Catalog

Cumhurıyet BîLİM TEKNİK Denizatı kırmızı listede Her yıl milyonlarca denizatı, iktidar ilacı veya süs eşyası uğruna katledilmekte. Çevreciler şimd'ı sayılan iyice azalan denizatı için ticaretin kontrol altına alınmasını öneriyorlar. D enızatı ozellıkle Çın Sıngapur ve layvan gıbı Uzakdogu ulkelermde her derde deva olaıak kabul edüır Sddece 2000 yılında As yadd 25 mdyon denız an saülmış Kıvrımlı bedenı halka halka sert bır kabukla kaplı olan bu kuçuk denız canlısı genelde kurutulduktan sonra şurup toz veya hap şeklınde sunulmdkta Fakat denizatı tıcdretı sonucunda ortaya çıkdn tablo hıç de ıç açıcı degıl Büınen 32 denizatı turu soyları tehdıt altında bulunan canlıldr lıstesınde yer almakta Son beş yıl ıçınde bırçok bolgedekı denizatı sayısı yan yanya azaldı Oyle kı balıkçılar taleplerı karşüayabümek ıçın artık yav ruları bıle yakalamaya başladüar Gıt gıde daha fazla ulke denizatı t careüne el atıyor dıye yakınmakta Vanco uverdekı uluslararası Project Seahorse orgutunden bıyolog Brian Gilea de Denızdtının ılgınç gorunumu bıle onun değerlı bır tıcaret urunune donuşme sı ıçın yeterlı Fırlak gozlu ve boru gıbı uzun çeneh bır at başını andıran kafa yapı sı ve kıvnk bedenıyle adeta uzaylı bır yaratığd benzıyor Belgelerde Yunanlı denız tannsı Nereus un dd at ve balık karışımı bır canlı uzerınde dolaştıgından soz edıl mekte Nereus Okeanos lazı Dons le evlendıkten sonra Dorıs'ınona ekın vermeyen denızın ortasında tamellıkı? dogurmasından olsa gerek kı Yunarüılar ve Romaldaı de mzatınm mucızevı tedavı guouııe ınanıyoılaıdı Denızaü 18yy a dek Avrupada aıanan bır urundu Ingıüz, Centle mans Magazme dergısmde 1753 yılında yayımldnan bır yazıya gore emzırme donemındekı kadınlar sutleı ını bol laştıımak ıçın denızatınddn ydiaılanıyordu Çinde üretilen ilaçlann %30SO'si denizatı içehyor Denızdtının dığer ılgmç ozellıklerı de rengı ve boyu tudur Ikı santım boyunddkı cuce denızatından 3? santıme kadar uzaydn tuıleıı arasmda soy bagı bulunan bu denız cdnldarı sadece bırkaç dakıkd ıçeıısmde duruma gore parlak yeşılden mavıye veya kırmızıya donuşebılıyorlar O m u r boyu bır bırlerıne sadık ka larak ya :? a y a n demzatı çıftlerının buleşmelen adeta torensel bır havada geçer İlk başta başldrını one eğe rek selamlaşan çıft kıvnk kuyrukldrını bırbırıne doladıktan sonra done done dans edeı Dokuz saat kadar sure büen bu aşk danbi her çıftleş meden once tekrarlanmakta Ve çıftleşmeden sonra gebe kdlan dışı değü erkek denı zatıdır Dışı denizatı penı se benzer bır yu murtalık borusuy ld erkek denıza tmdakı kuluçkd cebıne yumurta ları boşaltır Er kek demzatı bura da doğacak yav rubunun besleyıc madde ve oksıjeı ıhtıyacrnı gıdenr ve yavıulaı olgunlaştıktan sonra onlan bırkaç ıkınma hareketıyle dunyaya getu ır Işte tam dd bu olağanustu ya^aın bıçımı onlan felakete suruklemekte Bedenlerı kendüeıını duç manlardan koruyan sert ka buklarla kaplı oldugu ıçın denızdtları kaçma strate]isı gelısürmernı^lerdıı Kavrayı cı kuyrukları yosun veya mercdnldra taküdıgında kur tuinıalaıı ımkansızdır Usta bahkçüar boylece onlan çıçek koparır gıbı kolayca toplayabıhrler Denizatı yaşamını sığ denızlerde surdurur Mercan resıflerı Mangıov ormanlan ve denız sazlıklan ona koru ndk ve besm sunar Ne var kı denızatının yaşam alanı da gunden gune kısıtlanmakta Dunyadakı Mangrov ormanla n seksenlı yıllardan bu yana en az %35 oranında azalırken mercan resıflennm dortte bırı de dmamıtlı ve zehırlı balık avcılığı yuzunden zarar qordu Fakat çevrecılere gore en buyuk tehlıkeyı denizatı tı caıetı oluşturmaktd Bugun yaklaşık olarak 75 ulke de nızatı tıcarptı yapıyor As yaddn soına Latın Amen ka ve Afnka da denızatı tı caretıne başladı Kuçuk ve en ucuz orneklerı çeşıtlı sus eşyası veya anahtaıkk olarak tezgahlarda yerlennı ahrken en degeılılerı Çın Japonya Tayvan ve Fılıpınlerde de gerlı takı taşları gıbı sunulmakta Yuz bınlercesı de Avrupa ve kuzey Amen Cüce denlzatr Denlzatları düfmandan kaçmaunı bllmlyor. solda, Sağda Ise Pekln'de ka dakı akvaryumlarda kurutulmuş denlzatları llaç iiretlmlnde kullanılıyor heba ulmakta Ama bu kuçuk deruz canlüan u ı çuk üd kavrularak haşlanarak ya da kurutularak ruketılmekte Ku rutulduktan sonra elde edüen toz şurup merhem veya hap olarak ışlenıyor Çındeuıetden ilaçlann o30 50 sı demzatı ıçermekte Bunlara benzer selaz ılaç turu artık kuzey Amenkada da satılmakta Demzatı tozuyla uretılen üaçlann astım damar sertlıgı ütıhapldnmd kalp hastalıkları bobrek rahatsızlıgı ve ıküdaısızlıgı ıyı geldıgı soylense de hıçbırı kamtianmış degıl Ve geleneksel Çm tıbbında kullanılan mılyonlarca denizatı hayvanlann gelecegı ıçm buyuk bır tehlıke oluşturmakta Ancak demzatı tıcaretının rumden yasakldnması da çozum degıl Ornegın Tayldiıd ve Fılıpınlerdekı balık çıların tek geçım kaynağı demzatı Bu durumda genye balıkçüan egıtmek kalıyor IşteKanadddakurulan Project Seahorse orgutunun de hedefı bu yonde Hıpınleıdekı Handayan adasında 3 ] hektarhk alanda bu demzatı çıftlıgı kurulmuş Demzdtlarım gruplara ayırmaya ogrenen bdlık çüar hayvanları yumurtlama donemınden once kafeslerden çıkarmıyor ve avlanmadan once defdlaıca yav rulamalanna ızın venyorlar Ve Project Seahorse orgutunden Bnan Gıles balıkçıların ve satıcüarın çevreciler taraundan kontrol edılmelen halmde demzatı neslının korunabüecegıne ınanıyoı Nılgun Ozbaşaran Dede (Kaynak Spıegel 45/02) B25/16