Katalog

SAHtFE DÖRT 21 Mayıs 1967 CUMHURtYET İkinci Meşrutiyeti Ermeni Komitacıları bir başarı olarak kutladılar TARIH BOYUNCA TURKERMENl Yazan: ILISKILERI Sadi KOÇAŞ İkinci Meşrutiyet hareketi Genç Türkler kadar, onlarla beraber çalışan azınlık temsilcıle rınm, bu arada Ermeni komıtecilerınin de bır başarısı telâkkı cdılmiş, kiliselerde âyinler yapılmış, bu âyınlerden birinde HINÇAK liderlerinden SABAH GÜLYAN (Meşrutiyet ilân edil diğinden biz HINÇAK'lar ihtılâl fıkirlerini terkediyor, faaliyetimizi memleketin terakkısine tahsis ediyoruz) demisti. TAŞNAKLAR'da Genç Türkler le işbirliğı yapacaklarım ilân etmişlerdı. Meclise on iki Ermeni mebus gırıyor BlRtNCÎ DÜNYA HARBİVDE Bundan evvelki yazımızda, yabancı bir misafir bayanla yap tığımız konuşmada ana esaslarını kısaca verdığimiz ısyanlar, Birinci Dünya Harbi isyanları idi. Bu yüzden sadece isyan yer lerini saymakla yetinecek ve sa dece bazı yabancı eserlerin bu husustaki bazı pasajlanm alacağız. Halbuki, harbin basında butün komıte temsilcıleri birleşmiş ve (Ermenilerin Osmanlı devletine sâdık kalmaları, asker lik hizmetini yapmaları harıci teşviklere kapılmamalan) kararını almışlardı. Bır taraftan da Rus ordusunun hareketine uygun olarak isyanlar hazırlanıyor du. BORYAN bu konuda yazdığı eserinde (İşte ÇAR'm ve uşaklarının iddiaları. Bu uşaklar arasında TAŞNAKSUTYUN partısı de vardır) dıyor. İlk isyan Ağustos 1914 de ZEYTUN da çıktı. Kayseriye ın tıkâl ettı. Ruslar hududu geçer geçmez VAN da isyan başladı ve şehre hâkim oldular. Kendi ifadelerine göre 1500 kadın ve çocuktan başka sağ Türk bırakmadılar. Ordu ancak 1915 nisanında Ermenilere karşı tedbir almaya başlamıştır. 1915 de ÎZMİT, ADAPAZARI, BURSA gibi Ermenilerin çok azınhkta olduğu vilâyetlerdeki komiteciler bile çeteler tesKil ederek kendi bölgelerinde isya na katıldılar. ADANA, URFA, ŞARKİ KARAHİSAR, YOZGAT. MARAŞ, ELAZIĞ, ERZURUM, SİVAS, DİYARBAKIR, TRABZON, ANKARA, MUŞ, SAMSUN, BÎTLİS, ERZİNCAN bunların belli baslıla rıdır. İZMİR, KAYSERt, HALEP ve SAMSUN da isyan hanılerinı devlete karşı ayaklandı zincan katliamını başkomutan ran komıtelerin ilk belirtıleri ODİSELİÇE'nin ağzından du>ve nüveleri olmuştur. Bu yüzdum. Silâhsız 800 Türk öldürulden komitelerden evvel bu der müş, büyuk kuyular kazdırılıp neklere de kısaca bir goz atmak toplanan Türkler bu kuyuların başında başları koparıhp üst us ta fayda vardır. te yığılmışlar. Ermırumun IlıBu konuda ilk teşebbüs, Kilik ca köyünde kaçamayan Türkyayı yükseltmek gayesiyle, 1860 ler, başları satırla kesılmek su yılında kurulan (Hayırsever Ce retiyle öldürülmüş, Erzurum miyetidir). Bunu (Fedakârlar Ilıca yolu cesetlerle dolmustur. Cemıyeti) takip etmıştir. Ihca camiinin 47X70 eb'adındaBılâhare 1870 ile 1880 arasınkı avlusu 1,5 metre yüksekliğin da, bilhassa Van bölgesınde kude fesetlerle doldurulmuştu. 