Katalog

CUMHURIYET HESAP 13 Yazan: Dr. Schacht vren : Dr O Zekı Torgay Mehmeil Dil Davasında Kafi Karara Dogru ) Sehir haberleri Şimdiki on yıl • • , • . • * U t T M NALINA I l l l l 1 M1HINA Üniversitede spor Suikasdm aklm kahşı ve tevkif eiilisim Benim ışürakım hakkında terchan, len bınlerce kadın \aıdı, kdnıp muhteeskı yarbay Gıonau'ın Stuttgsn'ta Na lıl baıakalardan tcşekkul edıyordu zıııkten Temizleme mahkemesınde sov Bundan başka t u cıe muajjen mahlerini tekıar edıyorum: • Dostum >di puslara mahsus ve 80 gozdon ibaret bay Gıonau, eski sınıf arkadaşı Gene bır hücreler kısmı vaıdı. Ben bu bır lal Lındemann ıle 1D43 sonbaharında teker kışılik hucrelerden birine gotugoıuştuğunu ve generalın vaziyet hak rülürken bunda bir iş olduğunu, beni t kır.dd benimle konuşraak ıstedigıni guturen zabıta memurunun SırıtmaK bıldirraıştı. Bunun uzeune Lındemann sır.dan anlamışt'nı Bana avrılan hüc• ' ve ben 16 cvlul 1943 te Gıonau ın evın ıede daha evvel damadım von Scherkaldığı P de buluştuk. Lindemann, Hıtler'ın et , penbeıgm yarırn \ıl mevkuf rafındakı subajlardan bıı grupun hare somadan oğremldı. kete geçmeğe nihayct haıır olduKİarını Damadım avıarca evvel biı çay ziyaima edıvordu. Bu kararı pek hararctle f^ando bulfnnuitu Ça\ ı \crer. bır kız sclâmladım, tekrar goıuşmek uzere ay rkulunun mudurü Fıaeulem von Thadııldık. Ikinci buluşroamız 3 şubat 1944 den admda bir bayandı. Bu bayan mute gene Gronau'ın evinde oldu. Muza tck'd bıı furıst.yandı ve koyu bır r.azi kerelere Lındemann, Gronau \e ben djmanı usye tan:nmıştı. Fıseulen \on den başka kimse kaülmıyordu. Lınde hadden bir talihsizlik eserı olarak ça>a mann umumi karargâhta biı topçu ge Dr Recezeh adında bırısnı de çağırneıallığı makamını elde ettığını ve bu miştı. Gc=Upcnun adamı olan bu hcrıf ha~^a ev sahibinı tuzağa duşurmek suıetle suıkasdı hazırlamak ıçın daha musaid imkânlar temın edebıleccğini be istemısü. Zıyafette tabıi harb ve nazıler yan etti Ben bövle bir hareketin za aleyhinde bir çok şeyler sbylenmıstı, a7 rurî olduğunu tekrar ışaret ederek bir scnra da ça>da bulunanların hepsi jaBu arada Fraeuleın von an once teşebbuse geçılmesini îsrarla kalânmıştı istıyordum. Bu toplantıdan bır muddet T..adden ile cskı elc.leıden Kıep olume sonra Lindemann hazır olduğunu Gro mahküm edilmiş, damadım da ıkı yıl nau \asıtasıle, bana bildirmişti. Ara hppisle cezalar.dırılmıştı, müsteşar Zardan haftalar geçtıği halde bir şey ya den ıse ıntıhar etmekls hayatma son pılamadığından bıran önce harekete ge venr.işti. Ravcnbruck'tcki hucrelı kısım takriçılmesmi Gronau vasıtasıle tekrar ısteben 125 santim kadar yerm altında budım.» Bundan sonrakı buluşmayı Gronau lunuyordu Oyle ki, tavanın hemen altmda yapılan per.cereler incak dışarıyı şovlece anlatmaktadır: <21 nisan 1944 te Lindemann vazıfe gorebıliyordu. Mahpusların bırbirlerile Ue tekrar cepheden Berline gelmişü, bu buluşup göruşmelerı yasaktı. Muhafızmünasebetle Schacht. Lindemann ve lar da buna pek dıkkat ediyorlaröı. Buben bizım evde tekrar toplandık. nn rağmer: gezerken veya gelip geçerken Schacht bu münasebetle Lidemann'ı, başkalarile bir iki kelıme konuşmak veya bir pusulacık alıp vermek mümarkadaşlanle bırlikte derhal harekete kun oluyordu. Burada tesadüf ettiğiro geçmek yolunda o derece zorluyordu fıkır arködaşlarım Orgeneral Halder. ki, ben (Gronau) aralarında ciddî bir Reich Bökanlarından Gessler, müsteşar şahsi tartışma olacağı korkusile aralaPunder, başkonsolos Schniewind, umum rına giıerek yemeğe buyurmalarını rı n.udur Ernst ve Sperl, büyük elçılik ca etum. Schacht, asabıyetle, yavaş ve musteşarlarmdan Graf Bernstorf, progevşek hareketlerinden dolayı general ftsor von Dietze vesaire gibi bir çok talere o şekilde hücum ediyordu ki, Lin rmmış sahsiyetlerdi. Kampın barakalar demann'ın bundan şahsan pek almaca 1 olumü ile temasımız yoktu, bununla ğından endışe ediyordum.. beraber sorguya götürülüp geürılırken Gronau'dan sonra oğrendiğime göre, bir çok seylere şahid olurduk. Kamp tıtemmuz ortasmda yahud ikincı yarı kabasa dolu ıdı. Banyo dairesinden gosında kat'î harekete geçilecekti. 