Katalog

SAJtiFE DÖBT U Mart 1969 CUMHURİYET Menderes bir plyon mn? Tani IsienHen IstikaI mett«, istenildiği gibi kullanüan bir âlet mivdi? Yoksa bir as mı? 1 ani bııtıın hareketleri kendi etrafında toplayan ve kcndi sahneden A çekilınce, oyunun lıiirrojri baj tertipçi miydi.'W Sanıyorum ki, ikisi dc ıVğiL» MENDERES'in Yazan Menderes istenilen yöne itilen birpiyonmuydu? BtysMÜ bir satranç oyumma pek benzetemeyı*. Çünkü satrançta meselft hem Pıyon, hem As vardır. Yanl hem İstenilen lstikamete (Urülen emlr askeri, hem her seyin kendtae bağlandıgı blr de Bey sahnededir. Ama bunlann her lklsinl de, bütün diğer oyun unsurlan glbl, blr oyuncu ldare eder. Ve onlann aklbetl, oyuncunun ustalığına bağlıdır Menderes'i alırsak, o bunlardan hlçblrl degildir. Halbuki onu tanıyanlar ve onunla çalısanlar arasında görüsler çellşmelldir. Meselft ukadaslanndan blrl pöyl» konusmustur Mendere* Wr Piyond». Onunla. Bayar oynardı. Menderese, ya emredilirdl. Ya telkin edilirdl. Telkinlere, emirlerden daha çok yatkmth. Hattt deoebfUr H, etrafnun «eUrinleri üe hareket edeo blr adamdı. Formasyonu, genel kfiltflrfl, dünya gorüsıi yoktu. Yahut da, kendini heyecan ve ihtiraslarına kaptırarak sahneye atıhrdı. Hülâsa asbnd», basit ve biraz da benlik gurunına kapılmış, sımank bir Esraf çocuğnydu. Gene onunla p» > *?""*) dlğer • bir arkadasının da görüslert gudur • Blr Mendere» rardı. Ve Menderes, asünda her seydi. Bdyle olacağı beklenmiyordn. Ama oldu. Bizde Bayar, Udnci pl&nda bir adamdır. Obnayabüirdi de. Hattâ olmasaydı, belJd dataa iyl olurdu. Çünkü o zantan ortada, nzlasma kabul etmeı iki lnsan değll, yenl polltlkacılarla, esU polıtikacılar karşılasırlardı. 1945 ten on mak kadar knvveüe yt tutmnş bir ffldr T» doyfn *». halka (Uyanmak IhtİTMa 1dL Bunun lçin aad çabao, keodinl halka »eTdlnöek yolunda oldn.» Ağaoğlu'nun bv lö^erl, n » yoruzn kl, baa g«rgeklerl dll« geürmektedlr^ Dişl Bond MODESTY BLA1SE Tifffony TIFFANY JONES İ V I q l i C O t ? O g i t l |fco»Uve resim: AYHAN BAŞOĞLU g| JNTİKAM YEMİNİ Menderesin Demokrat Parti içinde blr parlâmento BÖBCÜSÜ olarak ta sivrilmesi safhasına artık geçebılirız. Fakat bu safhaya geçerken, Demokrat Partının kurulusu saOıasında de« ğindiğımiz dörtlü takrir Uzerinde ve geç edindığımia bir açıklamaja buraya geçınnellyız. Bu açıklama, Refık Koraltan'ındır ve konu şudur : oe, nysal, kemH hallnde, Dortlü takriri acaba kün hattâ btraı da ılllk bir ayazdı? dam oLan Mendereaia, böyDortlU takririn elbette kl, le birden ön safa çıkısını dort kurucu tarafından hazırve lonuna kadar orada kalanmış olacağı ve bu arada Menderes, drrrln ttnlü politlkaa v» yuarlann dan Samet Ağaoğlo yl».. Oysa kl ben, dâvanın yurubsını ben, hakikaten anlayaMenderes'ın, o sırada dahl aktülmesinden baska bir şey mıyonun. Ama daha parti•andfiviçlerinl