Katalog

CUMHURÎYET 7 Ekim 1974 VÛÛÛ». MKEI ^H7İMAITAW AB09LCANBAZ NulU ilıfMEftt İHTÎYAU MÜPAUiMî OpHAH İW 5ATiUV£K>î İfc. 3i£ EStPTUTTU MU 47'LİLER FÜRUZAN 105 Heriesîere fctiçiik t&Ehsa Kiraz'm rmrtsuz sonunu nangı kullarfljüarmş sozctlklerie anlatacagını duştinuyonîtı Enune Annesı ıee tranlan Jrararken sanfci arömdaydı Sozu hemen 0 aİAcaktı O mutstg kugnk ahram ardındsn, h«m de guçMık çefcmeâen «EMermden geienı eksıksız yaptıklannı» yukselmemesme dibrat eftığı sesAİe anlatacaktı «Ivılıklennı» sozt» doiunmasa da tutum amştırmasıyle ustelıyecettı Annesınin beül t>ır orand» tamuyu geruşlettUüen sonra bu «nlattığı açıkbğa kendıni kapnnverip a£U7sbılecejJmı faşkmhU* düfünuyordu Emıne Anneler babalar her olsn saplacak denli hasır kslıplara boşaltrp çorünıkjneıljoıiardı. Odada n« kadar kaldıgım bıbnıyordu Dısarda erkenci Erzurum kentinde uyaoına beHrtılen voktu daha tmine bastıran uytarrta uvumama dırencı arasında gıdıp gehrken Kıraz ratakta dogruluvermıştı ZayU güçsuz var1 gından umulmaj acak bır çabuklukta ustundekJeri çekmıstı Kiraz m gozlerı açıktı Oyla bır parlamayla canlanmış bakryordu kı Emine onu hasta aanmayla ysnıldıgı kanıs.na kapıltnıstı Kıraz ıpıslaktı Gıyunı bagrına yapışmış *uka govdesuun ia»ıla«ı çelınuızlıgıni açıga çıkarmiîtı Yatakta one arkaya dtızenle silınmaya başlamıştı Kıraz ın saiınjşiDda dmsel torenierın kuralü pdı* gelıjmı andıran bır uyum vardı Küçuk fcızın açık eozlerındeld nev} gordufunu belırtmejen bakış o bakıfin keidınce vardıgı goruntunun gucu guzellığı Eımneyı tutkuyla sarmaiayıp almıştı Estı gunlerı anıtnsatan yumu^aklıkta sevtcenlıjcte, $eyler japabılme, arkadaşını aiıp vekıp ^ııme ısteıtlen behnyordu >av&$tan. Kıraz ba*ta olamazdi Belıu da bu baskuı, aJerlı ate*, bır ço)c guçıoge karşı kanırtılmaz bır savunma gıbı alrruştı icuçuk kızı Çunku bu apartunan katm. d? artık e":kı jerlı ev ndekı evm yapısındaa guç alan haklnık guzellık kazanan bîç bır ger çek du>gu \aşanamayacaktı Kıraz da buna karşı bederujle yureğıyle bır guçleniw yoiu bulmuş olmalıydı Konuşmayan bazı sesle'i anlaşılırmış kan.sı verer. duzenle uyumla çıkaran Kıraz a de^klaçmıştı Emıne Onun 2111 luT«ısınurmaja, fcakif alanına gırmeğe çabalamiîtı Bunu baçarabildığinde avağına takılan beze sanlı bir kıtlenın yuvarlanmasına neden oljnca çıkan rUrültüyle o Kendını verişten tan kopsnıadan çevresınl taramıştı Evde her ?ev odaya girdığı ılk andaki gibıydi Tek de^ısme sabahın gıderek yaklajmasıydı Dıjarda çozulmemış sıkı karanlıkla sessizlik yin« de o'dugunca durujorda Odaaaysa solgun elektnğm ı$ıgı hıçbır yana gucü vermeyen kırılc serp.ntnerle onlan korujor gıbıydı Yok Kıraz gortnüyordu Emine'Yİ Kendinl ne denl' ortalayıp Kıraz m karsısında dursa da o tutuıthı bakışlar Emıne'yi aşıp coşkuyla ıstekl» bekleyen Emine nın pavlaçamadığı, gorunmejene \anyordu Kıraz başka \erlerdejdı. Kuçuk kojlu kızı o hastalık gecesı uzun vıllar bırakmayacagı duçler kurma hu^iınu