Katalog

1 Kftnunusanî 1934= Geçen 365 günün tarihi Cumhuriyetin 10 uncu yüı İktısadî sahada atılan büyük adımlar Darülfünundan Üniversiteye Borçlar "tilâfı Yeni demiryollarımız eçen yılın en miihim hâdî • sesi Türkiye Cumhuriyeti nın 11 yaşına basmasıdır. Gazi Hazretleri 1 teşrinisanide Büyük Millet Medisinde söyle • dikleri nutukta 1933 senesine geçmiş ve geçecek seneler içinde mümtaz bir mevki kazandiran bu pek miihim hâdiseyi şu veciz şekilde anlatıyorlar: tBu sene Cumhuriyetin 10 uncu ytltnı kutlulamakla bahtiyar olduk. MiUetimizin gösterdiği tafktn se vinçler gönüllerimizi iftihalff/i tloU durdu. Cumhuriyetin feyn &tke nin her tarafmda canlandırddt. MiU let'geçen 10 aenelik Cumhuriyet eterleri'ni topluca gozden geçirdi ve gerçekten sevinmek ve övünmek hakkı olduğunu gördü.y fiayram hazulıklan daha tem • vaziyete koymuştu. Sanayideki te şebbüsler dahi teşvik edecek ve ce saret verecek mahiyette idi. Fakat memleketin mübrem «anayünin ku rulması bitmedikçe her noktai na zardan yürek istirahati duymamıza imkân yoktu. Memleketin smaî teçhizatını biran evvel tamatnlamak lâ zım geliyordu. Bu hedefle alâkadar olarak yer altmda gömülü serveti mizi, madenlerimizi işletmek te i cap ediyordu. Sonra iktisadî teşki lâtımızı ihtiyaca cevap verecek şekilde ikmal etmek dahi lüzumlu idi. Madenlerimiz hakkmda tetkikat icrası için Amerikadan mütehassıs lar getirtildi ve faaliyete geçildi. (Nisan) bu telkikat el'an devam et mektedir. Ergani bakır madenini ışletmek uzere tertibat alındı. Bu faydalı memleket isini hazine parası ile değd, halkın parası Ue yapmak üzere dah.lı bir istikraz açıldı. (Kânunusan.) Erganiye giden demiryolunun yapılmasına, madende tesisat yücude getirilmesine baslandı (hazıran). Mübrem sanayümizi biran evvel kurmak, tkt.sat Vekâletinin faaliyet Utikametlerini tayin etmek üzere bir İktisadî program vücude getırıldı. (Kânunuevvel) Bu program elyevm Vektller Heyetinde tetkik olunmaktadır. Gazi Hz. bu işleri ve dıger mem leket meselelerini tetkik etmek ü zere tktısat Vekili Celâl Beyle birlikte memleket dahilinde büyük bir seyahat yapt.lar. 15 kânunusanide Ankaradan hareket ederek Eskısehİr, Bursa, Balıkesir, Kütahya, Afyon, Adana, Mersin, Antalya, Iz m i r e gittiler ve Istanbula geldıler. Basvekil !smet Pasa Hazretlen de gene Celâl Bey beraberinde oldugu halde Zonguldak ve Ereğliye gıttı ler. (Teşrinisani) Büyük bir servet membaımız olan komür havzasının inkisafı için mahallinde tetkikat yaptlla Turkiyede Bir senelik siyasî hâdiseler Türkiyenin haricî siyasetteki muvaffakiyetleri Avrupada harp tehlikesi Silâhlar, Cemiyeti Akvam, muahedelerin tadili meselekri Devletlerin vaziyetlerine bir balaş eçen senenin vasfı mümey yizi 1929 senesindenberi gittikçe artan iktisadî buhranla siyasî gerginliğin bu sene zarfında son haddini bulmasıdır. 