Katalog

Keban Barajınııı 8 yıllık öyküsü... CUMHURİYET HABER MERKEZİ Yıllardır bir Keban tartışması yapdır Türkiye'de. Yapılsın mı, yapdmasm mı derken işte bitti Keban Barajı. Bugün açıhyor. Oysa, 1966 yılında baraj yapımına başlandığında Türkiye'nin topîam enerji tüketimi alü milyar kilovatsaat idi. Ve bu miktar kalkınma denemesine girecek bir ülke için gerçekten gülünçtü. Çünkü dünyanın hiç bir yerinde enerji sorununu çözümlemeden kalkınan bir ülke görülmemişti. Sanayileşrae enerjiye bağlı olduğuna göre, önce bu alt yapı konusunu çözüme bağlamak gerckmekteydi. Fırat ve Murat sularının birleştiği yerin altı küometre güneyinde Keban vadisi yer alıyordu 1936 yılından beri burada değişik çalışmalar yapüdı. Sukaçırır den di. Mağara çıkar dendi. Ekonomik olmaz dendi. Ama işte şimdi övü nülecek bir gerçek çıktı karşunıza. Dünyamızın hiçbir yerinde . enerji sorununu çözümlemeden kalkınabilen bir ülke görüJmedı; Keban bu yolda atıian dev bir adımdır ııesaplanmıştır. Bu hesaba dayanılaraktır ki, bir «Aşağı Fırat Projesi>nden söz edilmektedir. Buna göre, Keban'la başlayan barajlar dizisi Karakaya, Gölköy ve Karababa barajları ile sürdürülmek istenrnektedir. Fırat bu projeye çok yatkın bir nehirdir. Önce su raiktan buna elverişlidir. Sonra da düşü olarak tanımlanan ve enerji üretiminde çok önem taşıyan su yüksekliği. Sözü edilen projenin 42 milyar liraya mal olacağı hesaplanmıştır. Böylece Fırat'ın sınır.arımız ıçıooe kalan suyunun tamamı değerlendirilmiş olmaktadır. Keban Barajmm inşaatına 1966 yılında nihayet başlandığmda toplam enerji tüketimi gülünçtü 6 milyar kilovatsaat Uzmanlara göre, Türkiye enerji ibtiyacını sudan öır. Kömür ve akar akıttan elde edilen enerji maliyeti himmaddt fiyatlarına baglı oldugu için gün geçtikçe artan bir seyu »zlemektedir. îşte bu noktada Keban tüm haşmetı ve ekonomik yörıü ile karşımıza çıkmaktadır. Aslmda barajın yerı konusunda çıkan fartışmalar bir surü incelemelere yol açmıştır. Devlet Su îş'erinden aiır.an bilgiye göre, Keban üzerine olumsuz sayılabılecek tek bir rapor vardır. O da «Kaçak yapabiltr, araştırmah» sonucuna \rs».nnıs. Ancak barajm yeri olumlu görülmüstür. Aynı rarnrrt». Niteklm, daha sonra baraj yapımı sırasında su sızdığı görtilmüş:ür. Rastlanan mağarada suyun ne zaman oluştugu araştınunıs ve bunun 30 yıl önce meydana geldigi anlasılmıştır. Suaa akıntı yosiu ve durgundu. Niteliğı de Fırat'ın suyunun niteligınder. tarulıydi. tşts barajın üzerine oturtulduğu toprak hakkmda türa eicnik elemanıar» rahatlatan gerçek böylece fiilen yasanmış olmakU*ydı. Ünlü Yengeç mağarası Aslında bu dünyada baraj yapımında !lk kez karşıiaşılan bir olaydı ve bundan dolayı da ük kez çözümü Keban'da buıundu. Üniü Yengeç Mağarası böylece pompalar aracıiıgı ile tam 6ü bm metreküp oetonla dolduruldu Ûolduı ulması için 40 milyon lira rarcanan