Katalog

DÖRT CUH'IUR'Yn tral.k 1975 , ZATi TÎMÎİM M A W M DA BuDUj* , KAMUM SOMUMPA 8ifc DE Litt Fi&KMıyiA î&tim m 1 &T\m\i uut> 7ÜUE W Ç ABDULCANBAZ VATAN DEDİLER Talip APAYDIN ODTÜ'deki bunalımların hukuksal nedeni Türk Anayasa koyucnsur.un Üniversıtelerin bilirr.sel ve mar özerküğîne ne büyük Dır önem verdğir.i; ve 120. maddeyi, Turk toplunıunda bu ükeleri konjnıak amaoıyla getirdığinı, genel o;a rak gösterdik. Şimdi soruna Anayasanın «metni» (sözü) açısmdan bakarsak ve aynca "Tarihsel yorum yöntemi»nden yarır lanarak, «Meclis görüşmelerne göz atarsak». yine aynı sonjca ulaşınz: Getirilen istisna hük mü ile .ODTÜnin ya da Atatürk Üniversitesinin Diiımsel ve idar! özerklik ve öğretim üyeie rinin güvenceye sahip olması su raUarının dışında bırakıldigım» \eniden kesinkes saptanz. 1. Anayasa metninln SÖZÜTH* ır yazılıs leknijine davanan bır yorum, ODTt'nfn özerkliğl sonucuna ulaştırır: 120. maddesinin birinci fıkraS!, şu kuralı ilân ediyor: «Üniver siteler. ancak Devlet eliyle ve kanunla kurulur. Üniversiteler. bilimsel ve ıdari özerklığe sanıp kamu tüzel kişileridir». Gorüvoruz ki, özerkliğe ilişkin kural salttır; bütün üniversitelen kapsamaktadır. Bu kural için o KU ralı ilân eden fıkrada, hiçbir istisna konulmamıştır. Bu kural ile. başka bir konuyu dlizenleyen ikinci fıkraya konulmuş ö' lan «Özel kanuna göre kferulsfn ' Devlet Üniversitelen hakkında öngörülen istisna hükmü»nün ıigi si yoktur. Gerçekten, bu ikinci fıkra, «organların kimler taralından ve kimler arasından seçıleceğini» düzenlemektedir. Bu tıkraya göre. üniversite organlarının <O üniversitenin öğretim tiye lerince seçilmesi» gerekiyor; ve yine bu organlara «Ancak o üıuversitenin öğretim üyeleri arasından» seçim yapılabiliyor. Fıkra aynen şöyle demekte: «Üniversiteler, kendileri taralından seçilen yetkili ötretim üyelerinden kurulu organları eliyle yönetilir ve denetlenir.» tşte «Özel kanuna göre fcurulmuş üniversiteler bakımından getirilen istisna», bu düzenlsr/ıe (bu konuı için öngörülmüştur. Zaten sözügeçen kayıt, 2 nci f:krada yer alan yukarıda aktardığımız kuralın hemen ardından (ve araya bir nokta büe konulmadan. sadece bir noktalı virgülle devam edılerek) aynı fıkraya yerlestiıilmiştir: «...; özel kanuna göre kuruimuş Devlet Üniversitelen hakkındaki hühümler saklıdır». Hangi nokta da saklıdır? Elbetteki, fıkrarun düzenlediği konu bakımından!... Yâni «Karar organlanna seçîlecek üyeler» ve «Bunları seçecek kuruluşîar». bazı üniversiteler bakımından. her noktada bu tık ranın öngördüğü kurala uygun olmayabilir denümek istenmiştir. Ancak «Bu uygun olmanıa (kuraldan aynlma», birinci fıkrada ilân edilen «İdari ve bilimiel özerkligi zedelememek şartiyje» Anayasaca kabul edümekteü! Maddenin metninden, başka anlam çıkarması olanaksızdır. Prof. Mümtaz Soysal da, yıllarca önce