Katalog

SAHtFE DÖRT 8 şubat 1569 cıunnnmrr Yugoslavya küçük çapta bir Birleşmiş Milletlerdir düsününüz bir an. Doğanın yarattıgından tüm farklı bir insan. Bu değisiklikler ile güçBugün ilerleyen tıp bilimi belenmi», her ınsandan aldığı oryin vt birkaç orfanın dısında ganla birlikte o insanın kişılihemen hemen her orgam bir ğinden de pay kapmış, yenı bir imandan »lıp, öteki intana ra ınsanı gözlerînizin önune getirhathkla aktarıbilir duruma gel meye çalısınız... mistir. Bu yaratık ne bu ijlemlerden Şöyle bir insan düşününüz ki, önceki insanın, ne de organlarıciğerleri bir insandan, kalbi bir nı aldıjı kiçilerden berhangi bıotekisinden, kolu bir baıkasınrinın bıyolejik yapısında değıldan, böbreği bir dördüneü kişi ciir. Her degişiklikle birlikte den aktarılmış olsun . Ve ayrıfarklı insanlann kişilıklerini de ca midcsinde ülser olduğu taşıyan karmakarışık, fakat yeiçin araelıyatla midesinin bir nılenmiş, ânzaları giderildıği parçasını kestırmiş, burnunun içın guçlendîrılroış bir insan... seklini beğenmedıgınden estetık Böylesine yaratılraış bir lnsanı ameliyatı ile düzelttırmiş, saçşımdı gozünüzün bnüne herhallannı doğal rengınden farklı de getirmiştlnizdir... bir renge boyatmı? olsun. îşte, Yugoslavya budur .. Bugun ashnda «Yugoslav* denılen Böylecc vücudundaki arızalabir insan yoktur yeryuzunde. n, şikâyetleri giderilmis y*p«Yngo«l»T» sozü uluslararası yeru bir ınsanm yaratıldığım jlişkılerde yukarıdaki karısıklığı gidermek, anlajmayı kolaylaştırmalc amacıyla yaratılmış bir kavramdır bence . Bugun bir «Fransız» vardır. Bir «Alman» vardır. Bır «Türk» vardır. Bir «Çinli», bir «Mısırlı», bir «Yonanlı» vardır... Fakat bır «TugosUv» yoktur. Neden mi? Söyliyeyim : « Buçün Ynfosl»v>a dediğinıiı topraklards 15 değifik ulus yaşar. Ba ulnsların konnştuk lan temel dillerin sayısı dorttür. Üç din yayçındır. tki alfabe kullanılır. Bu ulnslar altı ayn cumbnriyette yajarJar.» Bu sözleri biraz daha açalım : Bugiin Yugoslavya dediğimiz Cumhuriyetin bulunduğu top. raklarda altı cumhuriyet vardır. Bunlar; Sırbistan Cumhuriyeti. Hırvatistan Cumhuriyeti, Makedonya Cumhuriyeti, Slovenya Cumhuriyeti, Karadaj} Cumhuriyeti ve Bosna Mersek Cumhurıyeti'dir. Konuşulan temel dıller Sırpça, Hır\atça, Slavea ve Makedonca'dır. Yaln:z dıkkatinizi çekerim «Temel dillen dedim. örneğin: Makedoncanın ağırlıkta bulunduğu Makedonya Cumhuriyetinde ayrıca Türkçe ve Arnavutça da konulşulmaktadır. Durum. oteki cumhuriyet ler için de geçerlıdir. Sırp ortodokslarınjn yanısıra Katolıkler ve Müslümanlar da kendi dinlerinde her türlu serbestıye sahiptirler. Iki alfabe vardır demistim. ÎFteven «Lâtin», isteyen «Klril» alfabesini kullanır... İ. BALTIK'TAN ADRİYATİK'E SOHRASİ ÇİNGENELEB OJdükça fazladır sayıları bu iilked... Bölfeler arasındakl dengesisllgln