7 rulan (Araratlı), merkezleri Şubatta büyük Erzurum katliaMuş'ta bulunan (Mektep Seven mı oldu. 270 çıplak Türk, hama ler) ve (Şarklı) ile (Kilikya) ma doldurulup, bunlara en bü Cemiyetleri kurulmuş ve 1880 yuk alçakhklar yapılmıstır. Er de bu dort cemiyet birleşerek meniler bana bir gecede 3000 (Emenilerin Müttehit CemiyeTurk kestiklerini iftiharla söyti) ismini almıştır. ledıler) demiştir. Yine 1880 de Erzurumda (Silâhlılar Cemiyeti), daha sonra LEO Tıfliste neşrettiŞi Erraeda, (Milliyetperver Kadınlar Ce nice eserinde, (Taşnaklar Rus miyeti), (Ermenistana doğru Ce sungülerine istınad ederek, ma miyeti), Kafkasya da (Genç hallî ve kısmî olmayan isyanErmenistan Cemiyeti}, 1872 de lar çıkanyor. Ittihad ve Terak Van'da (Ittihat ve Halâs Cemiki de isyanlann harp sahasında yeti), 1882 de yine Van'da (Kaolmasından istifade ederek, dev ra Haç Cemiyeti) kuruldu. Bu letın kendi mevcudiyetini müsonuncu cemiyetin kuruluş mak dafaa etmegi hakkını kullanıhukuklarına yor. Bu öyle bir haktır ki. en sadı (Ermenileri sahip etmek, icabeden yerlerde medenî bir devlet bile bu hakisyanlar çıkarmak, gençleri sikı kullanmaktan feragat edelâhlandırmak) idi. mez) demistir. Fakat tekrar edelim, bu faalıyetlerın idaresı dışarıda, yabancılann elınde idi. Onların da gayesi Turkiyenin yükselme sı değıl, batması ıdi. İkinci Meşrutiyet meclisine de 12 Ermeni milletvekıli girmistı. Turkıye'de bu tatlı hava devam ederken, Rusya, Ermemlere karşı siddetlı bır mücadelc açmıştı. TAŞNAKSUTYUN bu hususta neşrettıği bir beyannamede bu durumu belirtmişlerdi. Ama neye yarar? Ermeni ko mitecileri Ruslarla başa çıkamayacaklarını bildikleri için, biraz sonra yine onlarla birleşip Türkiyeden bir şeyler koparmak hayali ile, kendi millet lerini felâkete sürüklemek gaf letınden bir turlu kurtulamıyor lardı. Nitekim bir yıl sonra 1909 da, yine Çarın kucağına duşmüş ve ADANA Isyanını ha Zırlamışlardı. Guya, meşrutiye ti, muhafazakâr Türklere karsı korumak maskesi altında yapılan bu hareketin iç yüzünü de, Amerikalı misyoner Krilman New York Times gazetesine yaz dığı bir mektupla açıklamıstır. EBMENİLERDEN MÜSADERE EDİLEN SİLÂHLABIN BİR KISMI GÖRÜLÜYOR HINÇAK KAHRAMANLARI LEVHASI zırlıklan daha evvelden tesbıt ve pek çok silâh ve cephane mu sadere edilmiştır. Bu isyanlarda Turklere yapı lan zulüm anlatılamayacak kadar insanlığa ve ahlâka aykırıdır. Ermenilerin ve dışardaki teşvikçilerinın bütun iddıalarına rağmen bir çok yabancıların, Rusların, hattâ Ermenilerin Osmanlı Ermenileri arasında eserlerinde bu hususlar açıkça Mıllî hareketlerın başlama tarı belirtümiştir. hı olarak 1860 yılı kabul edılebı lir. Bu tarihde sosyal maksatlar Erzurum mustahkem mevkii Topçu komutanı olan Rus yar la kurulmaya başlayan dernekler, bilâhare kurulan ve dış teş bayı TWERDO KHLEBOFF hü vik ve vardımlarla Türk Ermekumetine verdiği raporda (Er Ermeni cemiyetleri Istanbulda (Ermeni Vatanper verler Ittihadı) kuruldu. Bunun