Katalog

3 Mart 1970 CUMHURIYET SIVAH JFRIKA FRİKALILAR kendi tarihlerini yazıyorlar. tki yıldanberi Abican'da, Niamey'de ve Paris'te toplantılar yapılıyor. Bundan beş yü önce (1964) t*T UNESCO'nun desteğiyle bir Afrika tarihi yanlmas» katrarlaştırilmış ve bir büro kurulmuçtu. Bu büro Afrika tarihinin kaynaklarmı derlemeye çalıştı. Bu yakınlarda milletlerarası bir bilim komitesi kurulacak. Bu komıte genel Afrika tarihınin yası işlerini yönetmekle görevlendirilecek. Yapılan hazırlıklara göre Afrik8 tarihi beş bölüme aynlıyor: îslâmdan önce, 7 nci yüıyüdan 18 n c yfl«yUa kadar, 16 nci yüzyıldan 19 nncn yözyıla kadar, Sömürgecilik dönemi. tAM ZAMANI Hıfzı A îldnci Dünya caraçmdan sonra Afrika. Bu ciltler en geç 1975 sonuna kadar yazılıp basılnuş olacak. Afrika tarihinin yaTilm&sında bizim bir katkımız olabilir mi? Olur elbette. Hem de muazzam bir katkımız olabilir. Biz yüzyıllar boyu Afrika'nın birçok bölgelerinl egemenliğimiz altma almış, buraların tanhine yön vermişiz. Cezayir'in, Tunus'un, Fas'm, Libya'nın ve Mısır'ın tarihlerinde bu Ülkeierin biztale ilişkileri oldukça açık, «ma bızim Siyah Afrika üe iksklerimiz karanlıklar içinde. OsmanIıların Sudan'a gtriş.erini, Eritre'nin ve Habeşistan'ın büyük Cerçekleri ortaya koymanın tam zamanı bir parçasının Osmanlı Imparatorluğuna bağlanmasını, TUrk denizcilerinin Kenya kıyılanna gidişini, 16 ncı yüzyjlda Fizan' m güneylne sarkarak Orta Afrika ülkeleriyle ilişkiler kurmamızı Afrikalıiar hernen hemen hiç bilmiyorlar. Afrika okullannda okutulan tarih kitaplannda Türkiye'nin adına güç rastlarsınız. Çogu zaman Sudan'uı Osmanlı egemenüği altına girmesi 19 uncu yüzyılda başlatılır. Oysa lo nci yüzyılda başlayan bir dönem vardır. Habeş beylerbeyhgt hiç söz konusu edilmez. Fızan'ın güneyindeki ilişküerimiz de çoğu zaman tek satınn içine sığ dınlmıştır. Dışanda rastladığınız bir Afrikalıya Osmanlı lmparatorluğunun bir camanlar Afrika içlerine uzanan sınırlarından söz edecek oldunuz mu sizi şüphe ile dinler, sızi aşırı bir milUyetçl veya ırkçı ölân sayar. ÇünkU bu sınırlar çofu zaman yalıuz bizdeki tarih kitaplannda yer almış, Avrupa'da ve Afrika'da okutulan tarih kitaplanna hiç geçmemiştir. Afrika tarihi Uzerindeki belli başlı kitaplan ele hlınız; onlarda da bizim Dildiğimiz olaylar hemen hemen yok gibid'r. Afrikadaki Osmanlı sınırlan ise bizim gördüklerimize hic uymaz. erçekleri ortaya koymanın şimdi tam sırasıdır. Elimizdeki belgeleri hiç değilse bir yabancı dille yayınlayarak Afrika tarihinin yazılmasına yarclım etmeliyiz. Bizim 16 nci yüzyıldan 19 uncu yüzyıla kadar Afrika tarihine 'şık tutmamız gerekir. Başbakanlık arşivlerinde, Topkapı Sarayının evrak dairelerinde, çeşitli hatırat ve günlüklerde Afrika tarihi ü«rinde kimbilir el sürülmemi? ne belgelerimiz vardır. Bunları Inceleyip yayınlayanlar Türk ve Afrika tarihlerine