aynısmı çlngenelerin yaşayışlarında da gormek mümkünd'^. BelgTat çingenesi «Fiça» yanl cFiat» arabada dolaşır. ısküp çlngenesl manral iizerinde ısıttıgı ekme&ini yer... ÖZGEN ACAR Birleşmiş Milleller mi? Sozünü ettiğimiz uluslar isc şovle 5iralanabılir : Sırplar (7,8 milyon), Hırvatlar (4,2 milyon). Slavlar (1,6 mılyon), Makedonyalılsr (1 milyon >, Karadajlılar (513 bin), Miislüman • Etnik toplnlnk (973 bin), nlusu bilinmeyen Yngoslavlar (317 bin). Arnavutlar (914 bin), Macarlar (504 bin), Türkler (163 bin), Slovaklar (86 bin), BalgmrUr (63 bin), Romanyalılar (61 bin), Beyaz Rnslar (39 bin), Italyanlar (26 bin), Çekler (30 bin) ve bilinmeyen ötekiler • Yunanlılar, çingeneler fibi (143 bin) . . Yugoslavya gibi bir başka ulke yoktur gerçekten yeryuzunde. Hıçbir ulke Yugoslavya'ya benzemez Tum farkhdır bu ulkedekı toplumsal, kulturel. ıktisadi ve siyasal yapı... Şbyle demlmektedîr bu ülke için : « YnfoslavTa her fllkenin •apıundan ya ds nlnsal kiçiliğinden psv alan küçük bir Birleşmiş Milletler toplulnjudnr..» Yugoslavya Anayasasının birinci maddesi ile şöyle tanımlamaktadır bu durumu : « Yuçoslavya Sosyalist Federal Comhnriyeti, çönüllü olarak birleşmiş eşlt ulnsların kendi kendine yönetimine ve çalısanların kuvvetine dayalı bir »osyalist demokratik toplnlak ve federal bir devlettir.» Yani, Anayasanın birinci maddesi bile itiraf ediyor, Yugoslavlann bır «Ulus» değil, «Federal yapıda birleşmiş topluluk» olduğunu.. Diçi Bond BtR ANADOLU KASABASI MI? Üsküp, Makedonya'nın başkentidir. Burada Türkler Arnavutlar yaçar gelenekleri ile sosyallzm İçinde. Gelenekler değiştirmemiştir bu îehrin eski çarşısını. Hatlâ deprem bile... ın başkentidir. Zajreb Hırvatistan'ın, Liyubliyin» Slovenya' r.ın, Üsküp Makedonya'nın, Montenegro (Tıtcgrad) Karadağ, Saray Bosna ise Bosna Hersek'in başkentidir. Kuzeyden güneyç intfikçe ulusların yapılarında da iklimle birlikte bir değışme göze çarpar. Ilımanlaşan iklimin yanısıra sarısınlar esmerlesir. Soğukkan lılar heyecanlasır. Ve de zenginlik fakirlige bırakır yerıni. Cumhurıyetler arasında kalkınma açısından bir dengesizlık söz konusudur. Çok yönlü nedenlere dayanır bu dengesizliğın varlığı . Ulusların tarihsel kisüikleri, kultürleri, gelenekleri, çalışma anlayışları, dinleri ve savaş öncesindeki çoğunluk • azınlık ilişkılerindeki duzensizlikler sayılabilır bu nedenler arasında... Bugün Yugoslavyada kisi başına duşen mılli gelir ortalaması 590 cfolârdır... Cumhunyetlerin kişl başına dusen millî gelirleri bu dengesızliğın en guzei orneğidir bence. Slovanya'da 1000 dolâr, Hırvatistanda 700 dolâr, Sırbıstanda 570 doiâr, Makedonya'da 410 dolâr, Bosna Hersek'te 380 dolâr ve Karadağ'da 380 dolâr. Zagreb, başkent Belgrat'tan daha kalkınmıştır. Hayat sevıyesi daha iyidır. Bır Orta Avrupa şehri havası