1933 senesinde dünyanm bütün 3ctısadî ve siyasî islerinde mufrit milli yetçiKk, hodbinlik öjrle müessir OITIÎU»tur ki sulh ve musalemet, mevcut irtimaî ve medenî nizam, hatta bütün beseriyetin atiri korkunç tehlikelere maruz kalnustv. Senenin iptidasmdan itibaren vahametini süratle arttvan ger • ginlik senenin sonunda Avrupanm ve bütün dünyanm bünyesmi sarsmış, büyük ve kiiçük bütün devletler arasuıdaki tabü münasebat, Cemiyeti Akvam, sulh muahedeleri, diğer mkaklar, mevcut hudutlar, müthiş bir kasırgaya tutulraus gibi sallanmağa ve yıkılmağa batla • mıslardr. Senenin songunlermde Balkanlnr gibi eskiden en fırtmalı sayılan bir saba üe dünyanm mabdut birkaç yeri müstesna, küreiarzm hiçbir tarafmda be • şeriyete huzur ve kminan verecek iyi bir alâmet, bir salâh emaresi mâsahede olunmamakta idi. 1933 senesi zarfında bilhassa Av rupa milletleri korkudan, füpheden, gerginlikten, itlmatsoüıktan, huzursuz • luktan, atiden emniyetsizlikten bîran bile gözlerimi açamaımslardır. Harp tehlikesi son derece fazlalasmiffar. Harbi mucip okcak bütün sebepler bir araya topknmıstır. Fakat yeni bir harbin bütün beseriyeti ve medeniyeti teme • Knden ydap kül edecegmi herkes bildigi için ba isi vapmeğa henüz cesaret «dememiştir. dörtte bir nisbetinde tenkisini iste • mişti. Lâkin bu tekliflerin cümlesi havaya gitmişti. Konferans martın on altısmda toplandığı zaman tngiltere Başvekili terki teslihat için gayet şümullü ve etraflı bir mukavele projesi teklif etmişti. Projenin siyasî kısmı, Kellog misakınm îhlâli takdirinde mes'ul devleti tesbit edecek bir konferansm daveti hükmünü ihtiva ediyordu. Fakat konferans ancak yedi büyük devlet razı oldugu zaman harekete geçebilecekti. Bu teminat Fransayı tatmin edememişti. Projenin teknik kismının müza kereye şayan bulımduğu bütün devletlerce kabul edilmisti. Her devletin bulunduracagı askerin mikta r J tayin olunmus. büyük nasmda diğer devletler arasında det. rin noktai nazar ihtilâflan çıktı. Atnerika sivil tayyarelerinin kontroU dan istisnasmı istedi. tngiltere dahi müstemlekelerdeki bomba tayyarelerinin vazedilecek menmuiyetten ha riç tutulmasını talep etti. Fransaya gelince, o da Almanya ile müsavat için tayin olunan intikal ve tecrübe devresinin uzatılması isteğinde bu lundu. Nihayet tngiltere ile Amerika bu noktai nazan tasvip ettiler, intikal ve tecrübe devresinin sekiz seneye iblâğına muvafakat gösterdi ler. Bu cephe birliği karşısmda Al • manya 15 teşrinievvelde hem kon feranstan, hem de Cemiyeti Akvamdan çekildi. Bumm üzerine Fransa Almanyanm çekUmesine rağmen konferamm devamtnı, mukarrerat Htihaz edilnftesmi ve bunun ademi kabul ve tatbiki mes'u>W yetinin Almanyaya bnakılmasmı t*k " lif etti. Fakat ne tngiltfre, ce de ttalya ve Amerika bu teklife ytnaşma dılar. Nihayet bu devletlerin .nümeitSleri Cenevrede aktettikleri bir irHmada Garbî Avrupanm dört büyük dev * leti arasmda sefirleri vasıtasile doğru dan doğmya müzakereler yapılarak konferansa renan hazırlanmasnu karar*. Iaşhrdılar. Bunun üaerine kon'eran* dahi yeni sene başma kadar tatil oltm du. Fakat devletler arasındaki mü • zakereler sene sonuna kadar müsbet bir netice veremedi. Dunyada lâyık oldugu ehemmiyetle ele alması zamanı gebnisti. Büyük Millet Meclisi 1932 senesinde ecnebi bir mütehassu getirterek Darülfünunun ıslah edilmesine karar verdi. Profesör Malş çağmldı ve ıslahat tetkikatma başlandı. Profesörün tetkikatı 1933 yılmm temmuz iptidalannda Türk münevverlerinin, Türk efkârı umumiyesinin kanaatine tamamen