Katalog

ÎKİ CUMHURÎYET 17 Hazlran 1975 Adını Aşan Bir Yapıt ayın Kftmıl Erdeha'nın «Mılll MUcadelede Vılâyetler ve Valiler» isimlı kıtabı, tızerinde durulmaya deger, çok cepheli bir çalışma esendir. Hatta bu eserde Uk göze çarpan gerçek, kıtabın kapsadığı plan, konu, materyel ve olaylarla, verilen bligüenn, kltabın adını, mutlu bır başan ile aştığıdır. S OLAYLAR VE GÖRÜŞLER Çünkü «Milll MUcadelede VilAyetler ve Va111er» isml ile karşuaşınca bız, bu eserde, nıhayet, Millî MUcadelede görev alnus valüerin bıyografileri ıle, faalıyetlennln ana hatlanm izleyebıieceğımizı ve ruhayet o zamanki Anadolu ıllen hakkmda bazı özet ve smırlı bılgüerle karşılaşacagımızı düşünebüirdık. Halbukl Kâmıl Erdeha'nın esennde, bu sınırlan gerçekten aşan ve konuyu çok yönden tamamlayıcı bır planlama ve derleme zengınuği var. Bu başanda yazarın hem memlekette Hukuk ve Sıyasal Büçiler Fakulteleri gibi bu konularda söz söylemek ve yazı yazmak olanaklanna geniş ölçıide ternel olan bır formasyona sahip olmak şansı goze çarpmaktadır. Hem de venlen biyografısinden anlaşıldığına göre, yurt dısında (Almanya'da) 1955 1956 yıllannda, sosyal bılgiler alanındaki uygulamalı çalışmalarann, bu fonnasyonu füçlendiren, tarnamlayan etklleri, her bakımdan ve elbetteki etkül olsa gerek... ÖNEMLÎ BİR KİTAP Şevket Süreyya AYDEMiR ilmiye teşkllâlı (Kadılık, Müftülük nlzamı) içirv de yer aiıyordu. 1864 tarüül VUâyetler Nizamnamesi, bızde, bugıinkü iller teşkilfttına varan ilk hareket noktasıdır denılebilır: Vilâyet, Uva Sancak, Kaza (tlçe), Nahıye ve Karye (Köy) varlıklan ile, Vali Mutasarrıf (yani vilâyetten küçük ama ılçeden büyük olan mülkl teşkılâtın basmda olanlar) kayrnakam ve nahiye müdürlüklerl ile köy Ckarye) ihtiyar heyetlerı, ondan sonn» görev alanlarmda belırleşttler. Cumhuriyet öncesi yatan tanhimJzin en büyük devlet adamı olan ve başladığı tşlerin geliştirflmesine fırsat verilmeyıp, tarihimizin en karanlık insam olan 2. Abdulhamıd'ın emri ile boğdurulaa Mithat Paşa, Sadrazamlıgı sırasında, gerçekten çagdas bir idare sisteml olarak, yeni blr (VUâyetler Kanunu nu) hazırlıyordu. Ikinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet devırlerinde lse vılâyeöer idarelerl, Ansyss» esaslanna bağlı ayn kanunlarla gelıştırildıler. Ama bugdn bu mevzuat, tam ve yeterll midır? Elbetteki ki hayır!.. yerleri ıle, halk lçlndeki sosyal ztimreler Urerinde önemli ozetlemeler yapar. Halk tabakalarma ıner. Toplumsal güçlerin genel nitelıkleıi ve aralanndakı ilişkiler, ayrıca ışlenir. Halbuki bunlar, yani bu yakın, ama toplumsal gerçekler, bızde pek ele alınmayan, karanlıkta kalan, hele sosyal gelismelerl pek arastırılmayan konulardır. Ama ne var ki, bu konular, çok onemhdırler. Çünkü Türkiye bugün de, bu arkada bıraktığımız sosyal yapınm bir kısım kalıntılanndan, hâlâ muztariptır. Hatta bu eskl yapıya dönüş