Catalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) Cem Yılmaz adeta bizi bir web sitesine davet ediyor. Tam bir öykü anlatırken, bir linke tıklatıyor ve bizi başka bir sayfaya (öyküye) götürüyor. Oradan başkasına. Oyun bittiğinde nereden başladık, hangi öyküleri dinledik, nerede bitirdik; rotayı karıştırmış oluyoruz. Amaç da bu değil mi zaten? Bilimde öncü kadınlar Chatelet Markizi Gabrielle Émilie Newton’un Principia’sını 1749 yılında Fransızcaya çeviren Chatelet Emilie, fizik teorisine katkılarda da bulunmuştu. Osman Bahadır [email protected] Chatelet Markizi Gabrielle Emilie 1706’da Fransa’da de uyguladığı baskılara bağlı olarak Emilie erkeklerin gödoğdu. Daha sonra basitçe Chatelet Emilie olarak tanındı. rebildiği eğitimden yoksun kalmıştı. Bununla birlikte zeKral 14. Louis’nin birinci sekreteri Louis Nicolas le Ton kası, becerikliliği, bilgi edinmeye karşı duyduğu büyük isnelier de Breteuil’in kızıydı. tek ve aydınlanması için Babasının konumu hem aibabasının ona verdiği desleye saygınlık, hem de Emitek, bütün bu zorlukların ve lie’ye yaşamı boyunca Franeksikliklerin üstesinden gelsız aristokrasisiyle ve entemesini sağlamıştı. lektüel seçkinlerle ilişki kuEmilie üç çocuğunu dorabilmesi imkânını sağladı. ğururken onlarla ilgili soEmilie’nin daha küçük rumluluklarının farkındayyaşlardayken parlaklığını fark dı. Fakat sonradan bilginin eden babası, kızının eğitive hayallerinin peşinden mini, o dönemde olağan sagitmeye karar verdi. yılan eskrim ve binicilik gibi 1737’de, ışığın doğasıyla ilfiziksel etkinliklerle de birgili olarak, bugün bizim kıleştirerek sürdürdü. Emilie zılötesi ışınım dediğimiz biraz daha büyüdüğünde edeolgu üzerine bir makale yabiyat, bilim ve matematik yınladı. 1738’de o ve Voleğitimi için özel öğretmenler taire, başarılı ortak çalıştutuldu. Emilie 10 yaşınmalarının ürünü olan Newton Felsefesinin Öğeleri adlı dayken, astronomi üzerine popüler bir kitap yazmış olan eseri yayımladılar. Bu ortak uzman bir eğitimciden ders çalışmaları Voltaire’in özelChatelet Markizi Gabrielle Emilie almıştı. likle de fizik söz konusu Emilie’nin bir manastırda eğitim görmüş olan annesi olduğunda Emilie’de ortaya çıkan olağanüstü entelektüel GabrielleAnne de Froulay, kızının entelektüel uğraşla yeteneği tanımasını sağladı. Kitabın yayınlanmasından rını desteklemiyordu. Emilie, 12 yaşına kadar Grekçe, La on yıl sonra Voltaire şunları söylüyordu: “Ben senden öğtince, İtalyanca ve Almancayı mükemmel bir biçimde öğ renmeye alışkındım, fakat şimdi sen artık takip edemerenmişti. O sadece bilim ve edebiyat uğraşılarıyla ye yeceğim bir yere çıktın.” tinmiyor, dans ediyor, opera parçaları söylüyor ve piyaİki yıl sonra, 1740’ta Emilie, Fizik Dersleri’ni yano çalıyordu. yımladı. Bu kitabında, zamanının büyük düşünürlerinden Alman Leibniz, Hollandalı Gravesande ve İngiliz NewGELENEKSEL KOCALAR, ton gibi felsefeci ve matematikçilerin karmaşık düşünENTELEKTÜEL AŞIKLAR celerini bağdaştırmaya çalışıyordu. O, hareket eden bir Emilie, klasik bir zihniyete ve yaşam tarzına sahip ol cismin enerjisinin, daha önce sanıldığı gibi cismin hızıyla mamakla birlikte aristokratik bir evlilik yaptı. 