Katalog

| | 1IIİİ ''UjlUMİİiİMİİÜJİİİİ* Beynelmiiel ticaret 9" Konservecilik Türk vaziyeti Makineciliğın bugünkü hayıet verici terakkisi brlgi ve azmin eseridîr Memleketimizde büyük istikbali olan san'atlardan ve ticaretlerden biri de konserveciliktir. Bunun başlıca sebebi ! Türkiye'mizin meyva ve sebze memleketi olması ve ziraatle balıkçılığın fazla inkişafa müsteit bulunmasıdır. bir Bu mühim ticaret şubesi Italyan'lar kurs açhlar Konserveeilik bizde de oliktisadî istikl ehemmiyetli bir dur îtalya'nın dukça terakki etmiş, fakat bu ticarete merbut istifade edilememiştir bulunuyor gunluk içindedir Konserveeiliğin tarihçesi Bir buhran devresi geçirmektedir Meyvaeılık Beynelmilel ticaret yollarını Bu makale Amerika'da beynelmilel ticarette miihim bir mevki sahibi ve büyük bir ithalât teşkilâtının başinda bulunan Mr. Villars A Dodge tarafından yaztlmıştır. Nâkili: Halil Mithat gösterir harita Beynelmilel ticaretin men'şeleri eski ve kökleri derindir. Beynelmilel ticarî muamelâtın bundan dört bin sene evvel Nil vadisi sakinlerile Firat sahilleri halkı arasında mütekabilen mahsulât ve mamulât mübadelesile başlamak suretile teessüs ettiğini bilenler azdır. Arzımızın malum aksamı çoğaldıkça, ilk tüccarlar uzaklarda yeni mahreçler aramağa koyuldular. Fenikeliler Yunan'lılarla alış veriş ettiler. Roma'hlar metalarını Şarkhlara sattılar. Daha sonra ticaret, Avrupa'nın Garp sahillerine ve yavaş yavaş dünyanın diğer aksamı na teşmil edildi. Ticaretin bu ilk safhasmda tüccarların tarzı hareketi mahsulâtın mübadelesinden ibaret idi. Cihanşümul ticaretin inkişafı bir mübadele vasıtasının fıkdanı yüzünden durînustu. Emtianın mübadelesile başhyan iktisadî prensip mübadele vasıtası ve mikyası kıymet olmak üzere kabul edilen paranm istimaline terki mevki eyledi. Binaenaleyh denilebilir ki yirminci asrın iptidası oldukça iyi teessüs etmiş ticarî usuller bulmuştur. Beynelmilel ticaret bir çok miHetlerin refah ve saadetinde pek mühim ve müessir bir âmü oldu. Bununla beraber ticaret evvelce, zamammızda haiz olduğu randman müessiriyetini henüz temin etmemişti. Evvelleri bir fabrika sahibi, mesnuatını deniz aşırı memleketlere satmak ve yahut bir tüccar, dünyanın her hangi bir yerine mal sipariş etmek istediği zaman bir çok müşkülâta katlanmak mecburiyetinde idi. 0 zamanlarda yelkenli gemiler, sonra da buharlılar yegâne münakalât vasıtası idiler. Bir siparişte bulunmak ve cevap almak için haftalar geçerdi. Tels* telgraf, şimendiferler, seri vapurlar, ticarî tayyareler yoktu. Buna ağmen işler görülüyor ve terakkiye doğru gidiyordu. Sınaî Amerika'nın hayret verecek surette inkişafa başladığı ' 1904) tarihindenberi fabrika sahipleri, mamulâtını tekmil cihan' ! i daha sıkı ve mütekâsif bir tarzcU «{ji~nek careleri"*» t e v « s ü l etmislerdir. Makineciîiğin ihtîraat ve inkişafı, beynelmilel piyasaların açılmasına hizmet etmiştir. Hali hazırda fabrikatörlerin haiz olduğu muayyen teşkilât, beynelmilel