için giriştikleri başarısız eylemin, General Carvalho tarafından da desteklendigi bildirilmektedir. Portekiz'de iki güçlü adam Yüksek Devrim Konseyi üyesi ve Portekiz Askeri Güvenlüc Kuvvetleri COPCON'un Başkanı. Mozambik'te yaşayan bir Portekiz'li ailenin oglıı olan Carvalho, askeri kariyerini General Spinola'mn yanında yaptı. 25 nisandaki askeri harekâtı yönetti. Radikal subaylar arasındaki etkinliği ile tanınan Carvalho'nun bu arada parlamenter rejime karşı pek iyi duygular besle mediği öne sürülmektedir. Yüksek Devrim Konseyi üye sı ve son Portekiz geçici hükümeti Dışişleri Bakanı 25 Nisan devriminin gerçekleşmesinde önemli rol oynayan, devrimin siyasal stratejisini saptayan Antunes, Portekiz'in sömürgelerini tasfiye etmesi sırasında da bu işin mimarlığinı üstlendi. İkinci ve üçün 7 temmuz 1975 Silâhlı Kuvvetler Hareketi bu toplantı yaparak, «Siyasal Amaçlar BUdirisiıınl vaymladı. Bu bildiride, Y'üksek Devrim Konseyi'nin Parlamento'yu feshederek, yerine halk komiteleri kurmak egıliminde olduğu büdlriliyordu. Yeni kurulacak halk komitelerinin, Silâhlı Kuvvetler Hareketi ile PorteMz halki arasındaki llişkilerin güçlendirilmesinde aracı rolU oynaması öngörülüyordu. Avnı gün, hükUmetin Republica gazetesini, matbaada görevli komünist efilimli işçilere devrettiğl açıklandı. GEÇMİŞTEKİ BİRLİK Bugün aralarında büyük uzlaşmazlıkların var olduğu Sosyalist Parti ve onlann yanında yer alan Halkçı Demokratlarla, Komünist Parti ve bu partinin yanında yer alan diğer marksist partiler, bu arada Silâhlı Kuvvetler Hareketı ve Yüksek Devrim Konseyi içindeki birbirine karşı olan gruplar, 25 nisan devrimini izleyen °unlerde görüş birliği içinde olan geniş bir cephe oluşturmuşlaıdır. Yönetici kadrolardaki bütünleşme. devrimi izleyen günleıde ülke yaşamına yansımış, siyasal ve sosyal yaşamda her geçen gün oium lu gelışmeler görülmüştü. Üç ay içinde 50'den fazla siyasal parti kurulmuş, faşist diktatörlük dönemlerinde faaliyetlerini yasa dışı olarak sürdüren sendikalar ve diğer işçi kuruluşlan, düzenli biçımde örgütlenmeye başlamıştı. Ancak 25 nisan devriminden bu yana Portekiz siyasal yaşarmndaki üç önemli aşama, ülkeyi bugünkü patlamaya her an hazır duruma setirmiştır. 11 temmuz 1975 Yüksek Devrim Konseyi'nın Republica gazetesine ilişkin ka ran Uzerine. ülkede oasın bz sürlügünün kalmadığını öne süren Sosyalist Parti hükümetten çekildi, Sosyalist Parti yetkilile rı. koalisyondan çekilme kararlannda, Yüksek Devrim Konseyt tarafından aynı etin yayınlanan «Siyasal Amaçlar Bildirisitmin de etküi oldugunu açıkladılar. AŞAMALAR General Carvalho :\X Portekiz geçici hükümetlerinde sandalyesiz bakan olarak görev alan binbaşı Antu BinDaşı Antunes nes General Carvalho'nun en güçlü rakibidir ve sosyalist eğilimli olarak tamnmaktadır. Bu önernli üç aşamadan birincisi, Genersl Spinola'mn kisiliğiyle bütünleşmektedir. General Montgomery ile General De Gaulle kan^ımı bir kişiliğı olan Spinola, seçim sonucu ülkeyi yöneten bir 17 temmuz 1975 Halkçı Demotratlar da hükümetten ceküdiler ve Yüksek Devrim Komevi nükümetin dağıtıldıfını açıkladı.