da kuruluş maksadı (Türkiyede Ermeniler için idarî islâhat istemek ve yaptırtmak, bu gayeye ulaşmak için, her türlü vası taya muracaat etmek suretiyle, hurriyetlerini elde etmek maksadı ile dabilî bir kuvvet yaratmaya çahşmak) idi. 1881 de Erzurumda kurulan (Şurayi Âlı Cemiyeti) kısa zamanda adını değıştırmıs ve (Mu dâfı Vatandaşlar Cemiyeti) olmuştur. Bu cemiyetin programında da, Merkezlerinin Erzurumda olacağı, ve her turlü ha reketin buradan idare edıleceği yazılı ıdi. Bu teşkilât bilâhare buyumüş, Çeteler kurulmuş, 400 den fazla usta çeteci yetiştirilıp, başlarına onbaşı, yüzbaşı, binbaşı rütbelerı ile komutanlar tâyin edilmiştir. Bunlar mun tazam askeri eğitime tâbi tutul muş, silâh ve cephane depoları kurmuşlardır. lerden, papaz ve öğretmenlerden görmüşlerdir. Van ve Erzurumda Rus başkonsolosu olan General Mayevski, Mikael Ohannesyan, S. KapHelyan daha sonra Türkiye dışmda yazdıkları eserlerde bu hususu çok açık olarak belirtmişlerdir. KOMİTELER: (HINÇAK Çan sesi) komilesi muş ve faaliyete geçmişti. Ruhanî liderler ve Talebeler komiteye üye olmuşlardı. Bu teşkilâtı kurmak üzere Istanbula gelen Ermeniler, Rus ve İran tab'alı Ermenilerdi. 1890 da îstanbulda kurulan ihtilâlci demekler hemen HTNÇAK'lara katılmışlardt. HINÇAK'lar arasında kısa zamanda anlaşmazlıklar ve bölünmeler kendisini göstermisti. 1897 da ikiye bölündüler. Bir kxsmı ASHJ HTNÇAKLAR, diğerleri VERAGAZMİYAL HINÇAKLAR admı aldılar. Her iki taraf da prensip ve prog ramlara göre değil, kendilerini idare eden şahıslann görüslerine gö re ve onlann nam ve hesabma mücadele ediyorlardı. Kısaca Osmanh Ermenilerinin âkibeti, 35 Rus Ermenisinin eline terk edilmişti. Aynlan bu gruplar arasında husumet, birbirlerine taarruz etmek ve öldürmek derecesine varmıjtı. lngiltere. Rusya, Mısır, Bulgaristan, bunlann birbirlerile mücadele yerleri haline geldi. VAN isyanından sonra bazı çeteler bu ismi taşımakla beraber, HINÇAK'lar kısa zamanda kuvvet lerini kaybettiler. DisS Bond İSTANBUL Acılıs. Drofiraro Gunavdın Haberler Istanbulda b u e ü n Kucuk ilân ve haflf muzik Ovun havaları Sabah ve muzik Istevın calalım Tarıh savfaları Mutlusiller Plâklar seslenivor Pazar sohbetlerı Kısa haberler ve K llânla. ', Mınvatur muzik Bırı dınler mısinız Habtrler ve solo sarkılar Üc cizEİ. uc Dİâk Kucuk ilânlar Yurdun sesl kadınlar korosu Haberler ve hava durumu Reklâm uroeranıları Kısa haberler. k a v m mek tuDİarı Sarkılar Ozdal Kale Pazar konseri Sarkılar Burhan Dıkencik Lâtin dunvasından melodiler Kısa haberler ve K. ilânlar Mac nakli Turkuler Ümit Tokcan Reklâm Droaramları Haberler ve hava durumu Turkuler Kemal Koldas Turk muziei ozel Droeramı Kucuk ilânlar Anadolu efsaneleri Gecen hafta Sizin icin sectiklerimiz Sarkılar M. Yıldırım 24 sadtın olavları. K. ilânlar/ Reklâm Droeramları ' Haberler ve hava d u r u m u Sızlerle beraber Kafkasyah Ermenilerden