yerken, blr ta tıf bir irsan olarak bunun tarça rar. ÇUnkU her lnsan glbl yani kendinl doğuran Halk Pardusünmezdim...» nin ilk günunden baslayarak raftan da bizim sokafın trotışma ve şekılleşmelerınde paMenderes te, tek cepheli Insan tislnden ve onun nice alışkanKoraltan'ın açıklamalan bunovle istidatlar ortava koydu tuvarlanm ölçüp biçip, eyı olacağı tabıîdir. Ama takrir degildl. Zaten toplum lçinden lıklannı da beraber alıp koplardır îlerıde ve Bayar'ın hatıki, bunlara «aamamak kabil taslağı evveli kımln kalemi ile roirler verdi£ini gormusumbıraz yükselen insanlara bakantuktan sonra, bu defa da kenral&n bu safhalara vardıkça, değıldlr. Meselâ ben onun, hazırlanmıştr Işte bu konuda diır. Kendi kendıme sorarlar, onlan bütün cepheleri ile dısı bir tek parti havası ve ozbu takrir üzennde de duracabaa Devlet Reislerınin kabul Koraltan su bılgıleri vermektedım: goremezler Menderes te çeşıtll lemi içınde kalmıştır. Inönü ve ğını sanıyorum. salonJanndaki davranıslandır: Bn ne biçim BaçrekilT Bayar'ın, memleket lşlerinin cepheleri olan bir lnsandı. Hem nı gönnüşümdür. Bu salonBu aon biçim davranışlanna els alındığı bir masada, on yılkendi benlıgl lçlnde, hem de «Toprak Ranunu görüsfilarda o, kdvden, kaıtalraiiıın ait hâtıralar ve nakiller sayısızda İki defa bile karşılasmadıkdışanya karşı. Bilhassa İki şahlürken Menderes'in yaptıjtı jelen blr çocuk defü, eaki dır Meselft o devrin blr yüklan bir hazin gerçektir. Böyle siyetliliğl onun hâkim etkısi o guzel konuşmalar ve tenkitBoylardan bir aaüzade jisek görevlisi bana, gallba Topbir nizamı yasatanlara, idealıst ler, beni ona bağlamıştı. öte lan en karakteristik vaslıydı. bijdi.. kapı camllnin mtnare veya kub vandan, Demokrasi Uin » • denılebılir mi' O partide 7ideaBuna lleride degınecegiz (1). Şlmdi artak Menderes'în r>«besıne dıkllecelc ilem lçin Şimdl yine Menderes'ın, De hzmden bahsedılebılır ml Ve Bu da blr başka tamjTn tfadildıği balde, Halk Partisi mokrat Parti sozcüsu c "»>*, Menderes'ın, nlâyette saatlertam 10 sene, hattâ baştan alırmokrat Parti içlnde nasü yol Şef Partisi olarak kalnuştı. desidlr: parlâmentoda ilk çıtasırı ÎBT* oe tartışbguu nakietmlştir. Ve alıp, ön plâna çıktıjı hlkAyesisak 15 sene isleyen bu hazin Demokrasiye bünyesini uy Bea çok konusmaracsbu sekll tanıklıklar, sayfalarca durmak için de bir gayret bılıriz. Çünkü partı kunudııkgerçeğin bir sorumlusu yok ne jlönelım. ğını. Ama onnn ubah kauzatılabiUr. tan sonra, denebılir kı, n 8gorulmemışti. Menderesle mudur? Hem acaba Demokrat ranlıklannda, arkasına henemli, en teatral hâdıse odur. nüz sabah traglannı olma* Parti kendi lktidannı, sonu konuştum. Parti Meclis Gru Bunlann hanglsl doğrudur? ündan sonra ise parti içı kavmı» blr takım beledlye adara gelmez kavgalar yerine, karşıpuna muşterek bir takrir