1725’te değil, hızının karesiyle orantılı olduğunu gösterdi. Chatelet Markisi FlorentClaude ile evlendi. İki oğlu ve Yaşamının son yılında, başyapıtı olarak görülen kızının doğumundan sonra Emilie ve kocası, dönemin Newton’un Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri Fransız aristokrasisinde yaygın olan bir davranış biçimiyle, adlı eserinin Fransızcaya çevirisini ve eser üzerindeki yoaile ilişkilerini son vermeksizin ayrı yaşamak konusun rumlarını yayınladı. Emilie, Newton’un mekanik ilkeda anlaştılar. lerinden, enerjinin korunumu kavramını kestirmeyi Emilie 1730’da 25 yaşındayken, Richelieu Dükü ile (ekstrapole etmeyi) bile başarmıştı. arkadaşlığa başladı. Dük Emilie’nin edebiyata ve felseChatelet Emilie, çok yerinde olarak Aydınlanfeye olan büyük tutkusundan etkilenmişti. Emilie 1733’te ma’nın temel simalarından biri olarak görülebilir. Eserünlü aydınlanma yazarı Voltaire ile arkadaş oldu. Vol leri yeni fiziğin, matematiğin ve zamanının genel felsetaire, Emilie’nin en iyi bilinen aşığıdır. Emilie, Voltair’i, fesinin yaygınlaşmasına yardım etti. O ayrıca enerjinin karşıt politik görüşleri yüzünden güvenlik kuvvetleri ta korunumu ve kızılötesi ışınım gibi birçok önemli kavramın rafından aranırken malikanesinde saklamıştı. keşfedilmesini ve geliştirilmesini de sağladı. Emilie ve Voltaire, 15 yıl boyunca, düşünce ve göZamanının en büyük entelektüellerinden saygı görnül birlikteliğiyle tutkulu bir aşk yaşadılar. Fizik ve ma mesine rağmen, yine de cinsiyeti yüzünden bazı erkek entematik kitapları yayınlamalarına ek olarak 21.000 kitaplık telektüellerin alaylı tutumlarıyla karşılaşabiliyordu. Albir koleksiyon oluşturdular. Bu koleksiyon, birçok Av man filozofu Immanuel Kant, onun bilgeliğine hayranrupa üniversitesinin kütüphanelerinden daha büyüktü. dı fakat “Chatelet Markizi gibi mekanik üzerine bu kaVoltaire Emilie’ye sonsuz bir hayranlık duyuyordu. An dar bilgili bir kadının sakalı da olabilir” diyebiliyordu. Emicak bir mektubunda, Emilie’nin “kadın olmaktan başka lie ise herkese, kendisini cinsiyetine göre değil de, mekusuru bulunmayan büyük bir insan olduğunu” söylemiştir. ziyetlerine göre değerlendirmelerini öneriyordu. Emilie, son aşığından hamile kalmıştı. Doğumdan heEmilie, toplum nazarında ise Newton’in yeni bilimmen sonra yüksek ateş yüzünden bebeği ile birlikte he sel keşifleri de dahil olmak üzere Aydınlanma düşüncenüz 43 yaşındayken öldü. lerini yayan bir kadın olarak değil de, felsefi bakımdan Dönemindeki Fransız toplumunun kadınlar üzerin sapkın biri olarak görülüyordu. CBT 1351/ 12 8 Şubat 2013 Geçtiğimiz günlerde Cem Yılmaz’ın Fundamentals gösterisini sinemada (nihayet) izleyebildim. Cem Yılmaz’ın popülerlik kazandırmış olduğu bu tür standup gösterinin neden bu