Katalog

SABÖFE DÖRT 23 Ocak 1967 CUMHURİYET Promete'nin torunları Bu elbisenin kollan uzundu. îçine giren bir insanı kıskıvrak bağlardı. En güçlü deriden yapılmıj bir deli gömleğinin ne demelc olduğunu düîünebiliyor musunuz? Kâbus gibi bir şey... îşte bu gomiek Çarlık Rusyagında hakkmı isteyen ve grev yapan işçiler için biçilmişti. Çarın polısleri bas kaldıran e«^ekçıler için kullanıyorlardı bu garip elbiseyi.. Sovyet ıhtilâliyle Türkiye ara sında bir paralel kurmaya yeltenen sağcı ve solcu yazarlar y» nıîmaktadırlar. fşçi haklarını iç çiler ıstemeden işçilere tanınmış bir Anayasayı unutarak ko nusmak galiba affedilir bir hata değüdır. Bununla beraber Atatürk dev rimlerinin anlamını kavramak için ve Türkiyede millî bağımsızlık dâvasımn iktisadi ve kül turel teraellerini değerlendiremek için muhakkak Sovyet dev rımini bilmek gerekir. Bız bu yazı dizisinde elbette bu işi yapmaya kalkışacak aeğilız. Ne var ki daha sonra gideceğimiz Kazakistan ve Azerbeycan'da karşılaştığımız bazı meseleleri açıklamak için anahtar olabılecek konulara değınme'ıde yetıneceğız. Promete eski Yunan mitolojisinde ateş tanrısı idi. İlk sanatiarın öncüsü ve uygarhğın habercisi Promete say:]ır. îlk tufandan kaçınmak için oğluna gemi yapmasını öğreten odur. însanlar ateş tanrısı Promete'nin yolunda tabiatla savaşa devam ettiler. Tabiat kanunlarmı bulup tabiata hâkim olma çabasına giriştiler. Eski Yunandan Rönesans'a ve yakm çağlara uzanan bu çabanm beşiği Avrupa oldu. Bılginler, ateşin, suyun toprağın, göklerin sırlarını çözüyorlardı; ve insan, tabiat güçlerini aklın emrinde kul lanmasını öerenivordn UZflK KOMŞU RUSYAOÂN GEZİ NOTLAR1, u İLHAN SELÇUK Sovyet kentlerinin sokaklannda Marks ve Lenlnin yanı sıra devlet bnyüklerinin portrelerine de rastlaanbilir. Fotoğrafta Lenin Caddesinde Brejnev ve Kosigin gorülüvor. kapitalizmi yıkacak ve yerine yepBilimsel sosyalizmin kurucusu yeni bir toplumu kuracak devriMarks bu kültürde yetişmiş bir Av rupalıydı. Gerçek anlamda bir min koşullan içinde yaşıyordu. Batılı. Eski Yunandan ve RöneÖyleyse bu koşulların şartlansanstan gelen mirasla yuğrulmuşdırdığı Avrupalı dünyanm çehresitu. înanıyordu ki insan tabiatm ni değiştirecek atıhşın oncüsü okanunlannı keşfedercesine toplulacak ve bütün yeryüzü toplumlamun kanunlarını da bulacak, ve rını sarsacak devrimi gerçekleştitabiata olaylarrna hâkim olurcarecekti. sına toplum olaylanna da hâkim olacaktır. Tabiatta hiçbir şey tesadüfî değildi; toplumda kansık gibi görünen olaylar da tesadüfi değildi. Temelde üretim biçimlen vukarıdaki sosyal ve siyasî olayPeki. ya gelişmemiş ülkeler? Ve lan tayin ediyorlardı. en başta eski uygarlıklann yatağı olan Asys üikeleri? Onların duruMarks insan toplumunun bir mu ne olacaktı? devrimle degişeceğıni söylüyorcu. Marks bu soruya kesinlikle ceKölelikten