Katalog

CTJMHURIYET 21 Haziran 1974 CUMHURIYET EKONOMI BATI ÜLKELERİNDEKİ ENFLASYON GÎDEREK TOPLUMSAL BtR TEHLÎKEYE DÖNÜŞÜYOR Bir kaç yıl suren hızlı fıyat artıslarından sonra Batı ekonomılerinde durgurüuk işaretleri ortaya çıkmış ve 1929 yılmdakine benzer bır ekonomik bunalımın yakın olup olmadığı ciddi olarak tartışılmaya başlanmıştır. Batı ekcnomılerinde enflâsyon tehlikesinin ekonomik durgunluk tehlikesine donüşmesının bir nedeni hızlı enflâsyonun uzun bır sure önlenememesidır. Çejitli kontrol tedbırleriyle önlenemeyen veya önlenmek istenmeyen enflâsyon, Batı ekonomik sistemı içm toplumsal bir tehlike haIme gelınce, cıddî önlemlerın almması hükiimetlerin gündemine gırmıştir. Enflâsyonu önleyici etkılı önlemlerin basında, ekonomik faaliyeti yavaşlatarak üretim artış hızım düşürmek yer almaktadır. Ancak kapitalist ekonomılerin, yapıları gereği, kontrol edilememeleri ve uygulamaya konulan politikalann etkilerının beklenen sonuçlan aşan düzeylere ulaşması, enflâsyonu önlerken buyük bır durgunluk tuzagına düşme tehlikesinl yaratmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri* ndekı mayıs ayma ait gelişmeler, boyle bır tehlikenin cıddiliğini göstermektedir. Mayıs ayındaki iflâslar, geçen yılın aynı donemındeki iflâslardan sayıca daha fazla olmuştur. Fakat iflâs eden fırmalann sayılarından daha endışe verıcı olan bu firmalann borçlandır. Amerika'da bir ay içinde iflâs eden firmalann borç tutarı 200 mılyon doları aşmaktadır. Bu mıktar geçen yıldaki miktarın iki misline eşittir. Borçların bu kadar yüksek olması. bu yıl firmalann daha yüksek bır borçluluk düzeyi içinde çalışmalarına ve iflâs eden firmalarm geçen yıl aynı dönemde faaliyetine son veren firmalardan daha biiyük olmalanna bağlanmaktadır. Mayıs ayındaki bu eğilimi devam ettirecek ekonomik polıtıkalann yürürlüğe konulması, durgunluk korkularını arttırmak tadır. Amerikan Merkez Bankası olan Federal Reserve Bureau Başkanı Dr. Arthur Burns'ün, daha yüksek bir faız polıtikası ıle kredi musluklannı daraltma kararını açıklaması, zaten nakıt sıkıntısı çeken Amerıkan firmalarınm sorunlannı derinleştirmek tedir. Amerikan firmalanmn çoğunda, kasalardaki nakıt ve paraya çevnlebilir tahvillerle firmalann cari borçları arasındaki oranı gösteren nakit oranı, îkınci Dünya Savaçmdan sonraki en düşük düzeye inmiştir. Elektrik makınalan imalâtı, besin, süt, tekstil, giyim ve petrol rafineri sanayileri. en çok nakit sorunuyla karşılasan kesimler olmaktadır. Faiz oranlannın yükseltilme si ve kredi sınırlaması politikasının uygulanmasıyla ekonomik güçlüklerle karşılaşan firma ve kesimlerin artacagı ileri süriilmektedir. Batı ekonomilerınde durgunluk korkusu yaratan bir diğer neden de petrol bunalımından sonra bir çok ülkede ödemeler dengesı açıklanmn yükselmesıdır. A çıklan kapatmak için uygulanan açık veya gizli ıthalâtı kısma po litıkaları «komşuyu fakirleştirme» politikaları olarak değerlendirilmektedir. Zengın ülkelerın buyük ölçüde biribırinden alış verış yapmaları, birinde ithalâtın sınırlandınlması diğerinde ihracatın azalması seklinde etki sini göstermektedir. Dolayısıyla da bır ülkenin ıthalâtmı kısma politikası, komşusunun fakırlesmesine yol açmaktadır. Bütün bu eğilimlerin ötesinde Batı ekonomılerinde 1929 yılındaki benzer bir bunalım korkusunu yaratan asıl gelişmeler, hisse senetlen satış fiyatlarıyla mal