Katalog

SAHİFE DÖRT 17 Kasım 1968 CUMHURÎYET TURK İDARI umhuriyetin çıktığı yol sonsuz olduğu kadar eziyetlerle doludur. Bütün paıiak geçmişe rağmen, ülke yarı sömürge hüviyetindedir. Toplam yatırımlann yüzde 94'ü yabancı sermayeye ait olduğu gibi, dış borçîar yüzünden millî gelir kaynaklannm kontrolü de yabancı ellerdedir. Çeşitli dal'ardaki kalifiye eleınanlar da, gelenek ve görenekler yüzünden azınhklara mensuptur. 19121923 arasmda Türkiyeden Yunanistan'a göç eden Rumların sayısı 914.300'ü bulur. Lozan Antlaşmasına göre kurulan Karma Mübadele Komisyonunun teşkilinden sonra da, 1925'lerde 189.916 Rum daha Türkiye'yi terk cdecektir. En az Rumlar kadar, yarı sömürge devrinde Türk ticaret. sanayi ve tekniğinde rol oynayan Ermeni nüfusta da önemli bir azalmaya rastlanır. Kurtuiuş Savasında harap olan tesisler, silâh imal etmek için tahrip olunan demiryolu hatları. Türkiye Cumhuriyetinin halini pek güzel gösterir. 1923'te ülkede 341 fabrika (eğer bunlara fabrika denilebilirse) vardır. Sermaye birikimini sağlayacak milli kuruluşlar ise yoktur. Izmir fktisat Kongresinde özel teşebbüsün yardımı ile kalkınmasına karar verüen Türkiye, toplum düşüncesini Batılılaştıran devriıaler yanında bazı ekonomik tedbirler de alacaktır. Ekonomik kalkınma tıızı devrimler kadar değildi daletsizlik ve modern vergi prensiplerıne aykırılık durumu vardır. «Aşar», devlet gelirlerini sağlayan, şeriat esaslarına göre alınan bir vergidir. Tahsili, ya bir mü'.tezimin aracıhğıyla, ya da emanet usulüyle olurcTu Geçim indirimi ve müterakkilik gibi ilkelerle ilgisi yoktu. Yani, fakir zenginden daha çok öder ve sonunda âşar bir gelir kaynağından çok bir eziyet vasıtası olurdu. 1924 yıh 23 şubatında, devlet varidatının yarısını sağlayan âşar kaldırılacak ve vergi yükünün köylerden şehirlere kaymasını sağlayan denemelere girişilecektir. Daha önce de, sermaye birikimini sağlamak için, 26 ağustos 1924'te Iş Bankası kurulmuştu. Bu bankanın ilk sermayesi, Mustafa Kema! Pasa'ya HintMüslümanlan tarafmdan gönderilen 750 bin lira tutanndaki bir paradır. ktidar, ticari gelişimi ve endüstriyel kuruluşu sağlamak için çeşitli çabaları 1929'a kadar harcayacak ve rfemiryolları dışında pek bir başarı sağiayamıyacaktır. Birkaç önemli tarihi hatırlayalım : I Mart 1924: Türkiye tarafından ilk demiryollarının yapımına başlandı, II Eylül 1924 : Bursa Ticaret Borsası kuruldu, I Mart 1925 : Tütün rejisi satın alındı, 18 Mart 1925 : Anadolu Sigorta Şirketi kuruldu, 19 Nisan 1925 : Sanayi ve Maadin Bankası (Sümerbank) kuruldu, 22 Nisan 1925 : Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu kabul edildi. 5 Mayıs 1925: Gazi Orman Çiftliği kuruldu, 14 Kaziran 1925 : Alpullu Şeker Fabrikası açıldı, II Mart 1926 : Türk Sovyet ticaret antlaşması imzalandı, 19 Nisan 1926 : Kabotaj Kanunu kabul edildi, 22 Mayıs 1926 : Emlâk ve Eytam Bankası kurulcfu. 17 Aralık 1926 : Uşak Şeker Fabrikası açıldı, 29 Mayıs 1927 : Ankara Kayseri demiryolu ışletmeye açıldı, 11 Ocak 1928 : Anadolu demiryolları sattn alındı. Ekim 1929 da New York Borsasında başlayıp, sonra bütün dünyayı etkısine alacak büyük ekonomik buhran, 1923 ten beri sürdürüien lıberal ka'.kmma yolunun gözden geçırilmesine sebep olacak bir olaydır. Dünyanm satın aima gücü düşen pazarları. hayati önem C u arada Osmanh Devletinin ve bu devletin mirası olan dış borçların tasfiyesi de, Ankara hükumetine yüklenmiştir. 