Catalog

Yenı Zelanda'dakı Alpıne donuşum fayıdır Nisqually Depremi Hasarları Nısgually depremmde Olmpıa ve Seattie kentlennde hasarlar meydana gelmıştır Depremın merkezıne (epısantr) çok yakın olan Olympıa'da bırçok evın bacalan yıkümış ve duvarlannda hasarlar gorulmuştur Hasar goren bınalar arasında eyalet meclıs bınası da vardır Deprem Seatleda da bazı bınalarda çatlaklara ve duvar çokmelenne sebep olmuştur Bırçok şehırlerarası yolda kınklar oluşmuş ve bu yollar bır su re ulaşıma kapanmıştır (Şekll 4). Yerleşımm olmadıgı kırsal kesımlerde sıvılaşma sonucu ortaya çıkan çamur kaynamalan (sand boıls) gozlenmıştır Nısqually depremi derın bır deprem oldugu ıçın, depremın sebep olduğu toprak kaymaları azdır fakat, bır haylı genış bır alana yayümıslardır Toprak kay malan sebebıyle çok hasar goren, bu sebepten yıkılması gereken ev sayısı 10 kadar olarak rapor edümışür 28 Şubat Depremi ıle ortaya çıkan hasanrı bu magnıtudlu bır deprem ıçın az olmuş olmasının bırkaç sebebı vardır 1.) Yerın 52 km altında oluşan bu deprem ıle ortaya çı kan sısmık dalgalar yeryuzune erışene kadar enenüerının onemlı bır kısmını kaybetmışlerdır 17 Ocak, 1994'de Calıfor nıa eyalennın Northrıdge bolgesınde meydana gelen 6 7 şıddennde bıı deprem 61 taşınm olumune ve 15 mılyar dolarlık (15 katrılyon hra) hasara sebep olmuştur 17 Ekım 1989'da Calıfornıa'nın San Francısco şehnnın Loma Pneta semtınde meydana gelen 6 9 magnıtudlu deprem 62 kışının olumune 3700'den fazla ınsanın yaralanmasına 12 000den fazla kışının evsız kalmasına 6 mılyar dolardan (6 katrılyon lıra) fazla maddı zarara sebep olmuştur Fakat bu ıkı deprem de yerın 18 km altında yanı Nısgually depremıne nazaran yuzeye çok daha yakın sevıyede olmuşlardır 2.) Genelde Amerıka'da bılhassa şehır yakınındakı uy dukentlerde (suburban) evler tek veya ıkı kath ve ahşap ıske let uzerıne tugla dış cephelı olarak yapüdıklan ıçın depreme ulkemızdekı betonarme 45 katlı apartmanlardan daha daya nıkhdır Bunun yanında butun Batı Amerıka bolgesı Amerıka Bırleşık Devletlerınde deprem bolgesı olarak büındıgı ıçın bı nalann yapımı sırasında depreme dayanıkh olmalanna son derece onem verılır Bühassa çok katlı bınalarda buna daha fazla ozen gosterılmektedır Çunku bu üp bınaların deprem sırasında anı çokumu buyuk can kayıplanna sebep olmaktadır 17 Agustos Izmıt depremi sırasında çoken bınaların re sımlerı hepımızın hâlâ gozlerı onundedır 3.) Depremler sırasında, genç nehır çokellen ve dolgu alanlarında sısmık dalgalar ıle gelışen sıvüaşma çok gorulen bır olaydır Bu alanlarda sısmık dalgalarm hızı fazlalaşır ve daha yıkıcı olur Ornegın, ulkemızde 17 Agustos 1999 Izmıt dep remı sırasında Adapazan şehır merkezınde çoken bırçok bı nanın çokme sebebı sıvüaşmadır 19 Eylul 1985 Meksıka depremi sırasında da sıvüaşma bırçok btnanın çokmesıne ve can kaybı saymın artmasına sebep olmuştur VVashıngton eyalennde sıvılaşmanın olacagı yerler genellıkle yeşıl alanlar zıraat arazısı veya mıllı park olarak bırakılmıştır Bu alanlarda sıvılaşmanın en onemlı belırnsı olan toprak kaynamalan (sand boıls) gorulmuş, fakat yakınlannda betonarme bınalar bulun madıgı ıçın can ve mal kaybı olmamıştır Bunların yanında şunu da