fıyatlannda görülmektedir. Ozellıkle dunyada mal fiyatlannm çok hızlı bir şekilde yükselirken tıpkı 1929 da olduğu gibi birden bıre dusmeye baslaması, büyük bunalım öncesi gelişmeleri hatırlatmaktadır. YORUM Batı Cephesinde Ekonomi Sadece düşünceyi ve düşündüğunü söyleyenleri hapsetmedller. Bütün Türkiye'yi Türkıye'ye hapsettıler. Türbıye'nin insanları dışarıya bakamaz oldu. Sorunlarıyia kendl lçine kapandı. Dünyanın parçalarının daha çok kenetlendiğı bir zamanda dünyada ne olup bıttiğinden habersiz. Halbuki dünyada önemli gelişmeler var. Özellikle ekonomi cephesinde. Ashnda gelişmelerin önemli olduğunu görmek için İbtisatçı olmaya gerek yok. İngiltere'de olanlar ortada. Çok kısa bır zaman önce maden ışçileri, bir hukümetin devrilmesine yol açan olayları başlattı. Yerine gelenin rengine bakip da olaym önemini görmemek olmaz. Madencilerin olayı önemli Belki de 1926dan beri en büyiik boyutlu gelişme. Italya'nm durumu belU. Bir, 1920'lerın başındaki Roma'ya yürüyüş yok. Ama ortada bir Mussolini yoksa da çocukları var. Her gün bombalarını atıyorlar. Başlarında NATO'dan emekü generallerle Mussolinı'nin çocukları, babalarının ıntıkamını almaya hazlıîanıyorlar. Zor allrlar. Fransa'da sol zorlandı. Sonuç olmasa bile görülen destek büyük. Kazartan ilk bakıstı daha Amerıkancı. Ama ilk bakışa çok fazla aldanmamak gerek. Fransız sermayesinin güvence sorursu olan atom denemelerînde perıye dönüşe meydan verilmemesi de bunu gösteriyor Bu denemeve karşı çıkan gazetecı bakanını hemen atabiliyor. O bakanın, Fransız ilerici cephesine Amerika tarafından soİculmus bir Truva atı olmasına önem vermeden. Yüzde yanmlık iktidarının sıkıntıları içinde. Türkiye'dekileri düsündürecek bır tutum. Bunlar, Batı politika sahnesintfen birkaç çiîgi. 1920leri hatırlatan çizgiler. Olaylar yirmılerin sonuna dogru mu gidiyor? Şimdi Batı başkentlerinde tartışılan en önemli sorun bu. 1929'un ekonomik bunalımı olacalc mı? Olacaksa ne zaman? ttalya'nın, Fransa'nın, Birle?ik KrallıŞın ekonomik »orunlan «lokalize» edilebilecek mi? Yoksa ekonomik güçlükler bir dünya bunalımına mı yol açacak? Şimdi Batı dünyasında görülen bir davranış biçimi var. Artık bütün başkentler aynı değerlendirmeyi yapıyor. cBiz» diyorlar, «aynı kayıktayız. kayık batarsa beraber boğuluruz». Böyle bir anlayışa ulaşmıs olmaları önemli. Çünkü ekonomik çekışmelerini bir noktada tutmalarına tmkân veriyor. Fakat çekişmeleri bastırmanın da bir sınırı olmalı. Çekişmeler, bir kapns sonucu çıkmıs değil. Ekonomilerin doğal gelişimınin sonuçlan. Baskı altında tutulsalar bile, bir başka yerden patlak vermeleri kaçınılmaz. Petrol bunalımı ilk kez ortava çıktıgı zaman da söylendi. Bunun bir Amerikan ovıınıı oldugu ıleri sürüldü S'mdiki tabloya bakıldığında, bu gorusan haklı olduğuna inanacakların sayısı artmış durumda. Amerika, Ortakpazar'l «dize» getırmış görünüyor. Son görüşmelerde önemli tavizler aldı. Portakal, tütün ve tekstil alanlarmda Amerikan ihracatın: kolaylaştırmak İçin Ortakpazar gümıük duvarlarını indirdi. İthalâtı kısmama konusunda bir ticaret misakı imzalandı. Bütün bunlar görünüşteki başanlar. Ama bütün bu başarılar, Batı ekonomılerinde büyük bir durgunluk korlcusunu yenmeye yetmiyor. Araplarla Amerika'nın müşterek oyunu olarak nitelendirilmek istenen petrol bunalımı Amerika da dahil Batı ekonomilerini büyük bir fınansman güçlüğü