pekıştiriyordu Annesının yaka silkerek Itıml verıp k.mi mutfakta davlurrbazın dıbtne cezaya ri.kerek yola getırmeye çalışacagı küçük kız Yaliızlıga horlanmaya konuşmazlıkla karşı duraca^ı dırencı pekıştırivordu sankı Kıraz başka %erlcrdevdı o gece Sanrılar!» gerçek \<)şaTiı karıştıracagı sınırı asıjor olmalıydı Bulasık suyu kopuklerıne. helâlar» dökeceğı kezzaplara dıplenne yemek artıkları japıçmij agf kokulu çop tntekelerıne, kırll çoraplara, bakarken bıle ozenılesı masal goruntulerıne dalmasının baflangıctndaydı belkl de Bırkaç vıl sonra eveek valancılıkla, sınsılıkle suçlanacak kuçuk besleme de arasıra bafgotterecek dıkrlmclerden •kızamıktan kalan bır ekatklık> dı>e nıtc'enecek coskulu kendını jıun^lerden ılkını o gece yajışor olmalıydı. Emıne gıbneden Kıraz ın yatışmasını beklemiî. onu okşarca kuçuk çocuklara soylenen u>u>duruk sozcuklerle orouzlarında bastırarak ya'ırarak, ustunu sık.layıp ortmustu Çıkarken vuvarladığı gurultulu jeyı jatağın altına ıtmek ıçm egıldıgınde, muhurleulıp kaldırılmış eskı radyo torbasını gorroujtu. Annesının gelecektekı olaylarda daha sert daha nesnele$en bır goruntu edınerek daha o gece kendısının anılrnasına neden olan sungeleşen radyoj a bakmıştı. Neye yarayacagi bıhnmez, •oılenler soylemışü radyo onarılamazaı > E^ialardan bınyle çızüm.?u Emıne nın anısına Nuveyre oğretmen Kull» nılaımyacak anılası guzellıkler anlatılası ıncelıklere burulu olmayau o radyoyu. ılerde de obur anlamsız eşyalar gıbı umulraadık jerlerde gorecektı Emıne Yıllar geçıp de bügısı dujuncesı gelıştıkçe gulunç doymazhklarla eş>a mal edınma tutkusunu o sınıfın arasız sahıplenme oburluğu, sakatlığı olarak noktalajacaktı Bır hafia sonra Emıne de kızamık olmujtu Annesının ve doktorun gereklı saydığı bakımın, ozenın, besının dakıka atlamaz uygulanışı sonucu haiıf geçmıştı hasUlıgı Kızarülan kısa zamanda dokmuş ı\ılık başlangıcma dogru Kiraz'ın i( yapmak ıçın kalkmi} olduğunu gormujtu Chsa Emıne gunlerce jataktan çıkarılmamış'.ı Annesının oğretmen arkadaşları ve otekı konuklarmca bır buyuk mustu sayümıs. gibıydi ıvıleşmeye vuz tutması. Zıyaretıne gelınmıj çocuklu olanlar odasına gırmeseler de kapısından ba;larını uzataıak gonul alıcı sozler eımışlerdı. Getırdıklerı aımaganları Emıne yı nazlatarak duyurmualar, kuçuk kızın lyı gorunffujüne amf"kızarnık hastalıfmm aslınd» sonrakı belumla itesM^ atlatılacaguu da anne%ş ne ust uste belırtmiîlerdı Konuklann agırlanmasına da koşturan yın> de \enleceklerı ük elden sunması engellenen Kıraz dı Sararmıs. daha da kurumuş vuzunde çatık bır anlamla soylenenlerı duymazca dolanmıjtı Emıne ye hıç bakmamıjtı yıttıgı surece Gerçı Emıne mn odasma Kjraz ın gırmeame engel konmuştu va hıç degılse kapıdan bır baş uzatabılırdı. Emıne ye ne hatır sormug, ne de guimuftu. Emıne yaUgmda o gunleıde kendısının olmasını çok utedıgı, hastalanınca hemen alınan çocuk dergısı cüdıne dalıp gıtmıstı D pten boy alan yaşamağ* yemden donüşun bencü