bzleml ve çabalan, şimdi siyasi sloganlar gibı. partiler, yahut parlamento davalarına kadar girmiştir. Nihayet bu arada «Gavri Milli Gtiçler» de Erdeha'nın, araştırma çarklanndan geçer. Ondan sonra Millî Mücadelenin, amacı. m'teliği ve stratejisi ele alımr. Eğer bu ön araştırmalar yapılmasaydı, Mllll Mücadele devrinde Vil&yetlerde oluşan ve kıtapta ışlenen olaylarla, "bu olaylar içinde Valılerin yerinı, davranışlannı ve bunlara hâkim olan nıh ballnl kavrayamazdık. Bu kısmı ve daha sonraki bahisleri Izleyebilmemiz için kitap, cMillî Mücadele başındaki yonetim bölümlerijmln listelenmesi ıle devam eder kf her araştıncıya çok lâzım olan bu bilgileri biz, Erdeha'nın kıtabmdan başka eserlerde, pek bulamayız. Kitabın asü metnlne, yani MI11Î MUcadelede Dünkü ve Bugünkü Türkiye Bugünkü Türkiye, vflâyeüar (üler) ve mtilkl taksımat bakımından, dünkU Turkiye'den başkadır. Bu konu ve onun etrafında toplanabilecek bilgıler, kitabın giris kısnunda, ana cepheleri ile ustaca dzetlenmistir. Şunu bUiyoruz îa, çagdas nnlamda vılâyeüer teskill ve valilik müessesesi bızde, tanzimattan sonra gellşmiştir. Ondan öncekı vilayet, eyalet ve vah kavramlan üe. tamimattan sonra bu alanda konu, kavram, t*şküât ve yetkıler arasonda hiç bir benzarUk y«ktur. Tanzimattan, hele 1826'daU «vakai hayrlyej yanı yenıçeriligin tasfıyeslnden önceki vilâyet ve eyalet hukuku, devletın Uç ana temeU olan toprak hukuku (timar, zeamet, has sistemi) ile, ordu teşküâü (Kapıkuiu ve Eskinci ocaklan) ve Vil&yetler ve Valiler bölümüne gellnce Biz bu kısımda, Milli Mucadele devrının, o zarrankı çevreleri ve yöneticilennın, başlıca olay ve gelişmeleri bakımından serüvenıni ızleriz. Bu kısım aynca, hem ciddi, hem iyi seçilmis karakteristikleri Ue. onümüze serilen bir sıra tarih sahneleridir. Bu sahnelerde, sartlar (koşullar) bölgeler ve insanlar harekete gelir. Erdeha'yı, elbette eserlnin bütünü içın, ama özellikle bu sahnelenn akışındaki dogruluk, şartları, olaylan seçıs ve değerlend'.rme gücıl. yorulmaz ve daima zınde dikka^i içın kutlamayı borç bilirim. Kendısi ile tanışmak fırsatı olmamakla beraber, bu duygulanmı burada, ıçtenlikle belirtmeliyım. Ortaya serilen serüven, gelisigüzel derlenmiş degıldir. Burada bir mücadelenin, Vılâyetler ve Valiler bakımından örgüsü. cidden çok iyı seçılmis sahneleri, gelişmeleri ile verilmiştir. öyle kı. bu btlyük hacunl: esere daldığımız raman onu elinizden bırakmak istemezsmız. Ve orpda nelerle karşılaşını? örneğm, Anadolu iç .syanlan ve onlann zincırlenmesinde şu Yozgat ve Çerkes Etem olaylan' Yalnız Mustafa Kemal ve arkadaşlarmı defıl, bütün Milli Mucadeleye bir aralık kara bir son getırebilecek gfbi olan. Ankara'dakılere nıce uykusuz geceler yaşatan o ateşten ihtimaller? Ya Çapanoğlu Ankara'yı yakacak, ya Çerkes Etem, Mustafa Kemali Meclisin kapısına. a«acaktır diye bekleşilen