derebey'iğe ve dercvap s'ermiş değildi. Ne var ki durbeylikten burjuvazıye geçen insan gun sular gibi kıpırdamıyan ve toplumu elbette çağımızda görülen Avrupalı kapitalizm aşamasına yaşantıda demir atmıyacaktı. geçerken yerinde sayan sömürgeBöyle gelmis böyle gitmiyordu; ler halklanna fazla bir imkân taböyle gelmemişti böyle gitmeyenımadığı muhakkaktı. cekti. Dcğulu toplumların da kaderini Burjuvazinin egemen olduğu değisüreeek olan devrim, kapıtakapitalizm proleteryanın egemen lıst ülkelerde gerçekleşecek olan olduğu bir kesime dönüşecekti. devrimdi. Avrupalı, yeni toplumu Kapitalizmden sosyalizme geçişin kurduktan sonradır ki yoksul doitici gücünü toplum zaten kendi ğulu toplumların kurtulması imyapısında saklıyordu. Sınıflar akâaları düşünülebilirdi. rasındaki çelişme gelişmenin dinaBöylece Marks Doğuda geleceğin miğıni yaratıyordu. Sınıflar arasın öncüsü olarak gene Avrupalıyı, daki mücadele insanhk tarihınin yani kapitalizmin kurucularını gömotoruydu. riiyordu. Sınıf çelişmesinin keskinleştiği Tüm umutlarını Batıya bağlatopllumlar güçlü değışimlerın ve mıştı. ileri aühşlann öncüluğünü yapıyor Promete'nin torunlan tıpkı atelardı. şi keşfedercesine yeni aydmlıklaKapitalizmin gcrçekleştiği Batı ra varacaklardı. Yeni uygarhğın toplumları burjuva proleterya habercileri ki Doğu toplumlannın çelişmesini en keskin bıçimde douyanışmda kesın rol sahibi idi kularında saklıyorlardı. Sanayi ler. devrimini gerçekleştiren. buhan, Ne var ki bütün bu düşünceler petrolü, elektrik enerjısini insan hedeflerine tam olarak varamadıyaşayışınm emrine koşan Batılı, Ya gelişmemiş ülkeİer? lar. Marks'ra düjOndüğa devrim, yanAsyah sayılan Rus toplumunda gerçekleşti. Ve gerçekle?mesiyle bir sürü meseleyi de beraberinde getirdi. Çünkü Rus Çarlığının bir ucu Avrupada, öteki ucu Asyanın bitip tükenmez bozkırlarında idi. Çarlık sömürgeleri Çarlık yıkılınca ne olacaktı?. Çarlığın yerine insanlar arasında eşitlik iddiasında bulunan ve somürme düzenine karşı olduklannı soyliyen, Boİ5e%'ikler geç:yorlardı. Rus komünistlerinin Çarlık sömürgesindeki komünistlerle 1 9 1 7 öncesinde ilişkileri vardı. Ortak düşmana karşı birleşmişlerdi. Lenin dıyordu k:: • Çarlık Rusyası halkların hahapishanesidir.» Geıçekten bu hapıshanede yüzlerce dilde, yüzlerce lehçede konuşuluyor, yüzîerce mezhepte ibadet ediliyordu. Bu karmakarışık manzarada :1ede büyük problemler yaratacak olan bir iktisadî ve kultürel mesele yatıyordu: Toplum içindeki çelişme yalnız sınıflar mücadelesi kesimınde kalmıyordu. Sömürgelerle metropol çeüşmesi. yani kö!e mılletle efendı mıllet, bağımlı milletle bağımsız mıllet. somürulenle sömuren arapındakı çelişme en az Burıuva ıle proleterya ara<=ındaki çelişme kadar önemli ve ke^kindı. Şu halde bu çelijmenin bir çetin mücadelenin belki sınıflararası mücadeleden de çetin