mutabık netice verdi. Darülfünunda yapılacak ıslahat teşebbüsle • rinin evvelce yapılanlar gibi semeresiz kalması muhtemeldi. Darülfunun ilga olundu, yerine yeni kadro yeni esas • larla Üniversite kuruldu. (Ağustos). Yeni ve büyük ilim müessesemizin küsat resmi 18 teşrmisanide Maarif Vekiü Hikmet Bey tarafmdan yapd • dı. Demiryollarımız BBySk bayramdan bir inttba: Gazi H*. tarihi hitabelerini irat buyururlarken muz aymd"a iken başlamiftı. Ankarada yüksek bir komite teşekkül etmiş, şehir, kasaba ve köylerde de bu komiteye merbut hazırlık komiteleri kurulmuştu. Bayramda yapılacak merasim, verilecek konfe ranslar, oynanacak temsiller çok evvelinden kararlaştırılmış, prog • ramlar tesbit olunmuştu. Bayram bazırlıklarile yalnız bu komiteler meşgul değillerdi. 29 teşrinievvele henüz haftalar varken Türk milletinin büyük bayramı tarihte misli görülmemiş bir şekilde kutluluyacağı gözle görülebiliyor du. En fSkh bir vatandaş bile evinî gündüz bayraklarla. gece fener ve ampnllerfe süslemek üzerc hummali bir faaliyet içinde idi. Hükumet te bu büyük bayram şerefine umumî bir af lâyihası hazırlamıştı. Velhasıl Cumhuriyetimizin onuncu yılmı dokfurduğu bu en büyük bayram yurdun her köşesinde cidden emsalsiz bir şekilde tesit edildi. Türk Cumhuriyetinin 11 yaşma basması bütün dünya için de 1933 yılının sayılı hâdiselerinden biri oldu. Türk milletinin sevincine iştirak için bütün kardeş ve dost mil letler Ankaraya heyetler gönder • diler. Bundan başka Avrupa, Amerika ve Asyanın birçok büyük şe hirlerinde Türk dostlaVı tarafmdan hararetli tezahürata sahne olan içtimalar tertip edildi. Bu içtimalarda milletlerin en mümtaz ricali hazır bulundular. 10 senede başardı ğımız işler, bu işlerin en büyük temeli olan Cumhuriyetimiz için nu tuklar söylediler, hitabeler irat ettiler. Büyük millet bayramınm dahil ve hariçteki akislerini gözden geçiren her insan için bu milletin en büyük ve kıymetli evlâdı Gazinin sözünü tekrarlamamak, ona hak vermemek mümkün değildir: <Ne mutlu Türküm diyene!» B u n t a r n a r t d ^ e Hftısadf *B*r <bir çok kararîar verüdi, tedbîrler almdı. Türkiye sahülermde muntazam posta seferleri yaoılması işi devlet inhisartna alındı. Bu mhisann DeMzyoflan işletme müdürlügü tarafmdan işletileceği, millî vapurculann da anonim bir şirket kurarak bu islerde çalışacaklan kararlaştınldı (Mayıs) Afyon ekilecek mmtekalan tesbit ve afyon ihracatile mesgul olmak üzere afyon mhisan teskil olundu. (Hazîran). Bir ödünç para kanunile faiz nisbetleri tavin ve tahdit olundu. (Haziran). Teşkilât ve tesisah Sanavi Kredi bankası ve Sanavi Ofisi diye ikiye aynlan Sanavi ve Maadin banka<ı Sumer Bank olarak tekrar kuruldu. Sumer Bank memlekette sanaviin anahtan ola caktır. (Haziran) Devletlerle ticarî münasebahmızı ye niden tanzim yolunda birçok müzakere ve itilâflar yapıldı, kontenian işleri hakkmda birçok kararîar verfldi. Sivas Erzurum hattının güzergâhını gösterir harita Memleketi demir ağlarla örme sîyasetimizin feyizli teşebbüs ve neticeleri 1933 senesinde de devam etti. Cumhuriyetin yaptmdığı demir • yollarınm en uzunu Ulukışla Boğazköprü hattı tamamlandı, Karadenizle Akdeniz, mediryolu ile