gunler? gerçı o gUnleri, hep yazmıs, incelemişizdır. Ama bızım, örneğın «Tek Adam» cütlerimizde bu olaylar, baştan sona ele ahnan normal araştırmalar, belgelerdır. Ve bu tür araştırmalar, sistematık bır duzen içinde oldukça kolaydır. Ama Erdeha'nın kitabında oldugu gibl, Vüâyetleri, Valileri karakterıstılc şartlan ıle verirken, ipin ucumı kaçırmadan, oluşumlan tam yerinde, ama tamammı bütünleyen materyel ve sahnelert ile toplamak. bir bütün yaratmak, kolay bir i? degüdlr. Hülâsa Kâmıl Erdeha bıze. yani milli kitaplığımıza ve arşıvimıze, aslında bu halı ile bugüne kadar eksik kalan bır çalışmayı tamamlayarak, kıymetli bır mılli görev basarmıstır. Kendisıni tekrar kutla» ve yeni çalışma «serlerini, en iyi dfleklerlmizle bekleriz. AtJantik Politıkasının Türkiye'de Itlâsı abn çİ2glleriyle ele alındığında dünya politikasında fiç kesim görülebilir: 1) Batı hiokn. 2) Doçu bloku, 3) t'çüncâ Dünya. Kapitalist ülkeler Batı blokunu; sosyallst Glkeier Dofn blokunu; yansız mazlnm ülkeler L'çuncü Dunya'yı olufturmaktadır. Ne var ki her kesim Içinde, bendlne özgü dış politikayı sürdiirpnlrr de bulunmaktadır. SSzçellşl Doğu blokundan Romanya, Varşova ve NATO anlaşmalarma aon verilmesini iste>ecek ölçıide başına buyruk tutuma girtnekte; Fransa, NATO kaynasık gücfinden ordusunu çekmektedir. Böylece her blolajn İçinde farklılaşma doğmaktadır. özellikJe 1960'lardan sonra bu jelişme hızlanmış, Batı blokunda iki akım kendini göstermlştin a) Atlantik akımı, b) Avrupa akımı. Batı blokunda Atlantikçl politika füdfn ülkeler, koru Amerikancı olanlardır. Bunlar dünyanm her sorununa, kendi topraklanndan drğil, Ameriks'dan bakarlar. Sözjtelişi Federal Almanya, sadık bir Atlantikçldtr; Türkiye Batı blokunda Atlantik politikasını sürdürmekte en kararlı ülkelerden biri olarak görünmüstör. Çok uxun yıllar, mazlum ülkelerin kurtuluş savaslanna. Ortado$u sorunlanna ve tüm dünya olavlarına: Ankara. kovu Amerikancı yaklaşımlar içinde>di. Buna karşılık Batı blokunda Fransa, Avrupa'ya dönük bir dış politikayi uvfulamak Istemisse de güçlü yanriaşlar bulamamıştır. Türkive. bir llusal Kartulus Savaşıyle Cumhurlyetinl kurduğundan, tarihvl kökeninde Üçuncn Dünya'nın mazlum ülkclerine yol RÖstermi^ blr devletttr. Atatürkçâ dış politika. kapitali«t ve soavalist dünyalar arasında sürdürülen ba^ımsızlık ve yansızlık yönteraldir. Ne var kl tklncl Dünya Sava«ından sonra: ülkemiz. Batı blohruna ve blok içinde cn koyu Amerikancı politikaya baçlanmtstır. Yurtsever devrtnıciler, bu tür politikaya şiddetle karşı çıkmı«lardır. Atatürk llkelerine tors duşen. ulusal çıkarlara aykırı bulunan ve gittlkçe daralan bir dıs politika yolunda vürümekte inat eden ülkemizde bugün üç görü? etkindir. 1) Atlantik politikası, 2) Avrupa politikası. 