veElbette kl hepsl? Yanl bunlaDemokrat Partınin tarıhl, gaları ve ilk parçalanmalar ^aşlarııu takarak, bir taraftan lıklı istışarelerle yürütmek yorerpk, bir reform Isteyelim nn hepsinde, gerçekten bir par parçalanmalarla başlar sözlerllayacaktır. Menderes'ın parlâlunu tercıh etsevdı, işın sonu dedim. Dörtlü takrir fikrl ni tekrar edebıllnz. Zaten bu bir katastrofa gider mıvdı* benden doğdn. tlkten be$ mentoda ve Demokrat Parti ük mücadeleler ve parçslanmasozcüsü olarak bu ilk çıkışı, okişi ldik. Hikmet Bayur da Hulasa, Samet Ağaoğlu'nun lardır kl, Menderes'in ük ım belırttığl gruplar ve daha nıce nun öne dogru yol alışı bahsmbizimle beraberdi. Tam takithanları, ilk smıf geçişleri ol gruplar, elbette ki ve butun orde önemli bır aşamadır Ama rir imzalanacaği sırada, immuştur. Bu çanşmalar, anlaşbız bu parçava, Menderes hakza koymaktan caydı. Hikta partilerde olduğu gıbı, Demazlıklar, aynlmalar veya bırkında başkalannın sözlerı ıls met Bayur, takririn, dört mokrat Partide de çarpıştı. leşmeler, daha ilk kuruluj güngırmiştik. Şımdi de bu S3vfaimza ile değil, yalnız benira Yenı hayata ayak uvdurmalan lerınden başlar. Ve Menderes müşkül olan son Osmanlılarlmzamla veriunesini de tek yı onun, kendi hakkında kencti butun bunlann, hepsinin ortasözleri ile tamamlayalım Bu lif etmisti. Takririn esasını dan, bugunun pohtıkacılanna •ındadır. sozler, günün ağır ve belki nşıFuat Köprulü yazdı. Grupkadar herkes, o saflarda yenni rı b!r Meclis tartışmasından Demokrat Partinln, güçlü yataki müzakerede çok hücnaldı. Bu büyük parti ıçınde sonra bır gece ve Çankaya'dakl n n olan Samet Agaoglu, bu mı uğradık. Bilhassa Baidealıst olanlar hiç ml yoktu"* evın kolonlu terasında, bır arpartinin İlk devrlndekl yapıjar'a \e Menderes'e hucum Elbette kl var. Kaldı ki, Deediliyordn. Aramızda sozcu kadaşma söyleniyordu1 sını şöyle tarif eder: «Demokmokrat Partı, memleketin alt olarak, yalnız benim konusrat Parti, Idealist bir knruluş«Kardesim, belki bana çüyapısında, üst yapısında, sos\al mamda mutabık kalmıstık. tur^» Bu idealıstlik vasfını leceksin, ama söyleyeyim. bünyesinde önemli etkller yapFakat Bayar, kendini savunAŞaoğlunun goruşü olarak kay Sana sSvleyebilirim Ben mış bır partıdir. Bunlann üzemak için konuştu. Grupta dettıkten sonra, onun su tasnı rınde burada aynca durmayakendimi o uzıın ve pasif deo kadar hücumlara URramışlıni de alalım nebilecek mebusluk yıllanm* cağım Ama Samet Ağaoğlu' tık ki, benim mutedil ko«Partinin lçine, aşağıdan da, yeraltı hazinelerinde anun, Menderes'i idealist genç nuşmam bile havayı yumutft yukanya kadar. daha kukan, ama toprak yüzune, çüdemokratlann temsılcisi gıbi şatamadı. (Tskrirla ^rupt» nılnş devresinde girmiş olan nes «nğma çdtamayan bir saymasını ve bu yüzdan, tniıti. konuşulmaması ve bir kolann tepsini