magara. dlinyanın en oabaiı Yengec'inı <ovm>K?sva o r m a . Teknik konulann yanısıra zaman zaman barajda çalışan işçl grevlen, personel yasasının getırdığı nükünüer sonucu ijier ayrüan teknik personel baraj vapımını tehlikelerle karşı sarşıya oıraKtnıstı. Barajda çahşanların b i r tek yönetici nariç nwbiri anha önceden bir baraj ınşaatında deneyimden geçmemıslfrdı t?t;m:âlc yolsuzluklan ve her zaman nedense tartısılan Ketjan eerçskten tnaceral] bir baraı olmuştu. Kurşunlu, bıçaklı grevler. sıkıntılı günler 4rtıK «trıoe K .C . &İ U Anadolu değişecek artık Bu umutla bakıyor Anadolu insanı yarına. i ... Ve artık mavi akacak Fırat. En ucuz enerji sudan... Türkiye'de yapılan enerji çalışmaları sonunda ortaya çıkan sonuç, Türkiye'de en ucuz enerjinin sudan elde edüeceğidır. Araştırmalara göre, sadece su gücünden yılda 73 milyar kilovatsaat enerji elde etmek mümkündür. Bunun başka bir anlarru akarsı larımızın yüzde 95'inin fitıl bulunmasıdır. Sadece Fırattan yılda 24 milyar kilovatsaat enerji üretilebüecer Yurtlarından olan 40 bin kişi ne olacak ? CTJMHURİYET HABER MERKEZt Keban yeni bir yaşam getiriyor. Keban bir aşı sanki Anadolu toprağına, Türkiye ekonomisine. Yapım öyküsü romanlar yazdıracak türden. Öncesi ve sonrası filmlere konu olacak mutlak. Gün gelecek sanatçısı, edebiyatçısı, yönetmeni koşacak Keban'a, oradaki değişimi belgelemek amacıyla. Çünkü Keban'la Anadolu bir degişim süresine girmiştir. Memet Dayılann. Fatma Bacılann, süt çocuklann yazgısı değişecektir Keban'la. Bebeler ağlarken yaşam sevincini duyacaklardır. Doğumdaki sancı sancısız yaşamı muştuluyacaktır. Ama bunlar gelecek kuşaklann payına düşecektir. Peki ya bugünkü Anadolu insanına düşen pay ne olmuştur?. tşte o bir acıdır, sızlayan, Anadolu'nun yüreğinde. Keban yedi mılyara mı mal olmuştur salt?.. Yoksa Keban'ın götürdükleri, hesap soracak mıdır getirdiklerinden?.. 7 MİLYARA MALOLAN KEBAN, TÜRKİYE'NİN TOPLAM ENERJİ URETİMİNİN YARISINI SAĞLAYACAK: 5 MJLYAR KİLOVATSAAT Keban Barajı Türk ekonomisi ve susyal yaşamı açısmdiO son yılların en önemli olayıdır. Yılda üretilecek 5 milyar ki» lovatsaatlik enerji ile Keban 8a rajı tek başına Türkiye'de fcomürden, akaryakıttan ve su gücünden elde edüen toplam enerjinırj yarısını sağlayacak güçledir. Kebanın elektrik üretimi 24 tane Seyhan. 15 tane Sa» rıyar, ya da 15 tane Hirfanil Barajının üretebıleceği enerji» ye denk olacaktır Evsiz yurtsuz kalanlar İnşaat 8 yıl sürdü 7 hazlran lHMİ'da Daşiayacak baraj yapsmı sekız yıl sonra sona ermektedir Yükseklik hacım ve takat Dakımındar, Türkiyedekı mevcut barajların eıx büyügü olan Keban Barajı düayada yükseklik bakımındaa dolgu barajların dördüncüsü, hacim bakımından suni göller arasında yirmı birincl. enerji üretim kapasitesı bakımındaa hidroelektrik kuruluşlar arasında otuz dokuzuncu sırada yer almaktadır. 