Katalog

CUMHURÎYET 11 Ocak 1973 tEtiRS fâ MANuK AKroRYAM E F £ M D ( MEMNÜNÎ>(J. AMA. }ANAT Y0HÜHDtN ÜlUNTüiÜyDÜ. CÎHANYANDf'yi TEMASAÎfcN $*U?A SIS IÇINDE BEHZAT AY".N ROMANI 3 Aynı zamanda Baku «îngiliz Ermeni Rus (Bolşevilt olmayan)»lardan meydana gelen bir kuvretin elindeydı. Gürcistan'da bir tümen Alman askeri, Gürcü hükümetinı bıze ve öteki Kafkas miUetierine karşı ko ruyordu. Yüzbaşı Selâhattin'in Romanı Ama ben bu ışi yapamadım. O gunlerdekı ruh halim böyle birsey yapmamı engelliyordu 5 Temmuz 1918'de tnancım şuydu: Bir subay, dürüst, fedakâr ve kahraman olmak için fakir olmalıdır. Zengin adam, rahata, sefahata alışan adam, subay olamaz. Vatanı ıçm fedakâr olamaz. Temiz ve âsıl ruhunu koruyamaz. Bense vatanıma, dinıme çok hizmet etmek ve hayatını tertemiz sona erdirmek isteyen bir adamım. Ben zengin olamam. (1) Musul'da son gecemin anıla BİR EMİR Çıkan kısmın özeti: dağılıyor, öğretmenler de öğretmen odasına çekiliyorlar. Banlardan Sevil ve Besim koyu bir sohbete dalıyorlar. önlerinde iki günlük tatil vardır. Sevil bn süre içinde ne yapacağını bilemedifi için kirabilir ne kadar sıkıttvcaguu anlatmakta, konnşnrken de Besim'e «arkadaşım» demektedir. Bn Ifif erkegi «on dereee dnyguUndırıyor. Sonanda da can sıkıntınnı yenmek amacı ile beraber çıkmağa ve dolaşmafa karar veriyorlar. Saat bir olmostur. Genç kadında yirmi, Besim'de de elli lira vardır. Oysa erkefin eanı içki istemektedir. Nihayet Kartal dakl bir lokantada karar kılıyorlar. Sahlbi, Besim'in ahbabıdır. Para yerine imıa da verse olabüir. Rıhtım Lokantası'na girdüer. Kimsecikler yoktu. Besim, bir köşeyi göstererek: «Şu kırmızı sandalyeli masaya oturalım istersen,» dedi. «Ben de orayı gösterecektim.» «tyi öyleyse.» Oturdular. Işletici: Hosgeldiniz Besim Bey,> dedi. «Hos gördük. Ne var yiyecek?> «Taze palamut, şiş, pirzola Ne isterseniz var.» Besim, Sevil'in gozlerinin içine bakarak; «Ne yersin Sevil?» diye sordu. «Bilmem.» «Palamut yer misin?» «Yerim.» «îçki?. «Bira.» İki palamut, iki bira, çoban saiata, yarnn şişe de cin söyledi Besim. tlk önce soğuk biralar ve cin geldi. Besim, bardaklara cin ve bira koyduktan sonra: •Haydi dost!» deyip, bardagını kaldırdı. Sevil de kaldırmıştı. Bardaklan tokusturdular. Sonra yudumladılar cinli biralannı.... «Bu kaçıncı yemeğimiz?» diye sordu SeviL «Unutmamiîsm.» «ünutur muyum biç dostum?» «Neden?. «Unutamam... Unutamam!» .Ne o?> «Unutamam canım.» «Ne dedin nee?» «Duyduğunu.» «Ah seni» «Neden ah?» «Unutamazsmn unutamazsın elbette.. Çunkü istediğin gibi konuşuyorsun, boşahyorsun, istediği ni söylüyorsun. Ne olacak özgürsün.» «Sen de özgür olmaya Çalıç dostum; biç olmazsa yanımda....» «Olunmuyor... Olunmuyor..» Konuşmayı kestiler. Acıkmışlardı iyiee. Balığı beklemeden, salataya yanaştılar. Cinli biralannı tekrar içtiler. Besim, bardaklara tekrar bira koyuyordu, Sevil'in bardağındaki bira hızla köpürdü. Sevil, tasmak üzere olan bardağına eğilip, bira kS püğünü «hüp» diye yudumladı. Besim, biraların üzerine gene cin koydu. Birer yudum daha içtiler. Palamutları da geldi. Balığa da giriştiler. Bir »ü re sonra Sevil: «Eee arkadaşım, anlat bakalım.» dedi. «Sevil sen anlat O gün Mühürdardaki kıyı gazinosunda tedirginim denüştin. Nedenini anlatma nı isteyince, sonra demişün.» Sevil sustu. Gözleri, Yalova'dan gelmekte olan yolcu vapurundaydı. öyle bir süre dalıp gitti. Sonra: «Ben değil, sen anlat». dedi. «Önce sen...» «Benim tedirginliğimin nedenlari önemli konular değü • «Sonuç önemli ya... Tedirginsrn ya. Nedenlerden çok sonuç önemli» «öyle mi?» " «Öyleyal» ".?'