Katalog

SAHÎFE DÖRT rsKıannın BOyBkçe bfrer papcaaı, Fiıan sancağtna bağland)ğt gibi, daha güneydeki mühim Bornn Müslüman devleti de Tfirkiye'ye tâbi oldn. Bn snretle Orta Afrika'daki Türk hâkimiyeti, 10. arz dairesine kadar inmis oldn. Daba batıdaki Batı Afrika topraklan, Atlantlk ve Nijer nehri arasındakl Batı Afrika'da bnlnnan Müslüman Zenci devletierse, F u imparatorlnjona tâbi idiler ve dolayısiyle Türkiye'ye tâbl bnlnnnyorlardı (5). «Mahmad Bey o derece mfltesebbis bir sskerdi ki Bornn hükümdan Melik tdris 15.000 »tU ve 15.000 yaya askeri olmanna rajmen bajımsızlıfına son verilecefinden çekindi. Istanbnla elçi gönderip knllngnnn arzett! ve Mahmnd Bey'den çikâyette bnlnndn. Divan, Tnnn» ve Trablns beylerbeyleriyle Fizan sancakbeyine, bn devletin bağımsızlığına doknnalmaması, tâbiiyetiyle yetinilreesi için emirler yazdı» (Mühimme, XXX, 188, 2135). 7 Mart 1970 CUMHURlYET SIYJIH 4FAIKA sznanh împaratorluğunun Afrika ile illskilerinde aydınlatUman gareken bölümlerln en önemlUerinden birı Türkiye'nin 18 acı yüzyılda ve ondan sonraM dönemlerde Orta Afrika Ue iliskileridır. Afrlka ve Osmanh tarihlerinin bu bölümlerinde pek çok karanhk noktalar Tardjr. Çesitll fırtatlarla görüstfiğüm Afrikalı tarihçiler Orta Afrlka tarihinın Osmanlı çağı Ue ilgili en önemli belgelerinin bizde bulunması gerektiğini, fakat Türkçe bilmedikleri için bu konuda arastırma yapamadıklannı belirterek Türk tarihçilerinln yardımını igtiyorlar. Ben de Afrikalı dostlanmııın bu dileklerini tarihçlleri«nize ulaştırıyorum. Hıfzı Topuz O Orta Afrikada lürkler baslanuşlardır. Murat Pasa Trablus'un güneyindeki Fizan'a •sker gönderdikten sonra « n besti dağlanns kadar olsn vahalan da eyaletine baglamıstır™ Daha güneydeki müslümsn *end kırallıkJar ds Padisahı metbn tanımışlardır..» Yılmaz öztuna Murat Pasa'nın beylerbeyliği sırasında «bn •«retle, Iâfzan ds olss Tflrk hfiklmiyetinin Çad gölünün hayll güneyine kadar lndiğini» belirtmektedir (1). Ayrn yazar 18 ncı yüzyılda Turklerin Orta Afrika'dalri dunımlannı «öyle «nJatmaktadır (2) : «Vadi'g Seyl ntferi İle (4 Afnsto» 1578) Türk hâklmlyetl Afrika'd» şahikasına eriştl. Kıtanm o xaman malum bnlunan bfitfin tilkeleri, şo vey» bn snretle Türk hâkimJyet ve nflfnznns peçtl. Banlardan öiMonde Cotemporsin, Pariı 1962, 629)» (3). ri de Bornn müslöman tenci kırallıgıdır. Bn devlet 1550'den TÜRK HAKİMİYETt Kibaren Torgnt Paş» tersfındaa blr mflddet Tflrk tabllyeynı kitabın başka bir bötine aluunıatır. Fakat anl 1577 lümünde de söyle dende Tflrkiye'ye tâbl oldn ve bn mektedir (4): «Bn detâbiiyet, devarah olmaraakls \ırde (XVI. yfizyıl, n . Mnrat bersber XIX nnen aara kadar devri) Fizan sancakbeyi olan Mabmnd bey son derece mütegflrdfl™ Trabln* beylerbeyıi sebbis bir adamdı. Sancagın Tnrgnt Pasa'ya 1550'de itaat merkezi olan Mnrznk kasabası a n eden Melik Mnhammeddir. büyük Sahra'nın ortasında bir 1557 de Istanbnl'a elçl göndevahadan ibaretti. Mahmnd bey, Trablnsgarb'ın 750 km. günerip kesin şekilde Türkiyeye yinde