idealist kabul su sell (rfbl dfisunürdüm. ğına işaretj^tıği ağır yüku", «netmek do^rn değil. Bunlar Halbuki yer yfizüne çıkmak ladığımı sanıyonıra. Ve sanıyomisyona havalest teklifim »rasında. partinin temsil etIsterdim. Kendi kendimerum ki, o bu yukun, sonuna kade dikkate alınmadı. Şükrü •ığı ideallerle Ugisi pek az, dar altmda kaldı. Çünkü partiSaraçoğlu, takririn geri »lın Ifoksa ben bir hiç mlhattS biç olmayanlar, partinin daıma, en onde adamıydı. masında ısrar ediyordu. Geyim? Daha akmadan tükenye yalnız sahsi çıkarlan içln Daha yukanda Menderes'i anri alırsak, mesele kapanadlm mi? katilanlar, şn veya bu emellatanlann, biribiri ile çelişml» caku. Koprülü, takririn pediye sorardım. Ve Inan M, leri gerçeklestirmek içln kaolsalar da, ban görüşlerinl verri alınmasını istedi. Adnan laman zaman, bu kaderima tilanlar vardı.» miştık. Burada da bu parçayı, da ynmuşar gibl oldu. Fakat ağlardım...» Samet Ağaoğlu daha sonra Samet Ağaoğlu'nun Menderes 1 ben direndim. Nihayet bilinŞımdi konumuza devam edeparti içinde Udnd blr grupa anlayışı ile kapatalım: digi pibl oldu. Menderes, bu bilinz.. lsaret eder: «Menderes, klâsik anlaım hâdiseyi daima hatırladı ve «Bunlann yanında gerçek ile bir idealistti. Kafasmda Bayar'ın da yanında: (1) Bu konuda: 9. S. Avde» idealist, fakat Osmanlı Mc«hayal ettiği bir Türkire var Koraltan, len olmasaymir: lldnci Adam. Cilt: III. rutiyetinden beri siyaset ve dı. Bu hayal I gerçeklestirdın, ne bu parti kuruhırdu, SS. M . 66. idare hayatında islm yapmıs, mek için çırpınıyordu. Hane de biz iktidara geçebilircesitli tecrubelerden, geçetalan, günahlan, bu nğurda dik, sen blzim. ber yerde YARIN: nk İdeallerle realitelenn olmuşrnr.» kurtarıcunıı oldun, (arpışmasıyla meydana geldive konuşmnştur. «Menderes, her idealist fiPeker'in Menderes> mıs fırtınalardan sıynlanlar bi, kendine inanmıs adamBavar bn sozler karşısınpsikopal demesi olay; da var > dır.» «Adnan Beyin dimac da yutlrunur, dururdu. O, Ağaoğlu'ya göre bu ikıncl ve ruhunda kendine Inanbeni kendisine rakip sanırdı. grupun temsılcisi Celâl Bayar* dır ve Samet, tasniflnı tamamlarYozaır «Sonra bir de, bu teorübelerden uzak \epveni insanlar..» Gene Ağaogluya gore, bu son grupun temsilcisi de Adnan Menderes'tır «Menderea'in temsilcisi olduğu genç idealistlerin vukü bu yüzden (vani ikinci Çeviren: grupun tutumları yuzünden) bazan dayanılmaı derecelerde ağırlaşmıştı.» tdealist ve ldealizm kavramıfazla ıfadehjdı Ovle kı şu anda şaşkınlığı bıle ınm düşünerek, Samet Ağaoğlu' 12 sana mubalâgalı gıbı gelıvordj nun, Demokrat Partmın ıdealıst bır partı oldugu yolundakı go• Oo0» dedı «Dun akşam uzen E'h ıle konustuKillian lçinden, «Şantaj» dıye dehşetle duşunrüşünil, paylaşmadığımı belırtğunuz zaman karar veraık samyo'dum ben Sen dü. «Demek Jocelvn zavallı Elly'nın