*" ' " '„ «Şöyle özetleyebüirim arkadaşım: Oç yü 5fretmen okulunda yatüı okudum. Sonra köylerde beş. yıl ögretmenlik yaptım. Bu süre içinde bağımsızdım diyebilirim. Bu yıl buraya geldim, aile baskısı başladı. Öyle sorularla karşüaşıyorum ki, şaşınyorum. Babam özgürlüğümü çok kısıtlıyor. Eve geç kalsam binbir soru soruyor. (Devamı var) 11 Haziran 1918'de emir aldık. Buna göre: 1 Merkezi Kars'ta bulunan Ookuzuncu Ordu Kumandanı Yakup Şevki Paşa, bütün kuvvetlertru Tebriz'de toplayacaktı. Bu ordunun iki kolordusu vardı. Bırisı Tebriz'de bulunan Birind Kafkas Ordusu kuman danı Miralay (Albay) Kâzım Karabekir. . Ötekı Vanda AH İhsan Paşa kumandasındaki kolordu .. 2 Merkezi Musul'da bulunan Altıncı Ordu (ki bunun da iki kolordusu vardı: Birisi Tikrit dolayında 18'incı Kolordu, Kumandanı Miralay (Albay ı Ca fer Tayyar bey.. ötekl Süleymaniye'de 13'üncü Kolordu, Kumandanı Çolak Selâhattin bey..) toplanacak ve toplantı bittigi zaman, Dokuzuncu Ordu &an içinden, Altıncı Ordu Irak'tan Ingilizlere taarruz ede cek3 Bu İM ordunun kumandasını da o zamana kadar Şark Taarruzunu idare eden Üçüncü Ordu Kumandanı Vehip Paşa eline alacak... Bu emir berkeste bir heyecan ve coşkunluk yaratnuştı. Dofa illenmızi kurtarmıştık. Şimdl sıra tngilizleri kovmaya ve Irak'ı almaya gelmisti. 28 Haziran 1918'de Vehip Paşa' dan bir emir aldık. Paşa, görevden ıstifa ve Istanbul'a hareket ettiğini yazıyordu. 29 Hazıran 1918'de Başkumandan Enver Paşa'dan gelen emirde Halil Pa^anın «Şark Ordular Grupu Kumandanlıgı» na Van'da bulunan Ali İhsan Paşanın Altıncı Ordu Kumandanlığına tayln edlldikleri ve derhal görevleri başına hareket etmeleri bildiriliyordu. Halıl Paşa'ya, Kars'a gitmek Uzere verilen yön: Musul Dtyarbakır Erzunım Kars'tı. istanbul'a hareket Grupta Halil Paşa, Kurmay Başkanı ParakUvin, İkinci Başkan Basri ve bir emir subayı bulunuyordu. Selâhattin de bunlarla beraberdi. Karargâhın arkadan gelmesi uygun görülmüştüHareketimizin ertesi günU Halebe geldik. Ordu Kumandanı Nihat Paşaya misafir olduk. Nihat Paşanm Kurmay Başkanı Yarbay tzzettin'le (tzzettin Çalışlar) çok içtenlikle görüştük Bu kimse benim üzerinde çok derin bilimli ve gerçek vatansever etkisi bıraktı. lediğinl de bildirdi. Ağabeyim de istasyona gelmisti. ' . Hep beraber motöre bindik, Dolmabahçe'de nhtıma yanastık. Ağabeyimle orada aynldık. Biz otomoblllerle Harbiye Nezaretine gittik. Halil Paşa Baskumandan Enver Paşavla görüştü. Ve bu görüsmeden rtfkeli aynldj. Çunktl Enver, Halil Paşaya blzt Batum'a aötürecek vapurun hazır oldugunu ve yann sabah hareket etnjemlzl emretmiştl. Oysa bizlm Kumandan Istanbul'da birkaç g8n kalmak istivordu. Bununla beraber birkaç gün Istanbulda kalmamız sağlandı. Böylece 24 Temmuz 1918 sabahına kadar başkentte lşlerimizle uğraşhk. O günlerden bende kalmış anılar: Bir gün zamanm taşe Nazın Derleyen : tlhan SELÇVK Kemal bey (2) ve Adana Valisi Cevdet bey Halil Paşaya gelmışler, Arpavutköv'de bir Hıristiyanm yalısınıp on dört bu» lirava satıldığmı bildirerek Halil Pasanın bunu almasmı istemişler. .