Avedis NAZARBEG ve daha sonra evlendiği bayan MARO ve arkadaşları 1890 da Istanbulda (ŞantYılolan Kafkasyah Ermeni talebeler dınm) isimli ihtilâlci bir der trafmdan 1887 de îsviçre'de Karl nek ile, (Knrban) adlı daha kü Marx'm prensipleri esas rutularak çük bir teşkilât kurulmuştur. kurulmuştur. Üyelerinin çoğu RusBu ayn ayn ve muhtelif yerlerde yalı Ermeniler olup. faaliyet sahakurulan cemiyetlerin çoğunun kuları doğu Türkiye idi. Merkezleri rucusu, Türkiyeli Ermenilerden evvelâ Îsviçre'de, sonra Londra'da daha çok, Kafkasyah, Rus vatanidi. Gayeleri (Evvelâ Türkiye Erdaşı olan Ermenilerdi. Teşkilât Tür menistanım kurtarmak, daha sonkiyede kurulmakla beraber, çoğu ra Rus ve îran Ermenistanlan ile Tiflis'ten idare ediliyor, para, silâh, birleşmek, Hür ve bağımsız bir cephane yardımı buradan yapılıErmenistan kurmaktı. Sosyalist, yordu. Marksist, merkeziyetçi bir programları vardı. Kendilerine (Sosyal Bir taraftan bu dernekler faaliDemokrat) sıfatını vermekle berayete geçip Ermeni halkını teşkilâtber, siyasi programları aşağı yukalarma almak ve genişletmek gayre rı Komunıst Manifestosu mahiyeti ıçınde iken, bir taraftan da kentindedir. Maksadına ihtilâller ve is dılerıne katılmayan veya karşı ko yanlar yolu ile ulaşmayı prograyan Ermenilere karşı sabotaj faalimmda açıkça belirtmiştir. Komite yetlerine girişmişlerdi. Bu faaliyet 1890 da Türkiyede de teşkilâüm kur lerinde en büyük yarddgı dinî lidar Y A R IN : TAŞNAKSUTYUM HAFTANIN BULMACASI 8 9 10 111213141516 çekten; îstek; Bir harfin okunuşu. 12 Bır ilimiz; Tersinden okunursa iptıdaî deniz aracı olur; Gozenek. 13 Muti; İskence; Büyuk anne. 14 Sıhhatlılık; Dolaylı anlatma. 15 Sonuna bir harf gelirse büyük olur; Bır uzunluk ölçüsü; Baş kaldıran. 16 Imalât dışı kalmış mal artığı (iki kelime). TUKARIDAN AŞAGlTA : 1 Ekvator çevresindeki sıcak bölgelerde yetişen bır çeşit palmiye ve onun meyvası. 2 Çocuk oyunlarında cezah gibi olan kişi; Bir erkek adı; Efsanevi. 3 Irice öğütülmuş un; Tekrar hayat bulan. 4 Tersten okunursa en kısa zaman; Bir kadın ismi; Esas'ın yarısı; Bir isteğin yerine gelmesi ümidiyle Tanrıya karşı yapılan vaat. 5 Yüz kuruş; Bır cins tatlı. 6 Yerine koyuş; Genişliği; Hayvan ayakkabısı (çoğul). 7 Yürürlukte olan; Proteini bol besin maddesi; Bir harfin okunuşu; Bir ilimiz 8 Kokulu melhem; Balık tutmağa yarayan araç; Tersten okunursa aşırı sevgi. 9 Uzunluk ölçüsü; AkBır lıarfın okunuşu; Duz açık ciğer; Tersten okunursa soru tameydan. 6 Tersten okunursa kısı olur. 10 Telefonun ses aharsenik cısmınin sımgesi olur; cı kısmı; Hastalıklar; Başkaları Bır nota; Madenlerı surte sürte ile evlı iki ayn ınsanın cinsî müaşındırıp bıçıme sokmağa yara nasebette bulunma hali. 11 yan yüzü çızgili çelik alet; BaBır mâbut; Bir cins baston; Tocak bileğinden sonraki kısım. humundan yağ ve tahin elde edi7 Ahşverış; Etkisine. 8 Tâlen bitki. 