denli ilgi çektiği üzerine acaba hiç bilimsel araştırma yapıldı mı? Bu çok önemli bir sosyolojik konu ve üzerinde çalışmalar yapılması, tezler hazırlanması gerekir. Dikkat edilirse Cem Yılmaz, oyunlarında girişi gelişmesi sonucu önden belli bir olaylar örgüsünü anlatıyor gibi bir imaj yaratmıyor. Daha ziyade laf lafı açıyor gibi daha samimi bir hava estiriyor. “Şunu anlatırken bak aklıma şu da geldi dur şunu da bir anlatayım da sonra ana konuya geri döneriz” havası seyirciyle çok güçlü ve sıcak bir bağ kurmasını sağlıyor. Bellidir ki bu doğaçlama bir format değil. Ancak hazırlanmış senaryonun bu şekilde lanse edilmesi seyirciyi oyunun içine davet ediyor. Cem Yılmaz oyunlarında seyirci, her ne kadar aktif olarak oyunun içinde olmasa da camdan yapılmış bir evin içindeki Cem Yılmaz’ı seyrediyor olması nedeniyle dışarda durmaktan dolayı rahatsız olmuyor. “Onu anlatırken dur şunu da anlatayım” modeli bana tipik bir web sitesini anımsatıyor. Cem Yılmaz adeta bizi bir web sitesine davet ediyor. Ana sayfayı yüklüyoruz (oyun başlıyor). Sayfada bir metin, fotoğraf, video klibi. Ancak kitap gibi baştan sonra doğru okumak, izlemek durumunda kalmıyoruz. Bir anda karşımıza bir link çıkıyor. Cem Yılmaz o linki bize tıklatıyor ve başka bir sayfaya gidiyoruz; başka bir öyküyle etkileşim kurmaya. O öykünün içindeyken başka bir link bizi karşılıyor, bu kez başka bir sayfaya gidiyoruz. Bu böyle defalarca devam edebilir. Ara sıra Cem Yılmaz, kaybolmamamız için, bizi ana sayfaya (ya da eşik bir sayfaya) geri döndürüyor. “Bak unutma buradaydık, bunu konuşuyorduk” diyor ve der demez haydi bakalım yeni bir link, yeni bir sayfa, yeni bir öykü ! Giderek geri döndüğümüz sayfa ana sayfa olmaktan çıkıyor. Onun yerine eşik sayfalara dönmeye başlıyoruz. Böylece oyunun belli bir noktasında sonra ana sayfa, temel sayfa, eşik sayfa ya da o an içinde olduğumuz sayfa arasındaki fark ortadan kalkıyor (Hatta sanırım bir önceki oyununda seyircilerden birisini “Sebastian” yapıp “buraya nereden gelmiştik?” diye soruyor ve yanlış cevap alınca bu kez bunu konu alan başka bir sayfaya (öyküye, espriye) gidiyordu). Cem Yılmaz oyunlarının bu denli popüler olması onun adeta webde sörf yapan bir insanın yeni web sayfalarını yüklemesi ve oradaki öykülerle etkileşim kurması hızında hikâyeler anlatabilmesi, bir hikâyeden bir başkasına sörf yapma hızında geçebilmesiyle ilgili olsa gerek biraz da. Cem Yılmaz oyunlarında insan kendisini sabahtan akşama dek etkileşim içinde olduğu medya ortamının çalışma ilkeleri ile benzer ilkelere sahip bir ortamda buluyor. Hem de fazlasıyla: Karşısında bir cihaz (bilgisayar, tablet, cep telefonu) değil; kanlı, canlı bir insan var ve internet hızında esprileri ardı ardına sıralıyor. Bittiğinde aklımızda hiçbir şey kalmıyor (uzun süreli belleğe bir şey atmıyoruz) ama problem çözme becerilerini de barındıran kısa süreli belleğimiz yoğun sinyallerle bombardımana uğramış oluyor. İnternet mi Hızlı Cem Yılmaz mı?