bir mücadeltnin itici gücu olacağı beklenebihrdi. Nitekim Yirminci Yüzyıl. bu sov mücadelenin kanlı olaylanna sahne olmus. adına Millî Knr tnlns Savası dediğimiz muharebeler sürmuş gitm'ş ve bu kavga sonunda yepyeni ve taptaze devletler kurulmuştur. Zor bir dâva! Çarlık Rusyasında bu içiçe geçmiş çelişmelerin yarattığı dâvalar o kadar düğüm duğum idi ki tıpkı ünlü Gordıvom gibi çozümlenme";i mukadderdı. Nitekim ö\le olmuştur. Bu?un Sovyetler Bırlığinde Cumhuri\etler arasındaki ilişkilerı anhyabilmek için 1917 devrımıne hiç olmazsa kısaca değınmek gerekır. Lenin ve arkadaşları Çarlık Kızıl Meydanda Bonmarşe, dünyanm en bü>"ük mağazalanndan blridir. Resimde Bonmarşenin içi görülüyor. Bugün Sovyetlerde dâva, artan talep karşısında bol ve kaliteli mal bulunmamasıdır. Sovyet vatandaşı gittikçe daha iyi giyinmek daha konforlu yaşamak eğilimine kendisinl kaptırmıştır. Bütün mağazaların tezgâhlan önünde uzun kuynıklara rastlanması olağandır. bilip güçlerini hesap etmek ve Rusyasında dunyanın en büyük kuvvetler dengesini tartarak sıihtilâllerinden birini gerçekleştırdıler. raşmda müdahale etmek yeterli olabiliyordu. Bu ihtilâl. işçi sınıfmın sayıca pek kalabalık olmadığı bir ülDevrimin Rusyada gerçekîeskede ba^arı kazanmi"=tır. Î.Iark;'mesı Avrupalı komunıstlerın eın determınızmine gore Rusyalinden liderliğın kayması deda ihtilâl beklenmiyordu. Lemekti. ninin volontarizmi (iradeciliği) bo^luğu doldurdu. însan akh ve V A R | \ ıradesıjle demek ki toplumun U L T A N gidişine müdahale edılebilirdi. Tıpkı tabiat kanunlarını bıhp G A L İ E V tabiata hâkim olma çabası gibi toplum olaylarının kanunlannı s Dişi Bond MOOESTV BLAISE BULMACA İSTANBÜL 06 23 116.311 f!6 45 (16 »0 07 0(1 07 05 07.3(1 H7 45 (17 50 08 00 08.2(1 08 4.) (19.0(1 09 10 (13 30 19 45 lıl (ıfl 1(1 15 10 25 10 40 Il.flJl 11.05 11 45 12 ('() 12 11 12 15 12 30 Acılıs. oroeram T u r k u l e r e e c ı d ı (1> Konuçır.a Turkuler eecıdi (2) Köve haberler Sabah melodıleri H a b e r l e r ve h a v a d u r u m u K u c ü k ılânlar Studvo G'den Haîif m u z i k R a d v o hafif M. orkestrası K e m a n soloları Gunumuz S o r u n l a n m ı z Istanbulıın sesı Pasadobleler Saz eserleı i Müzik kutusu K a d m v e ce\resi N. Tıifekciden turkuler Arkası varın Kısa haberler Sabah konseri Caz sarfcıcıîarı Pi%anoda melodiler Kucuk ılânlar 4 ses. 4 sazdan turküler Saz eserleri ve Sabite Tur Gulermandan sarkılar 13 00 Haberler R. G. de butrun 13 2(1 Studvo G'den 13 30 Reklâm Droeramları 14 r»n K a o a m s * 15 55 Acılıs. Droeram 16 rrn Eeıtirn radvosu 16.55 Cocuk bahcesı 17 10 Bir sev u n u t m a d ı n ı z v a n 17 15 Cocuk korosu 17 20 Kısa haberler 17.25 Karmft fasıl tODİuluiu 17.50 Reklâm Droeramları 13 00 Haberler v e hava durunTu 19.40 Kucük ılânlar 19.45 Parlâmentoda «ecen hafta 2(1 (1(1 T . Yakarcehkten