Katalog

Cumhuriyet L 10 Mayıs 1974 Açış Fikir gazeteciliği ve sorunlan Türkiyede Fikir r l i i a : Gazeteciligi ve Sorunları Gazeteciler Cemiyet» Konferans Salonu | Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet VELİDEDEOĞLU Prof. Dr. Cavit Orhan TÜTENGİL: Cumhuriyetten once fikir gazeteciliğimiz Türkiye'de özgürlük hareketleıi ve fikir gazeteciliğimiz ASI>,MÎLLETf> MÜŞTEHEK SESrO[ft. KEMAl ATÂTÜRK llhan SELÇUK: Sij asal iktidar re fikir gazeteciliği Prof. Dr. Tarık Zafer TUNAYA: r Ekonomik yapının fikir gazeteciliğine etkisi Dünya sorunlan ve fikir gazeteciliğimiz Sabahattin SELEK Aziz NESİN: Şevket Süreyya AYDEMİR: r Fikir gazeteciliğimizde Cumhuriyet'in yeri Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet VELİDEDEOĞLU' İkinci Meşrutiyet döneminden 1961 Anayasasına CifayİP.^^İ^ davetHler*. T»H<||utopUntıyı «çarien. gunumuzun unlü yazar, araştırıcı, duşun ve bilim adamlarından bazısım seçkin bir davetlı kıtle51 karşısında bir araya getirerek onların dusunce ve bilim ozgurlüğü ve ozelliklc fıkır gazeteciliği konusundaki göruşlerınin açıklanmasına ve bu görüslerin bilim ışığında tartısılmasına 50. kuruluş yılı vesilesiyle fırsat ve olanak sağlavan Cumhurivet Gazete<=ı yonetlcılerine ve bu toplantıva konusmacı, tartışmad ve dınlevicı olarak katıl?n avdınlarımıza İÇten teşek kilrlerimı sunanm. Yaklaşık olarak 200 yıldan ben gazete. her ulkede lnsanlann çok onemh ve vazgeçılmez ihtiyaçları arasına girdi övle oldu kı, gunumüzde kendi gazetesini okumayan kışı bugun içintfe bir boşluk. bir ekfiklık duvmaktadır Dünyamn her kıtafinda dev rotaliflerde her gün basılan gazetelerın toplam sayısı 50 mllyonu aşmaktadır Bugün gazeteler artı' '•Hfce resmi ve% a özel haberleri, olayları günü gününe halkın bılgisıne ulastıran bir haber aıansı olmaktan çıkmış. avnı ramanda in'anlan bu olavlar uzerinde duşunduren, hatta kamucvunu su veya bu doğrultuda olusturan bırer kurum. hatta birer kamu organı durumuna gelmıştir. Ayrıca gazeteler, birer tlcaret ve kazanç aracı olmuslardır. Bugun hemen hepsi özel kuruluş nıteliğını tasıyan ve bir kısmı dunvanm rlort bır bucağında yuzlerce muhabır ve merkezde yine yüzlerce hatta belki de binlerce uzman çahştıran gazeteler. yaşayabilmek ıçin kazanç sağlamak zorundadırlar. Sansa«yon, aktı.alıte ve reklâm gazetecılığınde kâr unsuru daha da ağır basmaktadır. Rutun ekonomik kurulujlarda oldugu gıbi gazetelerde rle bugun, ayrı ayrı a!anlarda uzmanlar ts gorur. Dizgı bakı gıbı işleri goren teknik isçiük, dı? polıtıka, iç ri, Jevjetlerarasl sosyal ılişkıler. hukuk, ihtiyar dünya uzerinden niç e\*ık olmaynn savaş haberciliği, askerlık. spor, turlu alanlan kapsayan fotoğrafçılık. turızm, hatta turlü sanat uzmanları vardır gazetenin. Spesvalist denilen bu uzmanlann çalışma ürünlerıni uyumlu dozajda koordine edip değerlendirecek kafalara da ihtiyaç vardır Işte bu gereksınmeden yenl bir yönetici tipl ve yeni bir terim dogmustur Batıda: Jeneralist. Bunu Turkçeye «genel vönetmen» veya «genel yönetici» biçiminde çevirebiliriz belki Bugün bırçok Avrupa gazetesinde: «Filan alana giren iktisadi veva teknik kuruluş için bir jenerslUte ihtivac vardır» biçiminde llânlara rastlıyoruz. Jeneralist, içinde yaşadığımız kompııter çağında, kompüter verilerivle sonuca \ ıran ve ba^ınd'a bulunduğu kıırulusu t n verilere göre yöneten canlı bir kompütere