verımlı surgununun çevKyı hıçleten kaygısızlıgı yatma gunlerını kolaylajtırmıstı Emıne'mn Hastalıgının bıtunıne doğru çok sevındırıcı bır olav olmujtu onun ıçm lclâl oğretmen kıvüarı baskı raenekje çıçeklerij'e «uslu bır defterı Lamıa oğretmen aracüığıjle gondermıstı Emıne ye Bu defterın onu bu denlı sevındırmesını kendı bıle pek anlayamamıftı (DEVAM1 VAR) Cumhuriyet'in 50. Yılmda Türk Basını (197374 YUNUS NADİ ARMAĞANI TARIŞMASI BtRİNCtLtĞİNt KAZANAN İNCELEME) Önder SENYAPILI TÜRKlYEDE HER 100 KÎŞlYE 8 GAZETE DÜŞÜYOR Cumhuriyetin ellinci yaşında Türk Basınının niceliksel gelişimi Gazete Sayısı 1923lerde Türkıye de toplam 40 günluk gazete yayımlanmaktaydı Cumhurıyet dönemının ilk genel seşlmlennden sonra, 1947 yıhnda gazete «a\isı 322 olmuştur Bu sa\ı * 1957 de 885'e. 1967'de 1099 a ulaşmıştır 1967 dekı 1099 gazetenın 4H'ı gunluxtur 1972 yılındakı gunluk gazete sayısı ıse •09 dur 400 un üstundeki bu sajıyla Turkıje. gtınluk gazete sayısı bakımından Amenka (1770) Almanva (1093), SSCB <659) den sonra durduncü aıravı aimaktadır Bu olçute dajanıhrsa Turıc Basını, oldukça, dunva çapında gehşmış gorunumdedır maktadır Toplam basım iavısı bakımındaa bazı gehşmış ulkelerdekı durum soyledır 81 rrulyon 62 » Japony» 53 * Ingıltere 28 » Almanya 20 » Fransa 12 » YukandaM «ayılara bakılınca, Türk Basınının 2 8 mılyonluk basım sayısıjla pek geliımis sayılamajacagı anlasılmaktaâır ABD SSCB Cumhuriyetin 50 yılınd» Turk btsını manl bır gelışım ıçındedır' Bu sorunun îanıünı ıkı açıdan aramak gereklı 1 Niceliksel gelifim, 2) Nı> telıksel gelışım açi'indan Ayrıca, 50 yıl ıçerısındekı gehşmeM aşama aşama ıncelemek >erıne, k»nımızca bugun vardığı noktayı »a da telifm* duzevını degerlendırmek daha >enndedur. Bugun ulaşılan nokta geçmıştekı tura olaylann tonucu, urunu olduğuna gore, bugunü değerlendırmekle geçmışın de ya da belırlı bır sure ıçındt geçılen yolun da değerlend'.nlmıj olacağı «çıkur. Ote %andan. çok zaman geçmiftekı olaylarla, olan bıtenle ojalanmak, bunların ajrmtılan arasında îitıp gıtmektense, bugunu bugun karşı karşna bulunduğumuz olguları doğru tanılamak çabasma gırısmek yarına daha guvenlı, daha bılınçlı yon verebılme olanağını, yetenegını sağlar Turk Bası rının cumhunvetın ellıncı yasında nereye geldığını, nerede durduğunu anlamak, belıılemek v« •leştırmek de herhalde yarını, daha ondekı y»llarda ne \apilmasi nanl bır yol ızlenmesı gerektığıne değgın onerıler gelıştırmeyı amaçlamaktadır Bu bakımdan, bu ara?tırma. çok vskın bır dooemı ıncelemeyı veğlemektedir Bu tutum, bır >andan da, toplumsal ve ekonomık gehşmeyle basının gelışımmın bırıbırınden bağımsız ele alınam»yacagı \e bugunku Turkıye'nm sosyo ekonomık durumunun dune. çok jakın geçmışe gore bıle degışmıs. oldugu ve hızla degıstığı, bu değıarnelere baglı olarak basının da çok gerılerde kalmif aonemlerle karsılaştırılabılırlığını yıürdığı ve degışımmı surdurduğu goz önunde tutularak benım'enmıstır Ama, elbette