bır sırrmı bılımekle yetıneceğım Hem oncü ve ben, ıkımızın gıtmesı kesınlesmemış mıjdı'' yor ve bu trrı ortava koymakla korkutuyor zakadrosunu ı sanıj orum Ağaoğvallıcığı. Yapar mı yapar yani. Kamaradakı o dıkKılhan, «Ben bu işı bır an için bıle cıddne allu da dalul olmak uzere) Halk leşmea, o tehd.tlerı. H*r turiu kotuluk umu'ur mı? değihm » diye cevap verdı. «Benim kendi plân 1 Partısınden aktaran, programıJoce'Mi'd&n Kuçuk serser , Elly ıj'i kadın. mert ka larım var. Omrumde adlarını bıle duymadıgın bu nı da, artık kısırlaşmış, hayatidın Bana yardım etü. Ben de ona yardım etmeyi Bell denılen insanın evine neden gideyim'1' yetınl kaybetmış ve vaad edeisterım Ama Be^'lerde hafta sonu geçırmek ne Chauvemey «Bana bak Kılhan,» dı>e b r çıkıj ceği bir şey kalmamış olan btr işe yarar sankı0 Boylesine bır kere tâv.z verme. e yaptı Sonra }oyle bir yutkundu Sonunda «Kjlhan devresinde Halk Partısinden çıgor Her tefermde daha buyuk fedakârlık ısferler bd k'zın sana çok zararı dokunabılır, bundan emm karan Demokrat Parti, sadece, adamdan. Ha>ır.. Gitmıyeceğım Bell'lerın Long ol. dedi. Demokratık bir partiydi. Yanl Island'daki koşkün». Yıldız gozlunün e! nde ovun«Curmü kadar yer yakar, be birader'> çok partlli bir parlâmento parcak olmayacağım. Kukla gıbı oynatamıyacak benu tisl olmak uzere kurulmuştu. Chauvemey gene, «Killian» diye soze basladı. Ondan korkuyor muyum, yoksa nefret ırı edıyorum Bu çok partill parlâmentolarda, «Mesele.» Yüaunıi tuhaf bir şekılde buruşturarai bümem' Belki iklsi de . Ama her ne olursa olsun Doktrin Partlsl olmayan bütün duraladı. Sonra bır sıgara daha yakarak, «Açık koyakamı kurtaracağım ondan » partllerln programlan a;ağı yunujuyorum» dedi. Durum tehlıkeli azızim.» DansUn sonra Killian gıdip yartı. Tam da'mak kan biribirlne benzer Zaten «Benim lçin mi yâni?» üzereyken biri kapıvı vurdu Geee kamarotunun o bu programlar, arsiv malzeme•Evet» aheste, biraz tash lesi, sl olarak saklanır Kaldı kl, Killian geml kStibınin sozune devam etmesini «Sızt bir telsiz var, efendlm» dedı. bizde, o kadar bıle olmamıştır. bekliyerek «esini çıkarmadı. Genç «dam ışığı yaktı ve telsizi okudu: Demokrat Parti bastan sona, «Sızı aramızda görmekle şeref duvacağız. G«Chauvemey, «Gemi doktoru..» dedi. «Gemi dok mlyi karşılamağa geliyoruz. Luther Bell » torunun dediğıne gore Jocelyn blr hayli. Bır hayli Kılhan kâğıdı kjçuk küçjk yırttı ve lumboıgarıp şeyler soylemıj » dan difarı attı. Kâğıt parçalarmın ıjıkıa suzülüp «Hem de çok garıp şeyler söyledi Jocelyn Bir ıjıldayı^ını ve sonra da karanlıklara karışmasııu kcre benim onu o'.durduğümü soyledı ama bunu »eyretü. Lambayı »ondurdu yattı v» hemen uyupek cıddiye alan olmaz herhalde Bır kere kendısi Eşlm F&zıla Akbal'ın hasyakaldı Içınde önemli bır if bajarmıı gıbı bir duy h&lt