biribirine bağlandı. (Eylul) Sivas Erzurum demiryolunun inşası kararlaştı, inşaat dört şirketten müteşekkil millî bir grupa ihale olundu (haziran) ve inşaata başlan<fı (eylul). Afyon Antalya hattının dört senede yapılması için hükumete 25 milyon lira sarfına mezuniyet veren lâyiha Mecliste kabul olundu. (nisan). Samsun • Çarşamba hattı hüku • mete geçti (temmuz). Adana Fevzipasa hattını Fransızlar bize devrettiler (nisan). Fevzipasa • Diyarbekir, Irmak Filyos hatlannda faaliyete devam edildi, Sivas • Erzurum demiryolu • nun Malatya iltisak hattmda da işe başlandı. Fevzipasa Diyarbekir hattınınn Erganiye doğru inşasına devası edildi. Şilfthlan bırakma işleri Çenevre konferann umumî komisyonu içtima halinde larm yeniden imali ve büyük tanklar menolunmuştu. Devletlerin bulunduracagı tayyarelerin miktarlan dahi tayin edilmisti. Projede Almanya ile diğer devletler arasmda müsa vat husulü için beş senelik bir intikal devresi de tayin olunmuştu. Almanya Başvekili M. Hitler mayısuı on yedisinde irat eylediği nutukta beş senelik intikal devresini so nunda tam ve filî müsavat olmak şartile kabul edeceğini, diğer devlet lerin dahi ayni suretle hareket et meleri şartile Almanyanm umum askerî kuvvetlerini ve silâhlarını ilgaya âmade bulunduğunu söylemişti. Bu nutuk umumî surette iyi tesir bıraktı. Cemiyeti Akvam Cihan sulhunu tehdit eden mese lelerden biri de Cemiyeti Akvamm eski nüfuz ve itibannı kaybederek yıkılmağa yüz tutmus olmasıdır. Cemiveti Akvam fikrini ük düfünen ve teklif e , ., v Csncvre konferann ietima haÜnde Cihan sulhilnU ve mevcut nizam ve intizamı temelinden sarsan meselelerin başrada silâhları bırakma işleri gelmektedîr. Harbi Umumiyi doğuran başhca amillerden biri milletlerin hadden fazla silâhlanmasi idi. Onun için harbin sonunda düşünülen tedbirlertn basmda. devletle • rin silâhlarını azaltmasi meselesi geliyordu. Hatta bu sebeple Almanyanm ve maglup diger devletlerin ordulan haddl asgariye indirilmiş, bâyük süahlan ellermden aknmtf ve diğer silâhları dahi muayyen bir miktarla tahdit olunmuştu. Bu askerî ahkâm Versay muahedesi ile Almanyaya kabul ettirildiği zaman Klemanso Ue galip dev letlerin diğer murahhaslan başka devletlerin silâhlarmı azaltmalan • na btr örnek ve başlangıç olmak üzere Almanyanm silâhlannm tahdit ve tenkis edilmiş olduğunu Al • man murahhasına bildirmislerdı. Fakat sulh muahedeleri aktedildikten sonra galip devletler silâhları • nı azaltmamışlar ve bilâkis arttır • mışlardır. "" ' ' Bu vaziyetin devam etmesinm Harbi Umumî arifesinde oldugu gibi cihan sulhünü tehdit edeceği anlaşıldiğmdan Cemiyeti Akvamm teşebbüsü ile silâhların tahdit ve tenkisi için beynelmilel bir komisyon kurmak üzere haıarHflnr yapdmağa başlanmıştır. 