çok büyük taizmet etmiş olacaklardır. Bunun yanı sıra bizim de genel Afrika tarihinden öğreneceğimiz gerçekler vardır her halde. Bizim için Afrika tariM karanhklar içindedir. Çoğu zaman küçümsemişizdir Siyah Afrika ülkelerini. Eğer gerçeklere uymadan tarih kitaparvnda ker dimize sınırlar çizmissek bunun da üzerine eğilmelijiz. Osmanhlar, Siyah Afrlka'da ne zaman. nereleri, nıçin ele geçirmişlerdir? Türk Sivah Afrika ilişkUeri ne olmuştur? Yüz yıllar boyu Afrika'dan Türkiye' ye gönderilen köleler, lîadımlar ve halayıklar nasıl kaçmhnışlardır? Bunların Türkiye'deki yaşantılan ne olmuştur? Bize ne gibi gelenekler gptırınışlerdir? Bu yazı serisi !şte bu konulara yönelecektir. 6 Mısır Beylerbeyi Süleyman yaptuakla görevlendirmişti. bul'a belırli bir miktar altın ve mal gondermek zorunluluSu altındaydı. Bazı tarıhçıler bunun yılda 600 bin dltm oldugunu yazıyorlar (4). Bu para topraiları işletenlerden ve kervanlardan sağlanıyordu. Gayri müsUmler de bır haraç ödemek zorundaydılar. Aynca Mıs» Beylerbayhği Padişaha 300 atlı ve 2U) pıyade askeri Böndsnnekle yükümlüydu. Mısır beylerberliğı belki de Istanbul'a karşı clan jükümlülügünü hafifletmek ıçın yeni bolgelere el atmak ihtiya Paşa, Özdemir Beyi, Mısır'ın güney bölgelerine bir akın SUDAN smanlıların Siyah Afrika'da ele geçırdikleri iık iılke Sudan'dır. Türklerin Sudan'a uzanmalan Yavuz Selim çağ'na rastlar. Yavuz 1517 de Kahire' de bulunduğu sıralarda Mısır' ın güneyi ve Sudan'ın kuzey batısındaki Nübya bölgest Osmanlı Imparatorluğuna katılmış ve buralara 5er yer Türkler yerleştirilmiştir. Yavuz'un bu bölgeleri tmparatorluÇa baglamak için buralara Küçük Sinan Paşayı gönderdi^i anlaşılıyor (1). Yavuz'dan sonra K.inuni çağmda Osmanlılann yeniden Sudan'la ilgilendiklerini görüycruz. Mısır Beylerbeyi Süleyman Paşa 1538 de Hindistan sefennden döndükten sonra bu seferde büvük başanlar söstermiş olan Özdemir beyi Mısır'ın güney bölgelerine bir akın yapmakla görevlendirdi (2). özdemir bey Mısır'daki e&ki bir Memluk ailesinden peliycrdu. Hem iyi arapça "oiliyor, hem de bu bölgeleri iyi tanıyordu. özdemir bey önce Nil'i izleverek Nübya'ya kadar tn4! Bu bir keşif seferiydi. Bu sefer başarıh geçince Mısır beylerbeyi. özdemir beyden yeni seferlere çık masını istedi. Yanına daha çok sayıda silah ve asker alan Özdemir bey bu sefer Sudan'n bütün kuzey doğusunu ve Habeşistan'm kuzeyindeki bölgeleri ele geçirdi. O sıralarda buralarda çeşitli katolık ke'.