içine sokmus durumda. Petrole bağımlı kapitalist ülkelerin üretimlerini ve dolaytsıyle ithalâtlannı kısmamalan isteniyor. Buna Batı Almanya ile Batı kampında savılan Japonya'nın gücü blr süre yetebilir. Diğerleri tve olacak? ödemeler dengesi açıklarını Amerika ve Batı Almanya üstlenebilecek mı? Şimdllik böylesine bir umut için yeter sebep yok. öyleyse kayık kuramı kendisını gösterecek. Bu ülkelerdeki kısıntıların, dijer ülkelerin ekonomileri üzerindeki etkileri mut. laka görülecek. Amerika'nın iç sorunları ise ayrı. Petrol bunalımı, Amerikan, tekellerinin kârını arttırdı ama fiyat hareketlerini daha da hızlancfırmaktan geri kalmadı. Şimdi. fiyat hareketlerinin son durağına gelindiği görülüyor. Amerika içinde iki rakamlı enflâsyon hızı bir toplumsal tehlike olmuş durumda. Bunu önlemek, ekonomiyi yavaşlatmayı gerektiriyor. Kapitalist ekonomilerde de yavaşlamak iflâssız olmuyor. Yine kapitalist ekonomilerde de iflâslar hiçbir zaman «lokal» kalmıyor. Borç alış • veriMnin yüksek olduğu ulkelerde bir muflis alacaklısını da beraberinde goturüyor. Batı ekonomılerinde durgunluk gündeme gırmiş durumda. Bunun hangi boyutlara ula«acağını simdiden kestirmek zor. Ancaic çimrfıden kestirilen bır nokta var. Durgunluk 1929 boyutlarının çoic gerisinde kalsa bile Türkiye gibi ülkeler için büyük çanslar getirıyor. Tıpkı 1930'larda olduğu gibi. 1929 bunalımı, bugday fnatlarının hızlı dusmesıyle Türkiye've önemli sorunlar yarattl. Toprak Ofısinin^curulmasına yol açtı. Fakat aynı zamanda Türlclye'de bugün gorulcn buvuk ekonomik kuruluslarır» çpğunun temelleTÎnin de atılmasını sağladı. En çok, makina ve benzerlerini ucuz fiyattan satıralma imkânını varatarak. EREĞLİ DEMİRÇELİK İŞLETMESİ SPEKÜLASYONA YOL AÇMAKLA SUCLAİMIYOR tzınir'de yayımlanan ve iş çevrelerinın görüşlenni yansıtan Tıcaret Gazetesi, Ereğli Demır Çelik tşletmelerini, sac karaborsasını bilinçlı olarak körüklemekle suçlamaktadır. Gazete, birınci sayfasında yayımladığı Sanayi ve Teknoloji Bakamna hitap eden yazısında, çok buyük bir kısmı devlete ait ve ancak yüzde 19 sermaye ile Amerikan firmalanmn ortak olduğu bu kuruluşun devletin kontroluna alınarak spe kuiasyonun önlenmesıni istemektedir. Ticaret Gazetesinin yazısı şöyle başlamaktadır: «Şu günlerde hukümetin tabıi ki Sanayi Bakanlıgının demır ve sac konusunu ele alarak öneralı kararlara vanlacağı açıklanmıştır. Bu konuda karar ahmrken geçmişin denemelen, mevcut işletmelenn durumu, Türkıyenin ihtıyacı, karaborsanın nasıl önleneceği hususlannın önemle üzerinde durulacağı şüphesizdir. Bu sebeple geçmişin hadiselenni tespit ederek, sac ve demir meselelerıni genişligine inceleyen bir piyasa etüdünü, çalışmalarında yararlı olabiliriz düsüncesiyle Sayın Sanayi Bakamna sunuyoruz.» Eurodollar para piyasasının çökmesinden endişe ediliyor • 1974'ÜN İLK ÜÇ AYINDA ÎNGİLTERE 3,5, FRANSA 2.5 ÎTALYA DA 2 MİLYAR DOLAR BORÇ ALDI. manında odeyemevecegı ve val'inda moratonum ılân eaeceğı ılerı sürülmektedır Böyle bır cîurumun gerçeklesnesı halmde. eurodollar nıyssasında çalısan bır çok özel bankanm ıfias etmesı kaçınılmaz eorünmektedır. Italya'ya ilâve olarak Ingiltere'den gelen güçlüKier de vardır. Eurodollar para piyasasının belli bir merkezi olmamakla birlikte. DU alandakt kredi alış verişleri en çok Lonara'da yoğunlasmaktadır Kapitalist merkezlerde eurodollar piyasasıyla ilgili