3) Atetürkçü politika. tkinci Dünya Savası ertrsinde tirilen dıs politika yolnnun tıkandığı bir dönemin bunalımlannı vasadığımız »u günlerde, bu eörüşler daha önem kazanmaktadır. Çünkü blr süreden beri Türkiye'deki Atlantikçller. KÜIünc blr Inadı sürdürmekteydiler. ABD. Türkiye"5e silâh ambargosa uysulamıstı. Buna rağmen Ankara en küçük blr karsı tedbir alamryordu. Batı bloku içinde hiç olmazsa Avnıpa' ya dönük bir kımıldanıs yapmamızı gerekli bulanlar (ittikçe ağır basmaku idiler. Wasbbıgton'a her tür yaklasma girlşimi suıanıp fiyasko verdikten sonra. blr seyler yapmak gereği kaçınümaz düzeye ulastı. Şimdl bu tutum Cephe'nin Başbakam Demirel'in şu konuşmasında belirlrnlyor: «Bırleşik Amerika'nın tek taraflı olarak bozduğu Hclll anlaşmalann bizım taraiımızdan işletilmesine devam olunması beklenemez. Amerikan sılâh ambargosunun açtıgı yarayı tamır NATO"ya düser. Türkiye kendısme ihtıyaç duymayanlara muhtaç deglldir. Türkıye Cumhuriyetı. hürrıyet ve demokrasi içinde kalkınma mücadelesıne devam edecek ve kendisini yalnız bırakmamaya kararlı dostlan ıle birhkte savunmasını emnıyet altına alacaktır » Görüldüğâ gibi Atlantik politikasımn Iflisını Uân eden Demirel, bu kez Avnıpa'dan ve NATO'dan medet urnuvor. Hemen beUrtelim ki bu görüs de vanbstır; ve bu tür poUtika, değisen dünya koşnllannda veterslz kalacalrtır. Ankara, bir sürükleniş içinde Atlantik poHtikasından kopmaya >öneliyor, ama bugünkü temel dıs politika felsefesinde inat ederse, hem «Avrupalı dostlarını» hem de hiçbir zaman yakmlasmayi dgşünmediği Içüncü Dünva ve So* yalist blok ülkelerin] karşısında hulacaktır. Bugün Ankara'datd Atlantlkçiler, ABDnin ambargosnnun zomyla Anadolu'dakl fisleri sınırlamaya yöneUyorlar. Bu yerinde blr tedbirdir. ama yeterll değildir. Ve TürHye dış poütika sorunlannda öylesioe eerive '•• dBşMÜStür ki. gorüslerinde köklü bir değişiklik, tnhuBU» bir ssama vapmadan dar boğaıdan çıkamaı. K Titiz, Dikkatli Bir Araştırma Sayın Kâmü Erdeha ldtabının giris kısrmnda, bu konulann bazılannj ele aldıktan baska, Mılli MUcadeleden önceki ve o devredeki Toplumsal GUçler, bunlann devlet kademelerinde Gölge Kadılıkları ^»uzaffer Hacıhasanoğlu GÜNÜN KİTAPLARI O kuyorsunuz gazetelerden «... Bankasmın Yönetfan Kurulu üyeliklerine , ..., atandılar.»; bakıyorsunuı içlerinden biri hekün politlltacı, öteki emekll general, üçüncüsü saylav eskisi tarih ögretmenl... PeM bu sayra baylann bankacıhkla ilgilert nereden geUyor? Bantatann, Ekonomlk Devlet Kuruluşlannın yönetim kurullannda yer almak uzmanlaşmayı gerekürmez memleketimiade. Nasıl olsa o kadar üye arasında i$i bilen bir ya da ikl kişi bulunacaktır; onlar yeter. Peki öteki sayın baylann ne isj var o yönetim kurullarında? Politika arkadaşlan, vaktiyle kader birlıti ettıgı kışıler arkadaşlannın •magdur» durumda kalmalanru istemezler. Yazık defü mi? S12 de yapabüirsini* atanırsanıa böyle bir yönetim kurulu üyelığme. Toplanülara düzgün gidip, verilen kâğıt Uzennde, kareler, dikdortgenler, kuslar, yelkenler çızip, kahvenizı ya da fayınızı içebüirsiniı. cMütalâanız» sorulduğunda en iyi işten inladığına ınandıgınız kisiden yana birkaç ıöz ederstoiz; sormazlar ya... DEVLET HALKIN i7Hazirqn 1975 200 Kuruş Eflatun Baskan Yayınları A.