Katalog

Danıştay'ın iznîni 21 ay önce iptal ettiği Amerikan şirketi faaliyetini sürdürüyor TüRKİYE'de bugün, yabancı sermaye izni vargı organlarınca ıptal edildiği ıç:n çalışmasının hiçbir hukuki dayanağı kalmarnış bir yabancı sermayeli ortakhk, faaliyetim sürdürebümektedır. Dünyanın en btiyük tekellerinden bınsi olan Corn Froduct Co.'nin yabancı sermaye izninin Danıştayca iotalinden 21 ay geçmesine rağmen yabancı hissenin tasfiyesi ışlemine başlanmamıştır. BEMÎS adjyla tanınan Besin ve Mısır Sanayii A.Ş. ilk önca bir yerli şirket olarak kurulmuştur. Fakat daha sonra dünyanın en büyük tröstlerinden bi risi o!an Corn Product Co.. sanayiı ıçin gereklı nısasta üreten bu şirketin hisse senetlerinden önemli bir kısmını satın almıştır. Sermayesi 8,5 milyon lira olan ve 300 işçi çalıştıran yabancı sermayeli BEMİS şirkelı aynı alan da çalışan yerli firmalarls rekabete girmiş ve verli firmalar da yabancı sermaye düzeninin dışına çıktığı gerekçesiyle şirketin yabancı sermaye izninin iptali için Danıştava dava açmış'.ardır. Teftiş Kurulu Başkan Yardımcısı İlhan Ersen. 14/6/1974 tarihmde bir vazıyla •Besin ve Mısır Sanayii A.Ş. Ortaklan ile Corn Product Coınpany Fırmas:na ayrı ayrı teblıgai vapılarak, yabancı sermaye pavının yukanda adı geçen sirket bünvesinden tasfiyesi ve bu tasfiye ve tefrik yapılmadığı takdirde Türk Parası Kıymetinı Koruma Mevzuatına göre cezai müeyyidelerin uygıılanacağının bildirilmesi gerektiğinı» açıklamıştır. Maliye Bakanlığı Teftiş Kurulu'nun bu yazısı üzerine Hazıne Genel Müdürlüğü harekete geçmek ihtiyacını duymustur hazine Genel Mudürlüftü 8/8/ 1974 tarih ve 59S58;>05622/ 38Ü37 sayılı vazısıyla Istanbul Kambiyo Müdürlügune BEMİS şirketinin «Türlciye'de Türk Parası Kıymetinı Koruma Mevzuatı çerçeves'.nde taalivetine devamında da. memleket ekonomisi açısından yarar görmedigıni» bildirmis ve »tescılin herhangi bir gecikmeye meydar. verilmeksirin iptalinı» istemistir. Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Maliye Bakanlığı Hazine Genel Müdürlügü, 8 Temmuz 1974'de Danıştay kararının uygulanması yolundaki talimatını 9 Ekim 1974'de değiştirdi ve uygulamayı durdurdu Amerikan Yardım örgütü, yabancı ortaklıklann işlerini takip ediyor DANIŞTAY kararıyla yabancı sermaye izninin iptal edilmesine rağmen çalışmalarını sürdüren ve dünyanın en büyük tröstlerinden birisi olan Com Product Company'nin yüzde 60 hisseye sahip oldugu BEMİŞ şirketinin işlerinin büyük ölçüde Türkiye'deki Amerikan vardım örgütü AİD tarafından takip edUdlği ög renilmiştir. AtD, hem BEMİS'in ihtiyaç duydugu mısır türünün köylülerce benimsenmesıne yardım etmekte ve hem de şirketin iç sonınlannın çözülmesini kolaylaştırmaya çalışmaktadır. Sanayiye hammadde üreten BEMİS sirketi ihtiyaç duydugu mısırı zamanında ve istenen ka litede sağlayabilmek için başta Adapazarı olmak üzere Türkiye'nin bellı başlı mısır üreticisi bölgelerini içine alan »eniş bir sistem kurmuştur Fldekı bilgilere göre BEMİS şirketinin memurları. mısır üre ABD Yardım Örgütü AID, Şirketin ıhtiyaç duydugu mısjr türlerınm Ege'de yayılması için kampanya açtı ticisi köylere teker teker gitmekte ve bu köylerde «grup reisi» olarak tammlanan kışilerle ilişki kurmaktadır. Grup reisle ri aracılıgıyla mısır üretıcisı köylere. ekimden once istenen türden mısır tohumu verilmektp ve üretioiler belirl: zamanlardn belirli miktarda mısırı satmak r üzere tüah^'trp hp§]»r "aktadır Köylülere teknık yardım sağiamak için yapılan kampanyayı AID'den Mr. Parker yönetıyor