17 tem ıunen bir yerde bilhassa henuz doğurmuzda çocuklarımı Münich'e, evh kı muş olan kadınlar çocuklarına. eğer zımın \anma göturdum Hareketım es hu kadar iptidaılık ıçınce bu tabır caız nasında istasyona gelmış olan Gronau. gorulurse bakıyorlardı Sabahları ve Lindemann'dan henüz aldığı bîr haber ojleden sonraları, cıvardakı fabrikada de, onun yarbay Graf Stauffenberg ile çah^makta olan i=çılerin aidiş gelislerinj gorüştüğunun ve hâdisenin bir iki gün ve emir mucibi ckudukları rr'arsları î=iiçinde beklenebıleceğînin bildirildiğini tııdık. Gczb oldurme hâdıselcrıle rrahsoyledi O gun pazartesiydi. Akim kalan puslar üzerınde yapılan tıbbi tecrubeler suıkasd de* o haftanın peışembe gunu b:ze piz.li kslmıştır, yalnız ocakları gorvapıldı. General Lindemann kaçmağa muîtuk. muvaffak olduysa da birkaç hafta sonYpıldığı anlatılan tazyıka ve ışkenra yerı keşfedilerek yakalandı, tevkifı celere, pek inanmak ıstememiştım, çunsırasında yapılan musademede aldığı kü bunları başından geçenlerden dinleyaralardan öldü. memiştım Fakat şimdı Ravensbrück'te Teşebbüsün başında bulunan Beck ile mahpusların bayılmcıva kadar dovulGördeler'in, daha ziyade suikasd esna duklerini, çeşid çeşid işkencelere masında ve hemen akabinde alınması za ruz kaldıklarmı öğrenmiş buK'nu>orum. rurî olan tedbirle meşgul olmalan lâ Kampın müdürü komıser Lange bu işzım gclirken, bilâkis suikasdin muvaf kenceleri sıgara içerek seyredıyor \e fakıyetle neticelenmesi halinde kurula itkence yapanlan tesvik edjyormuş. cak hükumete dair meseleler ile vakit Kampa girişimden bir kaç gün sonra geçirmeleri, bu işe katılmış olanlars porgum başladı. Hal tercumem. memlepek pahahya mal olmuştur. Suikasd ile ket içindekı ve dısmdaki munasebetlcilgili olan generallerin hâdiseden sonıa, rim dunya meselelerine aid gorüşlerim tevkif edümelerine kadar, herhangi bir hskkında saatlerce yazı yazmak mecbuteşebbüste bulunmak üzerine, Berlinde r : yetınde kaldım, bütün bunlardan mak Bendlerstrassedeki Harb Bakanlığında sad. yormak. yamltmak ve sovlenmiş o* nasıl oturakaldıklarını, acaba suikasd tenlara zıd soz söylemekti. Fakat beni muvaffak oldu mu, yoksa olmadı mı? itham edebüecek her h=ıngi bır sozden diye çene çalmakla nasü vakit kaybet eser yoktu Bana nereden tehlike geletiklerini Giesevius'un eserinde okuyan ceâinı tabii çok daha evvel duşünmüşlar, teşebbüsün kuvvetli bir idareden, tum. Benim için yalnız Lindemann adı ihtımamdan ve azımle hareketten mah tehlıkeli olabılirdi. Nezdinde toplanmıs rum bulunmuş olduğuna kanaat geti olduğumuz dostum yarbay Gronau dahı rirler. Bu generallerin emri altında hiç tevkif edılmışti, şu halde birbırlerıl? bir bırlik bulunmadığı zannı hasıl olu daha evvel sözleşmemiş bulunan uç yor. Suikasd muvaftak olsaydı durum mevkufun ifadelerinden zıd sbzler elde tabiî suikasdcilerın lehinde inkişai ede eailebılir ve bu suretle aramızdakı mücekti. Fakat suikasdm muvaffak ola nasebetleı oğrenilmiş olabilirdı. Ustelik maması ihtımali de hesaba katılmalı ve bsna kasden gbsterilnemiş olan bır gaböyle bir halin vukuu halinde de kaç ztteyi bir sıgara kaı=ılığmda elde etmek ma veya mukavemete geçme tedbirleri suretıle Lindemann'ın da tevkif edıhniş alınmaİıydı. Halbuki. hiç bir tedbir a clduğunu oğrendim. Onun emnijettc olduğunu urr.ud ediyordum. lınmamıştır. Suikasdden sonra tevkif edilenleıın sa>ısı bınleıe, oldurülenlerın savısı ıse yuzlere varmıştır. Şu soz yerinde olur: «Sayısı yuzlere varan fıkır arkadaşlarının acı olumunü duşundukçe ınsanın yaşamaktan utanacağı geliyor.» Yıllarca suren muzaktreler ve hazırlıklar netioesınde hâdiseden haberdar olanların sayısı korkunc nisbette yukselmişti. Halbuki. bunun aksı yapılmalıydı. Ihtiyatsız davranmadan ne netice 3İrndı? Hıtler aleyhınde oian bir çok değerli ınsan kavredıldı halbuki bız her müteşebbis ınsana muhtacdık Olenler şerefle ölduler. havatta kalan pek azlarımn payı da matem ve ıstırabdan başka bir eev olmadı Gestaponun elinde 20 temmuz 1944 «unü ogleden sonıa suikasdin akim kaldığını Münıch'te «Hotel Regina» da haber aldım. Çocuklanmı Münich'e, evh kızımın vamna getirmemden maksadım, beklenen ^uıkasd dolayısile kendime hareket serbestisi sağlamaktı. Işte suikasd akim kalmıştı. Şahsım ıçin herhangi bir lehlıkeyı düşünmeden Berline avdet ettim Karıma suikasd hakkında bugüne kadar hiçbir şey söylememiştim. Akşam yemeğinde kendisine biraz izahat vermek isterken karun. adeta kablelvuku bır hisle ellerini kaldırarak