5 sene süren bu hazırlıklardan sonra toplanan konferans iki senedenberi çalışıyor. Fakat bu yedi senelik mesai müsbet neticeler doğurmamış, bilâkis yeni yeni gerginlikler peyda etmiştir. Geçen sene Almanya terki teslihat konferansmm umumî komisyo • nundan çekilmişti. Ancak tngtltere başvekili M. Makdonaldın tavassutu ile Cenevrede geçen sene kânunuevvelmde tngiltere, Fransa, ttalya, Almanya ve Amerikanra iştirak ettikleri bir içtimada kabul olunan bir protokolda Almanyanm müsa vat hakkı tasdik edildîğinden bu devlet tekrar umumî komisyon me • saisine iştirak etmişti. Geçen sene tngiltere hükumeti bütün silâhların yüzde yirmi beş nisbetinde tenkis edilmesini teklif etmişti. O zaman Amerika Reisi • cumhuru olan Hoover dahi silâhlan n üçte bir nisbetinde azaltılmasını istemişti. Hatta Amerika tanklann, bomba tayyarelerinin ilgasını, harp gemi lerinin smıflarına göre üçte bir yahut Fakat Fransa bu esaslan kabule taraftar görünmedi. Vaziyeti kur tarmak için M. Musolini senenin ortasında dörtler misakı nı teklif et • ti. Bu misaka göre silâhları bırak • ma islerinde ve sulh muahedelerinin tadili meselesinde sulhu kurtarmak için son tedbir olmak üzere tngiltere, Fransa, ttalya ve Almanya kendi aralarında müzakere ederek Oörtler misakı Borçlar itilâfı Darölfönundan Universieye 1933 yılmm büyük hâdiselerinden biri de Darülfünunun ilgaM ve en büyük üim müessesemiz Univer»itenin kurulusudur. Darülfunun Osmanlı fmparatorluğu zamanmda 2 nci defa olarak ikinci Abdülhamit zamanmda kurulmustu. Fünun, edebiyat ve ulumu şer'iye su belermde tesekkül eden bu dariilfü nun sadece bir nevi yüksek mektenten ibaretti. Mesrutiyetten sonra tensik edflen bu müesseseve o zamana kadar müstaki! olan tıbbive ve hukuk mek • tepleri de ilâve edilmisti.Umumî Harp içinde Almanvadan getirtilen profesörIerle azçok ıslah yoluna girmis gibi olan Darülfunun harbin son yıllarmda ve mütareke günlerinde biivük sarsmtılara uğramıştı. O kadar ki Cumhuriyet devrinîn basmda bu müessese yeniden kuruhnağa muhtaç bir halde bulımuyordu. Memlekette birçok büyük mkılâplar oldu. Fakat Darülfunun memleket hayatınm umumî gtdisine uygun bir tekâmül gösteremedi. Ge cen 9 yıl içmde kendi kendisini ıslah için y«ril«\ fmatlardan istifade ede n Cumhuriyet M».^Jnîn bu Ueket ve kfaı nv iktisadî vaziyet Borçlar itilâfı imzalanırken Bafoeküimiz Iktuat Vekilile beraber Zonguldahta 1933 ten «vvelki yıllarda yalnız buhranla mücadeleye münhasır gö züken iktisadî faaliyetlerimiz bu sene zarfında çok faydab ve esaslı n • tikametler ald>. Reisicumhur Hazretlerinin Büyük Millet Meclumde söyledikleri gibi iktuadî cihazıroızı kurmak lüzumu hergün daha mübrem ve müstacel bir mahiyet ahyordu. Gerçi ziraî mahsullerimizin cins ve miktarı üzerindeki terakkilerimiz milletimizi o\ dukça genis ve herhalde emin bir Cumhuriyet Türkiyesi 1933 yılında Osmanlı Imparatorluğ~unun fena bir mirasmdan kurtuluş yolunda esaslı adunîar attı. Osmanb borçları dainleri ile uyuştu. Ve hissesine düşen borcu ödemek için bir itilâf imzaladı. Osmanlı tmparatorlugunun miras bıraktığ; borçların yekunu 161,500,000 altındı. Bundan Türk devletinin hissesine 107,500,000 li ra düşüyordu. Pariste murahhasımız la dainler vekilleri arasında yapı lan müzakerat neticesinde borç miktarı 8 milyon altına, yani bizim his semize düşen borcun on<fa birinden çok asağıya indirildi. Her sene faiz ve resülmal olarak ödeyeceğimiz miktar 700.000 altın olarak tesbit edildi. Ve îtilâfname 23 nisanda imzalandı. Geçen 10 senede beş para borç yapmamış olan Cumhuriyet Türkiyesi yakın bîr zamanda büsbütün borçsuz kalacaktır. Dert/er