AİD'nin yabancı sfirmayeli or•akhğın çalışmaiarıyla ügisi bunlarla sınırlı kalmamaktadır BEMİS, yerli ve yabancı ortaklar arasmdaki anlaşnıazlıklar dolansıyla devamlı bir nuzursuzluk, ıçindp çalısmaktpdır. AİD vönericilerinden Dr Rıce bu anlaşmazlık'arın çözümii ıçin de çaba göstprmektpdir Dr Rice. bu ve benzerı sorunlar nakkında Corn Prodıırt Companv'nm BHik sel'deki merkezine ne vapılması ?erektiğini eösteren raporlar gön dermektedır. • AİD'nin rolü BEMtS sırketı onceden baglan tıya bağladığı mısır üreticisı köy lerde veni tür mısır ekimini de nemiştir. Tanm Bakanlıfmdan rolü olmuştur. aiınan izinle G77. G76 ve G59% Amerikan Yardım örgütü ABD kod numaralanyla bilınen mıs'r nin Türkvve'deki yöneticilerin türlerinin denenmesinde köylü den Dr Edward Rice. Amerikan lerin isteksizligivle karşılasılmış Corn Product Comoanv'nin or rır. tak oldugıı BEMİS şirketinin çalışmalanvla dognıdan do*ruya BEMtS şirketinin büyük or ilgilpnm°kf»dır AID şirketin iti 'ağı Corn Produci Company'nin 'iyac dııvdıığu mısır türlerinir Amerika Birlesik Devletlerlnıie Ege tiölgpsinp de yayılması için Enplewoo<1 Cliffs'dekı gfinel mer bir kamnanva ^çmıstır KöyliiİP ke?ine tr.eili7CP olarak gönden re reknik vardım ünelamsk şeR |pn bır raDordan anlaşıldıgına lindp »plısen hu kampanya^ı vi göre. Ou isfksizligın venilmesin ne AtD'dpn Mr. Parker yönet de Türkiye'deki Amerikan var mektedir. (îım örgütü AİD'nin önemli bir Yorum KARANLIĞI ARAYAN PARTÎ ORTADA, herkesin görebilffifl blr çıkmaz var. Bu çıkmaz, bütün partılerden çok, AP'nİrı çıkmnzı AP ve lideri, bir yandan, Seçimin kacınılmaz olduğunu görüyor Diğer yandan, seçim sancığından AP'nin çıkraayacağını görecek KSflar gerçekçi olmaya başladı. Üçüncüsü, gerek büyük sermayenin önemli bir kesitı ve gerekse başta Cumhurbaşkanı olmak üzere bazı etkin noktalar, CHP'siz bir AP hükümet ortaklıgını gönulrien ıstemiyorlar Dördüncüsü. AP ve lideri. 1969 yılından beri devam eden ve devam ettiei sürece sadece derinleşen Türkiye'nin ekonomik sorunlarma, kuvvetli çofiunluğa dayanan bir parti hükümeti kurulmaıfan, el atılabilıyorlar CHP erken seçımde ısrarlı Pöyle bir ısrar da CHP nin en dogal hakkı. Halk Partısi. seçimlerden başarıyla çıkmayı bekleyen bir örgütün rahatlıgı içinde Biraz da umursama^lıgı ıçinde. Soldan. ortadan ve bira? da sagdan büyük destek gnrmenin umursamazl:ğı ıçinde güncel fakat onemlı geliçmeleri bile etkilemek ıstemiyor Türkiye'nin karşılastıgı ve yakın zamanlarda karşılaşacağı somut sorunlanp çözüm volları üzerinde düşünmeltten kaçınlyor. HALK PARTİSİ'nin açıklık getırme ihtiyacını duymaması, en çok AP'n;n işine yanyor. Çünkü artık AP, İçinrfe bulundugu çıkmazların etkisiyle, karanlığı arayan bir parti haline dönüştü AP' nin tek umudu karanlık oldu Eğer karanlığı yaratmak için tezgâhladığı milli cephe» hükümetıne istemiyerek takılmazsa. karanlık bir ortamda erken seçime gitmeyı planlıyor. Son günlerde voğunlaşan şiddet hareketlerinın gerekçesi bu Şimdi faşist örgütlerle elbirlifiyle bir şiddet ortamı yaratılıyor Sol tehlike izlenimı vayılarak, Halk Partisine destek olan esnaf, şoför. küçük toprak sahibi yığını ile büyük sermayeyi ürkütmek istiyor Seçimlerin böyle karanlık bir ortam içinde vapılması AP'nin son «cansı olarak değerlendiriliyor. Böyle bir ortamda yapılacak seçimlerin Halk Partisine gidecek oyları azaltacağı düşünülüyor. Yalçın KÜÇÜK ADALET PARTİSİ'nin Dir milli cephe hükümetini cirtrii olarak ıstediğinden şüphe duymak gerek Bu tüı hükümetin. ıster açıkça büyük