sarkılar 20 15 Unutulmavsn sesler 20 35 Turk muziğini tanıvalım 20.55 24 saatin olavları K ılânlar 21 0*1 Sanat d ü n v a m ı z 21 20 Sevdiklerinizle beraber 21.35 Kucük ilânlar 21.40 Tlvatro okulu 22.00 Reklâm Droeramlan 22.45 Haberler v e hava durumu 23.00 Konser v a n k ı l a r ı 23.30 Barok muzik 24.00 Kat>anıs ISTANBVL IL BADYOSV 16.55 Acılıs ve Droeram 17.30 Kucuk konser 18 00 İyi aksamlar 18.10 Senfonık muzik 19 (lıl Cesitli melodiier 19.10 Aksam konseri 20 15 Beraber secelım 21 00 Dort r u z s â r ı n cetirdiei ezsıler 21 15 Sonat saati 21.45 Almanvadan melodiier 22 (1H Gece konseri 23 00 Caz saati 23 3(1 Sevilen sarkılar 24 00 Piyano soloları 0(1 30 Haftf muzik 01 00 Proaram ve kaDanıs itT • ••M 1 23 456 7 89 I 4 6 ••• SOLDAN SAĞA: 1 Yurdumuzun kışın çok soğuk olan doğudaki çevrelerinden biri (karma soz). 2 llerimıze diısen yönumuı, bir edat, kısalOlmış ve kalınlaştınlmış. 3 Çevnlince «konuşulan şeye sahip olmaya bak!» karşüığı bir errur belirır, tertemız ve katıksız. 4 Ku»ıarda yutan, Emüe Zola'run tanınmış bir romanırun adı. 5 Su borularmın ana köşelermde bulunan kuçük haznenın adı, «kırmızı kırmızı» anlamına bir sözün tekran. 6 Doğum hastalıkları profesörlerimizden birinm soyadı, cinayet işlıyenlerın kullandıklan korkunç bıçaklardan. 7 îstanbul yakınmdaki küçük bir idare bölümünıüzün adı, tersı Fransızcada şapka mânasına gelir (söylendiği gibi yazılmıştır). 8 «Çalışma çabası bulmaya gayret etme» anlamına iki söz. 9 8 9 ^^ • • • n 1 «Çok kıbar ve terbiyeli hareket eden» rnânasına ıkı soz. 123456789 YUKARIDAN AŞAĞIYA: 1 «Bırdenbıre kararıp kaybolan» anlamına ıkı söz. (ışık ıçın kullanılır). 2 Polısin zaman zaman şupheli yerlerde yaptığı (ikl sbz). 3 «Tecrübe etmek istemez» karşılığı bir çekim. 4 «Pek fazla olmasa da yine çift sayıda» rnânasına uç söz. 5 Bu Odnkfl babnacaıua renk. 6 «Esas ve temel kalaba halledllmls «ttU lık şarkı söyleme topluluğu» anlamına iki sö; 7 Çevnlince «sulu yapılmış pilâvlar» karşılı ğı bir çoğul söz belirır. 8 Vü cüdiinU bararet lendirememe 9 Birbirlenyle yârenlık eden. DÜNKÜ BDLMACANI> ŞF,KI.T HAi.ı.ırntı.Miş NAS1L HALLEDİLECEK? Yakandaki rakamlı bulmacada M dece 6 tane aoahtaı (ipucu) ve G tane sonuç vardu. Bos olan 12 karenin ıçine 1 den 9 a kadaı uygun bireı rakam koyarak ve toplama çarpma. çıkartma, bölme işaretlerine dikkat derek «oldao sağa ve yukanoan asa^ıya bulmacada gösterilen sonaçlan bulonııı. Binu vaktinizi alır ama, bos vaktinizi bosça g< ıij olursanuı flŞK ve OLÜM 42 Margaret Povıers, Emmv'nin dımdik, sağlam sırtı nı seyrederken: «Sana bir şey söyleyim mi?» dedi. «Yukarıda bavulda yeni bir elbisem var, nedense bana giünıyor. Bu işi bitırdıkten sonra, benlen yuka rı gelsen de sana bir denesek. Elimden bıraz d;kış gelir. tam sana göre yapabilirim. Ne dersin?» Emmy belli belirsız bir