mittakı imzalanırken karara vâsıl olacaklardı. Fransa misakm bu şeklini tasvip etmedi ve tadilini istedi. Nihayet bu misak 15 tenumnda muaddel suretile imzalandı. Son şekle göre sulh muahedeleri Cemiyeti Akvam misakı çerçevesi dahilinde tadil olunabilecekti. Almanya misakı n muaddel şeklinden memnun olmadığından bunu sırf M. Musolininin ısrarı üzere imzaladı. Bu misakm imzası üzerine İngiliz projesinin konferansm nıhaî müzakerelerine esas olabileceği bütün devletler ta rafından kabul edildi. Derken Ja ponya Harbi Umumide mağlup o lan Almanyaya müsavat dahi veril diği takdirde galip devletlerle bir likte harbeden Japonya ayni hakkın verilmesi zarurî olduğunu ve Londra deniz muahedesini ancak bu esas üzere tahdit edebileceğini bildirdi. Almanyanm Cenevreden çekilmesi M'dletler Cemiyeti binan den esbak Amerika Reisicumhuru Vilson oldugu halde muahharen Amerika bu mSesseseye girmekten utinkâf et • mistL Sovyet Rusya ise ötedenberi bu müessesenm aleyhtan idL Binaenaleyh Cemiyeti Akvamda dünyanm yedi biiyük devletinden ancak besi vardı. Bu büyük devletlerden Japonya, Mançu ri meselesinde Cemiyeti Akvam mec lismin küçük hükumetlerin his ve tesirine kapılarak aleyhte rey vermesinde dolayı cemiyetten çekfldi. Ahnanya dahi kendisioin .niisavat hakkna karsı Süahlan Bırakraa kon • feransüe Cemiyeti Akvam mecliste rinm gayrimüsait vaziye* almalanndan dolayı Cemiyeti Akvamt terketti. Ce miyette kalan üç büyük devletten ttalya da senenin sonunda Cemiyeti Ak vamı büsbütün sarsacak bir 'carar verdi. Cemiyeti Akvamın teskilâh esasi • yesi, mesai tarzı ve gayeleri yakin bir atide tadil ve ıslah edihcediği takdirde kendismin dahi Japonya ve Almanya gibi bu muesseseden ayınlacağını bildirdi. ttalyamn tadilden başhca mak sadı Cemiyeti Akvamda küçük devletlerin büyük devletler ile müsavi hak ve rey sahibi olmalan usulüne nihayet vermektir. Fransa bu suretle büyük devletler arasmda yalnız kalacağım bildiğinden bu yoldaki tadile razı olacak değildir. Fransanm müttefiki küçük devletler ise diğer devletler ile müsavat hakkını kaybetmek istemiyeceklerdir. Binaenaleyh ttalyamn ileri sürdüğü şarhn kabul edilmesi şüphelidir. Şu kadar var ki ttalya dahi çe • kildikten sonra yalnız iki büyük devlete istinat edecek olan Cemiyeti Akvam mahiyetini ve nüfuzunn büsbütün kaybedecektir. Bittabi ba karışık zamanda yegâne sulh ve uzlaştırma müessesesinin ortadan kalkması zaten karısık olan dünva ahvalini büsbütün altüst edecektir. Inr ?sinin münakaşası e* Muahedelerin tadili taiepleri Avrupa sulhunu tehdit eden büvük meselelerden bir dieğri de sulh muahedelerinin ta dili taleplerinin çoğalması ve kuvvet bulmasıdır. Harbi Umumî sonunda mağlup devlet(Mabadi 8 nci tahifede) Valî vaziyet 1933 1934 devlet bütçesi 1933 senesi içinde 175 milyon üzerinden mütevazin olarak tesbit edildi. Kânunuevvel ayındaki varidat hesap lan hazine varidatmm tanminden bir miktar eksik çıktiğı merkezindedir. Maamaf ih hakikî vaziyet hakkın4a hüküm vermek için geçmesi (Mabadi 8 nci sahifede) Yerli Mallar Pazarı Yeni yuınızı kutlıdar Alman Başvekili Hitler nutuk' aöylerken Sumer Bank \\ Maarif Vekili Hikmet Bey Onivernteyi açarken