ticaretin tanzimi emrinde mevcul tam ve mükemmel kolayhklar, tevII Kayseri, Kırşehir, Niğde zi ve satış memurlarile birlikte ça Konservecilik on sene içinde büyük ve Urgüp. lışan seyyar tüccarlar, ihracata a tarakki eserleri gostermiş, hali hazırda III Sıvas ve Arapgir. tılan ve deniz aşırı ticaretini karı senevî istihsalâtı tahminen 5 milyon En ziyade satılan halılar lzmir kutuya baliğ olmuştur. Bahçivancılık şık iş diye tesmiye eden ilk fabrive havalisi halılarıdır. Bunlar başdaha fennî ve asri şekilde tatbik edilse katörlerden farklı bir manzara göska bir sistem ve başka bir idare hem fazla randman alınabilecek ve termektedirler. Evvelleri tacirin, hem de sebzelerin fiatı daha ziyade dütahtında ve kısmen haricin siparifabrikatörün, ve bankacının mesaseceğinden konserve fiatları ucuzlaşa şi üzerine yapılmaktadır. lzmir isi basit ve muayyen idi. Her biricaktır. Bu sayede konserve imalâtı şün mıntakasında en mühim müessese nin mes'uliyeti ve hangi dereceye dikinin bir kaç misline çıkacaktır. Çolakzadedir. İkinci mıntakaya aykadar muamelâta iştirak etmesi lâKonserve fiatları konservecilerin rılan Kayseri, Kırşehir, Niğde ve zım geldiği mes'elesi vazih surette bizzat itiraf ettiği veçhile ucuz detayin edilmişti. O zaman mer'i o ğildir. Cinsine göre kutusu 3040 havalisi halılarının hali hazırda salan banka hidematının tam olup ol kuruş arasındadır. Sarfolunan konser tışları durgundur. Esasen bunlar madığinı sormak kimsenin aklın veler bilhassa bamya, ayşekadın, türlü, halıcılık sistemi üzerine imal edilmediği gibi boyalarına ve desenledan bile geçmezdi. Bankalar işleri cahfasulyadır. ni mahdut sahada yapıyor ve sahai Meyvaeılık asrın ihtiyacı dairesinde rine de lâyiki veçhile itina edilmeAvrupa ve bilhassa mektedir. Bu sebeplerden dolayı pi faaliyetlerini genişletmeği düşün bakılmadığından Kaliforniya meyvalarile yapılan kon yasada rağbetten düşmektedir. Umiyordu. mumiyetle halıcılık san'atı AnadoZamammızda ise beynelmilel ti serveler bizimkilerden daha fazla rağbet görüyor. Meselâ en ziyade aranılan lu Rum ve Ermenilerinin gitmesine carette ihtisas sahibi olan bankalar kayısı ve şeftalidir. Kaliforniya'da iri rağmen hali terakkidedir. Netekim çok kıymetli hizmetler yapıyor. ve nefis şeftali ve kayısı yetiştirilmekteİstanbul'da dahi Kâtipzade Nuh Bunlar gerek kredi açmak ve kredi dir. Bizde Malatya'da bu cins meyvaNaci ve Hafız Rüştü Beyler tarahakkında iktiza eden malumatı ver lardan hayli istifade edilebilir. fından tesis edilen hali imalâthanemek ve gerek müşteri veya muhalerinde Bursa ipeklerinden yapıHariç piyasaları ve birleri hesabına yapılan sevkiyat lan nefis halılar emsalsizdir. Geçen konaervelerimh terakkiyatı hakkında müşteriyi hasene Saint Nazaire şehrinde açıberdar etmek suretile muamelei ti Hali hazırda Fransa, Amerika, tngillan büyük sergide bu nevi halılarıcariyenin teshiline hizmet ederler. tere, Belçika ve Mısır az miktarda konserve