bağınr gibi «Rica ederim, bana hiç bir şey anlatma» dedi. Ben cevab verdim: «Tamamen haklısın, bilinmez.» Neler olacağını ertesi gün, 23 temmuzda, öğrenmiştik. Saat 8 den az evvel Gestapo tarafından tevkif edilerek Fürstenberg 1. M civanndaki Ravensbrück toplama kampına götürüldüm. Kanm, Gestapo tarafmdan yapılan muhteli* soruşturmalardan sonra rahat bırskılmış olmasını hâdise hakkında hiç bir şey bilmemesine ve öe^^mpk de istememesine horcludur. Ravensbruck kadınlara mahsus bır kamph, burada Doğulu işçiler adı veri İstanbul vapuru dün geldi Vapurla Fenerbahçe takımı ve Demiryolları Umum Müdürü de geldiler İstanbul vapuru dün Batı Akdeniz sefermden 203 yolcu, 133 multecı ve 322 ton yükle lımanımıza dönmüştur. Atınaya gıtmış olan Fenerbahçe takımı da vapurla gelrr.ıştır. Yolcular arasında Parıstekı dem.rvollar toplantısına gıtmış olan Devlet Demiryolları Genel Müdüru Gahb Güranla. Tarıfe Daıresı Başkanı Cemal Devrımel. Rıo de Janerıo Buyuk Elçımız Hüsrev Gerede, Çının Ankara elçisı TıTsunLi bulunmaktaydı. Devlet Demiryolları Genel Muduru kendısıle konuşmak ısteyen bır arkadaşımıza: « Şimdıhk bir şey söyleyemem . demiştır l'ımersitelilerin şehir içindcki tetkik gezilcri 1928 dekı harf i n k ı l â b ı ndanberı yırım yıilık omru olan dil davasının ılk on yılını geçen yazıda anlatırken üç esas safhanın tablosunu gordük. Bırınci safha. .Tarama Dergisi», Ataturk davayı sadece idealist tarafile ele almıştı; ikincı safha. Ceb Kılavuzu., realıst Ataturk idealıthn yanına geldı; uçuncu safha. «Guneş Dil»; me^dan sadece realistindır. Bu nazaııye içın apaçık bır ricattır dedık. Fakat bu ricat dil davasından değil, • Tarama» ve .Kılavuz» denemelerinden donüştu. Realist Ataturk dil davasından donmek degıl aksıne o davayı asıl bu>uk dil mkılâbına yoneltmıştı. Neaır bu .asıl buyuk dil inkılâbı?. Hcpimiz için bu.vuk hedef: Çev rek asır once yazılan yedi yuz sahıfelik «Tüık teceddüd edebiyaü tarıhı» nın son s&hıfesındekı fıkrajı bu <strı. nın ıkıntı jazısında avnen goımuştuk. O fıkra şu cumleyle biüyordu. • Turkçeye medeni lisanlarm kemalıni vermeK, rabbim. bu ne muazzam, ne guzel bir eser olacak.» Evet tuiKÇE\ı medeni mıiletlerın biıtun mefhumlarını ifade edecek bir kemale çıkarmak, işte hepimızın birleştığımız ve birle;memız lâzım gelen buyuk hedef buduı v e bu ıdeal hedefe varmak Işte asıl dıi inkılâbı buna denır. Ismail Habib Yazan : Sevüh Inonunun inkılâb tarifi: 1925 nısanında Turk Ocakları Kuruıtay azası olarak Başvekıl Ismet Paşanın huzuruna kabul edıldığımiz zaman vaptıgı kıymetli beyanat arasında bıze inkılâbı da şoyle tarif etmiştı: Ulastırma Bakanhğuun Amerikah «inkılâb olmıyacağı yapmak değıl; tamüşaviri bugün mcmleketine bıatıle olacak olanı vaktinden evvel japrnaktır.» Işte medeni dillerdeki budönüyor Ulastırma Bakanhğmın daveti uzerıne tun mefhumları turkçemızde de tasmemleketimıze gelen muşavır uzman Mr. taraam ıfade ıçin, butun kuvvetlerı ve Charles Young bır muddettenberı şehrımızde imkânları bır araya toplayıp, butun bulunmakUdır. Mr. Young. Ankarada bulundugu müddet zarfında ağır surette ra hızımızla haıekete geçerek, ilerideki o hatsızlanmıjtır. Istanbula gelen Ulaştırma mesud hedefe biran evvel ulaştığımız mutehassısı. burada hemen Amerikan has zaman en hayırlı bir inkılâbı başarmış tanesıne gıtmi« ve hastane başhekımi Dr olacağız. O hedefe neyle gidılir? Butun Stephesd'un nezareM altına alınmıştır. medenî mılletler neyle gittiyse onunla, Ağır bir zaturrıe geciren Mr. Young, bu vaziyet karsısında, Amerikaya dönmeye ka yani ilimle. Ilim devri: rar vermıstır Muşavır uzman. durum musaid olduğu taktiırde saat 2 de Amerikaya Ustad Fuad Koprulü bundan on yıl gitmek uzere «ehrımızden ayrılacaktır. Mr. önce, yani Inonu devrinın ilk aylannCharles Young. tamamen iyılejıp eski halinı bulunca mart ayında Turkıyeje tekrar da, .Ulku» mecmuasında Indnünun ıkaonecektır Istanbulda Amerikan sefaretha tidara gelışile «Türkivemizde ilım devnesınde ıstırahat etmekte olan Muşavir Uz rinm açıldığı na daır çok esaslı bır man bır taraftan da yarjtığı tetkıklerı bir yazı neşretti. Bu, Ataturk devrinde ilım rapor halinde hazırlamjktadır. yoktu demek değıldır. Fuad Koprulü Belediye kontrolu tesirli bir safha safha inkılâb hamlelerinden sonhale getirilecek ra rükudetlı