• Bizim Kumandan: Param yok... demis. Sonunda benl çagırdılar ve Halil Paşa tçin benden 14 bin hra lstediler." Aramızda 5 1 ko1 nusma peçti: Kemal bey HaUl Paşaya btt ev a.lacağız, on dört bln "Mray» ihtivaç "ardır eetiriniz. Ben Bende Halil Paşanm parası yöktur. Kemal bey .Mesture (örtülü ödenek) parası sizdeymis. Ben Devlet örtUlü ödeneğl Halil Paşaya ev alması İçin vermemiştir. Bu para millJ hizrnetlerin ^örülme.si içindir KOnuşfnaya kahşatı Halil Paşa: Ben size param olmadıgım ve yaveriri örtülU ödenekten para vermiyeceginl söylemedim mi? Buna ragmen bu evi Halil Paşaya aldılar. Kumandan bu evin bedelini ödemek İçin çok zorluk çektt. Üstelik «Halil Paşa bu parayı nereden buldu?» diye laf da çıkardüar. Istanbul'da temaslar vaptık. Zamanın Padişahı Vahdettin, Halil Pasavı hunıra kabul etti. Ben de Sultan'ın kapjsmda' ken ''disini bekHvoTdtnn.s 'Bir saat kadar Vahdettin'ir» yamnda kalan Kumandajı. • çıkmca ellerini kaldırdı, vürünü Padlşahm odasına döndürüp: (1) Sfileyman Nazit. Enver Paşa için yazdıği bir çiirde' «Enver Paşa, Enver beyf boğdn» demişti MilH Knrtulu? Savaştndan sonra tstiklâl Mahkeme^ine »evkedilmek ttzere arandığı nrads yakalanactUcken in* tfiıaT etmisrlr. n: Akşamdan başlıyarak Behçet geldi, parayı değtştirmem için sürekli baskı yaptı. Ben de direndim, durdum. Böylece saaîler geçti. Ertesi sabah (5 Temmuz 1918 sabahı) küçuk bir kumandanhk grupu (Halil Paşa, Kurmay Başkanı ParakUvin, îkinci Başkan Basri, ben ve bir emir subayı) otomobillerle Istanbul'a hareket ettik. Karargâh arkamızdan gelecekti. Mevsimin yaz ounası nedeniy le sabah saat 3'te yola çıkıp sıcak basmadan trene yetişecek tik. GENE İSTAVBUL 10 Temmuz 1918 sabahı Pendik'e ve aynı gün saat 15'de Hay darpasa'ya vardık. Bizı karsıla maya gelen zamanın Sadrazamı Talat Paşa. Başkumandan Enver Paşa. geciktiğimiz için bekliyememişler, gelis saatimiz bel 11 olmadığı için gitmişler, yerlenne yaverlerini ve emrimize bir motor bırakmışlar. Baskumandanlık yavert Yarbay Kâzım (Orbay) bu durumu bize söyledi ve Başkumandamn bizi Harblve Nezaretinde bek 40 Yıl önce Cumhuriyet SANAYİ PROGRAMI HAKKINDA mayeler temin edecektir. Bu cihet tesbit edilmiştir. Hükümet bu masraflarl karşılayacak kadar paraya sahiptir. Bu fabrikalar inşa edildikten sonra bunları doğrudan doğ ruya Sümerbank mı idare edecek, yoksa şirket halinde mi idare edilecektir? Sümerbankın kanununda buna benzer müesseselerin şir» ket halinde idare edileceğine dair maddeler vardır. Binaenaleyh şirket şeklinde idaresi lâzım gelmektedir. Bu fabrlkaların tesisi İçin bir istikraz akti hakkında bazı söylentiler var. Mevcut evrakı nakdiyenin ikiye bölünmesi ihtimali var mıdırt Bu söylentiler evvelce kesin