celbetmektedir. Fakat bu ihraca mız mazharı takdir olmuş ve KâTicaretin pişdarı denilen müvezolarak tımız istihsalâtımızın onda biri bile de tipzadeye takdir nişanesi ziler, tüccar ve satış acentaları hu ildir. Bunun sebebi Yunan'lıların hariç altm madalya gönderilmiştir. susunda da esaslı değişiklikler ol piyasalarında Yunan hükumetinin de Şimdiki hali fiatları: muştur. Bunlar müşterilerine ve a muavenetile konservelerimize şiddetli Bursa ipeği ile yapılan ve bilna ticarethanelerine daha iyi hiz rekabet yapmasından ve konserveleri hassa Amerika, Londra ve Viyamet etmek isterler. mizin fiatı daha yüksek olmasından ile na'ya sevkedilen lüks halılarm ri gelir. Kalite itibarile konservelerimiz Zaten müstehlik halk şüphesiz metre mürabbaı 400800 kuruştur. daha iyi mallara alışır. Çoğalan Yunan konservelerine faiktir. Çolakzadenin zarif hali namını mübayaat, zamanımız perakende Maliyet fiatı yüksektir alan halıları 1215, Isparta malları satış ve tevzi teşkilâtında en yeni Konservelerimizin fiatı yüksek olması 1825, Bergama cinsi 1823, Sıvas ve muahhar olan usulleri öğretme meyve ve sebze fiatlarından maada mu malları 4450, Kördes halısı 5,5amele vergisine tabi olmasından ve an 6,5 lira. Fakat halının fiatı işçiliğe ğe hizmet etmiştir. bulunmasından kalitesine, boyasıns ve yününe göBeynelmilel ticaret kolayhkları balâj ücretlnin fazla leri gelir. Konserveciler mal satamanın adeta hayalî derecede inkişafı, mak korkusu ile muamele vergisini fiayepyeni bir rekabet şekli tevlit etta zammetmezler. Binaenaleyh kâr yokmiştir. Bu rekabet sert ise de, kuv a bu vergi sermayeden çıkacaktır. Favetli ve adilâne olup mallarını pi tura üzerinden yüzde altı muamele veryasalarda satmak istiyenlerden fa gisi verilir. Fakat mal ekseriya veresiye aliyet ve sebat talep eder. Yirminci verildiğinden müşterilerin çok defa teasır, satış usulleri, nakliyat ve ban diyatta bulunmaması neticesi olarak ka kolaylıkları itibarile bir hayli ziyaa uğrar. Halbuki konserveciler bu değişikliklere şahit olmuştur. Za vergiyi bir ay içinde ödemiye mecbur Zeytin çıkaran ntemleketlerin kâffesi mammızda arzımızın en uzak yer durlar. Bu suretle istihsal sermayesine buhran geçirmektedir. Bunun başlıca sebebi zeytin istih&alâtının son senelerleri bile en yeni esbabı istirahat muamele vergisi için bir kısım para de fazla artması ve beynelmilal cihan tan ve en yeni terakkiyattan müs ammetmelidir. Bir de harice sevkedilen piyasalarında büyük bir rekabet hüküm tefit olurlar. Şimdiye kadar yapı mallardan yüzde iki buçuk alınması fi sürmesidir. lan şeyleri mülâhaza ettiğimizde ata tesir eder. Memleketimiz kereste Fransa'da zeytin ticaretile iştigal eçıkardığı halde konserveciler hariçten bunların bir milletin ve yahut bir gelen tahta ile anbalâj yaparlar ki bu den büyük bir müessesenin tahminine milletler kütlesinin semerei mesai da fahiş bir masraftır. Bunlara diğer j nazaran hali hazırda cihan piyasalarınsi plmayıp azmü sebat ile müşterek bir sürü masraf ilâve edilirse konserve da geçen seneler mahsulünden 3,600,000 liyakatin neticesi olduğunu görü ciliğimizin ne için hariçte rekabet ede kental yani 360 milyon kiloluk bir stok mevcuttur. 