yumuşadı. « Ne işime yarar ki? B:r yere gıtmiyorum, çama şır yıkarken, ortahk süpürürken, yemek pişırirken gi yeceğim elbisem de var.» « Biliyorum ama, ne de olsa gene iyidir insamn bir yabanlık elbisesi bulunması. Ona uyacak çoraplan oteberi de verırim sana, bir de şapka.» Emmy sahanları, tabaklan kaynar suyun içine attı. kızarmış kollarından yukan buhar yükseldi. Son ra, damdan düşer gıbı: «Sizin kocanız ner'de?» diye sordu. "• Savaşta öldü, Emmy.» Emmy: «O!» dedi. Biraz sonra da: «Çok da gençsiniz.» Margaret'e çabucak, tath ta'.'ı baktı: Üzüntüde kardeştıler. (Benim Donald'ım da öldü.) Margaret Powers birden ayağa kalktı. « Fmcan havlusu ner'de var? Çabuk bitirelim de şu e'.biseyi deneyelim > Emmy ellerıni sudan çekti, önlüğüne kuruladı. « Durun, size de bir onlük bulayım.» Is'.anmış bir serçe gevşecik, pırılpırıl kahkaha 5armaşığmdan gözünü dikip ona baktı. Emmy önlüğu Margaret'in başından aşağı geçirdi. bağlarını arkadan düğümledi. Emmy'nin kollarından yukan gene buhar yükseldi, başına taç çizdi Tabaklar, fincanlar insamn eline sıcacık sıcacık, pürüzsüz, okşayıcı gelîyordu. Bardak Margaret Powers'in havlusunun arasından ışıldadı. sıralanmış, somurtuk somurtuk duran gumüş takımlar bu ışığı sessızce kaptı. Onlar da, iki rahibe gibi, sessız, elbise duasına yeniden koyu1dular. Çalışma odasmın kapısından geçerlerken gördüler: Papazla oğlu yağmurdan şaşkına donmüş bir ağa ca gdzlerini dıkmişler, sessiz sessiz bakıyorlardı; Joe Galligan da, kırıkdökük bir divanın üzerine uzanmıs, cigara içe ıçe, kitap okuyordu. VIII Emmy. tepeden tırnağa donanmış. çaşkm şaşkm teşekkür ediyordu. Margaret Powers: <Yağmur ne gü zel kokuyor!» diye onun sozünü kesti. «Otursana biraz?» Emmy, cicilerine hayran hajTan bakarak, birdenbire Külkedisi düşünden uyandı. • Oturamam. Bir yama işim \'ar. Az kalsın unu tuyordum.» «tçmi buraya getır. öyleyse, bir yandan konuşuruz. Aylardan berı kadınlan konuşmadım desem yerıdır. Getir buraya, ben de yardım ederım sana.» Emmy, koltukları kabararaktan: «Benim işimi siz niye yapmak ıstıyorsunuz?» dedi. «Söyledim ya, iş görmeyecek olursam iki günde delı olurum. N'olur, Emmy, bir iyhk et bana. Olmaz mı?» «Hayhay. Durun getireyim.» Elbiselerıni topladı, odadan çıktı. Tepeleme dolu bir sepetle geldı. îkı yanına geçıp oturdular. Margaret Po\vers, çorabı geçirdigi elini kaldırarak: «Ne kocaman çorapları var!» dedi. «Koltuk kılıfı gıbı, değıl mı?» Emmy, iğnesıne bakarken, sevinçli sevinçli bir kahkaha attı. Dama aksak aksak du^en yağmur dalgaları altında vamanıp güzelce katlanmıç çamaşırların yığını gittikçe kabarıyordu. Bıraz sonra, Margaret Potvers: «Emmy» dedi. «Dona'.d eskiden nasıldı? Çoktandır tanıyorsun sen onu, değil mi''» Emmy'nin iğnesi sessiz sessiz, ufacık ufacık ısıltılarla gidip gelıyordu. Bıraz sonra, Margaret sopetin üzerinden