S.B.F. Dergisir.de yayınlamış oldugu bir makalede, bu gerçege değinmişti: Eger Anayasa koyucusu. «ODTÜ ve benzeri özel kanunla kuruimuş üniversitelen, özerklik kuralının dışında bırakmak:; amacını gütseydi; bu cümleyn ya özerkliğe ilişkin 1. f:kraya ekler, ya da maddeye ayn bir fıkra olatak koyardı. Böyle yapmamış olması, «istisnanm kapsamının çok dar olduğunun ve ancak «2. fıkrada düzenlenen konuja ve kurala hasredilmiş bulunduğunu». kesın biçımde ortaya koymaktadır. Maddenin yazılışına ilişkin bu teknik düzenlemer.in. bir rastlantıya dayandığını söyie îr.celeme: Prof. Dr. Muammer AKSOY Karikatürler: Turhan SELÇUK 14 Blzltn orsya bes vüz kîçi kadar geldiler. Ovaya çadır kurdular. Kamyonları filan var. Topu tüfeği? Var. Çok var. Binbaşı Katnil bey zayıflamıştı. Yüzü daha uzamış gibi geldi Mahmuda Başmı sallıyordu. Hepsine tek tek baktı, Hepiniz atîısınız silâhlısınız, öjie mi? Evet. Aferim. Böyle olacak işte. Türk milieti tehlikeyi görün'e böyle vatan hızmetine koşar. Bazı sütubozuklar da askerden kaçıyorlar. Biü onlardan değiliz binbasım! Basını salladı. Söyleyecek söz aradı. Yİİ2Ü duygulanmıştı. Sizi süvari alayına göndereceğim. Şu ilerdeki köyün kıyısında. Şımdı bır pusula yazF.rım. vanr binbaşı Kadri beye verirsiniz. Nüfus kâgıtlarınız, askerlık kâğıtlarınız yanınızda mı? Yammızda binbaşım. Yahıız şu arkadaşın yok. Aceleyle unutmuş. Bınbaşı Asır'ın öniine doğru vardı. Nıye unuttun? Bilemedim beyim. Gece acele ç;ktık, unuttum. Beni gerl çevınne. Ne edeceğiz şimdi? Şubeder. de soramajız. Aşırın yüzü bozuldu. Araan binbaşım bir iş yapın. Geri gidemem. Yonan yakalarsa beni âldürür. Yollamayız canım, korkma. Ama nasıl kaydedeceğız? Sen burada kal istersen. Bize yardım et. Aşır ağlayacak gibi oldu. Etme binbaşım, benı arkndaşlarımcan ayırma. Aynı alaya yolla. Binbaşı boynunu büktü. Peki. Arkadaşların tanıyor, aynı köydensiniz? Askere seslendi, Rıza çavuşu buraya çağır oğlum. Künye de'terini getirsin. Başüstüne binbaşım. Yakup efendi müsaade isteyip aynldı. Benim işim bitti yeğenler, dedı. Hadi güle güle, Allah sizi vatana bağışlasın. Allah yardımcınız olsun. Sağol ağa. Yakup efendi cübbesinin eteklerini savurarak uzaklaştı. Yaşlıydı ama car.h bir adamdı. Rıza çavuş koltuğunda koca defterle geldi, selâm çakü. Buyur komutanım. Bu arkadaşlan deftere kaydet. Sevk kâğıtîan yok. O kısma «gönüllü» diye yaz. Sonra suvari alayına yolla. Çabuk ol, beklemesinler. Ben bunlan tanıyorum, yiğit arkadaşlardır. En sondakinin nüfus kâğıdı yok. Ama sen kaydet, aynı köyden bunlar. Molla Mahmudun önüne geldi. Uşak'lı Hüsnü bey nerelerde, haberin var mı? Yok binbaşım. Ben de sıze soracaktım. Ankara'ya gittiğini söylediler. Kemal Paşanm yanmdaymış. Ama ne iş yapıyor bilmiyorum. Sizin oranm işgali çok üzdü onu. Hatta kahrından hastalanmış. Geçenlerde Hacı Süleyman