Catalog

16 Ainur NOGAYEVA TUSAM Avrasya Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net rta Asya’nın coğrafi açıdan en büyük ülkesi olan Kazakistan, son dönemdeki gelişimi ve tavırlarıyla Moskova’yı kaygılandırıyor. Enerji, savunma ve diğer konularda Kazakistan lideri Nursultan Nazarbayev’in bağımsız tavrı, Rus yönetiminin tartışmalı konularının başında geliyor. İki ülke arasında yaşanan sorunlar görüşmelere karşın, Moskova’nın istediği doğrultuda çözülemiyor. Enerji kaynaklarını bağımsız kullanma eğiliminde olan Nazarbayev, küresel aktörlere yönelik denge politikasını başarıyla sürdürüyor. Nazarbayev’in başarısı, Orta Asya enerji kaynaklarının Rus güzergahlarının dışına çıkarak Çin’e yönelmesini sağlamasıyla da ortaya çıkmıştı. Gelişmelerin Moskova’daki etkisini anlamak için Rusya’da yayımlanan Kommersant gazetesinden Aleksandr Gabuyev’in aşağıda yer verdiğimiz değerlendirmelerine göz atmak yeterli olabilir… Nazarbayev daha bağımsız politikalara yöneldi… C S TRATEJİ ayında ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney'nin meşhur Vilnüs konuşmasının hemen ardından Kazakistan’ı ziyaret etmesi tansiyonu daha da arttırdı. NazarbayevCheney’in görüşmesinin asıl konusu da Hazar denizin altından gaz ve petrol boru hatlarının döşenmesi olmuştu. Kremlin’i rahatsız eden diğer bir konu, Kazak bürokratlarının son zamanlarda dile getirdikleri Hazar Denizi’nin "tartışmalı bölgelerinde" enerji kaynaklarının çıkarılması planlarıdır. Son olarak da, Moskova’yı şaşırtan şey, Astana’nın 1921 ve 1940 yıllarında imzalanan Sovyet–İran anlaşmalarını Hazar’ın statüsünü düzenleyen hukuki anlaşmalar olarak kabul etmediğine yönelik açıklamaları olmuştu. O Kazakistan Putin’i endişelendiriyor RUSYA DEVRE DIŞI Astana’nın son dönemde özellikle askeri ve enerji konusunda attığı adımlar Rusya’yı rahatsız ediyor.Kremlin’i en fazla endişelendiren olay ise Rusya’nın Kazakistan’a baskı yapma araçlarının gittikçe azalmasıdır. Nazarbayev ile Putin’in son görüşmesi bu senenin ilk ama muhtemelen sonuncu görüşmesi değil. Geçtiğimiz yıl da Rus ve Kazak devlet başkanlarının on kere bir araya gelmeleri Moskova ve Astana arasındaki diyalogun sıklığına ortaya koyuyor. İki ülke lideri hem karşılıklı ziyaretler seviyesinde, hem de ortak Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) ve Avrasya Ekonomik Ortaklığı’nın zirve toplantıları gibi ortak faaliyetler çerçevesinde temaslarını sürdürüyorlar. Ancak Putin’in ve Nazarbayev’in düzenli olarak görüşmeleri ikili ilişkilerin sorunsuz olduğunu göstermemekte, hatta tersine biriken sorunlara işaret ediyor. Kremlin’i rahatsız eden, Astana ve Batı’nın Orta Asya’dan gelen ve Rusya’yı devre dışı bırakan enerji ulaştırma güzergâhlarını geliştirme çabasıdır. Bu alanda Astana "dostça olmayan" adımlar atıyor. Örneğin, geçtiğimiz yılın Haziran ayında Kazakistan Bakü–Tiflis–Ceyhan boru hattına katıldı ki Rusya’ya göre bu proje, Sovyet sonrası alanda "Rusya karşıtı" projeler arasında neredeyse en önemlisidir. Üstelik Nazarbayev, Azerbaycan’la olan anlaşmayı Putin ile görüşmesine iki saat kala imzalamıştı. Geçtiğimiz yılın Ekim ayında da Avrupa Birliği Dış İlişkiler Komiseri Benita Putin Orta Asya devletlerinden Kazakistan, MOSKOVA’NIN ETKİSİ enerji gelirlerinin artırmasıyla birlikte AZALIYOR Enerji konuları dışında Moskova ziyareti küresel aktörler karşısında daha güçlü bir