ı.eler yaşıyordu. Beylikler, sultanlıklar vardı. Daha bir Sudan devleti, bir Sudan birliği yoktu. Hristiyan kabileler buralarda manastırlar ve kiliseler yapmışlardı. O zamanlarda burada yasayan kabilelerin içinde sık sık Tuncur veya Tuncerierin adı geçmektedır. Bir takırn kabileler de genellikle göçmen durumundadır. Bölgedeki en önemıl kırallık Dongola hristiyan kırallıgıdır. O cını duymuştur. Sudan tarihlerir.de Osmnnlı Imparatorluğunun bu dönemdeki ilişkilen uzerınde hiç durulmamaktadır. Sanki Özdemir Bey hiç girmemiştir Sudan'a. Belkl de Osmanlılar o zsman Sudanlılann ıçişlerine haç K a nşmamışlar, sadece beylerbeyliğine gelir sağlayacak işlcrle uğraşmışlardır da ondan.. (1) Tıbnaz öztuna, Türkiye Tarihi, Hayat kitaplan, Cılt 5/35. (2) Yılmaz öztuna, arnı H. tap, sayfa 57. (3) Robert Cornevin, Histof. re de L'Afrique, Paris. 1966, Vol. II, sayfa 235. (4) Robert Cornevin. Histoıre de l'Afrigue, Paris, 1%6, Vol. II, sayfa 378. YARIN; Mfallcoçocjlu Konu ve resim: CEM SULIAN S UDA N' D A 1 Ü R K L E R DEFINE TALİP APAYDIN 29 Feneri yaktılar. Habip gül çubuklannın birisi ni koynundan çıkardı. Parmağınm ortasma terazi lenecek şekilde koydu. uzun bir dua okudu. Parmağı yorulmu?tu. Gül çubuğu titriyordu. Am» düşmedi. Bura değil, dedi Seyit All. Yürüyün az daha. Benim dedığim yerde canım, biliyorum ben. Kızıl tepenin eteğine yanaştılar. Orada taşlı bir sırt vardı. Seyit Ali'nin daha önce kazıp örttüğü yer. Fener ışığmda orayı buldular. Ha iste, tamam. Tut şimdi buraya. Habip bu sefer öbür çubuğu çıkanp parmağının ucuna koydu. Uıun uzun okudu. Öbürleri heyecanla baktyorlardı. Çubuk önce titredi. Sonra bir yana ağdı, yere düştü. Nasıl? Gördünüz mü? Aha gömü burada arkadaş. Tam burada! Ayağını yere vuruyordu. Soyunun, çabuk! Habip çubukian göturdü «bismillSh» «Uyerek bir taşın üstüne usulca koydu. Durun, dedi. tkişer reket namaz kılmadan başlamayın. Uğurumuz kaçmasın. Peki. Kılalım. Abdestiniz var mı? Var. Yoksa var demeyin bak! Niye diyeUm yavu, dedi Seyit A1L Var.Osman düşündü, Benim yok ağa, dedi. Ne yalan söyleyim, demin kaçırdım. Ne yapacağız peki? Gider ahr gelir canım. Hem su getirmeyi unuttuk. Çalışırken susarız. Bir testi su getirsin. Doğru. Hadi Osman kardeş, üşenme. Hem apdest al, hem su getir. Üşenmem, niye üşeneyim? Kimseye belli etme ha? Etmem. Osman köye doğru yüriidü. Karanlığa dalıp kayboldu. Ee, beldiyelim mi? dedi Seyit Ali. Yoksa biz namazı kılıp başlıyalun mı? Başlıyahm istersen. Toprağı ayaklariyle düzlediler. Kıbleye dönüp yanyana namaza durdular. tkisi de inançlıydı, arzuluydu. Canlı canlı yatıp kalktılar. Ellerini açıp yalvardılar. Böyük Allahmı, dedi Seyit Ali. Bu sefer umudumuzu boşa çıkarma. Yüzümüze gül gayri. Hazineyi buldur. Şöyle bi küp dolusu altın Çok mohtacız. O zaman sana neler yapanz neler. Kurbanlar keseriz. Köye cami, çeşme. Hatta hacca gideriz. Valla yansmı hayır işlerine harcarız. Hey Allahım, sen bilin gayri. Bu sefer gör bizi. Dizinin alhnda bir ta? vardı. Dizini acıtıyor ama kasten aîmıyordu. Sanki canı yanarsa Allah daha çok memnun olaeaktı. Ona öyle geliyordu Yüzünü buruşturdu. Namazı bitirdiği halde bir zaman daha öylece kaldı. Habip uzun uzun dua okuyordu, onu bekledi. Sonra, Hadi bakahm. hayırhsı Allahtan! diyerek