efendi uğramıştı. o anlattı. Vatan sever adamlar bunlar Mahmut. Hazırlıklara yardım ediyorlar. Ordunun ihtiyaçlannı sağlamak için dört dönüyorlar. O sizi getiren adam var ya, Yakup efendi? Bu uğurda varını yoğunu harcadı. Ne ihtiyacımız olursa ona koşuyoruz. Sağolsunlar. înşallah emekleri boşa gitmiyecek. Înşallah. Ama bir çok yerlerde güçlükler çıkanlıyor. En çok asker kaçakları uğraştırıyor bizi. Kafasız dürzüler, padişahçıların erkisinde kalıyorlar. Nasıl olsa bı; ış olmaz deyip kaçıyorlar. Geçen gün Kütahya'dan doksan kişi göndeıilmiş. buraya otuz kışi geldi. Mahmut dudaklannı ısırdı. Biz kendimiz geliyoruz, onlar gönderildikleri halde kaçıyorlar? Öyle... tşler karışık. Her kafadan bir ses çıkıyor. Kim neye uyacağını bılemiyor. Ama düzelecek bu işler merak etmeyin. Milieti aldatanlar yanıldıklarını görecekler. Durum her güri biraz daha aydınlanıyor. Ankara giîtikçe ağır basıyor. Binbaşı elleri arkasında ağır agır geziniyordu. İnançlı bir \üzü vardı. Uzun uzun başmı salladı, Üç. ay daha geçsin. üç ay.. Bak neler olacak. Yeni alaylar kuruyoruz. Silâh alıyoruz. cephane hazırlıyoruz. Gece giindür çalışıyoruz. Geldiklerine pişman olacaklar. înşallah binbaşım. Mahmudun içi kabarmıştı. Subaylan dmlerken hep böyle olurdu. înancı büyür. ker.dine güver.i artardı. «B.7de olmayan bır şey var bunlarda. diye düşünürdü. Bılgılı olduklan için daha açık görliyorlar. daha kesin inanıvorlar.» Rıza çâvuş koca deftere hepsinı ayrı ayn yazdı. Aşır en sondaydı. Onun önüne gelince, Nüfus kâğıdın? dedi. Yok çavuşum. Terhis teskeren? O d a yok. E nasıl yazacağız seni? Binbaşı seslendi. Yaz sen yaz. haberim var. Dediği gibi yaz. Aynı köjden bunlar. Birbirlerini tanırlar. Ça%ruş sordu. o söyledi. Adını, baba adını, dogumunu, doğ\ım yerini. eski kıtasını deftere kaydetti. Her biri için ayrı sevk kağıdı doldurdu. Binbaşıya imzalattı. Yenı kurulmakta olan suvari birliğinin komutanına bir de pusula yazdı. (DEVAM1 VAR) nayi ve Mimar Odalan Ribl kuruluşlardan danı temsilci Uyeler koyabilmeyı mumkün kılma amaciyle. böyle pek sınırlı bir noktada istisna öngörülmüstür. Yoksa. bu gibi üniversiteler bakımından «özerklik prensibine bir istisna tanıma» istendiğinl gösteren. bir tek crümle ya da kelime, önerge sahıbi Feyzioglu'nun dahi açıklamalarında yer almamakt8dır. Dahası var Feyzioglu ODTÜ gibi üniversitelenn dahi, ' 4936 savılı yasadaki «prensiplere tabı olmalarının tabii oldugu»nu özellikle belirtmistir. 4936 sayılı kanunun hu ilkelerinin başında ise. «özerklik» ve «öğretim üyelerinin güvenceleri» gelir! öneree sahibı Feyzıogiu. konuşmasının sonunda özerkligin ODTÜ ıçın dahi ma.'