uzandı, elini Emmy'nin çene* sinin altma koyarak onun eğik basını kaldırdı. Emmy başmı yana dondürdü, gene iğnesinin üzerme eğdi. Margaret kalktı. perdeleri kapadı. yağmurun taradığı gün ı^ığını kesıp odavı karanlığa boğdu. Emmv, kör kör, gene elindeki ise bakıyordu. En sonurda. öteki kadın onun elinden işi çekti aldı. Bunun üzerine. kız basım kaldırdı, yeni arkada«ına hayvanvari, hiç kar^ı koymıyan bir umutsuzlukla baktı. Margaret oru kollarından kavradı, dimdilc kaldırdı. Kızın kollan ellerine sert sert, kemikli kemikli eeliyordu. «Geî, Emmy.» Biliyordu ki, yatak olmadığına göre, şöyle herhangi bir uzanmanın verecegi senli benlilik kızı açılmaya sürüklerdi. Onun için, eski bir sisko kcltuea vanına çekti kızt. Gelişi güzel yağan yagmur odayı bozuk bir tekdüzen sesle doldururken. Emmy o kısa hikâyesini anlattı : »Okulda beraberriik okuîa gelecek olursa. Çoğunlukla gelmezdi. Bir türlü basa çıkamıvorlardı onlan Kırlara gitmisti +ek basma. iki, üç gün gelmemişti. Geceleri de. Bir geceydi...» Sesj vava? vavas kısıldı. «Evet, bir geceydi, Emmy? Yalnız, hızlı gitmiyor musun?» «Kimi vakit okuldan birlikte gelirdik yürüve yüruve. Hiç sapka, ceket giymezdi, yüzü de sey gibivdi . ormanlarda yasaması beklenirmis E'bi. Yani. okula gitme<;i, adamakıllı giyinmesi beklenmezmiş sibivdi. Sonra. onu ne zaman göreceğinizi de bilemezdiniz hiç. Bir bakardmız nkula ge!n:s. bir de bakardınız gece tutturmuş kırlara gidiyor. Kimi vakit köylerde onun, bunun evinde yatar uyurdu, kimi vakit de Araplar onu kum çukurlarında uvur bulurlardı. Herkes tanırdı onu. Derken, bir gece...» Kaç yasmdaydın sen o zamanlar?» «Ben onaltı yaşındaydım, o ondokuz. Dep ken, bir gece...» (Oevamı var) MallCOÇOğltl j konu ve resim: AYHAN BAŞOĞLU BEYAZGÜL A N KA R A Acılıs. Droeram Ko%e haberler Sevım Suer ve Nusret Er sozden sarkılar Haberler ve hava durumu Sabah muzıâı Ankarada bugun Kucuk ilânlar Her telden Kucuk ılânlar Gulcan Sevımden turkuler Gjnumuz Sorunlarımız Sabah konseri Kısa haber.er ve K. ılânlar Arkası varın Egıtım radvosu (11 Melodlden melodı\e Cocuk bahcesi Konser saati Oele muzıâı Kıbrıs saati KıCJk ilânlar Beıaber solo sarkılar Haberler. H G. de bueün Plâklar arasında Reklâm Drogramları Cocuk bahcesı Gonul Sovlerden sarkılar Bueun icin sectiklerimız Kısa haberler ve K. ilânlar Eeitim radvosu (21 Neclâ Eroldan turküler Pl?klar arasında Ahmet Melıkten sarkılar Muzik dinlivelim Kısa haberler ve K. ilânlar Yurttan sesler Birlikte dusünelim Reklâm qroeramları Haberler ve hava durumu Kücük i'ânlar Yıldız Avhandan türküler l'vkudan once Meral Amaeandan sarkılar Unlü solistler. Ü orkestralar 24 saatin olavları. K. ilânlar Ana dijimiz Cesitli müzik T B M M. saati Hafif müzik N Camhdaedan turkulcr Haberler ve hava durumu ODera albumunden Gece varısına doerıı Proeram ve kaodnu