benzetilebilir. Iste «Tam ve gerçek gazeteci» nitelemeMne hak kazananlar. gazetecilik mesleŞinde «ieneralist» se7gi ve veteneeine sahip nlan kisılerdir. Günümüz eazeteoiliğinin bu vönüne kısara değindikten sonra, az önce işaret ettiğımız bir noktava döneceğiz Dedik ki, artık pazete sadece bir haber aiansı olma durumımdan çıkmıs, aynı zamanda insanlan olavlar uzerinde düşiindüren, hatta kamuoyunu şu veva bu düsünce çevresinde oluşturan bir vayın orgam durumuna gelmiştir. îşte bu noktada fikir gazeteciliği denılen gazetecilik türil ile karşı karşıya gelmış bulunuyoruz. Bugünkü açık oturumun konusu da zaten budur. Şimdi lzin verirseniz fikir gazeteciliğı»nin biraz da «fikir» öğesi fteerinde de duralım. Gerçi sırayı bozarak önce gazete sonra fikir konusunda duruvonız ama. bu yer degiçtirme bize gerekli göründü. Fıkır karşılığı olarak Pransızcada lki sözcuk vardır: Birı Lâtince kokenli (opınion) öburü Yunanca kökenli fidee) sözciigüdür. Opinion sözcüğü, ldşinın bir konu bırakıyorur. Sosyal veya tutucu, yani emekten veya »ermayeden yana oldukları halde ulkenın • kemH yontemlerjyle kalkınabüeeeğine İçtenlıkle ınanan aydınlarımızı, yöneticilenmızi düşünüyorum. Ülkemızde herkesin amacı halkın kalkınmasıdır. Ama yöntem birbirinden ayrı. Bu yontemler arasında dlyalog kurulabilme«ı için çoğulcu demokrasinin kurulması gerekiyor. Bu kurulmayınca yeraltı çahsmaları oluyor, zaman zaman dışarıya vuran gizli dusmanlık birıkimleri vığınlara yayılıyor; kışkırtmalar oluyor ve siyasal ve îşte 12 Mart 1971 bu eylemin. siyasal «osyal yapımızda bir türlü istikrar, lürekve sosyal yaşamımızda acılar bırakan bir lılik amacına ulaşılamıyor. sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu 1961 Anayasası çoğulcu demokrasinin aşamada 1961 Anayasası genis değişikliklere ortamını hazırlamış oldugu ve gerçek Iıuğratılarak özgürlüklerden bir kısmı, klşi kir gazeteciliğine olanak sağladığı. daha dokunulmazlıgı. hukuk garantileri tasılmış geniş bir deyimle düşünce ozgurlüğünün ve bu Anayasamn getirmiş olduğu hukuk yerleşmesini mümkün kıldığı ıçindir kı, devletinde zedelemeler olmuştur. Bbylece Bizim tarıhimizın son bir buçuk yüz yıllık buna, Türkiye'nin Tanzimattan bu yana fikir gazeteciliği için, koşullan değişik, yeni akısı içindeki büyüklü küçüklü siyasal hu•îurüp gelen siyasal ve sosyal gelışmesimn, bir ortam meydana gelmiş, her yerde oldu evrim ve devrimlerinın en onemh ürunukuksal ve sosyal olgu, devnm ve reformgu gibi. baskının yarattığı tepki, fıkirleri, dur diyoruz. Bu Anayasa, Türk halkının lardan her biri kendınden sonraki reformdüsünceleri guçlendirmiştir. Nitekim 14 Ekim ınsanlık haysivet ve haklarını, fikir ve ların temeline bir taş koymuş ve bunlann 1973 seçımleri. Türkiye'de baskı ortamının vicdan özgürlugünü koruyan demokratık hepsi birden, 27 Mayıs 19fi0 devrimıne ve onu yaratanlar için yararlı olmadığmı gösbir düzen içinde ve ekonomik bir planla onun ürünü olan 27 Mayıs 1961 tarihli Ana termiş, şımdi yenıden. 