Catalog

CUMHURİYET DERGİ ÜSTÜN REİNART * anadaTürkiye'yenükleerreaktör satmak isteyen ulkelerin başında geliyor. O ülkede gazetecilikyaptığımyıllarda, Kanada nükleer endüstrisinin serüvenlerini yakından izlemiş biri olarak, bu tehlikeli aşamada, bu serüvenlerin Türkiyc'de bilinmesinin yararlı olacağınıdüşünüyorum. Alınması düşünülen, Kanada'daellilerden beri geliştirilmiş olan CANDU 9 reaktörlerinin biraz daha küçük bir modeli olan C ANDUö'dır. Şuandadünyadaki437nükleerreaktörden30'uCANDUreaktörüdür. Bunlar yakıt olarak doğal uranyum, soğutucu olarak da ağır su kullan ı rlar. Kanada nükleer endüstriye çok büyük yatınm yapmış bir ülke. Nükleer enerji kurumu, Atomic Energy ofCanada (AECL), yüzde 100 kamu kurumu, hatta o ülkenin en büyük devlet kurumlanndan biri ve şu anda çok zordurumda. Şöyleki: Bugün, Kanada'daki 22 nükleer santraldan 7 'si kapatılmış bulunuyor, 8' incisinin kapatılması gündemde. Yeni nükleer santral yapılmıyor. özelleştirilmeye çahşılan Whiteshell araştırma laboratuvanna müşteri bulunamıyor. Endüstri çökme tehlikesi ile karşı karşıya. Son umudu, yabancı ülkelere CANDU reaktörleri satarak gittikçe artan masraflannuı bir kısrrunı karşılayabilmek. Kanada dünyanın en önde gelen uranyum üreticisi. Ikinci Dünya Savaşı'nda Japonya'ya atılan bombalann uranyumu Ontario eyaletlerindeki Port Hope madeninden çıkmış ve Kanada'da rafine edilmişti. Bugün de Saskatchewan eyaletinin kuzeyinde Athabasca Rim denilen yerde uranyum madeni işletiliyor. Amerika'ya, Japonya'ya, Almanya'ya, lsveç'e, Ispanya'ya vçFinlandiya'ya uranyum ihraç ediliyor. Kanada'da nükleer endüstri, 1950'lerde Amerika Birleşik Devletleri ile işbirliği ile gizlilik içinde kuruldu. Soğuk savaş sırasında, nükleer teknoloj inin silahlanma için değil dc enerj i için kul lanılması gündeme gelince, AECL nüklecrteknolojiyi geliştirme ve enerji santrallan kurma işini üstlendi. Ilginçtir, bütün sektörlerin özellcştirilmesini savunan bir ekonomik ve politik sistemin göbeğinde bulunan Kanada'da, AECL bugiine kadar yüzde 100 kamu kurumu olarak kalmıştır. Bunun tek bir nedeni vardır, o da bu endüstrinin kâr etmemesi ve çok pahal ı olmasıdır. 1970'lerde Kanada nükleer teknoloj i ile birbalayıyaşadı. 1980'lerinbaşında nükleer enerji modasıdoruğunaerişti. 1970 ile 1983 arasında Kanada, 22 adet nükleer santral inşaetti. Bunlann20'siOntarioeyaletinde, biri Quebec'te vebiri de New Brunswick'teydi. Seksenlerin ortasında, Kanada'nın nükleer endüstrisinde, bu endüstriyi kökünden sarsan önemli sorunlar ortaya çıkıyordu: sesleri yüksehneye, kamuoyu hükür AECL'e katkılannı azaltması, giderek mesi içinbaskı yapmayabaşladı. 46 y ıllık yaşamı süresince, Kanada hı meti halkının cebinden AECL' e 15.8 mi dolar para aktardı. Seksenliyıllann ortasında nükleersan lerlc ilgili başka sorunlar da gündeme gel yebaşladı. Atıklar Bugüne kadar hiçbir bilim adamı, hi mühendis, radyoaktif atıklann gelecekte likeli sızıntı yapmayacağını garanti ede miştir. (Bunu söyleyen Stanford Üniven si'ndenjeolog Konrad Karuskopf.) Nükleer santrallar, atık, yani kullanıl yakıt olarak, içinde 200 ayn radyoaktif' bulunan uranyum çubuklan çıkanyor ort Bu çubuklardaki plutonyumun ölümcül likeli radyoaktivitesi 250.000 yıl kadar sı yor. Kanada 'dahalenbu