olan Murznk'tan daba tâbl olan da bnnnn yeŞenl MeİJSM km. füneye indi. 500 asllk m îdriı Amıami Alaoma'kerle yapılan bn mühim keşif dır. Bnnnn flzerine Türkler, seferi sonnnda Türkler Çad yardım olarak, Bornn'ya tagölünün knzey kıyılanna eristiler. Guney Sahra'nın gfineribte ilk defa atesli ıJlablar gfindermişlerdir (KlZerbo, Le yinin büyük bir kısmı. şimdikl Nijer ve Çad devletleri top A KAYNAKLAR ornn devletinin 1577 den 19 uncu yüzyıla kadar Osmanh împaratorluğuna tâbi olması sağlam delillere dayanıyorsa bu, bugün Afrika tanhini yazanlara ıjık tutacak bir olaydır. Bornu devleti hakkında tarihçilerın en önemli bilgileri Leon l'Africain'in 16 ncı yüzyılda yazdığı gezi anılarına dayanmaktadır (6). îbnı Fartua adh bir tarihçı de Kral Idrıs Alaoma'va ait iki eser bırakmıştır. Ibni Fartua'nın yazıları 1926 da Ingilızceye çevrümiş, Y. Urvoy adlı bir Fransız da bu çevmlerd'en yararlanarak 1949 da «Bornn tmparstorlnğn Tarihi» dıye bir kıtap çıkarmıştır (7). Ama bu kitapta Bornu"rıun Osmanh Imparatorluğuna tâbl olması üzerinde tek kelime yoktur. Y. Urvoy îdriı Alaoma'dan söz ederken sadece şöyîe demektedir: «tdris Alaoma'nın Haces iritmesi kendisine çok yararlı oldn Atesli silâhlartn Snemini anladı ve ordnsn için tüfek elde ettl. Türk ögretmenler cetirdl. Köle çocnklannı yetiştirerek bnnlarla tüfekli birlikler knrdn. Bn birlikleri penellikle eüneydeki dinsiz kabilelere karşı knllanriı.» (8). B Bornu Müslüman devletinin llderl Melik Idri s, ba^ımsızlığıru korumak için bağlılığım bildlrmi;, himayc görmüştü... Afrikahlarla ve Avrupahlarla tarih konularını tartısınca kendi inandığı «eylerden yabancılann hiç haberi olmadığım gormektedlr. Bugün Afrika topraklan üzerınde kırktan fazla ulke vardır. Bunlann herbirı Afrika tarihine büyük bir ilgi gdstermeye baslamıştır. Osmanh tarihindeki Türkiye Siyah Afrika ilişkilen de bırçok Afrika devletini çok yakından ilgilendiren bir konudur. Arşivlerımizde, tarıhlenmızde bu konuda ne kadar belge varsa çıkartıp yayınlayahm. Şimdi tam sırasıdır. (1) Yılmıı öztnna, Tflrklye tarihi, cUt «, sayfa 61. (2) Aynı kitsp. ellt 7, sayfa 206. (S) Kitapta adı geeen KiZerbo Ynkan Voltalı bir tarihçldir, Afrika Tarihinl hazırlamakla gSrevlendirilen Büronnn yöneticilerinden biridir. önümüzdeki aylarda Afrika tarihi üzerinde bir kitap vaymlayacaktır. Kendisinden Türk . Bornn ilişkilen üzerinde hilçi istedim. Ba konnda fazla bir bilerisi olmadığım, Bornu'nnn Tür kiye'ye tâbl oldnfnnn da , bilmedifini söyledi. (i) Yılmaz öztnna, avnı kltap, cilt 7, sayfa 203. (5) Bn da bölge bölçe,,dönem dönem aydınlatılması gereken bir konndnr. (6) Leon l'Africain, asıl adı El Hasan bin Mnhammed el Waxzan e ı Zeyyatî olan bir Araptır. 1520'de Roma'da hıristiyan olmnstnr. (7) R. Palmer, Sndanese Memoin, Lagos, 1926; Y. Urvoy, Histoire de l'Em İstanbul'» Türkiye Tarihi yazarı Yılmaz öztuna'ya göre Türkler ilk defa Trablusgarb beylerbeyi Murat Paşa zamamnda (1551 1556) Orta Afrika bölgelerini egemenlikleri altına almaya plre Bornou, Dakar, 1949. (8) Y. Urvoy, aynı kitap. sayfa 76. (9) Robert Cornevin, Histoire de l'Afriqne, Payot, Paris. 