1936 yılından beri Keban'da çeşitli çalışmaların yapıldığı baraj alanınin uzunluğu doğu • batı yönünde 125 km.'dır 681 bin dönum arazi su altıcda kalacak ve bu alanrfa 30 6 mılyaı metreküp su birikecektır. En derin yerde su derınlıği 1 C 6 metreyı bulacaktır. İlk dört j» neratörünün devreye girmesiyle sağlanacak enerji üretıml yılda Türk ekonomisine 45 mılyar liralık bir katkıda buiunacaktır. Keban Barajı göl alanı ile Elâzığ, Malatya, Sivas, Erzincan ve Tunceli illerimizin bir kısım toprîjklan su altında kalmaktadır. Su altında kalan 168 köy, kom, mezra ve mahalle olarak da 89 yerleşme yeri bulunmaktadır. Burada 35 40 bin dolayında vatandaşımız yaşamaktaydı. tşte bu 40 bin kişi evsiz, yurtsuz haldedir. Topraklanndan edilmişlerdir. Bu zorunludur. Ne var ki, fcarşılığını alamamışlardır. Bir lstimlâk konusu çıkmca El&zığ'da beş olan avukat sayısı otuz beşe, kırk beşe yükselmiştir. lstimlâk paralan vatandaşın cebi yerine avukatın cebine ginnistir. Üvey evlatlık Ya toprağını yitiren vatandaş?.. Bir tasmı toprak parasını almış, ama bununıa bir ev edinememistır kendisine. Devlet gereği gibi eğilmemişfir ona. Üvey evlatlık sürmüştür bir kez daha. Sokaklarda işsiz ordusu artarken. Elazığ'da bar sayılan da artmıştır. lstimlâk oaraıan rakıya, viskiye, kadına akmıştır. Sözde Elâzığ yakmlarmda. kenun kenarında evJer vapılmi!>*:r bu vatandaşlar için. Ama evier ancak en çok bir aileyı banndıracax sayıdadır. Kaldı ki, evi olsa bile işi yoktur üvey evlât;ann. İşsizlik sorunu Keban'ın ötekiyüzü: lstimlâk yolsuzlukları DEVLETE 742 MİLYON YERL\E 3 MİLYARIN ÜZERİNDE BİR MİKTARA MALOLAN VOLSUZLUKLARI ORTAYA ÇIKARAN RAPORDA, OLAY, «ŞER KUVVETLERİNCE SÜRDÜRÜLEN TAM BİR HAZİNE YAĞMASI» OLARAK NÎTELENİYOR MALİYE MÜFETTİŞİNÎN RAPORUNDAN: BİLÎRKİŞİLER, UYUŞMAZLIK KONUSU ARAZİYİ ÎNCELEMEDEN RAPOR DÜZENLİYORLAR; AVUKATLAR. HAZİNE AVUKATLARIM TEHDİT CÜRETİNDE BULUNMAKTAN ÇEKİNMİYORLAR 1972 yılının son ayıydı. Melen Hükümetinin Maliye Bakanı Ziya Müezzinoğlu, Bakanlar Kuruluna «Cumhuriyet tarihinin en büyük lstimlâk yolsuzluğu» diye nitelediği bir olayı Bakanlar Kurulunda açıklıyordu. Konu, Keban Barajı alanında devletçe yürütülen kamulaştırma ışlemlerinde yapılagelmekte olan yolsuzluklarla ügiliydî. Tam anlamıyla «K<>ban yağması» söz konusuydu Yolsuzluğun çapı, 3 milyar Türk lırasını geçiyordu. Devlet Su Işleri uzmanları. baraj ınşaatından ötürü yapılacak ıstımlâkiarın devlete önce 45S tnilyon liraya malolacağını hesaplamışlardı. Daha sonra ise bu miktarın 742 milyon liraya çıka oUeceğı öngörülmüştü. Ne var kı, bu iyi niyetlı hesaplann. bazı avukat, bılirkisı ve hakımlerin lşletmeye başladıklan mekanizma ile altüst olduğuna tanık olundu. Zamanın Maliye Bakanı Ziya Müezzinoğlu, 12 ocak 1973 günü, TBMM Bütçe Karma Komisyonunda bu mekanizmayı şöyle anlatıyordu: Sözde herkese is bulmak