19291930 rekoltesi 810 milrüz. mediği kolaylıkla anlaşılır. Binaenaleyh Bundan otuz sene evvel müteşebbis bir zat Avrupa'daki emsaline kıyasen konserve yapmağa başlamış ve fakat halk konserveye alışmamış olduğundan sürumü az olmuştur. O vakit istihlâk olunan konserve miktarı ancak yirmi bin kutu kadar idi. Bilâhare İngiliz kooperatif şirketinin iştirakile teşekkül eden bir şirket Kartal'da bir konserve fabrikası açmış ise de rağbet görmediğinden 4,000 altm ziyanla faaliyetine nihayet vermiştir. Ondan sonra Ermis mağazası sahibi bir fabrika açmış, bunu Emniyet ve Kartal fabrikaları takip etmiş, sonraları bunların üçü birleşerek şimdiki müttehit ErmisEmniyetKartal şirketl teessüs eylemiştir. Bundan bir kaç sene evvel de Yıldız, tdeal ve Bir hali Millî nam fabrikalar vücut bulmuştur. Hali hazırda Türkiye'miz hahcıDiğer vilâyetlerde de bir takım konserlığı üç mıntakaya ayrılabilir: ve fabrikaları teessüs etmiştir ki en müI Izmir, Isparta ve havalisi. himleri Edirne ve Bursa'dakileridir. Ahiren İtalyanlar ziraat nazı nın himayesi altında ve millî ih: cat institüsünün yardımlarile meyva ağaçları için ziraat nezar tinde bir kurs açmışlardır. Ziraal mütefekkiresi milî sindikası rei bu münasebetle irat ettiği nutukt açılan yeni kursun büyük bir ehe: miyeti haiz olduğunu ve çü meyva ağaçlanmn İtalya'da atis bulunduğu ve meyva istihsalâtımnj az masraf ve az sermaye ile inkişal fı temin edilebileceğini kaydetmif tir.Âyan azasmdan sinyor Marozzî dahi irat ettiği nutukta İtalya'nın istikbali kısmen meyvacılıktan ibaret olduğunu, meyva ihracatının tezyidi lâzım geldiğini dermeya etmiştir. K^^I İtalya'da hali hazırda 65 cins] meyva vardır. En mühim meyvaş portakaldır. tezgâht re değişir. Meselâ kaba Kayseri malları 20 lira iken nebatî cinsi 3035 ve Mancester yünlü olanlar da 4550 lira raddesindedir. Piyasa buhran geçiriyor: Transit hali ticareti müşkülâta uğradığı zamandanberi zaten revaçtan düşmüş olan hali ticareti büsbütün buhran içinde kalmıştır. Ticarethane vardır ki bir ay zarfında tek bir hali satmamıştır. Denilebilir ki buhranın sebepleri şunlardır: 1 Transit işlerinin bozulması üzerine Avrupa müşterileri gelmemekte ve doğrudan doğruya az ihracat yapılmaktadır. 2 Hali ticareti de umumî buhrandan müteessir olmuştur. 3 Bazı yerlerimizde halıların imalâtına itina edilmemekte ve bu yüzden emniyetsizlik doğmaktadır. 4 Türk halılarının Avrupa şehirlerindeki satışı için hiç bir Türk evi yoktur. Bir takım tufeyli ve mütevasıtların bulunması da ticaretin inkişafına mânidir. 