sermayeden vana btr politika İie. ısıer?e rtaha halkı;ı görünümlü politikalarla olsun. pkonomınin kar;ıla;tığı sorunlara çÖ7Ümler nraması olana£ı vo\r. Eknnnmı 1 B vp 197<) vıllann9H da, büvüyen hacmıne yeni kavnak ve çerçeve aramaya çalıştı AP' nin çıkarmaya çalıştıgı emiâk v? finansman versilen. kendisim parçalarlı. AP'nin çıkardıiı \e eirtPı vereileri oranını vü^de vü? arttırmak ıçin hükümete yetki veren vasa ls çevrplerınin Istegine uvgun olarak. /amanın Cumhurhaşkanı Sunay tarafınrtan veto edilrli AP. EPnisleyen tüketim «raçları «anayiine p»7ar nıılmak ıçin per'onel yasasını çıkardı Enfla«vonu hızlandırıp kârları arttırmak ve dolayısiyle de sermaye bırikimınl büvütmek tçın devalüasyona eittı Faka' bütün bunlar da AP Hükümetinln mnu oldu ARADAN geçen zamanda bircok hükümet gelip geçti. Hükümetler. fiyat ücret ve kredi manivelalarmın dt.çında hiç bir ekonomik alete dokunmak cesaretini gösteremedi. Bugün kim hükümet olursa obun. bunlann dışmdaki düzenlemelere başvurmak zorunda. 12 Mart hükümetlerinin büyük sermayeden yana: Ecevit Hükümetinin yoksul kütlelerden yana bir çizgide harekete geçirdiği bu araçlan kullanma girişimlerinin sonuna gelindi. AP. 12 Mart'ın büvük sermayeden yana fiyat. ücret ve kredi poütikasını desteklediği için yıprandı. CHP. kısa hükümet döneminde bunu tersinp çevirdiği için yeni destekler kazandı. Ancak bu yol ikisi için de bitti. CHP. büyük ölçüde bunu gördüğü için hükümetten çekildi. AP, bunu görebildiği için yamalı bohçayı andıran bir hükümete istekJi değil. AP. hükümet kurmak için değil. kendisine göre seçim koşullannı hazırlamak için faşist örgütlerin yanına gidiyor. Ustelık ilcric» flerü • Cillov'un raporu DAMŞTAY karaı vermezden önce konuyu DiJirkişilerin ıncelemesine sunmuştur. Danıştayın büirkişi olarak görüşüne basvurduğu şimdıki Ticarei Bakanı Prof. Dr. Haluk Cıllcrv da yabancı sermaye izninin ıpt&line dayanak olacak bir bilirkişı raporu hazırlamıstır Prof Cillov. verdiği raporda şirketin almış oldugu vabancı sermaye izninin memleket gerçekleriyle bagdaşmadıgını ileri sürerek «kanuni bir sakınca bulunmamakia birlikte teknolojik bılgıye fazla yer vermeyen bir vatırıma, yüzde S O gıbi, oldukça yüksek btr yabancı katkı tanınması, memleket ekonomisinin menfaatleri bakımından is&betli görülmemistir» demiştir. Danıştay, dava konusunu lnceleyerek, 9.3.1973 tarih ve K: 1973/ 152 sayılı kararıyla «yabancı ser maye tescilinin iptali. hisselerin biokesi ve Besın ve Mısır Sanayii A.Ş. biinyesirden tefrik ve tasfiyesi ile yabancı kurulus ve f&aliyetin sürdürülmemesini» hü Küm altına almıştır Bu karar ile. yabancı ortaklıga riScut veren Bakanlar Kurulu kararnanıesi ortadan kalkmıs olmaktadır Danıştay, kararında yabana ser maye izninin plân hedeflerine ay kırı olduğunu ileri sürmüstür. • Maliye Bakanlığı devrede ISTANBUL Kambiyo Müdürlügü. 17 eylül 1974 tarihinde Istanbul Sicillı Tıcaret Memurluguna yazdı*ı yazıda durumu bildirerek «gereginm bıına göre yapılmasını ve bakanlıSımıza ve rılecek cevaba esas olmak üzere sonucun dairemıze âcilen Dildirıimesini rica ederim» demiştır. Istanbul Kambiyosu ve Sıcillı Ticaret Memurlugu «gereğini» yapmaya çalışırker. vabana. ortaklar da boş durmamışlardır. Vabanci ortajdann ve onlarıa işbirligı nalınde olanıarın voğun va'oaları sonuç vermiş ve Maliye Bakanlığı göriisünü değiştnmiştir. Maliye Bakanlığı Hazine Genel Müdürlügü, bu ıcez Istanbuı Kambiyo MüdüriügüTıe yazdığı 9/10/1974 tarih ve 593585 056S/3/48366 sayılı yazıyla yabancı sermayeh