ıfuz olduğunu, «İdari ve bilimsel nzerkligi mahfuz» demek suretivle, bir kez daha vurjruluyor. Şu halde. «ODTÜ' niin de özerk bir üniversite statüsüne sahip olma zorunluğu», Fev'zioglu'nun dahi kabul ettiği, tartışılmayacak bir gerçektlrl 120. maddenin 2. fıkrasına eklenen cümleyi bu açıklamalar çerçevesi içinde kabul eden Tem silciler Meclisi Genel Kurulu'nun, kendi iradesini bu yolda kullanmasından ftnce, Anayasa Komisyonu sözcüsü «getirtlen İstisnanm anlamım ve kapsamını» 'öaha da perçlntemtştlr: «Feyzioglu'nun yapmak lstediği bu llâ•. *eye, gayet rnahdut bir sahaya inhisar ettiğinden bir istisna olmak üzere katılıyoruz. Meselâ ODTÜ'nün (milletlerarası iş birliği ile kurulmuş olan bir Universitenin) yönetim organı olan Mütevelli Hpyeti seçilmediğinden (3), bu gibi özellikleri nazarı itibare almak lâzımdır. Ama belirtmek isteriz ki, Genel Üniversiteler kanununa zıt olarak bir takım özel kanunlarla kuruimuş olan ve şimdi üâve edilmek i?tenen kayıttaki şarta uygun olma yan üniversitelerin, vaktivle özerklik esasına aykırı olarak kurulmuş olsalar bile. tünyelerini değiştirmek mecburiyeti vardır. Meselâ Atatürk Üniversitesi. Mil li Eğitim Bakanlığına baglıhgı bakımından durumunu özerklik esaslanna uygun olarak a>arlamaya mecburdur. Arzettiğim gibi, orjranlar bakımından Setirdigi istisnalar, tamamiyle 5zel hallere münhasır olmak üzere. ek mahiyetindekl bu teklife katılıyoruz. Komisyon. arzettiğim nıanada teklife katılmaktadır» fM\ıammer Aksoy. Temsilciler Meclisi, C. 4, s. 609). Komisyon sözcüsünün bu açıklamaları, şu iki gerçegi ortaya koymaktadır: a) «Özerklik. bütün üniversiteler için genel k'iraUdır. b) «Özel kanuna göre kurulmuş üniversiteler dahf, kuruluş ve kaynak özelliklerinin zo runhı kıldığı noktalar dışında, özerkliğin klâsik çözümlerini benimseme doğrultusunda gerekli değişiklikleri yapmakla ödevlidirler. Ve maddeye getirilen İstisna cümleHSi. benel Kurulca. kabul edilmiştir. MOTEVElli HEYETI ÜYUSUN DA BÜYUSÜN f > ' 1: : • • J 4 I I ,J ' ' ' ' • • • • • • • • • • ' Ozerklik tüm Universiteleri kapsayan genel bir kuraldır yebilmek olanaksızdır. Hele, 1971 degişiklığinden sonra! . Aradan on yıl geçtikten sonra ve Anayasa üniversitelere düsman bir iktidar zamanında birtakım degişik liklere ugratılır ve 120. madde yeni baştan yazılırken bile, bu «küçük istisna eki»nin ayrı bir fıkra haline getirilmemiş. ya da birinci fıkraya aktarılmamış. (ikinci fıkranm bir cümlesi olarak bırakılmış) olması. bu konuda başka türlü bır yoruma olsnak bırakmamaktadır. Gerçek ten, 1971 değişikliğinde 120. maddede «özerkiıği ilan eden fıkra» ile «organların kuruluçuna ve s?çılişine ilişkin fıkra» birbirinden ayrı tutulmuştur. Gerekçenin ilgüi cümleleri şöyledir: «a) Birinci fıkrada. üniversit«lerin ancak devlet eliyle ve özerk kamu tüzel kişiligi halinde kanunla kurulacağı. özerkligin bu madde hükümleri içlnde uygulanacağı.. esası kabul edilmiştir. b) İkinci fıkrada, üniversitelerin kendileri tarafmdan seçilen organları eliyle.. yönetileceği hülc me bağlanmıştır...» Bu açıkhk, «özel kanunla kuruimuş üniversitelere ilişkin istisna»nın, Üniversite özerkligi ile ilgisi bulunduğunu iddia etmenin, kanun metni bakımından olanaksızhgmı bir kez daha ortaya knymaktadır. TıritH«l yontmlnnı 2. 