Ş. Uzaklaıdan Gelen Tabancı Dağıtım: BATEŞ tDEAL KİTAPLIK Serisinln 48. kltabı Kolay degil böyle bir gölge kadılığmı ele geçirmek. Politikanın içinde olacaksınız. Üstun yetenegınizle, paranızın yardınuyle, vatandaşlann büyük sevgilerıyle bır kez saylavUğa seçilebüirseniz, korkmayın! Bir dahakı seçımde kaybetsenız bUe, latandaş size güvencesini kaybetse bile, seçimler için harcaya»k paranız kalmasa bıle, korkmayın! Arkadaşlarınızın sevgi bağıyle bulursunuz bir gölge kadılıgı. Eğer parti içj ilişkilerınızde, öteki partilılerle ilişkılerinızde girginsenız, saylav se;üemezseniz, yönetim kurulu üyeligi, genel müdürlük, valilik, elçılık. en üst yonetici yerlennden biri hazırdır sızın için. Politikacılar sade kendl geleceklerinl değU yakınlannın ^eleceklenni de korumakta. birbirine yarduncı oluyorlar. Şu parnden ya da bu partiden olmak degil, politika çevresi içıniekı Uişkılerıni iyi ayarlayabilmek önemli olan. Yaş yönetim lundugu sakmca sımn yüzünden emekll edilenlerden, valiler, elçıler, kurulu üyeleri gördü bu memleket. Yaşı gereği buışi çeviremeyen adamı daha önemli yere getirmede görmedUer yetkililer. Farihi yaratan birıcık güç halktır ÎÇtNDEKtLER 1518 HAZİRANIN BEŞÎNCÎ YILI FAŞtZME VE REVtZYONtZME KARŞI YENt BtB MÜCADELE ÇAĞEISIDIB • 1516 HAZtRAN ÎŞÇt SINIFTMTZA DE\RİMCt BtB OKÜL OLDU • TürMye'de Müll Mesele özünde Köylü Meselesidir (3) • Sovyetler Birhğinde Kapitalizme Geri Döntis4: Krusçev Brejnev Dönek Khginin Karçı Devrimci Hükumet Darbesi • DEVRÎMCt HAREKETİN ÖZELEŞTÎRlSÎ NASIL OLMALI? • Almanya'daki Türkıyeli îşçüerin Durumu. Yazısma Adresi: PK. 1112, Sirkeci, tstanbul. Türldye Dağıtımı: HUrnyet Gazete Dağıtım Abone Şartlan: Yurtiçi yüük 100, alü aylık 50 Ura. ANALAR.BABALAR.ÖĞRETMENLER ÇOCUKLARINIZA TATİLDE EN YAKIN ARKADAŞ lEmekciler/ Devrimciler Gereği var mı bu tür yönetim kurulu üyeliklerinin? O bankaların, ekonomik devlet kuruluşlannın değışık konularla ilgıli kollannm müdürlen toplanıp o yönetim kuruüarının Peki gölge kadılan rapt:ğmdan çok daha iyi ls görebilirler. ne yapsın? Nereden sebeplensinler? Kartvlzıtlertae ne yazsınlar? Bazı kişileri nasıl korusunlar? Nasıl saygınlık kazansınlar? Kişilikleri yetmeli, sandalyelere, koltuklara tutunmamalılar. Halkm üstünde saymamahlar kendılerini. Seçkinlerin egemenl'ği sıirüp gıtmeyecektir. .Sosyoloji bakımından bizım hükumetımızi ifade etmek gereklrse «Halk hükümeü. deriz. Sosyal meslek bakımından da düşündUgümüz zaman, bis hayatını, istüdâlıni kurmak için çalısan emekçUeriz, zavallı bir halkız! Mahiyetimizi