ılim devrine sıra geldığinı İstanbul Beled \esının ıktısad i^le:mı d ı anlatıyordu. Hele dil bakımından hedef ?enl?nek ve Beledıve kontrolunun mjess r açıktı: Dılin kendi «olması lâzım gelen» tarzda .crasını temın edebılmek hutuslarını tetkik etmek uzere Be'edıvede Başkan bir emel değıl. «olduğu gibi olan» bir nuivınlerı Muhtar Acar. Saıd Kncak, Nazım hakikattir. Dıli kendi emelımızle ısteArdanın ıştırakıle bır toplantı vapılmı>!tır. diğımiz yere goturemeyız, vazifemiz ılBu toplantıdan <wel Belediye Başkan vek' ı min avdınhğıle dılin kendıne gitnıek Haluk Nıhad Peoeyı. Iktısad Mudurluğ me clmalı. Ataturk ki ilmın en yanıltmaz gıderck bu Mudurluğun faalıvetile mesgu) bır mürşid olduğunu Ankara Umveısıclmustur Iktısad Mudtiıhâu bi~ cck forma'Uelere tefinın cephesine yazdırttl. Insan oğlubaglı ve zamanında mudahale salâhı\etle nu cin değil. şeytan değil, kendine kur.nden mahrum olduğu içın iş go.mekte JTIL'; lak asılmadığı zaman ilım çarpar. kulât cekmektedır Avnı zamarda ceza. «Dil Kurulu» nun havırlı cserlcri: mueyvıdelerın azlığı ve bunların muhteurleu korkutucu mah \ett3 olmaması muessıı Fuad Kopıulunun o yazısından biıaz kontrola ırıkân ı ermemektedir sonra, 1939 da. Besım Atalayın «DiBuğdav fiatlan \ ükseliyor vanı LugatutTurk» tercumesı çıktı. Anadolunun muhtelıf verlenncen gelen Kâşgarlı Mahmudun. «Turkolo]i» ilmine l'?berlere Hore istıhsal bolgelerinde buğd?y sonsuz ufuklar açan o hazineler değefıatları \ ıiksslmıştır. Bu vukselii n sebeoı anlaşılamanuştır. Hububat ıhracınır. bahı = rındekı abıdevi eser Dil Kurulu, yermevzuu olmadığı beyan edılmektedır Fıat yüzunde ancak bir tek nüshası bulusrtısı devam etttgı takd<rce ekmck fıat'a nan o tam manasile eşsiz eserin fotogrının artmaM ıcab edecektır raflarla bir de «tıpkı bası» sını meydaUcuz kömür işi na getirdi. Gene 1939 da halk ağzınOıman Idaresm n vnecegı ndun ve > o dan «Sdz Derltfme Dergisi. nin çıkışı. murlerı halka satacak olan mu'emed. bu'i «Turk Teceddüd Edebiyatı» nın son fık lardan bır kısmını şehre getirn.ıs olmakla beraber. Belediye Iktısad MudurHığu. stok rasında şu cümle de vardı: «Anadolukomurun çoğalrpa«ı maksadıle satışın. haf nun şifahi kamusunda ne kadar canlı, tsya sall veja c?rşamba gun.l başlannıasjnı vecız. ve bılmediğimiz kelime yaşıyor.> uygun gormektedır Ancak halkın en fazla Işte «Söz Derleme Dergisi» ile çeyrek muhtac olduğu rx1un komurunun, vetecek mıktarda nlma<1ıeı ve Omm Idaresirvn kâ asır önce açıkladığım o emelıme kavufı mıktarda komur ıstıhsal edemedığı anla şarak onun sahifelerinde kendimi çosılmıştır. cukluğumdaki ana dilin süt buğulu haBelediye, yaş gurgenin çekisıne 11 5 12 vasında yaşıyorum sandım. Arkadan, kuru meşen'n çekisıne 13.3 13 lira ve ko 1941 de Jean Deny'nin o dillere destan murun kilosuna da 16 16 5 kuruş nark «Türk Dili Grameri» nin tercümesine ko>muştur Getırıle» odun \ • knmı.rler şshr m dokuz verndc s?'ılacak'ır. Sımdılık « başlanması, onun arkasındari, 1942 de tıs yerleri Yenıkapı. Fındıklı. Üskudar. Ka «Kudatgu Bilig» in fotograflarla üç tadıkov. Kasımpaşa. Beşıktaj. Unkapanı olmak ne «tıpkı bası» sı . nda, diyorduk, Dil uzere tetbıt edılıriştiKurulu sahiden hayırlı yolu tuttu. Belediyeve aid binek olomobillcri Rotanın dcğişmesi: meselesi Kurulun bu hayırlı neşriyat safhası Dığer hukunıet daırelerı gibi Belediye mü tavsamağa başladı Ovle bır kurulun esseselermclc nıevcud bmek vasıta'arının kaldırılmaı hakkında Başbakanlığın eır japacağı ve yapmakla mükellef olduğu ri ıızer.pe Istanbjl Beledive='mn bu vasıta en musbet ış butun dunyada Türk dılı ların plakplarını almam?k taraftan oldugu bakımından birer hazıne değeri taşıyan yazılmış ve bu vasıtaların mpsrafları 5e28 ağustos gıınü birdenbire, nıavı be hır butçesıle kabul edılrmş oMuğuna gore o gibi eserîerm bugünku dılımize ma>az çizgil. suçlu elbısesi gıydırılerek ve kaldınlmaıanmn da Şehır Meclısinın ka ledilmesi olacakü. Başlanan eserler aellerime kelepçe vurularak Beılıne gö rarına bağlı olduğu kaydedilmıştı. îstanbul rasında bitinlen yalnız .Dıvanı Luturvldum. Uç gün üç gece bu halde Beledıyet'nden dun verılen malumata gore gatütTürk. tür. «Kudatgu Bılig» in Berlin civarında Moabit hapisancsinde. »Bsledıye Başkaılığl tarafından Daimî Ko sadece «tıpkı bası» larile kaldık. Onun mısyona