1961 Anayasası orkalkınabilmesinin reçetesinı, ön koşulunu, yasamıza zemin hazırlamıstır Bu vüzelli vıltamına değilse bıle, düşünce özsrürlüğü doğtoprak sevivesini vapmıs bir Anavasa idfl. lık zaman parçası ıçınde fıkır sazeterilıgı rultusunda göreceli bir ferahlık ortamına Düsünce ozgurlüğünün ve fikir gazeteclaçısmdan en onemh vıraılar bızım kanımız ulasılmıştır. Sanıyorum şu nokta artık öğ liğinın tartışıldığı bugünde. dileğımız Anaca ikincı meşrutiyet in kısa bir dönemi, Ulu renılmistir kı. Türkiye'nin vükselmesı. baskı yasada 12 Marttan sonra vapılmış olan dasal Kurtuluş Sa\aşı ddnemi Cumhuriyetm ve düşüncevı kısıtlama ile elde pdilebilecek raltıcı ve kısıcı değışıklıklerın düzeltilıp ilânından sonra 1925 • 1930 vıllannın reform bır amaç değıldır. Bumınla birhkte bazı sieski durumuna konulmasıdır. dönemi nihayet en önemlısı olan 27 Mayıs vasal çevrelerin hâlâ uvanmadıklan ve son 1961'den sonraki dönemdir. En önemlisi deSayın dinleyicilerim, Türklyemizin af tartısmalannda gön.ildüğü gibi. eski düdim, çünkü bu son donemde Turk halkı emek • sermaye ılişkilerine ek olarak bir zene doeru kavmak için çaba harcadıklan kendi ekonomik ve sosyal çıkarlan doğrulde Avrupa'da emeğıni satan ışçiler soruda bır gerçektir. tusunda uyanmağa başlamıs ve kendi haknu vardır. Bu da, kanımızca ülkenin en lanna sahip çıkan bir ulus olma yolıma Sayın dınlevıcılerım. Turkiye'nin siyaönemlı sorunlanndan bmdlr Bunun bu sal bakımdan en onemh bir sorunu, ulkekı«a konuşma içinde analızmi yapma olagirmıştir. Daha dogrusu. onun bu yola gırnağı yoktur Bence bu isgücünün dış ülmesi için ortam hazırlanmıştır. Işte bu or mİ7de çoğulcu demokra«;inin tam olarak aerçekle«tırılememe=i. turlü siva^al ve soskelerde değerlendirılmesinin sosval bakımtamda türlü yonlerdekı fıkırler gelışmış. ga1 val gnru'Jİcr ara^ınrla divalog kurulamadan çok onemh yönleri vardır Bizim gençze" ' ve dergi sütunlanna aktanlmağa başma=;ıdır. Kapıtalizmın emperyahzmine velıfiımızde Batı ülkelerinde bulunan Türklanmış, bu fıkırler sıyasaL alana yansımış, va komünİ7min empervalızmine paravla lenn sayısı, bır halk deyimıvle taş çatlabu yansıma kendı çıkarların'n bu gehşmeden «atılmıs. Tı':rklukt°n, Ataturkçulukten ve sa bırkaç bini geçmezdi. Bunların da çodolayı tehlikeve girdiŞını goren çevrelert Ataturkçulugun tam baeım«i7İ'k ve ulu«al £u çalı»anlarrian degıl. ogrencılerden. meharekete geç'rmiş. 27 Majns 1960dan onceki kurtu!u$ ulkusunden kepmuşları bır yana murlardan, tuccarlardan oluşurdu. Şımdi düzenin bzlemi onlan sarmıs ve bu ters Itendince, bfr göruç»*ahtp olmasını belirtmek ıçın kullanılıyor. Idee ıse, bır şefjin, blr Ttofıufiun bîlinçtfr tasarlftnan bıçimi, yani düşünü'dür. Örneğın sanat düşünüsü. iyılik duşiinüsü, kötülük düşünüsü, güzellik düşünüsü gibi. Böyle olunca, «fikir gazeteciliği» dediğimiz kavram, ıdee gazeteciliği değil, opinion gazeteciliğıdir. Çünkü fikir gazetesi yalnız başyazısı, ya da fıkralan ve öbür yazılariyle değil, her türlü haberi veya resimleri sunuş ve yorumlayış yöntemiyle de belirli bir düşüncenin çizdiği doğrııltuda giden ve zamanla okuyuculannda bir oy, bir düşünce bırikimi meydana ge tıren, kısacası onları da. genel anlamında bir görüşe sahip kılan pa7etedır. Daha doğrusu okuyuculan kendı m?ddi çıkarlan veya mane%i gereksinmeleri doğrultusunda bilinçlendiren gazetedir. dofrultuda'da bır fıkır gelıjmesi, bir fikir bîrikimi olmuştur. Daha açlk bır deyimle sor dn$Urıc61erln Rarşismda s»ğ düşünce, emeğın karşısında sermaye, bugune degin Türkiye'de görülmemiş bir biçimde derlenıp toparlanmış, kendisine Üniversıte ve bilim çevrelerinden ve bürokrasiden mütt«fikler bulmuştur. Yer yer başgosteren anarşi hareketlerj bahane edilerek sol duşünceye ve bu düşüncenin doğal sonucu olan sendikal ve sosyal orgütlenmeye karşı eyleme geçilmiştir. Anadolu'nun her yanından kopup gitmla yurttasfarımu Avrupa'nıp, ^batta AvjAftr^Jya'njjı vşe Amenka',qınbu.