1966, Cilt n, sayfa 231. (10) Jean Jolly, l'Afriqae del origines â la fin du 18. slecle Les Cahiers de l'Histoire, Nov. 1966, Paris. (11) KiZerbo, Le Monde Africain Noir. CEDA. Abidjan, 1963, sayfa 18. (12) tslâm Ansiklopedisi. CiH 2, sayfa 723. (13) Assoi Adiko, Histoire del Penples Noira, CEDA, Abidjan, 1961. sayfa 9697' YARIN: Türkiye'de siyah Afrikalılar SİLÂH VERİP t>S SIHVÜV1U Bİ5C DIŞI BOXD GET1B MEVf CDEJ5SEUIZ V(/İULIE SCCHAL; DE SUUtaiMO»! frika tarihi konularında en önemli incelemelerl vapan Fransız tarihçisi Cornevin de Bomululann Türklerle ilişkilerinden söz ederken sadece silâh »atışı üzerihde durmakta ve kısaca ?Öyle demektedır: «Idris Alaoms Türklerden «ilâh ve silâhlı asker alarak atesli silâhlan kullanmasını bllen bir köleasker birliji knrdn. Bn askerler güneydeki dinsiz kabilelere karşı büyük basanlar safladılar. Alaoma'nın düzenlediÇi seferlerin amacı köle elde edip banlan TrabIns'daki Türklere yollamak, karsılığında yine atesli silâhlar almaktı. Demek ki köle ticareti yalnız Atlantik kıyılarının tekelinde olan bir sey değildir. Bn ticaret 16 ncı yü«yıiın son 25 yılı içinde Orta Afrika'da doğnp eelismis, son iki rüzyıl içinde de Dofn Sndan'da Paçirrai, Onaday ve Darfnr çibi kölecilikle çeçinen devletlerin ortava çıkmasına yol açmıstır.» (9). { A DEFINE TALıP APAYDIN 33 Habarınız var mı, dün gene define aramışlar. Seyit Aliyle Modul Osman kazmıs dökmüşler her yeri. Yoo. Bulmuslar mı bariT Bulmuslar he. Esseğin bokunu bulmuslar. Kırk kere söyledik deyyuslara, «ula hökümata habar vermeden kazı yapmayın. Cezası ağır. Sonra sikâyet ederim. Altmdan kalkamazsınız...» Dinlemiyor htrüler. Emme bir gün kızacağım, burunlanndan getireeeğim. Modul Osman geçen gün İki altın buldu ya, tadı damağında kaldı. Habarım aldım, götürüp satmış. Git la çağır gel sunul Bekçi Selim dayıya söylemistl. Bos ver be muhtar. Nene gerek yavu. Kulagının ardına atıver. Muhtar kızdı, O ne demek UT Y5rO! Bu köyün her bir şeyl benden sorulur. Kalk diyoruml Adam gıbi gelsin, haber versinl Bekçi usulca kalktı. Yaşlı yüzü lyiee kınstı. Seyit efeyi de çağıram mıî Çağır! Efeliğlne dedirme. Bir daha o gâvuru köye soksun, arabasım deviririm valla. Sahipsiz sanmış buralan ellâm. Cık cık cık... Gakçı Rüstem bıyık altından güldü. «Atma muhtar, Seyit efeye gücün yetmez. Arkasından böyle dersin emme yüz yüze gellnce forsu indirirsin... Bekçi gitti. Bir omuzu düsük, cansız cansız yürüyordu. Şuna bak, hiç bekçi kılığı var mıî Böyle bekçi mi olur? Bekçi dediğln çakı gibi olacak. Tuttuğunu koparacak. Rüstem gene güldü,, «Sende muhtar kılığı var mı? Senln gibi muhtara onun gibi bekçi çok bile.» Getiremez şimdi, gör de bak. «îslmiz var» der çıkarlar. Bekçi dediğin adam, işte o zaman yakasından tutup sürükleyip getirecek. Bekçi köyün candarraası demek. Candarmaya «işim var» denir mi? «Senin gibi muhtar olunca denir. Nlye denmesin? Bekçiden