için gmşimierde buiunm'ütur devlet. Ama şimdi yüz kişiden belki ancak yedlsi sek:zi çalısmaktadır bulunan işlerde. Türkiye'nin dört bir tarafma dbğıtılmak ıstenmiştir vatandaşlar. Bu durumda evsizlık işsizlikle daha büvük bîr felâket? yol açmıştır kırk bin kişi için. Ve asıl acı olan kimse ilgilenmemektedir İıâlâ bu vatandaşlarla. Keban 45 milyar hra katkıda bulunuyor e'sononrye Keban beş milyar kilovat saat elektrik saglıvor enerii üretimimize. Keban sel felâketini önlüyor. Keban ulaşımı kolavlastınyor. Keban balıkçılığı geliştiriyor. Oyy analar, oyy yavrular, oyy... Peki o Kırk bin Kişi? Hiç hesap sormaz mı o kırk bin?.. Agzı, dili yok mu. o kırk Dinm oyy.. Neden hep böyle olur ki, bu ışler bizim ülkenrzne Yenı ve umurlu bir dünya, neden böyle canlar pabasına kurulur si'.. «Karma baraj» Bir çirkin mekanizma! «Avukatlar, mülk sahıbıne maliyenin verecegı parayı peşin verip vekâletnamesıni almakta ve dava açmaktatfırlar. tstenilen tezyidi bedeller o bölgenin şartlanna göre çoktur.» Daha açıkçası mekanizma şövle ışlemektedir: Bazı avukatlar önce, Maliyenin biçtiği bedeli arazi sahibl köylüye peşin olarak ödeyip. vekâletname almakta, sonra da mahkemeye başvurup bedel arttırımı davası »çmaktadırlar. Mahkeme bir bılirkişi tayin edip, söz konusu arazınin metrekaresi şu kadar değil bu kadar demektedirler. Mahkeme de bunu onaylamaktadır. Nitekim, 12 ocak 1973 günü TBMM Bütçe Karma Komisyonunda bir AP milletvekili şöyle ko> nuşmaktadır: YAPI VE KREDİ BANKASI 30 YAŞ1NDA Soygun ve vurgunlar cSoygun ve vurgunlan, arazi sahibi yoksul vatanaaşlar yapmamıştır. Bir sürü avukat ve doktor türemiştir. Bunlar oracfa bır tröst haline gelmişlerdir. Vurgunlan tezyidi bedel davası açarak, vatandaşın vekâletnamesıni alarak açan avukatlar yapmaktadır. 4 liralık kuru araziyi sulu arazi diye gösterip 4 bin liraya çıkartmak vurçundur.» Bu tür davalar ise, Müezzinoğlu'nun ocak 1973'te acıkladığına göre, tam 16 bin 874 idi. Bunların 6851'i o tarihte sonuçlanmıstı. tki ayn baraj tıpinden olu*. maktadır Keban. OnuD lçın de «Karma Barajı olarak da anılmaktadır Sözü edilen tiplerden Ukı «Kaya Dolgu Baraj» ikincısı «Betoa Ağırlık Barai»dır Kaya dolgu baraj barajın merkezde su ?eçirmeyen bir tabakaya sahiptir. Nehir yatagı üzerinde sıkıştınlmıştır. Kaya dolgudan bi» kütletfir barajın bu kesimi. Sadece burada fcullanılan beton ile Türkiye'nin etrafını 50 cm. eninde ve 5 metre vükseklikte bı r taş duvar ile çevirmelî mümkündür. Beton ağırlık baraj bölümünde kullanılan beton mik tan ile 930 adet 40'ar daireli ve 10 katlı apartman yapılabilmektedir. 37 bin daireden oluşacak bu s:tede 185 bin kişi bannabilır. Yine aynı miktar beton ile 15 tane Gokçekaya ve iki tane Sarıyar Barajı yapmak mümkündür. Kilovat saati 5.5 kuruş «Şer kuvvetleri» YAPI ve KREDÎ BANKAİI'NIN ÖNEMLÎ İŞTİRAKLERİNDEN BİRİ DE OYAKRENAULT OTOMOBİL FABRİKASI... Yapı ve Kredi Bankası bugün 30. kuruluş yılını doldurmuş bulunmaktadır. 