12 Dinî tören; Sayyin olunan; Sık ağaçhk bölge; gı ile bildirme. 13 MobilyalarÇoğul takısı. 9 Bir cısmin dudan birınin çoğul şekli; Mısır tarurken veya hareket halinde pınaklarının girişlerine yapılan iken bıraktığı isaret (çoğul); büyuk kapılardakı mimari unCınlerın güzel olarak tasavvur sur. 14 İki cısmin bırbirınden edılen di.şisi. 10 Kesılecek hay ayrıldığı boşlukta olanlar (çovanlarm tıcaretini yapan kimse; ğul); Maksat. 15 Petrol bolproteını bol bır yiyecek; Kimgemiz; Bır kadın adı; Bir haryasal adı asit salisıhk olan bır fin okunuşu. 16 İlâve; Sırasıilâcın tıcaretteki adı. 11 Ger na; llâvesı. «....«, 21.55 22 00 22 45 23 00 24 00 09 55 İSTANBUL IL RADYOSU KaDanıs MallCOÇOğlU ME <ONU$U>OetAe ACASA? BU konu ve resim: AYHAN BAŞOGLU BEYAZ GUL Acılıs ve oroeram Sızın ıcın Karısık sololar Sevılen scsler Valsler ve nolkalar Lâtın Amerıka melodılerı Gecmıs eunlerin sevılen seslerı Koncerto saatı Pazar melodılerı San soloları Gencler kin Mınyatür muzik Caz saati Tatıl melodılerı Pazar konseri Ca\ saatı Kucuk konser Ivı aksamlar Senfonık muzik Cesitli melodiler Aksam konserı Genclerın sevdıkleri D'm\anın dort bucâaından Tatıl aksamı ıcin Csz dunvas^ndan Gece konseri Oueretlerden Hafıf sarkılar Gtce varısı ıcın Dunden busunden Proaram ve kaDanıs SOLDAN SAGA : 1 Ondokuzuncu yuzyılda yaşamıs Alman fılozofu ve ekonomıstı olup sosyalızmın kurucusu sayılır (Tam adı). 2 Temıze çıkarma; lnsanda kendiliğınden meydana gelen fikir hareketi; İki şeyı bırbırinden ayıran bosluk. 3 Rutubet; Dortgenlı; îsımlerin yazılması için kullanılan ana defter. 4 Vılâyet; Hoş kokulu sarı çıçekler açan bir bıtki; Bır isteğın yerıne gelmesi veya bır korkunun gıderilmesı endışesıyle Tanrıya karşı yapılan vaat. 5 Yapıların yapılmasında bina dışına çatılan kalas merdiven gibi iğreti inşaat, A N K ARA Acıli5. Droeram Gunaydın Kove haberler Cesitli seslerden sarkılar Haberler ve hava durumu Sabah muzıâi Ankarada buaun Kucuk ilânlar Ovun bavaları Kucuk ilânlar Halk muzıâı D istekleri Masazın Isteklerıni2 mikrofonda Turızm Bır sizden. bir bizden Levleein omru Bızı dinler mısıniz9 B Aksovdan sarkılar E\felden muzik Kucuk ilânlar Yurttan scsler Haberler ve hava durumu Sevdıemız sesler M Sevranda nsarkılar Cocuk bahcesi Reklâm Droeramları Kısa haberler ve K. ilânlar Salih Uveundan türkuler Dans muziği Avten Zenaerden sarkılar Cesitli muzik Kısa haberler ve K. ilânlar Tarla donusü Kadınlar T türküler Reklâm Droeramları Haberler ve hava durumu Kucuk ilânlar Hafıf muzik N. Guverden sarkılar Neclâ Eroldan turkuler Hafıf muzik Uvkudan once 24 saatin olavları K ilânlar Gecen hafta Snor dersısi Caz muziEi Arkadaş Islıkları 43 « Hah hah haaay.. güleyim de arıya gıtmesin bâri. Onun için, verecek başka adam bulamamıs da muvakkat hamal kadrosundaki bırıne yamamıs, yâni, atmış başından!» * Beni hiç kimse başından atmadı. Ben oııu sevdım, o beni. Annem, babam vermek ıstemedı, kaçtım. Bugün dönsem, annem de. habam da, akrabalanm da beni başlanna taç yapariar taç!.