baska kime sözün geçer senin? Burada kendl kendine horozlanma. Hökümata habar vereeekmiş. Ver ya, ne duruyon? Ver de görelim.» Çocuk Snlenne gelip durrfu, Muhtar emmi, dedl. Seni öğretmen çağırıyor. «îşi yoksa azıcık gelsin» dedi. Ne yapacakmıs? Konuşacakmıs seninle. Ne konuşacakmıs? Bilmem. Gene okula gelmeyen Sğrend ml varî Bilmem. «Ne olabilir böyle erkenden?» Peki, «geliyor» de. «Gitmesek olmaz simdi. K5y defterlerini yazdırıyoruz. Bütçe hesabım yaptınyoruz. Kıxdınrsak yapmaz. îyisi mi gitmeli bakalım no diyor?» Dizlerine dayaparak kalktı. Rüsteme •söyleyiver de okula gelsinler» dedi. Gakçı Rüstem hiç kımılrfamadı. «Başüstüne. Okula gelsinler. îstersen 'ben gldip getireyim » Arkasından ters ters baktı. Paltonun bir yanı sarkmıştı aşağı. öbür yanı ta yukarda. Nerdeyse düşecek. Omuzu toz toprak içinde, Rüstem bu sefer sesli sesll güldü. Soytan, dedl. Muhtar degll toytart! S«nl mnhtar diye seçende kabahat. Tabakasını çıkardı, sigara sarmağa başladl. Hoo, öğretmen! Merhaba yavu, ne vat ne yok? öğretmen masaya eğilmis, yazı yazıyordu. Merhaba muhtar. Gel bakalım. Hos geldin. Sabah sabah seni rahatsız ettim ama önemli... Bu gün köyde ne oldu? Bir haber var mı? Yook, ne olmuşT Yüzüne dikkatle baktı. Muhtann yüzü dümdüzdü. öğretmen fısıldadı, Bu gece ben üç kişl gördüm muhtar. Omuzlarında kazma kürek, sabaha yakın geli» yorlardı. Kim Olduklannı tanıyamadım Sor» maya çekindim açıkcası. O saatte kazma kürekle nerden gelinir? Bir cinayet mi işlendi, yoksa benim bilmediğim bir is mi var, nedirT Aklım kanştı Muhtar rahatlatfı, Hiç karısmasın. Mezar kazmağa gıtmislerdır. Ne mezan, hayrola? Şerifın gelinı öldü ya? Deme? öldü mü? Ne zaman? Muhtar başını salladı, öldü, sizlere ömür. öğretmen dondu kaldı, Yaznk. Vah vah vah ., Bir kurbtn daha. Bilgısizliğin, yoksulluğun kurbanı Tüü . Bütün Keee rahatsız oldum, demek onun içindi? Muhtar düşündü, Emme dur bakim, mezarhk bu tarafta değll. Neye buradan geçsinler? Hem niye gece yansı kazsınlar? Gün» düz ka7arlar, değil mi ya? öyle. Birbirlerine baktılar. Anladım, dedi muhtar. Define aramişlardır. Yasak masak dedik ya, demek gece kazıyorlar. Seyitie Modul Osman'dır onlar. Dün da kazmıslar da çağırttım, simdi konuşacafiım Öğretmen fazlasını dinlemedî. Serıfin gelininl düsünüyordu. ( Yazık oldu kadına, dedl. Genç yaşinda g5z göre göre gitti ha? Ben size doktora götürün dedim. Sandalyeye yığıldl kaldı. Bir bitkınhk doldu içine. (Arkası tar) ••« • • •• •• • • • •« • • • • • 4 * »• • • « • * • • • • *• • • • • • UYDULUK ean Jolly adlı bir tarihçi de Bornu için çoyle demektedır: «Bornn devleti en sanlı dönemine tdris m Alaoma zamanında erişmistir (1571 • 1603). Alaoma Hacca çidince Türklerle iliski knrmnş, onlar ds kendisine öğretmenler ve ateş11 silâhlar vermislerdir. Ba sayede Alaoma güçlü ve düzen11 bir ordn yaratarak komşn devletler üzerinde otorite sağlamıştır. Alaoma'nın kontrolfinde olan Orta Sahra bölgegindeki Çad gölünden Trablns'a nzanan kervan yoln 19 nnen yüzyıla kadar bir Köle