doğruldu Feneri uzafcça bir yere taşın üstüne bıraku. Ceketi çıkardı. Kazmaya yapışıp ellerine tükürdü. Canlı canlı vurmağa başladı. Vurdukça •hmk« vapıvordu. Az zamanda ter yürüdü her verinden Aldırmıvor. Rayretle çalışıyordu. Köy ileride karanlıklar Içindeydi. Buradan hiçbir «ev sör'"r>müyordu. Yeter mi bu kadar? Daha geniş kazayım mı? Belki derindedir, kaz îyice. Habip geride kazuan yerin topragını kürekle kıyıya yıgıyordu. lyice uzağa at arkada?. Ikl ij olmasın. Olur olur, atıyorum. Var güçleriyle çalışıyorlardı. Biraz sonra l?l değiştiler. Habip kazmayı aldı, Seyit Ali temizlemeğe başladı. Küçük bir oda içi kadar yeri ka. zıp temizliyorlardı. Nerde kaldı bu Osman Bilmem. Ben de ona bakıyorum. Bir kalleşlik yapmasrn bize? Yok canım. Yemin etti, gelir şimdi. Ya cayarsa? Yok, caymaz. Cayarsa define çıkmca zımık vermeyiz. Vermeyiz elbet. Gelseydi.. Zati ben pek sevmem bu herifi. Dalsacınıa biri. Emme oldu işte, aramıza aldık bi kere. Dur bakahm. Gelir her halde. Biraz sonra ayak sesi duyulunca doğruldular. Osman! diye seslendi Seyit Ali. He. Ula nerde kaldın? Gelmiyeceksin diy» korktuk. Ancak ağa. Çeşmeden su doldurdunı. İyi. Getir bakahm. Şimdiden susamışlardı. Testiyi dikip içtiler. Oh. Yorulduk be. Ne çabuk? Hamlamışız yavu. Hadi bakalım namazı kıl da kazmayı al. Olur. Osman ileri gidip namaza durdu. öbürleri çalısmaya devam etüler. Çukur diz boyu derinleşmişti. Koca koca taşlar çıkıyordu. Yuvarlayıp aüyorlardı dışarı. Toprağı kürekle temizliyorlardı. Biri kazıyor, öbürü kürüyordu. Sonra Osman geldi. o da soyundu. Verin bakahm kazmayı, dedi. Al. gel. Ilık bir güz gecesiydi. Gökyüzü bol yıldızlıydı. Terliyerek çalışıyorlardı. Kazma kürek sesinden Ha>!ka ses yoktu. O hızla bir metre kadar indiler asafı. Toprak atma isi gittikçe ^orlaşıyordu. Küreği iyice sallayın atmazlarsa, toprak gerisin geri çukurs akıyordu. Aman uzağa atm yavu, iki iş olmasm? Heyecanlıydılar tri bir taş çıksa üçü birden elleşip kaidırıvor. merakla altına bakıyorlardı. Yok bir şey. Yaklastık. Ha gayret. Kazma iri bir taşa rastladı. . Hıh! dedi Seyit All. Kıyılannı aç şimdi. Feneri getirip tuttu. Osman taşın çevresinl açmağa başladı. Yok... Bu mezar taşı değil ağa. Yontulmamış baksana. Olsun. Aç sen. Belki bunun altında. Taşın bir ucu kazılmamış yerde kalıyordu Çok büyüktü. Olmadı. Yanlış yeri açtık her halde Değil Osman. Gül çubuğu burayı gösterdi kardaşım. Kaz sen. Cok büv'ik tas a6a. Olsun. Mahsus koymuşlardır. Kimse aça« masm diye. Taşm iki kıyısını çepçe'^'e acıp «emizlediler. Sivri bumun altını oydular. Başka taşlar da çıkıyordu. Yok yavu. dedi Osman. Burada define yok. Var var' Kaz sen Söyle şu tarafı aç Al sen aç övlevse. Ben yoruldum. Fener ışısına doğru terli yüzüyle baktı Yo Peki gel. (Arkası var) DİŞİ BOND ACABA NEDEN? inc aym bölgede f'uheyna denen göçebe bir A.rap kabılesi de