olarak yalaclanmıştır. Biz, bunlann etrafta «kisler bı rakmasını memleket hesabına sakıncah buluruz. Böyle bir şey katiyetle löylüyorum ki yoktur. Bunlar imkânı zayıf kimselerih tereddüdünden ibaretör. MÜSAADE MALKOCOĞLU yazan veçizen:Ayhan BAŞOGÜJ KILIÇ av/uç. ahrvsı aHtarmı Halil Paşa dört senedir Istan buldan uzaktı. Başkumandanlığa Musul • Istanbul Batum yoluyla hareketine müsaade edilmesi için başvurdu. Üç gün spn ra gelen emir müsaadeyi vertyordu. Biz de 5 Temmuz 1918 sabahı Musul'dan Nusaybıne gitmek üzere hazırhğa başladık. Ve o zaman benim aklıma bir fikir geldi: Kasamda 7080 bin liralık kâgıt ve gümüş, 15 bin lira da altın para vardı. Bir yü önce Kerkükte yedl buçuk lıraya altın bozdurmuş ve bunu Musul'da tekrar beş buçuk liraya altm yapmış, aradaki farkla HalU Paşa'ya Beşiktaş'ta dört bin lira karsılığında bir ev almıştık. Daha önce anlattığun gibi Istanbulda Kolordu Kumandanı Mehmet Ali Paşa için bin altm lirayı Musul'da yedi liraya bozdurarak üç bin liraya yakın bir para sağlamıştık. Mehmet Ali Paşa bu parayla karargâhındaki subay tabldotunu düzenlemışti. En son defa ben ağabeyime ve ablalarıma ait altm parayı kâğıda tahvıl ederek beş yüz lira sağlamış bunu kardeşlerime yollamıştım. Şımdı elimdekl altm paradan bir kısmmı kâğıda çevirerek do ğacak farkla kendi hesabıma biraz para temin edemez miydim? Ağabeyimle aramızda kararlaştırdığımız üzere gizll şifreyle kendısine telgrafla sordum: Beş bin altın lirayı Istanbulda kaç gıinde ve kaça alabilirdik? Tanesi 405 kuruşa istediğimiz kadar altını bir günde satın aîmak mümkündür, Cwvabını aldun. KTİSAT Vekill Celâl bey dunkü trenle Ankaradan şehrimize gelmiştir. Celâl bey kendısini karşılayan bir muhabirimize şöyle demiştir: «Çok faydalı bir teşebbüsümüz var.. Cumhuriyet Hükumetınin bunda muvaffak olacağında şüphe edilemez. Simdi planının tatbıkatma ait icraata girişeceğiz. Burada, bazı fabrikalan, sınat ve iktisadi muesseselert gezeceğim Sonra Izmir, Bursa, Balıkesır ve Edremit'e de gldeceğim. Yapılacak fabrikalann sermayesini devlet mi temin edecek? Hem devlet, hem 6zel ser I (2) YARIN: METROPOLİT AF DİLİYOR DİŞİ BOND SEVSIÜ ÜVEV ANtfEMİZX.e E V J 16KİEU' TAM ÜC yıt OtDU ' LA^EYAMAU/ EVUUKL£ OuUA SutsJlBlM N 4B.THC OAUAİYl 8 I İ 2 £ TİFFANY JONES İKf SAAT KASA. VOUJM0& BBI f MEZ iLr; öaviEDA \ ] \ SEBBEST BIEACA 1 | 'wl:l MtNNET Bunun Uzerine karargâh iaşe subayı Behçet'i çağınp amacımı anlattım. Uygun buldu. Ve gidip öğrendi ki Musulda bir altm lira, 7 kâğıt lira etmektedir. Karar verdik: Beş bin altını kâğıt yapacağız, ve bunu Istanbul'da gene altına çevireceğız, böylece kimseyi Ugilendirme yen ve kimseye zarar vermiyen bir para oyunuyla beş günde 15 bin lira kazanacağız. Bençet bana dedi ki: Sen yâver olduktan sonra bana çok yardım ettin, benı üç bsş kere Istanbul'a yolladm, Ben bu sayede ticaret yaptım. Ve Patihto yedi bin Uraya iki apartıman aldım. Artık örarümün Bonuna kadar kimseye muhtaç olmam. Sana bunun için minnettanm, ve sana bir hizmette bulunabillrsera de mut lu... Günler yaklaşıyordu. Behçet urar edlyordu. GARTH YAMI UMÜJ BOOfilA R l AlLES»