bu mevzu uzeınde bır teklıf yabaştanasağı tahtakurulu bır höcrede pılmadığı gıbı karar konusu olarak bır ırnı bugünkü dılle izahlı tercumesi yapılmadı. «Soz Derleme Dergisi» nin K kaldım. bana temizlik esyam dahı seril zakore de c?re\ an eü"nemıştır. harfi sonuna kadar yalnız iki cildi çıktı. memısti Bundan sonra Gestaponun BerSterlin ve Fransız frangı ile Sekiz yıldır hâlâ üçüncü cıldini bekliImdeki umumi karargâhmm tıkabasa ithalât talebleri yoruz. Ali Ulvi Elöve tarafından tercudolu bodrumuna getirildim. Sterlm ve Franjız frangıle ithalât yapmak İlkoncö yalnız umumi bakmdan sup ıçın Bolge Tıcaret Mudurluğune vâki olan me edilen Jean Deny gramerinin sekiz heh gorulenler arasında tevkif edıldiği rr.uracaatlerın sayısı bır K>lı artmıştır Tı yıldır ancak onuncu fasikülü çıkabilmi zannederken • = mrîi art'k suikasde caret Mudurlufcu. Ttca^ct Bakanlığmın yeni dı Bu gibi hayırlı eserlerdeki bu tavistirakim hakkında bazı deliller elde e bır emri gereğınce bM muracaatler içinde en sayısa karşılık «Tarama» ve «Kılavuz» dilmıs olduğundan ^upheleniyordanı onemlı olanlarını. malların lıstesıni istenilen zamanlarına donmek isteğmin hızlandovız miktarmı bir lıste halinde Bakanhğa dıgı gorulüyor. Rota değişmışti. Hnleı'in vakınlarmdan biri olan eski gondermiçtır. Reich Bakanı Speer Nurnberg mahkeDokuz yıl önceki yazılar: Bakanlığn. Fransız frangı ve sterlinle mu Göziimüz aydın kardeşim, gozuruüz aydın!.. Bugün (AKBABA) \a kavuştuk! me=inde sınları söylemişti: 22 temmuz ayj'en mıktarda mahn ıthalıne >akında izın 1941 başlarında bu rota değişmesi1944 gunu Hıtler benim de bulunduğum vermesi muhtemeldır nin neticesi gazete ve mecmualarda habüvükcc bir toplantıda. otoritcr reiimin raretlı neşrivat başladı. Yunus Kadi de muhplıflerınden biri olan Schacht'm (^ KÜÇÜK HABERLER ^ beni çağırarak dil için seri yazılar yazdahi te\kihni emretraişti. Bundan sonra mamı istiyor. «Cumhuriyet» te 15 şuHıtler Sc'nEcht'm îasliyetini s;ddetle • * ADALET Bakanı Fuad Sırmcn, dun sa bat 1941 den 13 mayısa kadar bir dübah ekspresle şehrım'ze g€ İmış*]r Bakan, ter.kid etmiş ve takıb ettiği iktisadî sızine yazım çıktı. «Inkılâb ve tekevvün '•aset yüzür.den silâhlanma isinde güç ıkı gun kaldıktan sonra Ankara>a done başlıklı yazıda dilin kendini kendi lüklerle karsılasıldığını işaıet etmiştir. ir DE*WKRAT Partı Eminonu Kaza lâare yaratan uzvî bir tekevvün olması yuNebioğlu Yayinevi bu yıl fevkalâde zengin bir duvar takvimi çikarHltler. (bu itibarla Scnacht gibi blr a Knrımı Baskonhijındav.* Emınonu kaza konzunden dilde inkılâb olamıyacağırun mıştır. 730 sahife içinde yüzlerce resim ve binlerce yazı bulunan Nebioğlu tlamır. merıfi çalısmaları doİEvısile harb gresı on'inıuzdekı p?sar gunu saat 14 te bedaheti, «Turklüğün hakkı» yazısında Taİrvitni büyük bir ansiklopedidir. Bu takvimi mütehassis bir heyet had?n önce ku"=una dizilm^ş olması lâzım Demokrat Parti Iitanbul II Merkezı salonunTürk dilinin ezelden geleh ırkî varhzırlamıştır. Nebioğlu Takviminde bulunan zengin malumıt şunlardır; da \Mpı!acaktir gelirdi) derristi.î • NOEL ve Yılbs^ı tatılı dolayısile saba ğının heybeti, «Bin yılın hakkı» nda Takvime aift bilgiler: Mali, hicrî yıllar, arabî ve rumi aylar, şer'î va Arkasi ı~ar ha kao.ar acık kalacak ola ı ıckılı yerler İçın mazimizin dıri kalan kültür tarafından kitler, hava değışmcleri, güneşe, mevsimlere, rüzgârlara. yağmura ve >em bır tarıfe hazırisı maktadır. Belsdı>e mahrum olmamanın lüzumu, «Fesahafırtınalara aid bilgiler. bu senekı tarifenın cığer senelerdekınden tin olümü» nde osmanlıca taraftarlanSatılmamış tütünler Türk tarihindeki büyuk kahramanlıklar resimleri, havat ve zaferleri. Saırsun tutun tacırlerı başkarı Suleyman faıklı olnampMm i«*em?ktedır itr ŞEHIR ?.'eclısının olağamıs'u toplantı nın hezimeti, «Istılahlardaki bocalaTııkten aldığımız bır telgrafta bıldırıldıg.ne En meşhur Türk Ses> ve Saz sanatkârları ve musiki üsUdlarının resimgöre. Samsun tacirlerinın elinde ha'en < = a sının bu aj ın 28 ınci sah gunu yapılmasi yış» ta... Saymağa lüzum yok. Dil ilmileri ve hayatları. En güzel vc meşhur şarkılarımn güfteleri, takarrur etmijtır Toplantı uc gun devam nin teknik tarafile hiç alâkam olmadığı tışa ânısde 194G ve 19*7 mahsullerinden Dünyanın en meşhur kumanda»!arı, mucidlcri, ilim ve siyaset adamBafra SamEun. Sınob ve Taşova menşeli iki edecekttr halde bu seri yazılardan dolayı dil bahlarının resimleri ve hayatları. ir • HILÂL» Kulubu^un fevkalâde Kongre=ı sinde salâhiyetli biri gibi görülmüş o:r.