BEMÎS çinde Corn Products Co. firmasma aıt yabancı bisselerin tasfiyesi ışlemım «üç ay» süre ile durduîmustur. Bakanhk, tasfiye ışlemınl üç ay için durdurdugunu bildiımekle birlikte, Istar.buı Kambiyo Müdürlügü. bakiınlığın istegını aeğerlendirerek 21/10/1974 tarih1' bir vazıyla Istanbul Sicill) Ti [ caret Memurlugundan «iklncı | bir emıe» kadar şirketle ılgili biç bir ışlem vapmamasını istemistir. Maliye Bakanlığı Istanbuı Kambiyo Müdüılügu yazdıgı yazıda, «buna göre Bakanlıgımızdan alınacak ikinci bir emre kadar adı geçen şırket hakkında berhangi bir ışlem vapılmamafını rica ederım» demektedir. Böylece «ikinci bir emre kadar» Türkiye'de bir yabancı ortaklıgın hic bir vasal dayanak olmadan calışması olanağı varatılmış cimaktadır. nüm ile AP'nin iyimser yorumlarını yapmayı U edinenlerin sandığı gibi faşist örgütleı AP'nin yanına gitmıyor. Tam tersi. Çünkü devletin bazı kollanyla bütünleşmiş böyle bir faşist örgüte AP sahip değil. Ancak ihtiyacı var. BURADA önemli bir nokta şu: Hiç unurulmaması gerekir. büyük sermayeli ekonomilerde faşısi örgütlerin maddi kaynagı daima büyük sermayece sağlanır. Fakat büyük sermayenin tamamıncs değil Büvük sermayenin bir bölümü faşis» örgütleri besler. Büvük bölümü buna ses çıkarmaz. Çünkü büyük sermayenin bir «rezerv ordu olarak böyle kuruluşlara ihtiyacı nlaeak. Çünkü. küçük mülkiyet savunuculueuyls ortaya çıkan bütün fasizm denemeleri. eninde sonunda büvük sermayenin kucağına düşer. Simdi durum ds höyle Büvük sermavenin bütünü bupünlerde bir faşist çirişimp fazla şans tanımıyor Ekonomik ortam ve ekonomik sorumlar. taze demokratık güçleri yenecek kuvvette olmadıeı ıçin. AP de bunu biliyor. BiIHigi için de faşist örgütlerin kapısına giderken biraz da kpndisinden soğumaya >üz tutan büyük sermaye kesimlerini yola getirmeyi plânlıyor. Bunların, devletin çeşitli kollarına uzanan hücreleri olduğıı varsayımın» dayanarak güçlü Rörünmek istiyor. BOTÜN BUNLAR. 1974 yılının sonlarına doğru yogıınlaşan siddet eylemlerinin. ilericilerin öldürülmesiyle sonuçlanan olayların. 1975 vılının ilk yarısında da devam edeceğinin işareti. Şiddet olaylarının bir sol tehlike korkusu yarattığı bir sırada seçim sandığma gitme konusunda anlaşma sağUnabilir. CHP. erken olmak koşuluyla her zaman ve her türlü seçime hszır olduğunu söylediğine göre seçime de gidilebilir. Bunun AP'ye iktidar kapılarını açması beklenemez. Hiç kimse bu kadar iyimser değil. Ama her halde CHP'nin potansiyel oylarmı azaltır. AP'nin karanlıktan umutlanmasınm nedeni ve boyutu bu. CHP'nin ve CHP'nin dışındaki solculann karşısına çıkarılan yeni oyun da bu. Bu oyunun üzerine gerçekçi bir biçimde eğilmek gerek Başta CHP'nin eğilmesi gerek. Demokrasiyi genişletmedeki görevini bilen CHP'nin demokrasiyi korumada da görevi olçfuğurju .jjgtırlaması ger « k TBtılî I î f t g î t brtîK" 1 Sermaye ihracımn mal ihracatını azaltıp azaltmadığı tartışılıyor AMERİKAN kökenll çok uluslu şirketlerin ihracatında son yıl larda görülen artışlar, Batı dünyasında geçerli dış ticaret kuramını temelinden sarsmaktadır. Amerikan işçı örgütlerinin ortaya attıklan Amerikan tekellerinin dünyanın başka ülkelerinde yatınm yaparak Amerikan ibracatının ve dolayısıyla da istihdam düzeyinin azalmasına yol açtığı iddialan, ortaya konan dış ticaret istatistikleriyle çürütülmektedir. Konuyla ilgili olarak yapılan yeni araştırmalar, yabancı sermaye yoluyla gelen yatınmlann sermaye ihraç eden ülkelerine mal ihracını da artırdıgını göstermektedir. Amerikan ekonomisinde