vardır Zagrep'te. Belgrat'ta bulamatfığım kitapları, plâkları orada bulmuşumdur. Sokaklarda, vitrinlerde Paris modası giysiler ile Italya'dan ithal edilmiş ayakkabılar daha yaygındır Belgrat'a kıyasla. Üsküp'e gelince... Depremin yıktığı yerler buyuk bır hızla yapılmış yepyenı olarak.. Depremin etkisının gorülmedigi yer ler ise bir Anadolu kasabasından farksızdır. Bir tepeden de seyrettim Üsküp'ü, Kadifekale' den Izmir'i seyreder gibiydım. Sokaklarında içsız gücsuz d'olalıkları. Bulfaristan'daki 1 milyon Türkün kendi dillerlnde okuyabilecekleri özel okullan olmayısı blr trajedidir. Yueoslavyada Türk çocukları Türkra efitim yapan okullarda okumak tadırUr. L'lusunun kültürıinü devam ettirmek üzere. Vunanistan'daki Batı Trakya Türklerinin içinde bulunduğu duruma bakınız. Sizler oraya kitap ve öeretmen cöndermek için olaSanüstü çaba gostrriyorsunuz. Ne gibi bir basarı elde etti|inizi Uluslar arasında eşitlik var bilmiyorum ama orada her çün üzücü olavlar hâlâ devam ftdır Anayasa gereğince. Kendi özel uygarlıklarıyla, mektedir Oysa, biz Yugoslav Türkleri sizden Sfretmen istikültürleriyle, gelenekleriyle, bir bütünlüğü, bir birliği ya yoruz, fcitap istiyoruz. Bizim gibi Yugosiav Macartan, Slovakratmaya çalışmaktadırlar Yuları \e öteki ulusları da aynı goslavlar defisik bir sosyslizm anlayışı içinde... Halkları eşit ilişkiyt kurmaya çalısıyorlar kendi açılarından . Bu iliskiler olunca, kendi ölçüleri oranınja eşit paylar katmaktadırlar top sınırlann ötesinde kalan insanları uzaklastırmaz. yaklastırır» luma .. Bu ulusların iç, dıs politikala Her türlü çatısmayı önler. Barı ile savunmalannda ortak çı rısa hizmettir Yuçoslavya'dakl ulusların varlığı ülketnizin yökarlar yatar... Ancak bu demek tfeğildir ki, bu uluslar bir ya resinde...» bancı ülkenin ulusuyla ilişki kuramazlar. Bakınız Said Seyfullah ne dıyor bu konuda : Her ülkede olduğu gibi Yu« Felselemiz, Türkiye ile goslavya'da da bazı iç sorunlar kültiirel iliskiler kurmamıza ve anlasmazlıklar vardır. Bu enfel defildir. Çiinkü devletle kadar karmasık bir toplulukta ri birbirine yaklastıran uluslaruluslar arasında elbette çıkar dır. Biz Türkiye ile Yugoslavva çatışmaları da bulunuyordu. arasında bir köprüvüz burada. Hattâ. yej yer sokak gosterıleRejimler ne kadar farklı olsa rıne de rastlandığı oluyordu .. bile .. Belrrat'lılar Türkiye'den Ancak Çekoslovakya'nın ısgali gelen Devlet Tiyatrosunu sevbütün bu sürtüsmelerı bır keretme olanafını buldularsa, binara ittı ülkedekı bırlıgı safilazim burada olusumuzdandır mak üzere. 