1944 yılında bir şu be ve bir milyon ltra sermaye ile kurulan Yapı ve Kredi Bankası bugün 481 şube sayısına ulaş mıştır. 1973 yılı sonu itibariyle mevduatı 10,5 milyar lirayı aşmış tır. Banka yurdumuzda ilk olarak halka açık ve çok ortaklı bir ano nim şirket olarak kurulmuştur. Yapı ve Kredi Bankası feuruluş yıldönümü dolayısıyla yayımladı ğı basm bildirismde kuruluşundan bugüne değin geçirdiği aşamaları anlatmıs ve sadece banka alanında değil kültür. sanat alan larında ve bazı sanayi dallarındaki girisimlerini özetlemiştir. Bildiride kültür hayatına ilişkin katkılanndan şöyle söz edilmektedir: «Yapı ve Kredi Banka sı'nın kurdugu matbaalarda yerli ve yabancı birçok yararlı eser bastırılarak kültür alanına sunul muştur. Tiyatro sanatuun gelişmesine hizmet amacıyla Küçük Sahne Tiyatrosunun kurulmasına yardım edilmiş oldugu gibi, kay bolmakta olan Türk Halk Oyunları ve kıyafetlerinin yeniden ele alınması için yapılan araştrma ve çalışmalar sonunda Türk Halk Oyunlanna ait müzik notalara alınmış, danslar ve mahalli kıya fetler de orijinallerine uygun bir tarzda saptanmış \e yayılmıştır. Bu arada resim, çocuk romanları, aliş ve pul yarışmalan düzen lenmiştir.» Kültür hizmetlerı yanmda baa yatırımlara katılan Yapı ve Kredi Bankası 'nın en önemlı iştiraklen şunlardır: Karadeniz Bakır Işiet meleri, Eregli r Demir ve Çelik Fabrikalan, Oı akRenault Otomobil Fabrikalan, Turyağ Türk; ye Yağ ve Mamulâtı, Anadolu Cam Sanayii, Kartaltepe Mensucat Fabrikası, Tifdruk Matbaacı hk, Eternit Sanayii, Üniroyal Ea düstrisi, Robert Boscn Türk Motorlu Araçlar Yan Sanayii, VigiVize Gıda Sanayii ve Ticaret A3, Akdeniz Turistik Tesisleri A.Ş., AgroMrrk Zırai Mücadele îlâç Ian Fabrikası, Uluslararası Endüstri ve Ticaret Bankası, Halk Sigorta. Bunların dışında Yapı ve Kredi Bankası'nın katıldığı en önemli baymdırlık isi, Ayvacıktaki Hasan Uğurlu Barajıdır. Yabancı ülkelerde katıldığı ihaleler içinde en önemlisı, Libya'da Trablus Li manı inşaatıdır. «Sosyal ihtiyaçlara da öncelik ve önem veren ilk banka» niteligini kazanan Yapı ve Kredi Ban kası personeün saglık sorunlan na ve mesleki eğitimine de egilmış bulunmaktadır. Basm bildirisine de banka faa lıyetlerını açıklayan Yapı ve Kre di Bankası «mevduat celbi için kurulduğu güne kadar tıemen he men hiç bir yerde kullanılmamıs bir reklâm ve ikramiye usulürrü memleketimizde uygulamaya başlamıştır. «Bugün» çeşitli meslek lerden oluşan 1000'e yakın ortağı bulunan bankamn özkaynak lan 517.050.000 liraya, mevduat ve plasmanlan 10,5 milyar liraya, iştiraklen 208 milyon liraya ulasmıştır. Olayın aydınhğa kavuşması. bir Maliye Müfeltişinin 21 ekim 1972 tarih ve 17 sayıh raporuyla olmuştur. Raporda. «Keban yağmas»ı «Şer ku\^et leri tarafından