belırtmekte yarar vardır 1977 yüından berı Amerıka Bırleşık Devletlerınde devleün çeşıtlı kuruluşlan tarafından organıze edılen Uluaal Deprem Zararlanaı JLcaltma Programı (NatıonaJ Earthquake Hazard Reductıon Program) yurutulmektedır Bu program çerçevesınde yapılan bılımsel araşurmalar ve organızas yonlar ıle Baü Amenka olası bır buyuk deprem ıçın bugun 1970' h yıllardan daha hazırdır (Cemen 2000) Bunu 28 Subat Nısgually depremi bır bakıma gostermıştır zaman ve hangı koşullar ortaya çıkngında gosterecegını bümek sımdüık mumkun degüdır Sonnç olmnk aktıf faylann yerlennı büıyoruz uzerlerınde hareket bekLyoruz fakat bu hareketın ne zaman olacagını şu anda büemıyoruz Fakat yukarda ıfade edılen ve bunlann dışındakı anlaşüması gereken daha bırçok bılmedıgımız konularda bılımsel çalısmalar yapü maktır Bu konulan daha ıyı anlayabüdıgımız zaman < depremlen onceden bümek mumkun olacaktır Bunlara paralel olarak, yuksek bügııslem kapasıtesı olan bügıV Otymput sayarlara deneysel venlen yuklenerek yapüan sayısal modellemeler üe sımulasyon gıtukçe daha da kolaylaşJ V Vtothingtonpl makta ve bu modeller üe yerkabugu altında cereyan eden bırçok olayı daha ıyı anlamak mumkun olmaktadır Kanaanmce bundan 30 üe 50 sene kadar sonra depremlerı çok dogru olarak olmasa büe daha \ T onceden büebümek mumkun olacakur Büım tarıhıne bakugımızda bundan 50 sene bırkaç gun onceden büemedıgımız bazı doga olaylannı bugun çok tutarlı olarak f 8I.H«ton« NJ tahmın edebüdıgımıza goruyoruz Ornegın 50 sene once yann havanın nasü olacagı dogru olarak büınemez ken bugun haftalık hava tahmın raporlan verümekte ve bunlann dogrulukları her gecen gun artmaktadır 1900'lu yülann başlannda Amenkada kasırgalar (hurncanes) dogu yakasında çok can kaybına sebep olmuşlardır Fakat, 1970'lerden ben kasırgalann nereye vurar cagı her geçen gun dogruluk derecesı daha da artan bır şeküde büınebümektedır Ornegın, 24 Agustos 13» OD n l 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 «.w 1992' de Flonda eyaletının Mıamı kenünı saatte 270 km'ye varan hızlı ruzgârlar üe vuran Andrew kasırgasıfekll 2: Nlsqually depremlnln blr epbantr haritosı. Depnmln ye nın Mıamı kentı yakınlanna vuracagı onceden belırlen rl kırmızı blr yıldız Ile gösterilmlftlr ve vVashlngton eyaletlnln mış, ve 2 müyon kışı başka yerlere nakledümıştır Bu sebaffehri olan Olympla'nln 20 km kuzeydoğusunda, 47.2 kuzey beple butun o bolgeler boşaltümış ve maddı hasar 25 enleml ve 122.7 batı boylammdadır. Kareler yerieflm merkezlemüyar dolar kadar (yaklaşüc 25 katrüyon) olmasına rag rinl, üçgenler volkanlk dağlan göstemektedlr. , men sadece 15 kışı kasırga sırasında hdyatını kaybeteyaletınde San Andreas fdyının geçtıgı yerlerde deprem ola mıştır cagı butun yerbılımcıler tarafından büınmektedır Fakat dep Bu oı neklen çogaltmak mumkundur Ben bugun deremın bu alanlarda hangı gun ve saatte olacagını büebümek vam eden büımsel çalısmalar üe bundan 30 veya 50 sene sonne Amenka da ne de Turkıye de mumkundur Pekı neden ra depremlen bııkaç gun onceden tahmın edebüecegımıze depremlen bır ay veya bırkaç gun onceden büemıyoruz? Bu ınanıyorum Bu mumkun oldugunda depremın olması üıtımalı sorunun cevabı aslında şu anda kaya