24 saat içinde 30 bin Ozellikle Üsküp'teki Türkler bağlılık telgrafı gönderıldı 8 için gelen bu tiyatrovn bizim Cumhuriyetin 15 ulusundan .. kanalımızla alkışlama olanajhnı Bu oîay büsbütün birlestirdi elde ettiler Belgratlılar. Bundan Yugoslavlan Tıto'nun önderlidolayı Türkiye'den ögretmen, ğinde muhtemel bir Sovyet ısbunun için kitap istiyoruz, Türk gali karsırında .. hükumeti ve halkından.» Sonra şoyle bir kıyaslama yaptı Said Seyfullah : « Bakınız Rusya'ya... Stalin KAPÎTALİST CONt Mt, biitün dilleri Ruslaştırraaya çaBÜROKRAT tVAN MI. lısmıstı. Mao da aynı yolda ÇinPROLETER VLADO MI? lestirmeye u^raşmaktadır azınsan Arnavutlann fotoğraflannı çektim. Bu 5 sosyalist ülkede böyle fotoğraflan ancak burada alabıldım. Dağlar kadar fark vardı aynı ülke içındeki bu başkent arasında... Felsefemiz köprü olmaklır» Zindandan barışa îkincl Dünya Savasına kadar Sırpların baskısı altmda yasayan bir ülke idi Yugoslavya, Alman militarizminin Yugoslavyada yayılmaya başlaması üzerine bu dağjnık topluluklar, ya da uluslar birlikten kuvvet doğacağı inancı ile birleştiler. Bu birleşmeden öncesi için denılmektedir ki : « Eski Yugoslavya, nlusların ve halkların korkunç bir hapishanesi, bir zindanıydı.. » Alman işgalinin yarattığı «kan» ile bu birlık kuruldu bu ülkede. Savaştan sonra bu uluslann şu tek hedefi vardır : « Yugoslavya: kardeşlik, birlik devleti olacaktır..» Savaş önce<;ind'e çoğunluğun vermediği hakları savaşta ve savas sorrasında azmlıklar almasını bilmişlerdir. Bugün bu uluslar arasında herhangi bir ayrıcalık yoktur. Anayasanın birinci maddesinde belirtildiği gibi «eşit nlaslar» vardır Yugoslavya'da... Makedonya'nın baskenti Üsküp'tür. Üsküplü Turklerın önderlerinden Kemal Seyfullah bu birlesme hakkında sunlan söyledi bana : « Bu dnrnm ülkemize felâket defil. birlik getirmektedir. Barıs getirmektedir. Dünyaya Anayasa bakımından bir örnektir Yngoslavya. Bans içinde birlikte yasamanın en güzel örneğidir bu..» Her cumhuriyetin bir Meclisl vardır... Bir de biitün cumhuriyetlerin temsil edildiği Federal Meclis. Mılletvekillen bu Mecliste istediği dılle konuşur, istediğı dılden önerge yazarlar Makedonya Cumhuriyetinde üç dil geçerhdir. Makedonca, Arnavutça ve Türkçe .. Kürsüde konuşan hatibin sozleri anında çevrılir öteki iki dile. bu Mecliste.. Vatandaşlar tîevlet dairelerine istedikleri dilde dilekçe verirler «Kiril» ya da «Lâtin» alfabeh... Yakın tarihe kadar «azınlıklar» kavramı kullanılıyormuş bu ülkede. Son yppılan bir değişiklıkle «uluslar» kavramı kabul edilmis, ayrılıgı değil birliği sağlama amacıyla... YARIN !,•j kWvcresim: AYHAN BAŞOĞLU g BUDIN KOPRUSU IHTIYAR GENCLİK 02 46 Emin, bu okul bitti, ne yapacaksın? Allahın iznij'le liseye gideceğım, Hocam. Sonra? Istanbul'a, Mehendis Mektabına gideceğim. Otur. 98 Miktat, sen? Hocam, ben buradan çıkarsam, kısmet olur sa, Sağiık Memurları Okuluna gideceğim. 104 Cemil? Kalubelâ duymadı. Ceketinin eteğinden çekllince kalktı. «Allahm izni Peygamberin kavliyle, bu akşam camıye..