Catalog

22 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Tehdit algılayan Tahran karşı önlemler alıyor C S TRATEJİ şekilde tanıtılmasındaki amaç Azerbaycan’ın İran’a karşı güçlerle işbirliği içinde olduğunu göstererek kuzeyle, İran Azerbaycan’ı arasındaki bağları koparmaktır. Azerbaycan içindeki bazı siyasi örgütlerin de İran tarafından desteklendiği hatta Kasım 2005’de yapılan parlamento seçimlerinde İran destekli bazı politikacıların aday olduğu Azerbaycan basınında sık sık yer almıştı. Azerbaycan İlimler Akademisi’nde İran Araştırmalar Merkezi açılışında konuşma yapan İran’ın Bakü eski büyükelçisi Efşar Süleyman, İran Büyükelçiliğinin merkeze bin adet İran kültür, tarihi ve ekonomisi hakkında kitap armağan ettiğini ve Azerbaycan halkının İran hakkında yeterli bilgiye sahip olması için bu armağanların sayısının daha da artırılacağını dile getirmişti. Bunların yanı sıra İran’ın Bakü’de ElHuda Kütüphanesi, Medeniyet Merkezi ve İmam Humeyni "İmdat" Cemiyeti bulunuyor. Bazı iddialara göre İran’ın Bakü Büyükelçiliği ve Medeniyet Merkezi’nde yüzlerce insan çalışıyor ve Azerbaycan içinde binlerce devrim muhafızları faaliyet gösteriyor. Medeniyet Merkezi, İran tanıtımı için sık sık üniversite çevrelerinde tanıtıcı konferanslar düzenleniyor. İmdat Cemiyeti ise yardımseverliği ön plana çıkararak ekonomik yardıma ihtiyacı olan insanlarla çalışmalarını yürütüyor. S SCB’nin dağılması ve bağımsız devletlerin ortaya çıkması İran dış politikası için yeni fırsatlar doğursa da tehlikeleri de beraberinde getirdi. Bu bağlamda, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı İran için tehdit oluşturdu. Söz konusu "tehlikeyi" önlemek için Azerbaycan’nın bağımsızlık mücadelesi yürüttüğü 1990’lı yıllarda, dönemin İran Cumhurbaşkanı Rafsancani Azerbaycan’a SSCB’den ayrılmamayı önermişti. Daha sonra İran Parlamentosu’ndan Azerbaycan’ı ziyaret eden bir heyet bağımsızlık mücadelesi yürüten liderlere Azerbaycan’da İslami bir rejim kurmayı önermişlerdi. Bunun nedeni sadece İran’ın kendi sınırları içinde bulunan ve güney Azerbaycan olarak nitelendirilen ve hem nüfusu hem de yüzölçümü itibariyle kuzeyden daha büyük olan Azerbaycan’ın varlığı değildir. Zira ne Azerbaycan’ın ikinci Cumhurbaşkanı Ebülfez Elçibey’in Güney Azerbaycan ve Türklük politikaları ne de Haydar Aliyev’in Azerbaycancılık ve İran’a yönelik ılımlı politikaları, İran’ın Azerbaycan politikalarında değişikliklere neden olmadı. İran’ın Azerbaycan’a yaklaşımında AzerbaycanABDİsrail ilişkileri, Azerbaycan enerji politikaları ve Azerbaycan’ın "laik bir cumhuriyet" olması önemli rol oynuyor. İran’ın bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türklük terimlerine yönelik korkuları yeni değil. Bunun yanı sıra İran her daim Azerbaycan’ı, "Azerbaycan Cumhuriyeti" olarak tanımlamaktan kaçınıyor. Azerbaycan’ı sürekli olarak Sura Hükümeti, Kafkas Azerbaycan’ı ya da Bakü şeklinde tanımlayarak, Azerbaycan’ın kendi sınırları içindeki Azerbaycan’la bir bütünlük oluşturmasını engellemeye