radyoaktif çubul santrallarda, su dolu havuzlann içinde sa nıyor. Su, çubuklan serinleterekradyoak tenin yayılmasını önlüyor. (Bazı çubuklaı yıl suda bekledikten sonra, varillerle kun bekleme alaruna alınıyorlar). Radyoaktif atıklara kalıcı olduğu öne sı len bir çözüm önerisi AECDden geldi: Af atıkları Canadian Shield (Kanada Kalk. adı verilen, 4.8 milyon km karelik yüzö müne sahip çok eski bir kaya kitlesinin i < 5001000 metrelik bir tünel kazarak sal mayı önerdi. Bu çözümü kâğıt üstünde ü mek için, 700 milyon dolar harcanmıştı öneri Kanada kamuoyunda yine büyük f nalar koparttı. Bu çözüm, taban suyunun lenmesine yol açabilecek, deprem olursa yük tehlike yaratacak ve hatta bir patlam neden olabilecekti. Kaldı ki, yapılabile hiçbir taşıyıcı varil, 250 yıldan fazla daye mayacaktı. Kanada halkı bu öneriyi redd Çözüm bulunamamıştı. Kanadalılann nükleer teknoloji ile bal lan sona ermişti. Çünkü kazalar ve çevre runlan gündeme gelmişti. Kazalar Nükleer enerji macerasının başlannda. nada, teknolojisinin. güvenliğinden ; emindi. Çekirdekerimesi (core meltdo^ gibi korkunç bir kazanın olamayacağını dia ediyordu. Buna rağmen hiçbir sigorta keti radioaktivite ile ilgili olabilecek kaz; n sigorta etmeye yanaşmıyordu. Evet, çei dek erimesi olmadı ama nükleer santrallz şaşılacak kadar çok kaza olduğu ve bunlı halktan gizlendiği ögrenildi. Bunlar, araçgereçbozulması,yanlışb alınması, trityumsızması,boruaşınmas da kmlması gıbi olaylann neden olduğu zalardı. 1980ile 1995 yıllan arasında, Ontario I dro'ya bağlı reaktörlerde binden fazla k olması, bu reaktörlerinbirerbirerkapatılı ya başlanmasına yol açtı. Atomic Energy Control Board of Ca da'ya göre kazalar: 1 Ağustos, 1983, sogutucu kaybı Picker santralının kapatılmasına neden oldu. 22 Kasım, 1988, bir insan hatası 36 ys çubuğunun bozulmasına ve serinletme sü minin radyoaktif iyotla kirlenmesine ne( oldu. 25 Eylül, 1990, Pickering'deki reaktör kirdeğinde, büyük ölcüde güç kayması. 2 Ağustos, 1992, ağır su sızıntısı, Pic ring'de trityum kaçağına yol açü. 10 Aralık, 1994, bir borununpatlaması, rinletici su kaybına neden oldu. 21 Temmuz, 1995, teknisyen yanlış re, törde çalışma yaptı. 19 Şubat, 1996, acil durumlarda su sajj yan subap bozulunca, 500 ton su kaçağı öı nemedi. Akkuyu'ya göz diken uzak ülke Akkuyu'daki nükleer santral ihalesine hazırlanan Kanada'nın kendi nükleer santrallanyla başı belada. Sanılanın çok üstündeki maliyeti, yol açtığı kazalar ve halkın tepkisi sonucu Kanada'daki 22 santraldan 7'si kapatılmış bulunuyor. Pahalıhk Bu sorunlann en başında reaktörlerin ve santrallann umulduğundan çok daha pahalıya mal olması ve bu paranın tamamıyla halkın sırtından (vergilerden) karşılanması nedeniyle Kanada halkının isyan etmeye başlamasıidi. Nükleer santrallar yapılırken hazırlanan bütçeler öngörüleri her seferinde gerçek maliyetinçokaltındaydı. ÖrneğinOntario'nun Darlington Nükleer Santrah 'nın öngörülen bütçesi 2.5 mily ar dolarken gerçek maliyeti 14.4 milyar dolan bulmuştu. 1997'de Ontario'da nükleer enerj inin kilovatsaat maliyeti 11.7centken,fosünakitkullanılarak üretilen enerj i maliyeti 6 cent/kilovat saat idi. (Bu sayılar Ontario enerji kurumu Ontario Hydro'nun raporlanndan alınmıştır.) Bu durumda halktan "yeter artık"