yoln olacaktır» (10). Afrikalı tarih profesörü KiZerbo da Siyah Afrika Dünyası adlı kitabınHa KanemBornu împaratorluğundan söz ederken Alaomanın Tunus ve Trablus'tan elde ettiği Türk tüfekleriyle güçlü bir hegemonya kurduğunu yazmaktadır (11). Fransızca Encyclopidie de l'lslam'daki Bornu bölümönde Türk Bornu ilişkilerinden hiç söz edilmemektedir. Türkce Islâm Ansiklopedislnde de Bornu'nun uyduluğu konusunda hiçbir şey yoktur. Sadece «Trablus Basası Turgut Reisle bir ittifak muahedesînin imzalandığı> belirtilmektedir (12). ! I TİFFANY JONES Hsr. J IN3ES U d T i | «AW£ TDOMC \DBı r^rrpBOMUEUÇ OWUW H£İZ *Sl Ş^IİA , 11 1 fT"" >t3QI5U, Tlt r Tl i 1 Bi9T B 1 ZölBt j f j T B SÜ'/fTÎj yuiC. M l / ^ Tı', nDüi u Si GARTH 1 J BULAŞK. M2 BÎC C E MENNEME GİDŞ/KEZ8ÎM /. •"' IftTp •Hı» nas^i OKUL KİTAPLARI frika okullannda okutulan «Histoire des Penples Noir». adlı tarih kitabında da Bornu'nun tarihi anlatıhrken bu devletin Türklerle kurduğu iliskiler üzerinde hlç durulmamaktadır (13). Avnıpa ve Afrika'da okunan tarih kitaplarında Osmanlı împaratorluğunun Siyah Afrika'daki uydulan hiç söz konusu edilmiyorsa bu, üzerinde durmemız gereken bir konudur. Bugünkü Afrika tarihçilerinin kötü niyetle Siyah Afrika'd'aki Türk egemenliginı gizlemeye çalıstıklarını sanmıyorum. Bu, olsa olsa, bilgi vokluğundandır. Elimizde belgeler varsa bunlan açıklamarmz, yabancı dillerde yaymlamamız, Afrika tarihçilerinin toplantılanna katılarak Siyah Afrika tarihine ışık tutmamı; gereklr. Türkiye'de okuduğu tarihlerde Sivah Afrika ülkelerinin vüzyıllar bovu Türk egemenHSİnde kaldığını okuyan bir ögrenci Avnıpa'y» gldip d« A MUSA Seyir ve Hidrografl Dairesi Başkanlığuıdan Bildirilmiştir. DENİZCİLERE VE HAVACILARA 18 SATILI BtLDİRİ 17 ilâ 20 Mart 1970 tarüüerinde 09.00 Ue 17.00 saatleri arasmda aşağıdaki noktalann birleştiği saha içinde seyretme, demirleme. avlanma ve bu sahanın 12.200 metreye kadar olan yflksekliği can ve mal emniyeti bakamından tehlikelidir. KARADENtZ İSTANBUL BOĞAZI ÖNLERt K 9 SAHASI 1 ind nokta : E. 5832 No. lu ŞUe fenerinden 002 derece ve 18.5 mil mesafede, Enlemi 41 derece 28 dakika Kuzey, Boylamı 29 derece 38 dakika Dogu. 2 nci nokta : Enlemi 41 derece 50 dakika Kuzey Boylamı 29 derece 38 dakika Doğu 3 uncu nokta : Enlemi 41 derece 50 dakika Kuzey Boylamı 30 derece 17 dakika Dofu 4 üncfl nokta : Enlemi 41 derece 28 dakika Kuzey Boylamı S0 derece 17 dakika Doğu DENtZCİLERE VE HAVACILARA ÖNEMLE DUTÜRULUR. .(Basın: 11732/2190) DENİZ KUVVETLERİ KOMUTANLIGI TESEKKÜR ! Kırmetll varhgıro't malul Bazllerden avukat Selâhattin Fkitmen'in cenaze meraslmine katılan ak. raba; dost ve silâh arkadaslan İle bu hususta yardımını esirgemiyen ordu mensuplarma Sukranlarımızı arzederiz. Aüesl '«•••••••••••••••••»••••«•••••••••••••a» Cumhuriyet 2207 [ Süreyya fltamaJ r OOKTOB i t i MuaycnehHnf>«ını naklettt i 8ırv«elvtler 69 (T»Xs1m Siu) K t Yenl adres: rws «4 n u OahHJye MBtehassın Dr. Kâmran ŞFNEl Sıraselvuer caa 111/5 Alman nastanesl vam Tel: 14 U 14