mekanıgı ve kaü dunya fazla olan alanlar depremden bırkaç gun once boşaltüacak ve (solıd earth) jeofizık büımlennde geldıgımız yere baktıgımız "* • ^ M s (1 r f^ O«flon ( S l da gayet açık olarak gorulur 1.) Depremler bır aktıf fay uzennde oluşan stres bırıkı mının boşalması üe meydana gelırler Çok homojen olmayan yapıyadah yerkabugunu teşkü eden kayalann mekanık jeofi zık ve jeokımyasal ozellıklerı hakkındakı bügüerımız kayala nn onlarca veya yuzlerce yüda oluşan stres bırıkrmlerını aktıf faylar uzenndekı bır hareketle ne zaman boşaltacagını büe bümemız ıçın yeterlı degüdır Bunun yanında bu stres bırüa mı boşalmasını ateşleyen (tngger) nedenler hakkındakı bügı lerımız de ancak bırkaç varsayımdan ıbarettır 2.) Depremler yerın 10 üe 100 km hatta bazı dalma batma zonu depremlerı daha da denn (600 km ye kadar) de rırüıklennde meydana gelırler Amenka da ve Avrupada bır çok jeokımya laboratuvannda yapüan yuksek basmç ve yuk sek sıcaklık deneylen üe kayalann yerın çeşıtlı denrüıklenn dekı davranışlannı anlayabümek mumkundur Fakat, bu deneyler üe deprem büımı ıçın çok onemlı olan zaman faktorunu anlayabümek, kayalann yer altında kınlgan ozellüdennı ne fekll 4: Nhqually depremi sırasında 302 nolu şehlrlerarası eyalet yolunda oluşan blr kınk. Yolun kapanmasına sebep olan bu kınk 100m kadar uzunluğundadır ve uzerinde40cm llk dusey atım ölçulmilftur. Fotograf çeklml ve olçumler Amerika leolojl Dalresl (USCS) feologlanndan Sa ym Robert Bucknum taraHndan yapılmıstır. maddı hasarlar onlenemese büe can kayıpları buyuk olçude onlenmış olacakur • Prof. Dr. Oklahoma State Unrversıtesı Dejinüen kaynaklar. Atwater 1970 lmpücaüonsofplatetectonics for the Cenozoıc tectonıc evo lutıon of wetern North Amenca Geologıcal Socıety of Amenca Bulletın, v 81 p 35133536 Cemen I Goncuoglu M C Erler A Kozlu H 1993 Indentatıon tectonıcs and assocıated lateral extrusıon ın east southeast and cennal Anatolıa Geologıcal Socıety of Amenca Annual Meohncj Abstracta wıth Programs c 25 7 s AU6 Çemen I 2000 Deprem ıçın ne yapümalı ıkı onen Cumhunyet Büım Ttek rak 8O L dk2000 No 668 s 21 Şengör A M C Gönlr N and Şaroglu. F 1985 Strıke slıp faultıng and rplated basuı formatıon ın zones of tectonıc escape Turkey as a case study In Bıddle K T & Chnsüe Blıck N (eds) Strıke shp Riultmg and Basın Foı matıon Socıety of tcononuc Paleontologısts and MmeiBİogıst Specıal Pub lıcatıon c 37 s 22764 Steın S R Barka A and Dıetnch H ] 1997 Progressıve faıluıe on the North Anatolıan fault sınce 1939 by earthquake stress tnggerıng Geophysı cal Journal Internaüonal c 128 s 594 604 Depremler önceden bilinebilir mi? • , Şu anda yer büımlerindekı bılgı duzeyvmızle depremlerı onceden bılebılmek hem ulkemızde hem de A BDde ımkânsızdır Ancak, depremlerın olacagı bolgeler ve bu bolgelerdekı aktıf faylar ve onların geometnlerı hem Turkıye de ve hem de Amerıka da gayet ıyı büınmektedır Ornegın Tuıkıye'de Kuzey Aaadolu Fayı uze rındekı alanlarda Amerıka da Calıfornıa Şekll 3: Kuzeybatı Amerika'nln tektonlk blok dlyagramı. Kırmızı üçgenler Cascadla dalmabatma zonu boyunca fuan de Fuca levhasının Kuzey Amerlka Levhası altında tüketllmesl Ile oluşan volkanlk dağlan gösterir. 731/19