5 Maliyet fiatının yüksek olması ve hariç piyasalarında Yunan'lılar gibi rakip milletlerin aleyhimizde propaganda yapmaları vaziyetimizi güçleştirmektedir. Hali ticaretimizin inkişafı için hali imalâtının nefasetine itina etmeli, hariçte propaganda yapmalı, sergi ve panayırlara iştirak ederek ecnebi müesseselerle doğru münasebetler tesis etmeli, hali imalâtçılığı teşviki sanayiden daha büyük kolayhk ve teşvik görmeli ve nakliye ücretleri tenzil edilmelidir. Hali hazırda hali için kilo başma alınan 30 para oktruva resmini de haddi asgariye indirmelidir. düşmuştur. Yunanistan'ın 1929 mahsu, lü 11,603 ton idi. Bizim zeytinyağı rekoltemiz alelâdı 40 milyon kilodur. 1928 mahsulü 30 mil' yon kilo idi. 1929 rekoltesi ise an 11 milyon tahmin edilmiştir. 1928 mah sulâtından bir miktar kalmıştır. Fia bizde de düşüktür ve geçen senede u cuzdur. Nitekim geçen sene toptan 859S, kuruşa satılan ekstira yemeklik zeytin yağları bu sene ancak 65 kuruştur, Son günlerde hariç piyasalarında bi hareket görülmüş tonu 39 isterlinden 39,5 e çıkmıştır. Bu sene az ihracat ya* pılmıştu*. Ruslar az mal celbetmişlerdirj Şayanı dikkattir ki perakendeciler ekseriyya zeytinyağını diğer ucuz yağlarla karıştırmakta olduklanndan perakende fiatlar çok defa düşüktür. Maamafih bizde zeytinyağı fiatları umumiyetle ucuz değildir. Yunanistan'da 5 senede vasatî zeytinyağı fiatı ton başına' 8,600 drahmi idi. Zeytin yağının fiatı kaliteye, renge; ve asit (hamız) miktarına göre değişiri Bizde en birinci yağlar Ayvalık, Edremit ve civarı mahsulüdür. Maalesef dij ğer memleketlerde mevcut takdirhanej ler bizde yoktur. Bundan maada zeytin. yağları lâyikile bakılmıyor. Binaenaleyh bilhassa Evkaf ve evmali milliye idarej lerinin harekete gelmesi lâzımdır. Son zamanlara kadar başta olmak üzere her cins yağlar ithal ed zeytin yağlarımız tağşış olunur ve ekse riya ecnebi yağlarile sabunda yağlıdır, îstihsalât ve fiatlanmız Maliyet hatları yüksektir Bizde vesaiti nakliye ücretleri yüksek tir. Beş on metrolu bir mahalden nak 1 edilen bir varil yağ için seksen k verildiği, fabrikasyonda yüzde altı ma amele vergisi ve şehre girerken de bi miktar okturuva nesmi verdiği, tah ve tahliye ve sairelinin de mühim yekun tuttuğu nazarı dikkate almırsa yağlarımızm ne sebeple pahalı olduğu ve ne için hariçte emsaline rekabet edemediği kolaylıkla anlaşılır. j Zeytin yağlarımız bilhassa İtalya'yafj Marsilya'ya ve biraz da Mısıra sevkedil' mektedir. Beynel ziraat institüsünün tahmlninej nazaran yeni mahsul tspanya'da 1927 mahsulünden de yüksek olup 650.00D] ton tahmin edilmektedir. Fiatlara gelince: 3 kânunusani de Cenova'da Riviera'nın ekstra yağlai rının 100 kilosu 1100 litre, Bari'nin fis yağları 11501200 ve yüzde 5 yağlarda 875 lirete satılmıştır. Satın alınan miktarlar azalmış, 1929 rekoltesinin bereketli olduğu anlaşümaj sı üzerine fiatlar yeniden düşmeğe başj lıyarak geçen kânunuevvelde Risieraj yağları 490 lirete inmiştir. Yunanistan'4 da zeytinyağı ithalâtı ağır gümrük res' mine tabi olduğundan tspanya yağlarıj revaç bulamamaktadır. Yunan mahsa4 lü bilhassa memleket dahilinde sarf lunmaktadır. 