> demekteyd; Orhan. Kalubelâ ise: Allah isterse çerçi dükkânı açacam.. dedi. Istemezse? Bak, 104 Cemil onu düşünmemişti. Otur bakabm. 109 Melâhat, sen? Baygm Melâhat doğruldu. Yanakları pençe pençe kızaımıştj. Hafıften, sancılanmıg gibi, öne ar kaya sallanıyordu. Çocuksa, onun tersine, numarası yaklaştıkça sa rarmaktaydı. Ve numaralar atlaya atlaya geliyor. bu sorular, ona, yalnız kendisı içın düzenlenmiş gi bi geliyor ve aslı aranırsa, hepsıne öyle geliyordu. Kimi Baygın Melâhat gibi kızarmakta, kimi ço cuk gibi sararmakta, kimi de kavramı? beş parmağı ile, sırayı sıkmaktaydı. Öne doğru eğilmijti kimi de. Bil.. bilmiyorum efendim. •Evleneceğim desene kız!> diye akıl öğretti Orhan. Bu şaşkınlık sırasında, kalın bir parmak çocuğa doğru uzandı. Numarası okunmadı, adı soylenmedi: Hazret, sen? Çocuk, kapağj açılmış zemberekli oyuncak örneği fırladı ayağa. Gün bugündu. ICafa tutarcasma dik bir sesle, ne olmak istedığinı duyurdu, bildirdi ona: Şair! İçinde dayağmı yedıği 1 sınıf birden onu desteklemeğe gelmiş. ıncelı kahn ', Abdüllâtif'li. Kör Naz miye'li, Orhan'lı, Necmi'li, Kıynak'lı sesler 131 Fik MEHMtT SEYDA J Her cumhuriretin bir basken!i vardır... Beİgrat hem Federal Devletin, hsm de Sırbistan' Farklıhklar ret suskun birbirine kanşmıştı: Şiir yazar efendim. Şairdir o Hocam. Şiir okur Hocam. Şarkı da söyler Hocam. Abdüllâtifin kalın borulu sesi hepsini bastırdı: Gazel de atar Hocam. Biraz güldürü pahasına, i?i tethya bağhyordu. Hazret ellerini yukarı kaldırda, cYetti!» demek isteyerek. Sustular. Hazret bunlan hiç bilmezmiş, şimdi söylemişler de öğrenmişcesine, bir an, kin tutmaz, barışık, hoşgörülü bir bakış j'olladı çocuğa. Sınıfta, onunla resmen» barışmış oluyordu böylece. Bir yandar» da, yeteneği ne olursa olsun. kimseye yüz vermeya ceğini, hiç kimseyi tepesine çıkarmıyacağmı, herke sin sırasında, yerinde, sınırında kalması gerektiğini bildirmiş oluyordu. Ne ki. çocuk hoşlanmadı bundan. Çizgiyi aşmak, sıradan çıkmak: derdi gücü buydu onun. Özel liğini kabul ettirmenin peşindeydi. Tepesine bastır dıktan sonra. n'olacak, baba da basıyor. 128 Orhan? Çok kısa. çok özlü konuştu Orhan: Adam! dedi. yp. «Otur..» demesini beklemeden oturdu. Hazrete baktl, kızlara baktı, en son çocuğa baktı: (Nasıl?) Hazret gelirdi, elleri arkasında. kabaralarını tak tak tahtalara vurarak, sıra önlerinde dolaşır, sıra aralannda gezinirdi. Daha Snce, smıfa: Eu çok aci duyduğunuz günü yarın! demişti. Yazmışlardı. 129 Galip, atla köve giderken iri köpeklerce na» sıt san'dığını. sarı bir köpeğin baldınm nasıl kap» tığını yazmıştı. 24 Abdüllâtif, dişlerine altm kaplama taktırırken, dişçi dişlerini oyar ve keserken, duyduğu acıyı yazmıştı. O çünleri anarken. dış ağnlan yenirica tutmuş. dişçi sandalyesine yeniden oturmuş gibi, sol eliyle usul usu! yanağını ovuyordu. (Arkasi var)