çot: k^nurrtle emeğını satıyor ve onun karşılığı olarak kazandığı paravı değerlendirmeyı duşunuyor. Bu vatandaslann toplamı bir mılyondur. Yani nüfusumuzun hemen hemen 40' ta birı. Demek kı, kırk kışıde bır kışı dışarda çalışıvor. İş alanlan bulunsa da bu ış gücü içerde değerlendirilebilseydl, Turkiye'nın ekonomik, sosyal ve bayındırhk çehresı tabıi bambaşka olurdu. Ama bugünkü düıende onlan ıçerrie çalıstırama dığımıza göre, dışarıda çalışanları, sadec) bıze göndermlş oldukları dovlz açısından değü, disiplinli ve birlikte çalıjmaya alışma açısından, temizlik açısından, sosyal gorgü açısından, sağlık açısından, yabancı dil öğrenme ve düşünce ufkunu genışlet. me olanakları açısından ele almak gerekır. Ve asıl önemlisi bır gün onların hep«inin ülkeye gen dönmesı halınde burada onların görgü ve bilgılerinden ve üreticl veteneklerinrfen vararlanma açısından değerlendirmek gerekır 1961 Anayasasından once bu gıbı sosval sorunların türlü bakımlardan eie alınıp tşlenmesinde olanak yoktu. Bugun bu olanak vardır Sadece bırkaçına değınmlş olduğum siva«al ekonomik ve sosval sorunlar uzerınde yazılar vavınlavan, kendı tutmuş olduğu doğrultuda yorumlar yapan röportailar vaptıran. haberler neşreden fıkır gazeteciliğinin sansasyon, reklâm ve aktualite gazeteciliğinden olar» ayrımı böylece kenriiliğinden meydana çıktı sanırım. Ben bu suretle Clkenin sosyal, siyasal ve ekonomik knnularından bazılanna sadece birer fırça rtarbesıvle değındim Şımdi arkadaşlarımdan herbiri ele aldıklan konular üzerinde, daha büyük yetkıyle duracaklardır Sonunda eğer arkadaşlarımın konuştuklan konular üzerinde soru «ormak istevenler olursa, lütfen yazılı olarak ve konunun dışına çıkmamak üzere burava bildirsınler Arkadaşlarım cevaplarını verırler Şımdı sözu Prof. d v ı t Orhan Tütengil'e bırakıyorum. Prof. Dr. Cavıt Orhan TÜTENGÎL İlk fikir gazetemiz Tercümanı Ahval Sayın Ba^kan, değerli dinleyicıler, Türkiye'de fikir gazeteciliğinin başlangıçları bizi günümüzden 114 yıl daha geriye gd türür. Çünkü Türkiye'de gazeteciliğin başlama tarihi başkadır, tahmin edeceğimiz gibi fi kir gazeteciliğinin başlama tarihi başkadır, ve daha sonradır. Biz Türkiye'de fikir gazetecili ğini iki başlangıçtan yola çıkarak izlemek ve değerlendirmek tecrübesine girişeceğiz. 186O'da ulusal basın içinde yer alan bir galete olarak Tercümanı Ahval ve 18S5"den bu yana bölge basını içinde yer alan Tuna gazetesi ve onır devamcılarınm Türk basın tan'ıi içersinde fikir gazetesi olarak yerini ve yönuBÜ belırtmpğe çalı$,acaği7. Sanıyorum ki, duruma belirginhk ka«ndırmak ve Türkiye'deki gecikmişUği or• aya koyabılmek için Turluye Üe Batı ülke ha da çok bır zaman aralığı ıçersındedır. Buna kar^üık Türkiye'de Osmanlı Imparatorlu lerı ve Türkıye ile Türkiye'deki azuıhklar ağu içinde Türklerin ilk basımevini 172î'de rasında basımevinin ve gazetenin Türkiye'ye kurup işlettikleri yıllardan çok önce azınlık girişi ve kullanılması bakımından kısa bir kıyaslama yapmakta yarar vardır. Bihndiği lar' Istanbul'da basımevleri kurarak bır t a gibi ilk basımevinin bulunusu ve kullanılışı kım kitaplar çıkarmaya başlamıs bulunuvaklaşık olarak 1440 yıllarında Guttenberg'le vorlardı. Bu bakımdan öncelik Yahudi azırı Hir Türkive'de ilk basımevinin kunıluşu ve lığmdadır 1492'dır ilk Yahudi matbaası ts ilk kitabın basılması ise 1727 yılına, İbrahim tanbulda. 