kı, gereklı gonüdukçe, geçmışten geçmışfkı olaylardan ve durumlardan, \ b soz edılmektedır Turk Basını, cumhurıyet donemındt, ozelhkl» •rtn onbeş Mrmi yıl ıçınde buyuk bır değıjıme ugramıştır Gazetelenn basım sajısı onemlı bır artış gostermıstır; satifları da oyle Ayrıca, «nıteHk., ornegın yalnızca uygulayım (teknık) olar»k alınırsa, bu yonden de basınııtıızm oldukça gelifmıs bır durumda bulunduğu hemen soylenebılır. Rrttırmakta belırgın den bın olmuştur etmenier Ancak, önemlı olan, bu jeUsmelenn nedenlerl, sonuçları ustunde durmak, bugunku durumu kama taran açi'indan analız etmektır Kamo \aran tamlaması ozellikle kullanılmıştır Çurıku basın, kokende, doğrudan dogruva lıamu\a se^lenmektedır ve amacı kamnnon cıkarlannı kornmaktır Daha doğru (akat ozet bır tanımlama \apılabülr sımdi: Baaın kamav» leslenen kamnnnn Msıdir. öte yandan, gazetecllık profesyonel bır ıştır Ve «profesyonellıgın temelı kamu varanna çalısmaktır.» 1 f Dolavısıvle, 50 \ılda Turk basınının gelişımınl Irdelerken dğerlenrfirmede kullanılacak olçut gelısmenln, >a da, bugunku g'lışmışlığın kamu kararırı ne olçude gozettığl, ne olçude bosl»dıgı, otekı bir deyışle, bu gelısmenln kamu yararını favsaklajıp savsaklamadığı olmalıdır. Ek olarak, geri kalmıs ya da gehşmekte olan ulkelerde her turdekl, her alandaki. her daldakı gelışmenırı kamnvs malıyetini araştırmak dogru ve gereklı bır yaklaşımdır. Basınımız nıcehn.«el, • bir anlamda, elbette, nıteliksel olarsk gehsmıstlr ıma, bu gelişnoenin toplumsal pahası (sosyal maliyeti) nedır? Bu sorunun yanıtı arastınlınca, çok zaman, bırçok gelişmenın toplum» gereksız olçude pahalıya geldigl gorulur. Bovle oir ozellık sağlanan jararm ya da k»\dedılen gelişmenın golgelenmesine yol aç»r Atılan ta? urkutulen kusa degmeyeblllr, Ja^gın bır deynle. 50 >ıldakı basınımız bu açıdan dejerlendl* nlmeîe çahşılmıştır Bu çalıçmada ağırlık 1970 yılında basım sa•MS en \uksek 7 gazete uzerınde bir hafta »urevle * apılan ve 1 ) 3 yılında tekrarlanan lçe<7 rık analızı ve bu arvalızin değerlendırme ve vorumu uzerindedır Çahîmada uretilen fikırler, 'orum \t yargılar soz konusu ıçerık analizt sonuçlanna da\anrfın!mıştır Çalısmınm «sorunlar» bolumu dun\a \e Turkıve'dekı torunlsr arasındakı bajıntı v« Turkıye'nin soıyo ekonomık japısı gozetılerek incelenmıstir. Turk Basınındaki bfirflk rfeİhsimin ilk belırtileri 1930 yülannda baslar. Satış Sayısı Bilındigı gıbı, gazetelenn basım savısı ıle satış sayısı aynı anlama gelmemektedır. Basılan gazetelerın bır bolümU satılmakta, kalanı geri gondenlmektedır. Ga7etelerımızın günlük toplam satış sayısı 1 5 2 0 mılyon arasında değışrnektedır 100 Klşiye Düşen Gazete Sayısı Goruldugu gıbı gazete ssusı. gunluk toplam basım sa>ısı ya da gunluk toplam satış sayısına bakarak basının gelışmışlığıne ılışkm kesın bır yargı edınmek jruçtur Bu nedenle UNESsCO bır standart saptama zorunluğu nu duymuştur. Yıgın haberleşme «ı konusunda hazırlanan UNESCO