çalışıyor. Azerbaycan’daki İran süreçte Azerbaycan’a yönelik ortak tarih, ortak kültür deyimlerini ve Şiiliği kullanarak Azerbaycan halkıyla ilişki kurdu ve ülke içinde kendi lehine kamuoyu oluşturmaya çalıştı. İran bu politikası doğrultusunda Azerbaycan’ın önemli kent merkezlerinde camiler yaptırdı, kitap evleri açtı; dernek, vakıf, radyo ve televizyon kurdu başka bir deyişle "bu uğurda" büyük miktarlarda para ve enerji harcamaktan kaçınmadı. İran’dan yayın yapmakta olan radyo ve televizyon kanalları daha çok Azerbaycan’ın güney bölgelerini etkilemeye çalışırken, dernek, cami, ve kitap evleri faaliyetlerini Azerbaycan sınırları içinde yürütüyor. İran’ın Bakü’deki Kültür Ocağı tarafından yayınlanan Işığa Doğru dergisi sık sık İran ve Humeyni propagandası yapıyor, yine İran kaynaklı bir çok dini motifli mağazada Humeyni’nin fotoğrafları bulunuyor ve camilerde İran eğilimli insanların sayısı her yıl artıyor. Bu yerlerde Azerbaycan İslam karşıtı gösteriliyor ve Azerbaycan’ın İsrail ve ABD’yle olan ilişkileri nedeniyle Bakü, İsrail ve ABD’nin uzantısı gibi tanıtılmaya çalışılıyor. Söz konusu çalışmaların tümü dolaylı olarak Azerbaycan halkını bağımsızlık ve iman isyanına davet ediyor. Azerbaycan’ın bu Sovyetlerin dağılmasının ardından Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanması İran’ı tedirgin etti. Sınırları içerisinde bulunan Azeri Türkleri nedeniyle Tahran’ın bu tedirginliği halen daha sürüyor. İran’ın bütünlüğüne yönelik algıları için önlemleri de gecikmedi. ETNİK GRUPLARA YÖNELİK ÇALIŞMA İran, yaptığı bu çalışmalarla Azerbaycan içerisinde İran eğilimli/taraftarı bir grup oluşturarak daha örgütlü ve sistematik bir propaganda politikası yürütmeye çalışıyor. İran ayrıca, Azerbaycan içindeki etnik gruplara yönelik de ayaklandırıcı politikalar izliyor. Azerbaycan’ın güney bölgesine yayım yapan Seher2 kanalı bu bölgede yaşayan Talış etnik azınlığının haklarının verilmediğini sık sık savunarak bu halkı devlete karşı kışkırtmaya çalışıyor. İran’ın bu çalışmalarının önündeki en büyük engel Azerbaycan’da yaşayan etnik azınlıkların kendi dillerinde okul, gazete, televizyon ve radyolarının olması ve kendi aralarında kendi dillerinde konuşabilmeleridir. Talış halkını bir bütün olarak ayaklandıramayacağının farkında olan İran, bölücü faaliyetler yürüten kişileri destekleyerek onlar üzerinden Talış etnik azınlığını ayaklandırmaya çalışıyor. Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Filoloji Enstitüsü Bölüm Başkanı ve "Tolişi Sedo" gazetesinin Başyazarı Novruzeli Memmedov ve Yardımcısı Elman Guliyev vatana ihanet suçundan dolayı Azerbaycan İstihbaratı tarafından tutuklanmışlardır. Turan haber ajansı her iki şahısın İran istihbaratı ile yakın ilişki içinde olması nedeniyle tutuklandığını iddia ediyor. Azerbaycan’da yayın yapan Ayna gazetesinin haberine göre, İran’da faaliyet AZERBAYCAN’DAKİ İRAN Azerbaycan’ın bağımsızlığına engel olamayan ve kendi yörüngesine çekemeyen İran, daha sonraki Ahmedinecad ve Aliyev...