bilelim. Kurtulmak ve yaşamak için çalısan ve çalışmaya mecbur olan bir halkız!.. Biz bu hakkımızı korumak, istıklâlimizi emin bulundurabılmek için butünlügümüzce bizi mahvetmek isteyen emperyalızme karşı ve bızi yutmak İsteyen kapıtaüzme karşı nulli topluluğumuzca savaşmayı caız gören bir mesleği takip eden Insanlanz» diyordu Mustafa Kemal. Böyle bır düzende asalaklara yer olmamalıdır. Kaldırılmaiıdır gölge kadıhklan. Bu sayın baylar, bayanlar saygmlıklannı emeklert, klsilikleriyle elde edebilmelidirler, fakir halfrımi7.ın sırtından değıl. ARKADAŞ KİTAPLAR Cem Yayınevi Cocuk Dızısi 1. 2. 3. 4. SEVDALI BULUT Nazım Hikmet (masallar) FORSA Ömer Seyfettin (hikâyeler) KUĞULAR Tolstoy (masallar) BEYA2 YELE Rene Guıllot (roman) KÜCÜK İZO MJZO Angel Karaaliçev (masaüar) KUÇÜK KARA BALIK Samed Behrengi (masol) DEDEM KORKUT Erdal Oz (masallar) MARANGOZUN KÖPEĞİ Çehov (hıkâye) BİR ŞEFTALİ BİN ŞEFTALİ Samed Behren.gi SEFİLLER Victor Hugo (roman) KİBRİTÇİ KIZ Andersen (masallar) ELLERİNDEN ÖPERİM Ange! Karaaliçev PÜSKÜLLÜ DEVE Samed Behrengi (masal) ŞİŞKOLARLA SISKALAR Andre Maurois (roman) FULLAR SAVAŞI Ülkü Tamer (roman) KÜÇÜK KAPTAN Paul Biegel (roman) KÜÇÜK PRENS SaintExupery (roman) BU YURDU BİZE VERENLER Azız Nesm (hikâyeler) Birinci hamur kâğıt Besımli. çok renkli ofset baskı ARKADAŞ KİTAPLAR Cem Yayınevi Çocuk Dizisi Ankara Caddesl 40 Cağaloğlu r HALKIN yaratan biricik güç ha[ktır Bütün Bayilerde BÜTÜN BAYİLERDE haftdtk vyası haber ve yorum dergisi ULUSAL KURTULÜŞ SA\aŞLARI VEÜÇÜNCÜDÜm EJUKDV A.ISKENDEROV •ULUSAL KÜHTDLUŞ HAREKETLERİ VE ÇAĞIMIZ eULUBAL KURTULÜŞ DEVRtMLERtNtN İTtCt GÜÇLERİ •ÇAÖDAŞ SÖMÜRGECİIİK •EKONOBÖK BAĞIMSIZLIK SORÜNU •SO6YAL DÖNÜŞÜMLERİN GEREKLtLİĞt •HANGİ YOLÜ SEÇMELİ •ÜLUSAL KimTULU y HAREKET LERİNtN tDEOLOJÎKSORUNLARleüLÜSAL/ KURTULUŞ SAVAŞI VE BtLİMSEL SOSYALİZM. çağımızda 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11 12. 13. 14. 15. 16. 17. 10. Sayı Çıktı Yalçm KÜÇÜK Adalet AĞAOĞLU Hulki AKTUNÇ Metin ÇULHAOĞLU Kemal ÖZER Artun ÜNSAL Nezih DANYAL • Ekonomiden Önce Politika • Türkiye Kapitalizmi Çıkmazda • MC'nin Kıbns Referandum Oyunu • TÖB . DER Genel Başkaıu Ali Bozkurt'un demeci HABERLEŞME : KONUR SOKAK 15 '8 ANKARA TEL: 17 45 81 • HURRİYET GAZETE DAÖITIMI A.S. TURKIVEIHTILPLCI IŞÇIKOVLU POTTISI DDUO5I Tüzük ve Program Taslakları ve Parti Kararları AYDINLIK VAVINLÂRI • KONUKYAY1NLAR' PKM9İSTANBUL İŞTE.. 2'NCİ BASK1 Basında yanküar uyandı ran mahkeme dosyalanndan esmlenerek oluşturulan değişik konulu gerçekçi bir roman: 18. » Devrimci Genclin Hareketi Taritıi FİATI 17,50TL çagrı.yayınevı : 568 Kutsal Ceza (Necaö Haksun) Milliyet Daiıtun atalogla • Utanbnl TOPLU l!,itKLERDE c 25 ÎNDİRİM YAPILIR SAHÎBİNDEN TÜNELT3E SATILIK HAN DÖRl KAT. ALTINDA DOKKAN MCRA'JAAT: Ht)SNG ÇAKAK lel : n IS M (Cumhuriyet; 4826) 5 Lira R K: 242,AKSARAYİST.