son yıllarda yüksek düzeylere çıkan işsizlik, Batı iktisat fcuramının gerçeklere uymayan bir çok bölümü olduğunu ortaya çıkaran çalışmaların yapılmasına yol açnuştır. • Karara rağmen DANIŞTAYIN bu Kararına rağ men, yürütmeyıe ilgiiı devlet kuruluşlan yabancı ortaklıgın tasfiyesi konusunda her hangı bir işlem yapmamışlardır. Bunun üzerine rakip ve yerli finnaların avukatları, Maliye Bakanlığı Teftiş Kurulunaan görüs almak zorunda kalmışlardır Teftiş Kurulundan bir maliye niüfettişi konuyu incelemis ve AMERİKAN ŞİRKETLERİNÎN ÎHRACAT İTHALÂTI (milyon dolar) Çok uluslu obnayan ?irketler 196« 1970 28859 116 Çok uıuslu sirketler 1H60 7H26 İO23 1970 12988 2048 İHRACAT ÎTHALÂT FAZLA 21416 28975 19660 1801 âtSUi 11(940 sal geliştirmeler yanında dış ticaret istaüstiklertne de yer vermektedir. Yukandakı tabloda 1966 ve 197U yılları arastnda çok uluslu Amerikan tekellerinin ihracatının başka ülkelerde yatınm yapmayan Amerikan sirketlerinden çok daha hızlı arttagı göriilmektedir. Aynca, başka ülkelerde yatınmı olmayan Amerikan şirketlennin thracat ithalât farkı azalırken çok uluslu şirketlerde bu fark artmaktadır. YABANCI SERMAYE ŞİRKETLERİNİN YASALARI ÇİĞNEMELERÎ ÖNLENEMİYOR YABANCI SSRMAYE düzenınin çok geniş olanaklarından yararianarak Türkiye'de kurulan yabancı sermayeli ortaklıklar, bu yaöaların verdiği olanaklann da dışına çıkmaktadırlar. Yabancı sermayeli ortaklıklann bu tür uyguiamalan yetkili müfettiş raporlanyla tespit edilmesine rağmen şırketlerle ilgili hiç bir işlem yapüamamaktadır. Türkiye'de taaliyet gösteren yabancı sermayeli ortaklıklar, ya 6224 sayılı yabancı sermayeyi teşvik yasası ya da 1567 sayılı Türk Parasmın Degerini Koruma Yasasma dayanarak çıkanlan çeşitli kararlar çerçevesınde çalışmaktadır. Bir yabancı ortaklığm kuruluşuyla ılsrill Bakanla Kurulu karannda, yabancı ortaklıgın çalışma alanı açıkça belırtilmektedir. Fakat buna rağmen birçok yabancı sermayeli ortaklık, kendılerıne verilen iznin sınırlan dışındaki alanlar da faaliyet göstermektedir. gal etmektedir Ezeümle Jthalatçılık ve mümessillik yapmakta, yerli şirketlere iştirakte bulunmaktadır. Ana sözleşmelerinde yer alan gayelerine istinaden bu kabil yabancı şirketlerm her türlü ticaretle iştigal edebilecegi tezinin varid olamayacagı karusındayız Aksı takdirde. Kararnamelerle faaltyet sahalannın hudutlandınlmasına eıdilmesi bir anlam taşımavacaktır.» Ticaret Bakanhgı fnüîettislerl Agun ve özdogan BakanlıjSB ver dTklerı rarx>ru sövle bftirmişlercır: «Bu itibarla. TUrk Hoechst Sanayi ve Ticaret A.Ş tarafından yürüttilen bu tar? faaliyetler kararnamelerle verilen miisaadelerin ve tesbit edilen iştigal konu lannin dışmda kaldığmdan, adı eeçen şirketin 6224 sayılı kanunun lafzı ve fahu ile bagdasmayan bu tarz çalısmalarına müsaade olunmamalıdir Kayfiyet, takdırlerine. arzolunur.» Ticaret Bakanlı.Şı müfettişîerinin raporlannda vasalara aykırı' çalışma düzeni saDtanmasına rağmen uzun bir süre her hanei bir işlem vapılmamıştır Ancak; rapordar 3 vıl sonra Türk Hoschst Sirketinin vsbancı sermaye müsaadesini iptal eden bir kara'name taslairı tıazırİEnmıştır. Bu kararname taslağlnın tam metnı şöyledir: Yabancı sermayeli şirketlerde yerli hisse payı azalıyor YABANCI SERMAYE düzeninden yararianarak Türkiyede kurulan şirketlerdekı yerli ve yabancı sermaye oranı giderek değişmektedir. Ilk kuruluştan sonra yabancı ortaklar, bir yandan yeni sermaye geürerek; öte yandan da, yerli ortakların bisselerini satm alarak paylarını arturmaktadır. Türkiyede