ılvnn k'Iodao f^zli tı.'un vardır Dünyanın en meşhur edibleri ve şairleri, eserleri, hayatları ve resimleri 18121948 cumdrteti g mu ssat 15 te Goztepo lacağım ki o yazılardan bir buçuk ay ^Taîkoctr^ındnkı lokalınHe \ aoılacaktır Türk Olimpiyad kahramanları, hayatları ve resimleri. sonra 7 temmuz 1941 de Ankarada topEn meşhur Türk sahne sanatkârları, hayetları ve resimleri. lanan «Yüksek Gramer Komisyonu» na SEFER 16 CUMA Tarihe ve coğrafyaya aid bllgiler, büyük devletler ve komşularunız v.s. çağırıldım. Bütün bunlardan başka: Binlerca Türk ve dünya atasözleri, buyuk £ Dil âlimlerinin münakaşaları: > | adamların düşünceleri, kıymetleri, vecizeler ve en neşeli fıkralar. c Önümüzdeki iki haftahk ^ Bir hafta süren bu «Yüksek Gramer * 3 i Nebioğlu Takvimi, yıllardır aradığınız tak\'imdir. Fiatı 150 kuruş. ları ancak onun verdıği dereKomisyonu» nda boyuna akademik istanbul umumî tevzi yeri: Bayi İrfan Bılgiç. Ankara Caddesi 5561. ce ve malumatla bulabillrsınız münakaşalar dinledik. On safta rahVasatı 1 7 20 12, 0 14 30 16,42 18 21 5 33 Müvezzi ve tütünculcrden iste>int/ metli Ragıb Ozdem, Ahmed Cevad EmNEBİOĞLU YAYİNEVİ İstanbul Ezanı 1 2.381 7.28 9 48 12 00 1 10 12 50 re, Tahsin Banguoğlu gibi dil bilginle U,,ı\er=te Edebıyat Fakıı.ıesi gejı kokınun tertıb eu gı ilk gezi dun 100 talebenn ıştırakıle >apılmı;tır Gencler. A>asof>a MUZPSI. Yerebatan Sara>ı ^ Sultanahmed Camıını gezm.şler ve Be!edı>e Turızm Sube^ı S»f ve merrurları tarafırdan ven'en ızabcrtı d '.'e'Tuşlerdır ıınm özlü özlü, vukuflu vukuflu, hararath hararetli çarpışmaları hem eğlencelı, hem faydalı oluyordu. DU ılmınin oyle mcelıklerme gırildi ve o>le karanlıklarma dalındı kı zaman zaman kendimizı maden kuyusu asansorile dib âlemlere ınerek meşaleli rehberler arkasından dehlız dehlız dolaştırüıyoruz sandık Fakat neye yarar ki bu «Yuksek Gramtr Komısvonu. nun .imiâ» dan bahsetmeğe salâhıyetı yoktu Halbuki bizlcr oraja ımlâdakı bazı sakarlıkları duzeltmeğe fırsat buluruz umıdıle gıtmıştik Bu bır haftahk komisyon sonunda edindiğını en muhım bılgi şudur Karpıçtckı umumi zıvatette yanyana oturduğunıuz dostum Ahmed Cevad Emre lâf vesılcsı geleıek kuiağıma eğılip: «Mıllî Şef oyle harıkulâdc zekı ki verdıgımız ızahatla butun dı! meselelerinı kavraş ıverdı» dedi. Guierek .Demek Şefı kazanmışınız» dedım. Arkadaşların mujdosi: Ankara donuşunden iki hafta sonra maanfçı aıkadaşlar evune geleıek bır mujde verdıler. O sıralarda vcni çıkan her biri altışar vuz sahife kalınhğında iki cıldlık «Avrupa Edebiyatı ve Bız» kıtabını, Remzı kutubhanesı ıkı cıldı bır arada cıldleyıp. bana da bır hürmet ıthafiyesi yazdırarak, Cumhur Reısimize göndermişti. 1941 haziranmda Almanların Rusyaya yonelmesi yuzunden butün mıllet gibi ve tabıî yüklendiği heybetlı mesuhyet dolayısile herkesten daha fazla genış bir oh çeken Cumhur Reisimız, «Nazı tehdıdi» nin hududlarımıza dayandığı zamandanberi geçirilen hafakanlı gunlerm yorgunluğunu gidermek için, ziyadesile hak ettiği dinlenmeğe o yaz Yalova ve Floryada kavuşmuştu. Ataturk gibi halefinin de okumağa çok meraklı olduğunu zaten bilıyorduk. Işte o dinlenme zamanında bıle, arkadaşların getırdığı mujdeyle, o iki cüdlık kitabı okuduğunu öğrenince her fanı gibi sevınmiştim. Meğer sevincim bununla kalacak değılmış. Devlet Başkanımız, «yakın arkadaşım olduğunu bildiği Maarıf Vekilı Hasan Ali Yuceli ilk fırsatta kendilerımn kitabdan duyduğu memnunluğu bildirmeğe» raemur etmek lutfunda bulunuyorlar. Uç gun sonra. 