200 milyon altını aşan bu Osmanlı borçlarınm ödenmesi, 195*2 yılında ancak sona erer. Bu, Türkiye Cumhuriyeti için çok a B ğır bir yüktür. 1923'te tedavülde olan kâğıt paranın toplamının 161 milyon lira (660 kuruş = 1 altın) olduğu hatırlanırsa, 200 milyon altınhk bir dış borcun, Türk ekonoraisine oranla büyüklüğü anlaşılır. Bir de gelir kaynaklanndaki a M deki ihraratımızı sekteye uğratmış, zaten aksayan kalkınma hemen hemen durmuştur. 1923'te 1 altın lira 660 kuruşken, 1929 da 880 kuruşa düşmüştür. Yabancı sermayenin gelmediği, özel teşebbüsün iş yapamadığı ve bütün bir kapitalist dünyanın buhrana düstüğü 1929'lar, Ata türk iktidarının yeni yollar arayacağı yıldır da... Başarılı veya başarısız; fakat yeni bir yol.. YARIN: Devletçilik I Atatürk, sadece kafaları değil, ülkenin yapısını da değiştirmek azmindeydi. Fakat işin kolav oldngnnu da kimse söyleyemezdi. . Tek avantajlı durum, dış ticaretin, millî gelirin yüzde 20'sine varan yüksek bir hacme sahip bulunnıasıvdı. özel teşebbüse verilen sermaye yaratma jçörevi, bütün basarısızlıklara rafnıen 1929"a kadar devam etti. Dış ticaret, dünya ölçülerine çöre az da olsa, millî gelirimizde büyük yer kaplıyor ve durumu aksak da olsa götürüyordu. Fakat yabancılar, bu dalda da Türk parasıyla oynadılar; bir Merkez Bankası yoktu. Ve büyük dünya buhranı 1929 da gelip çatınca, ekonomi âdeta dondu... Yukarıda, bir Cumharivet Bayramı töreninde görülen Atatürk, Türkiye için «devletçilik» adı verilen uygulamanın başlamagı karannı almak zorundaydı... Plânlar, programlar devrl geliyordu artık.. Sömbeki limanının eğrişi boylu boyunca rıhtımla döşeliydi, rıhtiT.da da, küçük raeyhaneler diziliydi. Barba Manol meyharelerin birinde radika salatası, balık kızartması. ahıapot kebabı, yoğurt ve peynir mezelerinin önünde oturuyordu. Güne? yanığı, görmüş geçirmiş. yumuşak yüzlü altmış altılık bir denizciydi. Se'irni görünce gözleri sevinçle uyandı. Hemen meynanec.ye kadeh getirmesini söyledi. Selime neye geidiğini söylemeğe fırsatını bırakmadan, «üç gün sonra Madruhaya ıMısırla Garptrablus arasmda Re'is el Matruh kıyıiarıdır Suları ekstra sünger yetiştirir.> gideceğiz. Merak etme evlâdım, süngerin yarısı senindir.» dedi. Selim sevindi doğrusu. Selımtlen başka üçü Bodrumlu. Kara Yusulla Mecdi. bir ui Maımarisli Yunus olarak üç Türk dalgıç vardı. Öteki aalgıçlar Rumdu. Barba Manol kafayı iyice dumanladıktan sonra, iki ftcağının nasıl tvtulduğunu anlattı. .Şantorin adası (oniki adanın biri ama bugün bile ara sıra davrsnsn bir yanardağı vardır» kıyısının iki üç mil açığmdd süngere dalıyordum. Tam eğri bıçakla bir sünger kesip apoşiye takmak üzereyken denizin tabanı bir yana gidiverdi. Küçük büyük dört yanımdaki balıklar ödleri pstlarcasma korktular ki birden bire g&zoen kayboldular. Sonra denizin tabanı da. korktu ki zangır zangır titieyip sarsılmaya koyuıdu. Deniz sanki sabun köpüğü oldu. apak, köpür köpür köpürüp kaynadı. Ben ne oldugunu bilmiyordum ama Santorin adasmın yanardağı apansızın davranmış. Beş ton luk koca bir kaya parçasını dört mil ötedeki bir köyün tepesine atmış. Denize de sıcak küüer, lavayla sünger taşları püskürmüş. Can