olarak ortaya çıkan endı selerin bır kaynağı da Londra' oır. Birl'şık Krallıkta Merkez Bankası olan Bank of Englandm sermaye hareketlerine smırlamalar getirerek Ingiltere'de cturmayanlann hesaplannı don duracağı söylentilerinin çıkması ilk etkisini îsviçre'de sösTermiştir. Ingiliz kaNnaklarının bu söylentiyı doğrulamamasına rağmen Isvıçre bankalan l.oncra bankalarının cıkarmış olduÇıı eurodollar sertilıkblannı kabul etmemeğe ba^>amışlardır. ARAP ÜLKELERİ Eurodollar para pıyasasmın çökeceğiyle ilgili endıselerin bır nedenı de petro. üreten Arap ulkeiennın davranışlarıdır. Son zamanlaıa kadar. eurodoK lar pıyasasına akan kasTiaklar daha çok Avrupa'dak! faz'a Amesinın vanmda alıcılarm nıte hğinın de değı^ti^nı gösteren ?şaretler oulunmaKtadıı. Daha önceleri, özel firmalarla »7 Relişmiş ülkeler eurodollar oiyafasının başlıca aı.cılan iken, 1974 yılından ıtıbaren Relişmı» ülke hükümetlerinin t>orçlanmaları bnem kazanmıstır. 1974 yı;^nın ilk üç ayıııda Iı>Kütere 3..rı milyar; Fransa 2,5 milyar ve Ttalya 2 milyor dolar borc alrııştır. Gelişmic ülke hükümet)trinin eurodollar p'vasasından almıs oldukları bu bcrçlar. petrol bunalunımn varaltığı ödeneler dengesi açığım kapatmak :çın kullanılmaktadır. YENİ SORLNLAR turodollar piyasasının kazanmış olduğu bu yeni özellik, piyasa ve kapitalist ekonomiler içn yeni somnlar yaratmaktadır. İtalya ve îngiltere'nın 1974 ViU .<<rınde eurodollbr piyasasmdan aldığı borçlann faizı için 600 mılyon dolardan fazla odeme yap ınak zorunda kalacakjan hesapianmaktadır. Fakat faiz ödemesınden daha önemli sorunlar da bulunmaktadır. Eurodollar pıyasası, genellikle ÇOK kısa va deli işlerı yapmaktadır. Haftalık. ayiık ve>a uç avlık borç olıp vermeler yaygvndır. Halbuki cdemeler dengesi açıpnı karşılamak için ai.Tian kredılert bu kadar kısa dönemierde ottemek mümkün olmamaktadır. l'alya'mn eurodollar boıçlarını zamerikan dolarunndan besleni yordu. Fakat petrji üreten Arap ülkelerinin eiinde buyük rmktarda dövız bırıkmesinden .«•onra durum degişmış ve bu dövizler eurodollar piyasasının er. büyük kaynağı huıine gelroıştır. Ancak ,ok kısa vadeh bır borç alıp verme Diyasası oiarak gelışen bu D'.vasa. Arap üı kclerinın dövizlerını daha uzur. vadeli alanlara va.ırmak ıstenıeleri üzerine önemli bır feaynaktan voksun olma lehlikesiyle karşı karşıya gelmiştir. Simdı petrol ncdeniyle ellennde büyük âöviz birikmiş olan Arap seiüıleri, bu dövizlerı ulaukça unın \ade ilo alıcı ülkeıerin devletler: tarafından garanti edıler. kamu knruluşlanna vermek ıstemektf.dirler. Erdemir Tîundan sonra Türkiye'de yassı demır ürunü olan sac üreten ve ihtıyaç karşılanmadığı zaman Ham petrol fıyatlarının yük. eeltılmesiyle birlıkte ödemeler dengesınde büyük açıklarla karşılaşan gelişmış ü kelerın açıklunnı kapatmak için eurodollar piyasasına Daşvurmalan ve kisa dönem için aıdıklan borçiurı zamanında ödevememeleri. ithalat yapma hakkma sahip o eurodollar piyasasının çokeceği lan Erdemir hakkmda kısa bilgl endişelerınin doffrnasına yol aç verilmektedır. Gazete, bundan mıştır. Dünya Bankasının hazisonra Erdemir'in sermayesinin ıan başında yayır.ianan bır raancak yüzde 19'unun Amerikan pcrunda. gelismiş ülkeıerin eufirmalarına ve geri kalanın çok ıodollar pıyasasından borç albüyük bir kısmırun Sümerbank malannın guçleşeceginın açıkve Türkiye Demir Çelik Işletme .'r»nması, endışeıerm