29 temmuz 1941, bu «ilk fır?at» ı Suadıyedeki bir dost evinde bulan Yuce! Habib. ayağa kalk, telâkki ettiğım mılli iradeyı avnen soyliyeceğım» dı>e olup bıtenı an'attıktan sonra ben de şukranlarımın bıldırilmesine delâletını kendisinden rica ettim iki fftın sonra: Hasan Ali Yucel iki gün sonra Anksra;. a donerken dedi ki: (Teşekkurlerinı Inonune arzederken önunde gene senin kitab vardı. Kitabı bitirmek üzere clduğunu sovledı ikincı cıldin 441 incı sahıfesınc gelmışti. Bana o ?ahıfedeki bir fıkranı gostereıek Bu oz turkce kelımeleri beğenmemezlik yapmasın. hattâ vazılarında kendi de kullansın. buvurdu ) Ve arkasından bir Vekilin bir muallime söylıyeceği tonla değıl, teklıfsiz bır aıkadas edasile ilâve cttr .Anladın va. ona gore davran • Eve gelmce kitabın o sahıfesinı açtım. Nasuhı Baydarın Paul Morand'dan 1935 te tercume ettiği «Iris ve Iren» vtsılesıle şunları yazmisım: (Tercume. türkçenin ifratlı ve yer yer sun'i bir dil yaratma zamanma rasceldiği ıçhv .Yönetım. belge. tccim. ozgürluk. konu. etkı, utku > gibi şımdı busbutun unuttuğumuz bir süru kelimeler. adım başında ınsanın ajağına çakıl taşları gibi çarpıyor.) O zaman Ahmed Ceva tobüste yanma oturduğum bir Universiteli gene, beni tamyormuş; yolda benimle hasbıhal etti: ap Size Üniversitede spor salonuna ve sahasına ihtiyac olduğuna dair geçenlerde bir mektub yazmış ve doğru bulacağınıza şüphe etmediğim bu mevurp zuda Universite gencliğini destekleme^^^^m^& os nizi rica etmiştim. Bir §ey yaanadınız? cektır.» dedım. Yoksa Universitemizin, bazı ileri geMühim bir beşaret: Nitekim dort ay sonra, 10 aralık 1941 lenleri gibi, siz de sporun tahsile mâni de, o zamanki istanbul Matbuat Cemi olduğu ve Üniversitede spor sahasına ve \etı Reısı Hakkı Tarık Us .Falıh Rıfkı salonuna luzum olmadığı fikrinde miAtavm dıle daır bevanatta bulunaca siııiz? Hajır, ben bu mevzuda sizinle ayğı. vesılesıle bızleıı Bej'oğlundaki Cemiyet binasına davet etti. Içtımada U nı fikirdeyim. Mektubunuzu ya almalus Başyazarından başka Refik Hahd, mışıındır, jahud da almışımdır da, bir Peyami Safa, Yusuf Zya, Orhan Seyfı sırası gelince bahsetmek üzere dosyamve daha bir çok matbuat mensubları da saklamışımdır. \ar Eğer Yahya Kemal, Faruk Nafız Bilhassa Amerikada gördüğüm ünlgıbı şaırlerle Halıde Edib, Yakub Kadrı versitelerde. spora büvük ehemmiyet gıbı nâsırler de bulunabılseydı Mcşru verildiğ'ni gordüm. Bir defa Amerikan tıjet yıllannda yazı dılmden yabancı ünivcrsiteleri, bizdeki >eni inşa edilen kaideleri atarr.k türkçeyı istıklâline ka binalar gibi. bir mahallenin cadde vo vuşturan kalem sahıblerınden havatta sokakları arasma sıkıştırılmış değildirolanların tablosu tamsmlanmış olacaktı. ler; pek gcniş arazide kurulmuşlardır. Falıh Rjfkı Atay bilhassa su iki cıheti Kapah spor salonları. spor sahaları, açık belirterek Cumhur Reisımızin dil da ve kapah yüzme havuzlan, hattâ stadrasında ilım ne diyorsa oyle hareket ycmları vardır. Saat 14 ten 17 ye kaedılmesıne taraftar olcuğunu ve her darki zaman. beden terbijesine, spora mıllette dılı kalem sahiblerı geliştirıp tahsis cdilmişür. Amerikalılar «sağlam yukselttıği ıçın bızde de bunu onlardan kafa, sağlam vucud. prensipine kıymet beklediğını soyledi Hepımıze bır fe veriyorlar. Nitekim Arnavudköyünde rahlık gelmışti. Bu sevıncle Cumhur \e Bebc'.vtcki Ameıikan kız ve erkek Reısımıze şukran teigrafı çekılmesını kolejleri de. Amerikan universiteleri kendim teklıf ettim. tertibindc. geni§ arazi uzerinde inşa e.Ulus» taki hayırlı hamle: dilmislerdir ve spor sahalan vardır. Dil davasını ilım cephesınden de ele Bizde ise. bunların hiç biri yoktur; almak ıstıyen .Cumhurıyet», 1942 yıh yeni universite binaları öyle bir yere ortalannda. Ismail Hami Danışmende sıkıştırıimıaır ki burada açık havada sutunlarını açarak onun sekiz, on ka spor sahalan yapmağa da imkân voktur. dar seri makalesını neşretti. Bu v azılar EizJm rni\ersitemİ7do, olsa olsa, Falıh Rıfkı Atayın dıkkaüni çekmış ol Teknik Univcrsitedeki gibi bir kapah malı kı 1943 te Ismail Hamıyi «Ulus» a spor valonu vapılabilir. angaje edıyor. Dil Kurulundaki oz Bu Universiteli gene. sayın Rektör turkçecilık ifratına karşı lisaniyat ılmi Sıddık Sami Onarın bir spor salonu nin objektif hakikatleri ıktıdar partısi vaptırmak taraftan olduğunu. f?kat nin kendi gazetesınde birer abide gibi maatecssüf buna alejhtar zatlar da budıkılecekti. Falıh Rıfkı kı Meşrutıyet lunduğunu soyledi; «Tanin» indeki «istanbul Mektubla Mademki siz de Üniversitede sporundanberi yazılarında ecnebi kaide ra ehemmiyet verilmosi ükrindesiniz. kullanmıyan «halis .turkçeci. lerin ön Umumiyetle spor taraftan olan Unisafta gelenlerindendır, «Ulus» a verdir versitc gcrcliğini desteklemenizi aiea mek» ıstediğı bu yeru hamleyle en ha ederim, dedi. yırlı bir işe girışmişti. Ismail Haminin Evet. Universite gencliğine spor yaUlus'ta çıkan methal mahiyeündekı ilk pacak yerler temin etmeliviz. Bu, onlayazısını lisaniyat ılmınin en objektif rın hem beden sağlığı, hem de rulı sağdoğruluğunu soylediğı ıçın zevkle okur lığı bakımından luzumlu ve fajdalıdır.