1567'de Ermenı matbaalan ve 1627 Müteferrıkanm kurduğu basımevine kadar de Rum matbaalan Osmanb tmparstorlu uzar. Bu arada Türkiye'de ilk gazetenin res ffunda faalivete başlar Bu arada Türkive'dr mi nitelikli gazete olarak 1831'de yayımlanma Türkçe olarak çıkan ilk gazete 1831 vılında sınq karşın Takvimi Vaka"i Razetesi, Tür dır. Yabancı dillerde ve özellikle Fran=ızc? kive ile kültüre) alışverişlerı en yoğun bir olarak Türkiye'de basmın tarihi daha önce ülke ol; ıı Fransa'da çıkan ilk gazete ki La dir. Yapılan araştirmalar Osmanlı tmparaGazete adını taşıyordu 1631 yılındadır. Görü torluğu içersinde ilk gazetenin 1794 vılında luyor ki Türkive'ye gazetenin giıişi 200 yıl Istanbul yayımlanan Bulten de Nouvelles lık bir aralıkladır. Basımevinin giriji ise daolduğunu gösteriyor. Ve bunu ba;ka gazete 1er ızlıycr. Aynı şekılde gene Istanbul'da çı kan ilk Türkçe gazeteden önce tzmirde 1824 yılında da Fransızca bir gazete görüyonız ve bu gazetevi izleyen Fransızca gazeteler or tnva çıkıyor Bu kısa kâVsılaştırma gÖ7Önünde tutulursa fikir gazeteciliğimizin onemli 'tısilerinden b'ri olan Ali Suavi Efendinin tHafisi kabil olmayan mazi» diyerek bu me =afeyi ne şekilde adlandırdığıni ortaya koynıak mümkün olabilir Aynı konuya Namık Kf'mal'ın İbret gazetesinde Türkive'de ve Ba tı ülkelerinde basın hayatı ile ilgili bu aralığı ıs^ret ederek bunun medeniyetçe birkaç aırlık mesafevi de ortaya koydueunu ekleve lııliri? 1831'HP Takvimi Vakaryi'nin yayına balaması. ilk Türkçe ve resml gazete olarak dikkatimİ7İ çeker. 1840 yılında bunu William Churchill'in yarı resml nitelikte, ve ele geçirdiği imtiyazla loırduğu Ceridei Ha vadis adını taşıyan gazetesi izJer. Daha «onraki vıllarda Wılliam Churchill'in oğlu Alfred Churchill de Ruznameı Cerıdei Havadis isimli bir gazete ile 1864 vılında Türk basın hayatınds gorülecektır Şu halde yabancı gazeteleri bir tarafa bırakırsak resml gazetecilikle birlikte Turkivede vabancılann Türk basın hayatı içersinde yer aldieını gorüvoruz Bu riurum O'îmanlı toplumuntın çnsyo . ekonomik ve oolitik vanısın» basl> olan bir sorundur Nihavet ilk fikir gazetesi, ilk serbest gazete olarak 22 Ekim l8B0'rfa Tercumanı Ahval gazetesinin ortaya çıktıeı görülür tlk fiVir eazetemiz olan Tercümanı Ahval; Agâh Efendinin. Namık Kemal'in, Şinasi'nin birinci planda karşımi7a çıktığı bir gazetedir. Aynı tarihte Istanbulda Arapça bir gazetenin de yayım!andı|ı görülecektir. Bu Arapça gazete Ahmet Faris Efendinin E Cevaib ismini taşıyan gazetesidir. Sonradan oflu 6 yıl sonra Veledül Cevaib adıyla bu gazete>H Türkçe otarak sürdürecektir. Dikkatl çeken taraf. gerek 1 R Tercümanj Ahva] gs S0 ^etesinin. eereV bir anlasmazlık nedeniyle 8inasinin bu eazetedpn svrılmasıyla 1862 tarihinde kenrli'îinin çıksrmav» basladısı Tasviri Kfkar gazetesinin basın hayatımız ile çıkmasiy la birlikfe. bir takım sorunların da su yüzüne cıkmakts nliısndur Bu sorunların basında Ce ridel HavaHis Tercümanı Ahval arasında viiriitülon hir tartısma üzerine Basın Tarihimizde ilk defa olarak hükümetin bir gazetevi, bir fikir eazetesini kapattığı görülür Bu arada Türk Basın tarihinde ilk defa o zama (Devamı Z. sayfad»)