> • Hadi hadiii... tac yapacak olsalar gelir de bir günden bir güne ararlardı. Hani? Hangi gün gelip de aradılar? Hangi gün sordular? Bırak kendilerinin gelip sormasım, birini gönderip sordurtamazlar mıydı?» Karımın hıçkırıklarmı işitiyordum. Ne yapmalıydı? Ne yapabilırdim? Herhangi bir şey yapmaktan, geçtim, kadın doğru da söylemiyor değildi hani. Gelmemiş, aramamış. birini gönderip aratmamışlardı. Karımın hıçkırıkları ise, Şâhinde hanımın haklılığını gösteriyordu. Demek karım çoktandır düşündüğü halde açıklayamadığı aynı düşüncelerin ağırhğı alündaydı? Onun, ailesi tarafmdan aranmaması şüphesiz benim yüzümdendi.. Benden ayrılsa bal gibi de arar, hattâ dediği gibi. başlarına tac yaparlardı onu! Karımın hıçkınklarınm birden dindiğine dıkkat ettim. Tanıyordum onu artık. Bu hıçkırıklann dinmesi, yeni bir ruh hâline geçmesi demekti. Nitekim korkunç sesi duvarlan adetâ sarstı: « Kadın sen susacak mısın, yoksa dırlanmakta devam edecek misin?» Aralık kapıya sokuldum. Karım odasından çıktı. sofayı yıldırım gibi geçti. Bereket Şâhinde han'mla çocukları da ayni hızla odalanna çekilip kapıyı kapayıvermişlerdi. Kapayıvermekle de kalmayıp sürgülediklerini anlıyordum. Çünkü karun olanca gücüyle yüklendiği halde kapı açılmak şöy ORHAN KEMAL le dursun, tınmıyordu bile. Şâhinde hanımsa içerden cıyak cıyak bağırıyordu: « İmdaaaat. komşular imdaaat!!!> Komşulann bu yaygaraya kulak kabarttığı, hattâ pencere, kapılara üşüştüklerini eörüyordum Duramazdım artık. Daldım evden içeri. Şâhinde hanım odalarınm demir parmaklıklı penceresinde sapsarı. beni de görünce yaygarayı arttırmıştı: « Komşular imdaat! Acıdık evimizde oda verdık. şimdi de beni öldürmeğe kalkıyor azgın karı, imdaaaaatü» Benimki köpük köpük heyecanlar içindeydi Gözleri dönmüş. boyun damarı hızlı hızlı atıyordu. Bileğinden sertçe çektim: • Ne oluyorsun. kendıne gel. ne oluyorsun?» Bıleğini avucumdan nefretle çekti; evet nefretle' Bana öyle geldi ki, bütün bunlara benım vüzümden, benim «Muvakkat hamal kadrosunda bir kâtip parçası» oluşumdan uğramıştı. Gine bana öyle geldi ki. bu dirlikten bıkmış usanmıstı artık. Kapıya saldırdı, tekme attı, yumrukladı: • Çık dışarı, dışarı çık insansan çııık!» Şâhinde hanımın da gözleri dönmüş. yuvalanndan uğramıştı. Derken bir sinir tuttu, başladı kahkahalarla gülmeğe. Akıl hastanesindeki bir deliyi hatırlıyordu bu hâliyle. Saçları taraz taraz dağılmış, çevresinde üç cocuğu. ağlaşıyorlar, annelerine sarılıyorlardı: « Anneciğim anneciğimmm...» « Sus anneciğim nolursun!» « Korkuyorum annpoiğim gülme öyle!» Oysa, bir yandan deli bakısianyla hâlâ şuursuzca gülüyor, derken ağlıyor, bir yandan da karıma hakaretler yağdınyordu: (Arkan vsr) Muzik dünvasından haberler N Dadaloâludan turkuler Haberler ve hava durumu Gece konseri Gece varısına doSru KaDanıs J