buyümesme lerine ve küçük bir kısmının da sebep olmuştur. Ankara Ticaret Odasıyla bazı kuEurodOılar para rtiyasası. ilk rum ve kuruluşlara ait olduğunu kez 1957 vılında Birleşik Ameaçıklamaktadır. Erdemir'in his rika dışındaki Amerikan doları sesinin çok büyük kısmının Saüzerinde borç ?np verme ıslemnayi ve Teknoloji Bakanlığına leri olaraK orteva çıknaşt'.r. Dabağlı kamu girişimlerine ait ol ha çok ozel kesimın usa vaması, yöneticilerin seçıminde söz deli ve yüksek faızle kredi ıhti konusu bakanlığa çok geniş ola yacını karşılayR.n bu para piyanaklar vermektedir. Bakanlık a &i.sı, zamr.nla öze'likJe Batı Avtayacağı yöneticilerle Erdemir'in rupa kapitalizminin nakit gerek politikasına yön verebilecek du sınmelenni gidermede önemlı rumda iken şimdiye kadar Ba tir kaynak halıne gelmiştir. Pikanlığın demir çelik politikasına j yasanın gelismesiyle bırlikte az gelişmiş ülkeler de eurodollar Erdemir hakim olmuştur. pıyasasından yararlanmaya başSaç karaborsası lamışlardır. Gazetede verilen bilgilere göre, BÜTCME Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile ; Ancak petrol üreten ülkelerin Erdemir yönetıcilerinin karşılık ham petrol fıy&tlannı vükseltlı dayanışmasıyla, sac konusun j.ıelerı, eurodollar piyasasının da karaborsa şu şekilde ortaya hcm olçeğini hem de nitenğinı çıkmaktadır: Erdemir'in yıllık i degıştirmıştır. 1973 yınnda euroüretimi, Türkiye'nin yıllık tüke j collar piyasasmdan alınan borç timinden azdır. Aradaki farkın ş ların tutarının, 22 milyar dolar ithalat yoluyla kapatılması ge, tevresinde olmasına karşılık 1974 rekmektedir. Anoak bir üke o ; yılımn ilk üç ayınuakı miktarın larak ithalatm Erdemir'e yaprı' 11 milyar dola.a ulaşması, pırılması yolüna gidilmektedir. Er [ yasanm oüyüm?sinın gbsterge(Devamı 7. Sayfada) si olmaktadır. Pıyasnnın büyü AL T IN Cumhuriyet Reşat Hamıt Azlz Napolyon 24 ayar 22 ayar 490, 660,6U0, 470,570, 70, 64, • 492,670,510,480,580^ 70İ50 ""64,50 SÜYADl OEGlŞlMt Bayram olan soyadım Üsküdaı Aslıye i. Hukuk Hâkımlığının 1973/473 esas ve 1973//384 no.lu kararı ıle Bayramoglu olarak değışmıstır. NVRAN BATR.4M (Cumhuriyet: 5062) neden hep Renault 12 kazanıyor "1974 Günayâtn Türkiye RaHisi en iyi yerli oto imalâtpst Jutfast» Bir ralli pilotuna, bir Renault sizlerden birine sorsak, bu işin sırnnı açıklarmısınız?... Biiiyoruz neler söyleyeceğinizi: "Elbette Renault kazanacaktı üç yıldan beri yapılan Türkiye Rallisi'ni... Birotomobil Renault gibi güçlü, sağlam ve çevik olursa kazanır daima. Var mı önden çekişin üstünlüğü başkalarında? Yok... Var mı başkalarında rüzgârı dinlemeyen aerodinamik yapı ? Ya monokok şasi, Renault'yu oluşturan ana gövdenin dengeli bağ'artısı... Renault'dan başka arabalar viraja nasıl girecek güvenle? Renault'nun radyal lâstikli pençeleri gibi yolu kavravabilecekler mi? Hayır. Hidrolik kumandalı fren sistemlerinde Renault'ya özgü hassastazyikayarlimitörü varmı?... Varmı Renault'nun pilotuna güvenve konfor sağlayan, onu yormayan eşsiz koltuk ve iç aksesuar düzeni ? Kısacası bu bir kalite sorunudur... Renault teknolojisi gereklidir zorlu ralüler için. İşte işin sırrı burada..." Evet, üstün Renault teknolojisinden aldığı güçle yurdumuzun yollarına göre yapıldığı içindir ki üç yldır Türkiye Rallisi'ni hep Renault 12 kazanıyor. RENAULT £ "1972.1973 ve 1974 Türkiye Rallisi Şampiyonu11 (Rekıas. U94 aü43)