120. maddeye eklenen İstisna. ya ilişkin kaydı, «tarihsel yorumlama röntemi» ile rainâlandırdığimızda ranlacak sonuç da> hi. «özerk olma zorunlu|unıın, ODTt için de geçerli olduğu» yo. lundadır. Üniversitelere ilişkin maddenin ikinci görüşülmesinde Turhan Feyzioglu'nun son dakika getirdigı «değişiklik önergesi» ile bu maddeye eklenen «istisna» cümlesinin, o zaman ne anlamda kabul edildiğini. tntanaklara dayanarak gösterelim: Önerge sahibı. üniversite özerk liğinin o dönemde Havarisi ve ODTÜ'nin Rektörlüğıinü yapmış bir uzman kişi olarak, bu istisnanın hangi gereksinmeyi karşılama amacı güttüğünU. hangi kuralın istısnası oldugunu, şöyle belirtmişti: «... Üniversiteler ancak devlet eliyle ve kanunla kunılur.» Burada satırbaşı >apıp, «Üniversiteler, kendileri tarafından seçilen yetkili öğretim üyelerinden kurulu organlar eliyle yönetilir ve denetlenir.» Bunun istısnası olrcak üzere, «özel kanunla ra göre kuruimuş devlet universiteleri hakkındaki kanun hükümleri sakhdır.» Ondan sonra ayrı bır fıkra olarak «üniverbulunmadığı, önerge sahibi Feyzioglu'nun «3 fıkrayı ayn ayn belirtmesi» ile de kanıtlanmaktadır. Feyzioğlu, açıklamasında, bununla da yetinmemiştır. Genel Kurulu ve Anayasa Komisyonunu, «getirilen istisnanın tehlikeli olmadığına, Türk üniversiteleri için benimsenen ana ilkeyi zedelemiyeceğıne» (fıkraya eklenacek böyle bir cümlenin, ODTÜ ni ve başka universiteleri özerklik ilkesınin ve demokratik başkaca yönetım ilkelerinin dışında bırakmıyacağına) inandırmak amacıyla, sözlerini şöyle sürdüro bölgenin Ziraat Odasindan tem silci de Mütevelliler Heyetıne ıştirak eder, Aynı zamanda mahalli idareler de para verir, idaresine iştirak için temsilci gönderir. Bizde de bu şekilde üniversiteler kurulabilir. Mahalli îdareler ve ilgili teşekküllerin temsilcilerinin bulunması gerekebilir. Meselâ bir bölgenin hayvancılığını inkişaf ettirmek üzere bir Veteriner Fakültesi kurulacak. O zaman elbette Mahallî Idareler ve varsa Veteriner Odası da katılacaktır. Bu itibarla, fakültelerin idareleri değişebilir. Üniversitelerin hususiyeüerine göre, arzettiğim gibi (1), Mütevelll Heyetine girebilirler... Üniversite ile ilgili diğer teşekküller, meselâ Sanayi Odaları temsilcileri de, üniversitenin idare heyetlerine girebilirler. Eğer madde tasarıdaki şekliyle çıkacak olursa, Atatürk üniversitesi, ODTÜ Anayasa'ya aykırı teşekküller haline gelmiş olacaktır. Bu itibarla özel kanunlanna göre idare edilebileceklerini ve bunun mahiuz olduğunun tebarUz ettirilmesini teklif ediyorum. tdari ve bilimsel özerkligi mahiuz (2). akademık araştırma ve yayın yapması manfuz! ÎJalnız biraz elâstikiyet veriyoruz. Aksi tıalde. 