^ ken en son satıra geldığım zaman «eyUniversite gencliğini, ders saatleri vah» dedım Muharnr bu son satırda, dışında. Bevazıd bolgesindeki kahvesankı başka mısal bulunamazmış, gibi, lerde siırara dumanlarile boğulmuş gö• mekteb» ın «okul» yapılmasına çatı rerek U Z Ü İ Ü . V onız. Kahvelere gitmcsinyordu Bu bır «takt hatası» idı. «Okul» a ler de ne yapsınlar? Istirahat zamanladokunana Ulus ta devam ımkânı ola rını goçirecek kahveden ve sinemadan mazdı. Falıhın hayırlı hamlesı bir ke başka bir >er var mı ki? Onlara. spor lıme yuzunden daha ılk yazıda; yani sahası. kapah spor salonu vaptık da doğarken oldu buralaıını bırakıp gene kahvelere mi Anavasanın turkçcleşmesi: dadandılar? Spor. bedcn ve ruh terbivesi bakım1944 sonları, .Anayasa» nın turkçeleştırılmesı: vaktıle osmanlıcdnın çet larından bu asrın en büvük ihtiyaclarefüliğvne boğularak pek acele kaleme rından biri olmuştur. Ovlc olmasaydı, alman o temel kanunun yeni baştan butun medeni memleketlerde. bilhassa yazılması çok zarurıydı. .Cumhunyet» Amcrika ve Ingiltcrcde universiteler1945 yılının ılk aylarında rahmetli lbra de spora bu kadar ehemmiyet verilmezhım Necmi Dılmenın «Turkçe Anaya di. saya daır» başlıklı seıi yazılarına sahıDers saatlerinde vüzlerce gene. dersfelerinı memnunlukla açü. O yazılan haneWin kiılenmiş havasmda profedıkkatle okuduk. Açık soyluyoıuz. Hiç sörlerini dinlivorlar, ciğerleri tenıiz habır hak başka bir haksızhğa meydan va>a. viıcııdlcri harekete muhtacdır. vermemelidir. Eski Mecelle yalnız şark Onlara, spor sahalan. hiç olmazsa kahukukunun bır abidesi değıl, aynı za palı spor salonları yapalım. manda Tanzımat devrı inşasının da klasik bır vakarıydı. Şimdiki Anayasamıza da bugunku berrak turkçemn ö> le bir mazhariyetını vermelıydik. HalProf. Behçet Sabit Erduran buki yenisi de eskısi gibi aceleye t»elUç ay evvel ılmı teıkık'er ıçm Frarsa ve dı Fakat fazla uzulmüyoruz. Muhterem Ingılt<Te>e g.den Pıof. Dr Behçet Sabıt ErInönü Başvekilliğı zamanında soylediğ duran. istanbul vapurıle dun memlekc: mıze guzel bir nutukta: «Mademkı insanız, aonmu>tur hata veya noksan yapabıliriz, faka Ölen Amerilialı tütüııcü ve devlet adamı sıfatile onları bir daha Türkiye Tütüncüler Birliği tekrar etmem°kle mukellefız» demişti Turkıve Tutunculer Bırl amden şu'mekHataların tekrar edilmeyip noksanlaıın tubu r.ldık • Memlcketımizın t'itvın yetıştiren her mınduzeltilmesi: Zaten böyle bir umidımız olmasa bu seri yazılara neye emek ve takasmda muhım mik'arda muba>aada bulunar (Gary Tobaccol Tutun ŞırkcUnın Ş=,rk riyoruz? ıTurkıve, Yunanıstan Bulgarıstan» L'rrum Mufettışı Mr. Frank Tuıner 1911 sene= nde Osmanlı Imparatorluğu zamanında ı'.k def» mensub olduğu şırketle Iskeçsye gelmış v e o zam?r.danberi memleket rr.ızde buluror.akta dı. 1939 danberı devamlı olarak Gary îırmasının mubaysa ışlerınin başnda buluraı bu zat kendı şırketınln menfaatlerine muvazt ve hattâ zaman zaman bu menfaatlerden daha ılerı bır şekılde memleketımızın tutun zurraıra ve tuccarına ve tutun ışç.sme gosterdıği >akm ve ar'ayîslı a'âkası ile kerdısını pek çok sevdırmış ve menleketımiz tutuncukığune buvuk hizmetler ;fa eylemış bır şahsıyettı. Olumu ile tutı rculuğumuzde bir hcşluk bırakan hakıki t^r Turk dostunu kajbetmıc bulur'U'.'oruz " Karımın çok guç ve tehlıke'ı doğumunda ZEmamnda mudahalede bulunarak, ferek ken* dısmm ve gerekse çocugumun havaîını kurtaran Umversıte Ikır.cı KadınDoğum Klınığı Profesoru Na;ıd F.rez ile. Doçent Ertuğrul Yenen e, Başacıstan Dr. Ercumsnd Borava ve Asistan Cezmı Kınoğlu>a, alâka ve ıhtımaTnını osırgemıjen Başhemşıre Saıme Tursene. hastanenm butun hemşıre ve hastabakıcılarına alenen tesekkuru bir borç bilırım. Kadrı Kayabal TEŞEKKÜR Ailenin en iyi YILBâŞI HEDİYESİ Çocuklannın FOTO SABAH'ta çekilen resmidir Galatasaray 280, Tel: 40108 CUMHURIYET Nüshası 10 kuruştur DERB TAKYİMİ ÇIKTI Abone şeraiti Bıt aylık Üî lylık Alö syhk Senellk Turklve D I K K A T GazetemUe gdnderilen evTaJı ve yazılaı neeredililn edilmeıla l»d« olunmaz. bâolardan mesullyet kabul edllmez.