ipini beni çekin diye olanca gücümle sarstım. Korktum bre Selim evlât, hem nasıl. Deniz burgaçlanıyor, blu blu blu diye kaynıyor, beni sağa sola fırlatıyordu, bir dev tarafm dan yumruklamp da tekmelendiğimi sandım. Deniz süt beyaz kesilmişti. Gövdemin her yani sanki kama lanıyordu, acıyordu her yanım. Miğferle formanm içi su dolmuştu. Başım patlıyordu bre! Oldu bağıracaktım ama bağıramıyordum. ağzım deniz s;ıyu doluyordu. Formam boğazhğımdan aşağıya tâ ardıma kadar yırtılmıştı. Sen formanm ne kadar sağlam oldugunu bilirsin. On kat sağlam bez, aralarına lâstik ka>Tiatılmış. Nasıl oldu da yırtıldı bre? Beni makina kayığının güvertesine çıkardıklarında korkunç acılaria debelendim saatlarca. Ağrılar paydos edince. iki bacağım da tutmuyor, yarı kör. hemen büsbütün de sa ğır kaldım bre evlât. Bu iş otuzüç yıl önce oldu. Onun için dalgıçlann neler çektiğini biürim. Çek bre Selimaki. yaşamak güzel şey böyle benim gibi sakat lansan da> dedi. içini ve bir kadeh rakıyı çekti. 4Arkası rarl Dişi Bond İMODESTY 8LAISE Tiffon\ TIFFANY JONES Jones u devrede devlet, özel teşebbüste sermaye birikim ve yatırımı için olanca gücünü sarf eder. 1927'de, devlet topraklarının (10 hektara kadar), fabrika kurmak isteyenlere karşılıksız verUmesi kararlaştırılacak, pek çok sanayi dalı vergi muafiyetine ve ulaştırmada imtiyaza sahip kılınacaktır. Ayrıca, endüstrinin yeni bir dalında çalışmaya basl^yacak müteşebbislere 25 yıliık tekel veriliyor, ihracatı teşvik için çeşitli imtiyazlar tanınıyordu. 1926 tarihli «Sanayii Teşvik» ve 1929'daki «sanayii kornvacak» kanunlar, bütün bu çabalarm şekillendirdiği maddelerle doludur. Üç beyaz,!ar (Un, Şeker, Pamuklu) ve üç siyahlar (Kömür, akaryakıt, demir) gibi ilkeler, 192329 arasındaki hayalleri gösterir. Bu yol, devrimci bir cumhuriyet için tutarlı değildi herhalde... Toplumu temelden değistırmeyi hedef alan bir kadro, bu işi ekonomik kalkinmaya paralel bir yörüngede yürütmediği takdirde, uygarlık için atılan adımlar da tehlikeye girecekti... Büyük hamlclerin yapıldığı, lâisizmin, Lâtin harflerinin millîleştiği devrecîe, yıliık milli gelir artışı yüzde 3'ü geçmemiştir. Âşar'ın kalkmasma rağmen tarım gelişmemiş, bütün teşvik edici ve koruyucu mevzuat. endüstrinin ilerlemesini ve dünyava yetişmesini saglayanıamıştır. Olanca gliç B kcmu veresim:AYHAN6AŞOĞLU|g BUDIN KOPRUSU AKIsı (Can Reklâm: 396 lb980> ÇALINAN TİCARÎ SENETLER 1963 Ekira, Kasım. Arahk ve 19f9 vâde tarihli bonolar (emre muharrer senetler); 3/X/1868 tarihinde soygunculuk yolu ile çalınmıştır. Yukarıaa zikri geçen bilcümle senetlerin iptâli lçîn ilgili mercilere ba^vuruîmuç ve gerekli formaliteler ikmâl edilmiş bulunduğundan, sayın senet borçlulanna; Bankalardan gayrihâmil şahıslar tarafından ibraz edileeek senetle bedellerinin ödenme mesi ve bu gibi müracaatların ya doğrudan doğruya müessesemize veya herhangi bir adli makama haber verilmesi ihtar ve ilân olunur. Istanbul/Bahçekapı, Arpacılar Caddesi, No. 41'de Pandeli İAMALIOĞLÜ Telefon: 22 45 29 7 GUN KAPAK OYUNUNUH ikinci 10.00O.lira talihlisi VİKTOR HABİB Alhncı Daire Meşrutıyet cad. Ansen Api.130/4 BE1OCLU KA&A V^/İTINJl R4MA Cumhuriyet 13986 7 Gün kapaklarmda 1O.OOO liralar, 7.OOO, 1OO, 10 liralar sizi bekliyor. İiâncüiK: 9781/14012 Radar Reklâm: 1080/14017