4936 sayılı kanunun kurduğu idare tarzı. değışmez nas halinde eskı • yeni bütün müesseselere şamtl olur. Bu itibarla kabulünü istirham ederim* (Keyzioglu, Temsilciler Meclisi, C. 4. s. 608 609) Önerge sahibinm de üzerina basa basa belırtuği gibi, bu ek, sırf «idare tarzı» konusunda getirilen bir istisnadır. £ğer «bır üniversitenin kuruluş amacı ve malî kaynaklan, üniversitelerin normal tipme kıyasla çok önemli özellikler taşıyorsa, işte bunlan hesaba katabılmek ve yönetimi de ona göre düzenleyebılmek. amaciyle bu istisna getirilmiştir. Universiteyi yöneten organlar içerisine, Mahalİî 1darelerden, Tarım, Veteriner, Sa istisna hükmü yalnızca üniversite organlanna seçilecek tüm şahısla rın üniversite öğretim üyeleri arasından seçilmesini sağlama yönünden geçerlidir. Tarihsel yorumlama yöntemi de bu sonuca ulaşır. site organları, öğretim üyeleri ve yardımcüan, ünıversite dışındaki makamlarca her ne suretle olursa olsun. görevlerinden uzaklaştmlamazlar. » (Feyzioğlu. Temsilciler Meclisi, c. 4, s. 608 ı. Görülüyor ki, bu istisna, sadece üniversite organlanna seçilecek «tüm şahısların, üniversitelerce seçilmesi» ve «üniversite öğretim üyeleri arasından seçilmesi» kuralmın bir istisnasıdır. Onun. ne birinci fıkradaki «Üniversitelerin özerkliğini saptayan kural» ile, ne de üçüncü fıkradaki «Üniversite organlarımn ve öğretim üyelerinin üniversite dışındaki makamlar (ve özellikle siyasal iktidarlar) taratından görevlerinden uzaklaştınlamamalan kuralı» ile hiçbir ügisinin müştür: «4936 sayılı Kanuna göre kuruimuş, bu kanuna göre ışlemekte olan üniversiteler var. Bir de Atatürk Üniversitesi, ODTÜ gibi yine Deviet tarafmdan kanunla kuruimuş üniversiteler var. Bu üniversitelerin de bu prensiplere tabi olmalan tabii. dir. Fakat bunlann organları bir başka yapıdadır. Yeni kurulacak üniversitenin bütün organlarımn, kendi mensupiarı taratından seçilmesi oımaz... Amerika'da da üniversiteler muhtardır. Onların muhtariyet anlayışları. Müte\elliler Heyetinin idaresi esasına göre düzenlenmistir. Meselâ bir bölgenin ziraatını inkişaf ettirmek üzere kuruimuş olan bir Universiteye, Y A R I N: ANAYASAl ZORUNIUK (1) Yanl «l'niverslte dıjındakt bazı temsilciler sirebllirler». (2) «Idari ve hilimsel özerkli^» sözleri zapta vanlışlıkla «tdarenin bilimsel özerkliğl» diye Iteçmiîtir «İdarenin billmsrl özerkliSI» diye Mr kavram RÖZ knnıısıı n'mavacafına zöre «tdare ve» kellmelerlnin «Idarenfn» «llye duyulduğu meydandadır. (3) « . seçilmediğinden* sözcüjtii. «o üniversitenin ötretlnı üyelertnce srçllmediçlnden» anlamındadır. GARTH V D J L E V N BEMI Oı •• BU BDJNKEJ2 'I KJI BU A < S A M YA.TTAN ÇKAttNİ VE yOiTEDlN DiŞi BOND UESTfBltfeceJf »RSOOJNUZ PU«O( OANASO COBOTLARJM E.LİNPEN kaJB.TUL.DU BU