1927 ve 1928 senelerindı Yunan ihracatı istihsalâtm ancak yüz de onu derecesinde idi. Zeytinyağın; ihracat nisbeti yüzde 18, Tunus'un yü de 77 ve Cezair'in yüzde 27 idi. Bu mem leketlerin Yunan'lılardan ziyade mn vaffak olmaları muntazam teşkilâtı olması, piyasaya çok iyi mal arzetmele ve istihlâk derecesini vakit ve zamanile tayin etmeleri sebebinden ileri gelir. tspanya'da ihraç eidlen nefis yağlı için alâmeti mahsusa vardır. ttalya'd millî ihracat dairesi harice glden ttalyan mallarını kontrol etmekte ve hariç piyasaları harekâtmdan alâkadarları haberdar eylemektedJr. Zeytincüikte buhran Cihan zeyb'n istihsalâtının fazhhğı pıyasBİan düşürüyor Arjantin'de Arjantin cumhuriyeti ziraat nezareti tarafından neşredilen bir istatistiğe nazaran 1928 senesinde nebatî yağ çıkaran 35 fabrikadan yalnız 27 si faaliyette bulunmuş, 1,361,699 kental (yüz kilo) tohum işlenmiş, bundan ceman 291,659 kental nebatî yağ istihsal edilmiş İtalyanlar . .İtalya'nın Sloya Sabaando kumpanyası Şimalî Amerika ile îtalya arasında işlemek üzere 45,000 tonilâtoluk yeni bir transatlântik inşasına müteallik mukaveleyi imzalamıştır. Yeni vapurun uzunluğu 900 kadem ve sür'ati 27 mil olacak, NevyorkNapoli yolunu yedi günde katedecektir. Bu gemi 15 milyon dolara malolacak ve 500 ü bitir. Bu yağlardan 160,093 kentali rinci, 600 ü ikinci ve 800 ü üçüncü araşit ve 39,354 kentali de pamuk mevki yolcuları olmak üzere ceman 1900 yolcu taşıyacaktır. yağıidl yon kilo hesap edilir ve senevî cihan isdahilî sarfiyatta verilen yüzde 6 ile ih tihsalâtı 650,000,000 kilo itibar edilirse racatta verilen yüzde 2,5 gu kaldırma 520,000,000 kilo fazla mal bulunduğu ıdır. anlaşılır. f{onsprvecilik bvhran içinde Cihanda zeytin istihsal eden tspanya, Konserve yaz sebze ve meyvelerile ya Portekiz, İtalya, Yunanistan ve memlebuhranından pılır. Halbuki bu sene kış gayet hafif ketimiz zeytin piyasası geçtiğinden ve fazla sebze yetiştiğinden müteessirdir. Bu memleketler vaziyete ve diğer taraftan da hüküm süren umu çare bulmakla meşguldur. mî buhran yüzünden ihracat az oldu Bir Yıınan'lı mütehassısın ğundan ciddî bir bunran geçirmektedir. raporu Garp memleketler ve hassatan ABundan bir kaç gün evel Atina'da merika et ve balık konserveciliğine de umum Yunan zeytincileri kongresi akhayli ehemmiyet verilmiştir. Bizde ise tedilmiştir. Bu kongrede okunan zeytin sermaye ve ihtisas fıkdanı saikasile he mutehassısı M. Filipopulus raporunda nüz bu nevi konserveciliğe başlanma hülâsatan deniliyor ki: «Zeytin fi^tlarının bu günkü sukutu mıştır. muhakkak fazlai istihsalâttan ve bilhassa tspanya'nın 1927 rekoltesinden ileri gelmiştir. Bu rekolte 665,638 ton miktarında idi. Halbuki 1924928 senelerinde îspanya'nın .vasatî rekoltesi 371,000 ton idi. İspanya'nın fazla istihsalâtı ve diğer zeytinci memleketlerin iyi mahsul yetiştirmesi fiatların düşmesini intaç etmiştir. tspanya'nın 1928 mahsulü, ikinci derecedeki memleketlerin aksine, noksan olup 195,000 tona