vardır. Onlar da develerle Arabistan'dan buraya göç etmişler, sonra batıya doğru uzanmaya başlamışiardır. Bunların hiç egemenlık posınde koşmadıklan ve bölgjdeki zenci şeflerine hayvan ve asker vererek onların uydusu oMuklan anlaşılmaktadır (3). Bundan bir süre sonra, 1555 de, Özdemir beyin isteğiyle, güneyde bir Habeş beyîerbeyiiği kurulacak, Sudanın Kuzeyi de Mısır beylerbeyliğinden a'jnıp buraya bağlanacaktır. Özdemir bey ieden bu bölgelerle Ugilendi.? Kesin olarak bilmjyoruz. Mısır'ın gflneyi ve Sudan'ın kuzeyi o znmanlar genellikle fakir bölgelerrli. Bu?Un buralarda mısır. buğday ve pamuk ekicihği gelişmiştir. Hurma ormanlan vardır. Anıa o zamanlar bu bölge oraya pelen askerleri bile besleyebilecek güçte değildi. Arap yanmadasından gelen göçmenîerin durmadan Batıya akmaları da bu yüzdendir. Özdemir beyin Kızıldeniz kıyılannda Suakin'e geldiğıııj biliyoruz. Burası Orta Afrika'dan Kızıldeniz'e varan önemli kervan yollanndan birinin ağzıdır. Afrika'dan gelen ırüslüman zenciler Mekte'ye Hacca giderken, ya Kahire'den geçerIer, ya Masava'dan, ya da huradan. özdemir beyin kervanlardan vergi almak için b'irasını ele geçırmek tstemesi ?r«;mli bir ihtimaldir. Bir de şu var: Mısır Beylerbeyi o tarihlerde her yıl tstan Y TIFFANY JONES GARTH Çamur Prese ve Filfre Torba Bezi İle Pamuk İpliği ve Kurşun Mühiir Alınacaktır. AYT ÂK MUSA İhtiyacımız olan: 67.000 metre çamur prese bezi 60.000 metre Filtre torba bezi 33.300 kilo pamuk ipliği 6.400 kilo kurşun mühür için ilgilılerin Ankara Mithatpaşa Caddesi No. 14 deki Genel Müdürlüğümüzle, Istanbul Sirkeci Şeker Handaki Büromuz Ticaret Servislerinden bedelsiz olarak alacaklan şartnamelerimiz esaslan dahilinde hazırlıyacaklan tekliflerini engeç 16 Mart 1970 günu saat 17.30 a kadar kapaL zarf halinde Genel Müdürlüğümüz Muhaberat Servisinde bulundurmalan duyurulur. Şirketimiz ihaleyi yapıp yapmamakta veya dilediğine yapmakta serbesttir. TÜRKİYE ŞEKER FABRtKALARI A.Ş. (Basm: A. 606711675/2002) Millî Eğitim Bakanlığından (Çeşitli makina ve elektrik ölçü âletleri satın alınacaktır.) 1 Meslek! ve Teknık Oğretım Okullan ıçın 1970 mall yılı içerisinde, teklif almak suretlyle dış pıyasadan çeşıtlı makina ve elektrik ölçü âletleri satın alınacaktır. 2 Gerekli döviı Bakanlığımızca sağlanacak ve UhalâT tarafımızdan yapılacaktır 3 Şartnarileler, Ankara'da Meslekl ve l'eknlk öğretim tşletme ve Donatım Genel Müdürlüğünden, tstanbul'da (Ak«am Erkek Sanat Okulu Müdürlüğü • Mesrutiyet Caddesı No. 112 Beyoğlu) adresinden temtn edilebılir 4 Sartnamede beürtilen esaslara uygun tekltfler, en geç 31 Mart 1970 Urihinde Bakanlıgımızda bulunacak şekllde gönderilecektir 3 Bakanlık makina ve cihazların mıktannı azaltıp çoğaltmakta veya hiç almamakta serbesttir. 8 Sartnameleı posta ile gondenlmea ve bu konudakı lsteklere cevap verilmez. (Basın: 11288/1994);