hayatta. Ikıncısi kaptana sarhoşken kazara detalıjını derhal teşhis ve tegu vardı. mze düştüğune daır tfade vermış Şımdi bırden ıfa. davl eden Hasekı HastahaneErten sabah genç »dam ıçme mutluluk veren desmi değiştırırse pek inandıncı olmaz, değil mı?» sl Bashekiml ve Kadın Dobir canlılıJc v* guven hıssıyle uyandı ve o bızla kah «Eğer bu kız seni suçlarsa kaptan bunu cıddiy* gum Kllnlğl Şefi, valtıya indı. Yemek lalonunun karşı tarafında onu almak zorundadır.» DOÇENT DOKTOB terketmıj olan iki ihtıyar kızı gordu. Ihtıyar kızlar Killian «Nasıl ciddiye alınır, yahu?» dıye güldan biri onunla göx goze gelince soyle bir güiümdü. «Kızın biri karşıma geçer de bana, sen beni ölMA\SUR SAYIN'a ser gıbi oldu ama Killian buna karşılık vermedi. Ba dıirdun» jabıitrden llf ederse ben ancak kahkaha T* Bas Aslstan Dr Meral şını çevirdi v» y«rine oturdu. Şulrürler olsun, kendi atanm. Yentürel'e, Operatör Dr Nesi ayn bir â'.emin insanı olmujtu artık. Onlarsa kır Chauvemey: «Meselt o kadar basıt degil» diy» •lm Kalma'ya, Asistan Dr. sakallı, keçı gesli Mr. Bracey'le ekşı sruratlı gemi ıSylendı. «Doktorun dediğine gore Jocelyn senia Vedat Altınkaya'ya. Dr. Yudoktoruyîa Jocelynl» ve dığer golgelerle başbaşa onu tekrar öldurmeye nıyetîı olduğunu soylemış » cel Atılgan'a, Dr. Narin Kutkalmıjlardı. «Soyledi soylemesine Ama ne soyledığıni bılbay'a, Bas Hemşıre Bed a Chauvemey kendi masasında yalnızdı. Sıgara mlyor kı bu kız » Madakbas'a, Hemşire Mualiçiyordu. Killıan'ı gorun^e aevınır.ıs gıbi: «Normal b.r durum ol^a doktor ve ben bu isj lâ Çobanoğlu'na, Nurseli Çi«Gunaydın> dedi. kaptana rapor ederdık, Kılhan Ama ben doktora çekçi'ye, Aysel Talas a, BırAngelo saygıyla ılerledl ve Killian ona kahvalmeselevı unutmasını tavsıje e'tım Bunun bir gösen GUlergezen'e, aynca hastıda ne yıyeceğıni soyledı. nul ı=;ı olduğunu söyledım Aşk'. tahanede yattığı sürece yakın Chau\ erney, «Luther Bell'den sen de telsiz alKıllıan' «Tam zop k aski" aıye dudak buktü. ilgilerinl esirgemiyen Dr. Nedın mı » dıye sordu «Sız Amerıkaldar oyle konuk «Şımdi bu kız ve sen gemıden beraber iner bır. cibe Karpat'a, Prof Dr. Coşseversınız kı' Bır turlu alışamıvorum buna. tnsan likte bir hafta sonu geçırmeve gıdersenız bızım dok kun özdemır e, Doç Dr Fev mahçup oluyor vallahL Maamafıh dedıklerıne gore tonrn bu ışe aklı \eter Yoksa Kend^inin çenesl Aksoy'a içten teşe^kurleBell'ler misafirleri pek mukemmel ağırlarlarmış pek kırıkhr maaıesef bılır>nn Kıllıan rimi sunanm Guzel bir hafta sonu olacak herhalde.» «Bu gemıde çenesı kırık olmavan kımse >ok gıOKT\Y AKBAL Klllinn «BeT gitmıyorum» dedı bı zaten dıye soylendi. Chau\erne>'ın esmer >uzü ârleta lüzumundan (Arkası rar) iCumhurtrati S038) Takriri kim yazdı? Bir yeraltı haıinesiydim İlkparçalanmalar ELISABETH S. HOLDING N1HAL YE6İN0BILI TEŞEKKÜR