sürdürülen bir hazine vsema^ı. ola rak nitelenmiş, «Devlet Adliyesinın devlet hazinesinin menfaat zümreleri tarafından sömürülmesini, en azmdan görmemezlikten geldigi» belirtilrniçtir. Yüksek Hakimler Kurulunun da bazj yargıçlar hakkında tahkikat açmasma yolaçan raporda aynca şu hususlara değinilmiştir: 0 Bilirkişiler, uyuşmazlık konusu araziyi ince lemeksizin rapor düzenlemektedirler. Kayıtların in celemesinden, bir günde gezip görülmesı olan^ksız sayıda arazi için bilirkişi kesfi yapıldıŞı anlaşılmaktadır. 0 Bilirkiçilerce saptanan değerler, emsa) ta^ınmaz malların rayiç bedellerinin çok üstiindedir. 0 Bedel artırrm uyuşmazlıklarını çözümlemfk le görevli bazı >argıçlar tarafsız davranmamaktadırlar. A>nı yargıç, aynı gün yüksek kamulastırma bedeli saptayan bilirkişi raporunun sonradın imzalanmasını geçerli, düşük kamulaştırm» bedelini Faptayan bilirkişi raporunun sonradan imzalanmasını geçersiz saymıstır. Keban'da üretilen enerjinin kilovatsaati 5.5 kuruşa mal olmaktadır Keban mevcut en ucuz hidroelektrık proiedîr Türkiye'de diğer hidroelektrik santrallarda eneriinin bir KWH'i 7 . 15 kurus dolayındadır tlerki yıllarda diğer dört trübünün çahşması ile ortalama mahyet daha da düşecektir Ovsa fuel • oil santrallarında enerjinin bir Kv.h'i 60 . 75 kuruş arasında de. ğişmekte ve dışa baglı işletma masraJHarı viikKek olmaktadır. 7 milyar lira Tehditler YAPI ve KREDİ BANKASLN1N UMUM MÜDÜRLÜK BİNASI... • Takdiri kıymet komisyonu ile bilirkişilerin saptadıkları değerler arasındaki büyük farkJ'.lıklar vargıçlarca dikkate almmamaktadır. 0 Çekilme nedenleri bulunmasına rağmen bazı yargıçlar. kamulaştırma davalarına bakmaya devarn etmpk için belirli bir arzu göstermektedirler. 0 Hazine aleyhine dava açan avukatlar, davacılan finanse etmekten, Devlet Su tşleri avukatlsrını tehdit etmeye kadar her türlü yönteme başvurmakta dırlar. 0 Hazinenin senetsiz tasarrufunda bulunan ve hiç bir alım satım deferi bulunmayan tepelerin bile örel mülkiyete geçirilerek kar;ılığında kamulaîbnria bedeli alındığı belirtilmektedir. Keban'da pro.ıe ihale bedeli bir milyar 7P5 mılyon liradır. Gecıkrneden doŞan maliyet artişı 1.5 milyar lirava vaklssmaktadır. însaat. ıstimlâk VP ner türlü masrafla birlik'e Keban Barajı T'rkiye've veriı milvar lirava mal olmuştur Bunun baska bir anlam baraiın Türkiye'de Gavri Safi Milli Hasila'vi. karkısı düşiinülürse. kpnriini kısa sürede amorti erîecegıdir. Keban'da üretilen eneriinin Türkivp'nin batı bölselprine de verilebilmesi ıcin veni bir enerii hsttı vaoılmıstır Daha «nce 154 Kilovaf olan enerji hattı kanasitesi KPban'la birlikte 380 Kilovat'a dkmaktsfiır Kehan'ı enerii Urotimine eecilphümesi icin barajda su vüksekliginin 10S metrevp ulasması gerekmektedir Su anda ulasılmış olan bu su düzeyi ile barajda biriken su miktan 10 milyar metrekübu geçmektedir.