kurulao yabancı sermayeli ortaküklardan birisi olan Türk Hoechst Sanayi ve Ticaret ortaklığında başlangıçda yüzde 52 oraıımda olan yerli sermaye payı gıderek yüzde birin çok aîtına düşnıüştür. Türkiye'de yabancı sermaye düzeninden yararianarak kurulan ortaklıklarda, kontrolun yabancı larda olmasını önlemek için sermayenin yansmdan fazlasının yerli ortaklars aıt olması ıstenmektedır. Ancak aaşlangıçta böyle bir yol izlenmesine rağmen zamanla, yine hükünietleria verdigi izinlerle, yabancı ortakların payları ve dsnetim olanakları arttınlmaktadır. 1954 yılında 52 bin lırası yerli ve 43 bin lirası yabancılara ait oimak üzere 100 bin lira sermaye ile kurulan Türk Hoechst Sanayi ve Ticaret A.Ş.'nin bugün 17 milyon 975 bin lirası yabancılara ve 25 bin lirası yerli ortaklara ait 18 milyon lira sermayeli bir şirket hatine dönüşmesi, yabancı sermayeli ortaklıklann gelişimine tipik bir örnek olmaktadır. «Kimyevî ve Tıbbî müstahzarlarm Türkiye'de ımali, Türkiye' de ve Türkiye haricinde sacışı» maksadıyla kurulan bu şirketin yabancı ortakları Farbwerke Hoechsı AG Ue Kurt Lanz adında bir şahıstır. İlâç sanayiinin dışında. «arsa ve gayrimenkul alım ve satımı» ile «her nev'i ihracat» da yapacak olan bu şirketin yerli ortakları olarak da Istanbul İhracat, Ithalât, Sanayi TAŞ, J. Posth, K. Kosmeto, A. Çakay ve E. Gueron gosterilmiştir. Sözü edilen yerli ortaklann seımaye payı, toplam sermayenin yüzde 52'si olmaktadır • Bir istem ÎŞSİZLÎK oranınm artması üzerine Amerikan işçi örgütü olan AFLCIO liderleri, çok çeşıtli ülkelerde faalıyet gösteren tekellere verilen yeni bir ad olan Amerikan çok uluslu şirketlerinin başka ülkelerdeki yatınmlarının sınırlandınlmasını istemiş ve bunun için kampanya açmıstır. Amerikan tşçi örgütü API^CIO, Amerikan sermayesinin başka ül kelere gitmesiyle Amerika içinde istihdamın azaldığmı ileri sürmuştür. İşçi örgütüne göre, yabancı sermaye yatınmları yerıne ihracata ağırlık verilmesi. hem Amerika'nın ödemeler dengesi sonınlünnı çözecek, hem de tstihdam artıcı bir etkiye sahip olacaktır. Amerikan tşçi örgütünun bu istek ve kampanyası. Batı'da geçerli olan dıs ticaret kuramına dayanmaktadır. Batı dış ticaret kuranv.na göre. her şeyde oldugıı gibi ihracat ile dış vatirım arasında bir ikame olanağı mevcuttur. Çeşıtlı üikeler arasmda mal fiyatlannm farklı olmasından ihracat dogar. Ancak mallar arastndaki fivat farklıhgı kpn disinı a>Tiı şekilde üretim faktörlerinin ve bu arada sermayenin kârlılık oranında da gösterir. Sermavesı fazla olan Olke. sermavesi kıt olan ve bu yüzden fcâr oranı vüksek olan ülkeve sermave thraç eder. HekserOhlın dolttirin) denen ve Batı dıs üfaret kurarmnı olıış turan bu goriisün remelinde mal harekptıprii'ie sermî.ve hareketleri arasınrta blr ikame olanagi vatmaktadır. Ohün'in dpyımi ile sermave dp dahil iiretim afaktörlerinin harehei mal hareketlerlnl ikikine etmeUtedir.» Yabancı s e ı m a v e ihracınin mal ihracatını azaltacağı sonucunu veren Batı iktisat kuramı çok önceden sosyalist iktisatçılar tarafından eleştirilmiştir. Sosyalist ıktisatçılar, sennaye ihracatının mal ihracatını artırmak için yapüdıguu ileri sürmüşlerdir. Sosyalist lktisatçılann bu görüşleri. şimdi çok uluslu tekeller tarafından da savunulmaktadır. Amerikan karnuoyunda kendilerini savunmak ihtiyacını duyan çok uluslu şirketler. yaptıklan sermaye yatınmlannm A merikan ekonomisinin ihracatım artırdıgını göstermeye çalışmışlardır. Bu tur yayınlar Amerika'nın önde gelen üniversitelerindeki iktisatçılan da