sırasında ikili ilişkilerdeki diğer önemli sorunlar kümesini oluşturan askeriteknik şekilde denge politikası uygulamaya konular da ele alındı. Kremlin, Kazakistan’a ısrarla teklif çalışıyor. Çin’e petrol satmasının ardından Washington’un ettiği Kazakistan–NATO işbirliğinden duyuyor. Bu konu geçtiğimiz sene BTC’yi de kullanmak istiyor. Enerji ve endişe Dick Cheney ve ABD Dışişleri Bakanı Rice’in Astana ziyaretlerinde askeri alandaki girişimleri ise Moskova’yı Condoleeza ve Eylül ayında Nazarbayev’in son beş yılda ilk kez gerçekleştirdiği ABD endişelendiriyor. ziyareti sırasında gündeme geldi. Ayrıca Ferrero–Waldner Kazakistan’ı ziyaret etmiş, ziyaret sırasında Nazarbayev, Kazakistan ile AB arasında enerji anlaşmasının (şartı) imzalanması konusunda anlaşmıştı. Astana bu çizgiyi bu sene de sürdürüyor. 8–10 Mart tarihinde Brüksel’de gerçekleşen enerji güvenliği konulu AB zirvesinde Rusya’yı devre dışı bırakan ve Orta Asya’dan Avrupa’ya giden Nabucco Doğalgaz Boru Hattı Projesi tartışıldı. Son olarak da, Mayıs ayında Varşova kentinde Avrupa Enerji Zirvesi’nin gerçekleştirilmesi ve burada gündemi BakuTiflisCeyhan petrol boru hattının Avrupa kolunun inşa edilmesinin oluşturması bekleniyor. Nursultan Nazarbayev, bu foruma Ukrayna, Gürcistan ve Azerbaycan devlet başkanları ile birlikte şimdiden davet edildi. Putin, muhtemeldir ki görüşmemde bir konuyu daha gündeme getirdi. Bu, Astana’nın Moskova ile Hazar bölgesinde işbirliği geliştirmesi konusudur. Rus yönetiminin hoşuna gitmeyen konu, TransHazar boru hatları döşeme planlarıdır. Geçtiğimiz yılın Mayıs Astana’nın Afganistan’a 200 Kazak askeri göndererek NATO harekâtına katılma planları da Moskova’yı huzursuz ediyor. Muhtemelen Putin, buna alternatif olarak Kazak liderine Rusya’nın tam anlamıyla bir askeri bloka çevirmeye çalıştığı Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) yapılarına entegre olmasını önerdi. Moskova, Astana ile yaptığı görüşmeler sırasında uzun zamandır KGAÖ’yü Orta Asya’nın güvenliğini sağlayabilen tek güç olarak sunmaya çalışıyor. Ancak bunun için Nazarbayev’in, Kazakistan’ın KGAÖ ülkelerinin ortak Hava Savunma Sistemi’nin geliştirilmesine katılmasına ve Rusya’nın teklif ettiği KGAÖ’nün Orta Asya ortak/birleşik güçlerinin oluşturulmasına razı olması gerekiyor. "Kommerasant"ın aldığı bilgiye göre, Kremlin ayrıca Kazak Cumhurbaşkanı’nı Kazakistan’ın uzay ve hava alanını kontrol sisteminin oluşturulması aşamasında Rus Askeri Sanayi Kompleksi’nin baş katılımcılar arasında yer alması konusunda ikna etmeye çalışacaktır (Bu projenin sadece ilk aşamasında müteahhidine 500600 milyon dolar getirecek). Bu konu daha önce Ekim ayında Putin’in Astana ziyareti sırasında da dile getirilmişti ancak Nazarbayev net bir cevap vermekten kaçınmıştı. Aslında şimdi de Nazarbayev’in Rus meslektaşına olumlu cevap vermesi zor ki Kazakistan daha geçen senenin sonunda kendi Hava Savunma Sistemi’ni modernleştirmek üzere ihale açtı. Bu ihaleye Rusya (Rosoboroneksport) dışında İngiliz (DFTSystems), Fransız (Thomson), Batı Avrupalı EADS konsorsiyumu ile ihale katılımcıları arasında neredeyse en favorisi sayılan Amerikan Lockheed Martin Şirketi de katılacak. Moskova’yı asıl endişelendiren ise Kremlin’in Astana üzerinde etki araçlarının azalmasıdır. Bu sorunun nasıl çözüleceği konusunda ise Moskova’dakilerin bir Nazarbayev fikri yok gibi görünmektedir.