vBzanagına (raporuna) gpre. «Bır tılkede her 2 aıleye 1 gazete, her 4 aıleve 1 radjo, her 10 aıleye 1 TV dusmujorsa, o ülke kalkınmamıştır » Ya da «her 100 kışıye en az 10 gazete duşmes » gerekmektedır. SSCB, ABD, Ingıltere, Almanya, Fransa gıbı ılen olçude gehşmış uıkelerde 100 kışıye duşen gazee sayısı 2553 arasında degışmek tedır Aynı oran Isveç te 53, Ja ponyada 51 Norveçte 38 ieni Zelandada 37, îsvıçrede 37, Dammarka da 36 dır Turkıye de ıse 8dır Bu aiçute gore Turkne en az olçuyu büe tutturamamış durura dadır. ötekı bır deyışle, uluslar arası olçüte gore gelışmıs sayılamaz Turk Halkının Gazete Okuma Eğilimleri yol açan tek etmenın okur yazarların »ayıca çogalması olmadıgı anlasümaktadır. (*) Neden 1923'6n degil de, 1950' nin karşılaytırnıs yilı «larak alındıg], arastırmanın ondrkı bölunlerinde açıklıga kavnsturulacaktır. Burada. «onu soTlemekle yetınUmektedır: Basım Sajısı (Tiraj) Cumrıunyetın ellıncı vaşında Türkıve dem 400 un üstundeki günluk gazetenın srunluk basım savısı 2 800 000 dolayındadır Bu sayının 2 300 000 ı Istanbul 200, 0001 Ankara, 140 0001 Izmır, 160 000 ı ıse bu uç buyuk kentm dısındakı yerlerde basılan \e genel olarak Anadolu basını dıye adlandınlan gazetelerden oluş Ancak tek etmen oknr\azar «avısındaki artış mıdır' Halkımızın gazete okuma eğıhmlen uzerıne vapılrmş arastırmalar <örden geçirılınce, gazetelenn oasım ve satış sarılannın artmasına Y ARIN: HALKIN OKUMA EĞILIMt MALKOCOĞLU yazan veçızen.Ayhan BAŞOĞLU BANYA LUKA'NIN TOPLARI DİŞ! BOND Basının Ulke Smırlan Içindeki Gelişimi Uluslararası olçute gore geri kalmış sayı'sa bıle, Turk basım nın ulke smırlan ıçınde goster digı niceliksel gelışım onem taşımaktadır Bugun 500 000'den lerın başında (•) 40 50 bın satışlı 4, 100 bınden çok sat.şlı 2 gunluk gazete bulunmaktadır Oysa, 1950' lerın başında 40 50 b n satışlı bır gazete «büyukı dı\e nıtelenmektejdı Bu durumda, 1950 jı lında S0 bın satan \e bugunku sa*ışı 550 bınin ustüne Çıkmış bır gazctenm satışı 1950'de 100 ıse bugun 1100 olmuş demektır. Gene 1950 yıhna gore, o yılda 100 olan toplam basım sayısı bu gun 350'ye çıkmıs olmaktadır. Bu artış azımsAnamaz Ancak, bu ar tışa yol açan etkenleıi (faktor len) araştırmak gerekiıdlr. TIFFANY JONES OAMA OkurYazarlık Oraru GARTH Gazete satışlannın atmasına yol açan ilk etmen olarak, okuma yazm» bılenlenn sayısındakı artıs gelmektedır usa Gerçekten okur yazarlık oranı 19351« 100 lken 1970 te 268 e yukseuTLştır. 35 yılda kaydedılen gehşme 168 deger tutarındadır. Turkıye'dckı gazetelenn büyük atılımlara gınstikleri yıllarda, 1^55 1960 arasında, okuryazar lık oranmda gerıleme gozlenmektedir. Bununla bırlikte, 1950 sayısı 100 alınırsa, 1970 yılında vaklasık olarak 169'a ulasan, 69 değerlık bır gelışım kuçümsenemez Ve bu değer mutlak sayı olarak dUşunülurse, oldukça genıs yığınlann okumayanna y%teneguîi elde ettıgı ortava çıkar. Okuyanlar sayısmın artısi, gazetelertn basım re satıs sayısını