etkilemistir. Harward üniversitesi ögretim üyelerinden Thomas Horst, Washing ton'daki Brookings Institution için Batı dış ticaret kuramının bu yönünü inceleyen aynntıh bir çalışma yapmıştır. Çalışma, man tıken sermaye ihracırun mal ihracının yerini almadıgını; tam tersine artırdıgını göstermektedir. HORST'un 1974 yılında yaptıgı 103 saj'falık bu çalışması, kuram • Kimin lehine İKTİSATÇI HORST ortaya koy n.u? oldugu bulçularu. Amerika'daki tartışmalaı da işçi örgütlerinin aleyhine. fakat cok uluslu sir ketlerin lehine olâugiınu acıkca söylemektedir. Ancak lktisatçı Horst, bu yolla tartışmayı Amerika'nın dışına ihraç etmiş oldugtmu kabul etmektedir. Çalısmasmt, «Böyle bir mübadeleden çok uluslu şirketlertn kazançlı çıkacagını söylemek çok loıskuIu bir öneridim. dlye biürmektedir. Ekonomik Kitap "Emperyalizmin Türkiye'ye girişi,, TüRKİYE'de pamuk üretimıni geliştirme çabalarımn şöyle başladığı anlaşılıyor: «1856 yılında Küçük Asya Parauk Şirketinin (Asia Minor Cotton Company) kurulmasıyla daha düzenli btr teşvik yöntemı uvgulama yönüne gidildı. Krtesi yıl MCSA (Manchester Cotton Supply Association) tarafından tngiltere Dışişleri Bakanlığı aracılıgıyla bir anket yapıldı. Türkiye'deki bütün konsolosluk lara gönderılpn ve 14 «orudan oluşar» bu ankette pamuk üretiminin mevcııt ve potansiyel durumu hakkında bilgi. verilme si ıstenlyordu En umut verici karşılıklardan birisi tzmir Konsoloslugunrian geldi.» (s. 79) İNGtLTERE'nin tekstil fabrtkalarını çalı$tırabilmek İçin, Amerikan pamuklannın tehlike ye Eirdigi bır zamanda. Türkiye've el atıhyor Kon«ol<>slann önemli gorevlertnrten birlai de pamuk olııvor Fakat konsolo^lukların haçks eörevlen de var; • Arada sırada eüpesündüz tzmir limanıns çıksnlan kölelerin azad1 edilmelerinl «aflamak Ü7er# İnei1»ere Konnolotlngunıın ıkı kava<i Ifmanda «ürekll olarak gözcülük vaomakla eörevlendirilmiştl.» (s. 97). Sanıldığının aksıne Usmanlıda köle ticareti yaygın. tzmir'de karaya çıkanlar Istanbul'a gönderiliyor tngilızler. İzmir'de UCUÎ işçi sağlavabilmek için kölelerin azari edilmesı için çalışıvorlar. Kendi ülkelerfnrle köle ticaretıni sürdüren bir ulusun. baska ülkenın köle tlcaretine karsı çıkması pek öŞreticİ. ÎN'GİLİZLERİN Ege bSlge«inde tek ugrasları pamuk değil. Her çeye. bu arada madenlere de el atıvorlar Şirketler çok ve birbirivle rekabete eiriyor. Rekabet de dava konusu oluyor Davalar nerede ele alınıyordu? Cevap söyle: «Abbott açıstndan daha önem'.i bir gelişme lse. Whittall Şirketinin, Abbott'un Söke dolavlanndak) hazı madenleri üzennrle hak iddia etmesiydl Anlasma7İ!k hir türlü çözüİpmptiiŞi ıçtn. knnu l*tanbul'daki lnailİ7 Knnsoloslıık Yük«ek M&hkemesıne gö türüldü » (s 171). BİR ÖR.VKK UE nam;ılıktar) îngiliz tüccarlan iP'ancu vüzyılın sonlannda Doju Halı Yapın.cılan Sirketini (Orientai t arpet Manufacturer* Ltd.) kuruvorlar. «Şirket Uk adun olarak yun ıplıgı liretımı ve boyanmasını merkezîlestirmek ıçin çalışmaya basladı Bu araaçla tzmir'de iki fabnka kuruldu ve gerekli makınaıar ılt teknis\enler Almanva ve Avusturyadan getirildı. Avru zamanda İzmir'de açılan oir büroda tnailız ve Fransız ressammr Avrupa ze\^kine uygun aesenler lizerinde çalıştırılmaya başıandı. Puttıng out sistemı veniden düzenlenerek 14 kentte acenteler açıi dı.» (s. 132). BÜTÜN BUNLAH Orhan Kur muş'un venı çıkan kitabından. Adı Emperyalizmm Türkiye'ye Gırişı. Bütün bılsıler İnsiliz atşivlerinden alınmıs. KaynaK bakımından çok ?en»in. Kolayl'kla okunabilen bir inceleme Kolaylıkla anca=: cıddivetle okunabiür. ORHAN KliRMUS, îngiliz em pervslizmınin Türkive've sıris* n) ele almıs Ortava kovdugu bılgiler vü? r\i «nnrs da vontPm lerin oek rarfcl! olmaoıgım Eöstertvor. Bır ae l'flrlttve'nır telısme çizgtsimn diger Ulkelerinkinden avn olmadıSını acıt? lıyor Biraz geclkme ile TUrkive başka ülkeiert izlivor. ÇOB rsrtışılan fakaı üzerinde tekra: diişünülmesi gereken bir konu • Bir örnek ÎLÂÇ sanayiınae çalışmak üzere kunılmuş olan yabancı sermayeli Türk Hoechst Sanayi ve Tıcaret A.Ş.. ilâç sanayi dışında heı türlü ticaret. ıthalat ve ilıracatla uğraşmakta ve dığer yerli şirketlere ortak olmaktadır. Türk Hoechst Şirketinin söz konusu uygulamalan. yabancı sermaye düzenini izlemekle görevli Ticaret Bakanlığı'nın müfettişlerince de saptanmıştır. Ticaret Bakanlığı müfettişleri, Ayhan Agun ve Gürhan özdoğan şirketle ilgili aynntılı bir rapor hazırlayarak yabancı sermave vasalanna aykın faaliyetleri teker teker tespit etmişlerdir. 14.8.197 tarihini taşiyan raporda iki müfettiş. Türk Heochst Şirketinin yasalara aykın faaliyetlerinin durdurulmasını istemişlerdir. Ticaret Bakanlığı müfettişleri Ayhan Agun ve Gürhan Özdoğan'ın yazmış olduğu raporda şöyle denmektedır: «Türk Hoechst Sanayi ve Ticaret A Ş raporumuzun tlgili bölümlerinde etrafiıca ızah edildi6i şekilde bır taraftan S224 savılı kanun hdk^mlprinıipn varir lanarak vatınmlarda b'ilunmakta. rtift=r tprsftan fsp ana sttziesmesinp ve umumi hükflmlere istinaden her türlü ticaretle işti • Verilen izinler YABANCI ORTAK, bir yandan sermaye arttırımı yoluyla hissesini büyütürken. öte yancian da yerli ortakların hisselerinı satın almaktadır. Yabancı ortak, Farbvverke Hoechst AG, Maliye Bakanlıgının 7/2/1962 tarihinde vermiş olduğu müsaadeye dayanarak yerli ortaklardan İstanbui îthalât, ihracat ve Sanayi TAŞ'ın hissesini itibarî degeri 440 bin lira üzerinden satın almıştır. Bunun gibi bu tarihten beş yıl sonra, Maliye Bakanlığı Istanbul Kambiyo Müdürlüğü'nün 23/1/ 1967 tarih v* 1076 sayılı yazısı ile yerli ortak Alfred Nahum'a ait j hisse senetleri 1 miiyon 115 bin j lira karşılığında yabancı ortağa : devredilmiştir. ! Halen çalışmaya devam eden j şirketin şımdiki sermayesi 18 mıl yon lıradır Bu;ıun 17 milyon 975 I bin liralık kısmı yabancı ortaga j aiutir. Geriye kalan 25 bin lira , •k yerli serTia"e, Ş Koratopcıı ! ı Von Aulnck. Gi'"^fhpr P"xroth, | A. Nahum ve R. Garan admdaki j yerli ortaklar arasında pay edil : miştir. I • Ve bir kararname «TÜRK HOECHS1 Sanayi ve Tîcaret A Ş'nin «224 sayılı kanun r.fikiimiprinder» vBrarlanmasını saSlavan k«ramarwler, 7/14B2 sa\ib karürnamedp finarirülen "transfer edilpn kânn üç katı kadsr transfer pdilpcpk dövız cınsinden net (iîiviz getırecek btr Ihracarın kârın dofdu5u vıl v! onu takiD pden vıl içinde gerçekle.'tırilmesi" şartınm yerina çetlrilmpmest nedenivle DPTnın 3.5 1973 t<ırih ve Y S. 83/9.13 21.7^/3716 sayılı vazısıyla İptal edilmis'ir» Fakat taslak haline getirlien bu karamamp riiriirliig» konma'•ıışfır Cilr,ki) kamrnampnin vürfî'Hi^p IrnnTTn^ ıçin ffprrkli < V lan Basbskan N Talu. MaHve Bsksnı S T ^tiiftiing!ıı Ticaret Bakanı A TUrkPl ve Sanayi Bakım N Bayar'in tmzaları s»*!snamamıstır Kararnamp ilffiH dosvalarda imzasız olarak beklemektedir. • Bir örnek ÇEŞITLI bakanlıklardaki arşiv lerin incelenmesınden ortaya çı kan bilgilere göre iO.7'1954 tari hinde. 6224 sayılı yabancı serma ye ya^ası çıkarılmadan önce. Türk Parası Kıymetini Koruma Kanununa göre kurulan Ttirk Hoschst Sanayi'ın sermayesi 100 fcin liradır.