Catalog

Osmanlılarda Tıp Osmanlılarda Hastaneler, Eczacılık, Tababet ve Bunlann Dünya Çapında Etkileri. tstanbnl 1999, VI+169 sayfa, 2+91 resim Prof. Dr. Dr. Arolan Tenioğln 1999 yümda, Osmarüı Devletı nın 700 kuruluş yüdonumu kutlandı ve Osmanlı Tarıhı üe kulturune daır çok sayıda eser yayımlandı Gerçıbukutia malar depremler nedenı üe tasarlandıgından sonuk geçtı ıse de Kultur Bakanlıgı nın katküan ue yapüan yayınlann ıçensınde kalıtesı oldukça yuksek olanlar davardı Işte Osmanlı hastanelen eczacüıgı tababetı ve bunlann dunya çapındakı etküerını ortaya koyan Prof Dr Dr Arslan Terzıoğlunun Kultur Bakanlığının desteğı üe çoğu renkh 93 adet tarıhı değen yuksek resımlerle buyuk ebatta 175 sayfa halınde yayımlanan eserı bu kalıtelı yayınlann arasında sayüması gerekır Istanbul Tıp Fakultesı Deontolojı ve Tıp Tarıhı Anabüım Dalı Başkanı Prof Dr Dr Arslan Terzıoglu, Osmanlı kaynaklanmn yaru sıra Avrupa kaynaklanna da dayanarak Osmarüı Tababeü saray eczacüıgı ve hastanelerının dunya çapındakı etküerını oldukça degı şık bır bakış açısıyla ortaya koyarak Osmanlı Imparatorlugu nun dunya kulturune katkısının Roma Imparatorlugu üe mukayese edılebılecegını üerı suruyor Kultur Bakanı îıtemihan Talay, bu esere yazdıgı onsozde şu goruşlere yer venyor ' 1453'teFauhSultanMphmed Istanbul u fethederek Doğu Roma Imparatorlugu na son vermış ve onlardan devraldığı uygarhk meşalesını her alanda gerçekleştırdığı Turk Ronesansı üe Roma Imparatorluğu'nun bır devamı gıbı gelecek kuşaklara taşıyarak Avrupa'da Ronesansın ve onu takıbe MQ = Sısmık moment (dyne cm), M w = Moment magnıtudu (bırımsız) olmak uzere Sırasıyla faylanma alam, sısmık moment ve moment magnıtudu aşagıda venlen bağıntüarla hesaplanır (Gundogdu, 1986) A = LW (1) n Mo = A.nD, (n=3 1 0 ) (2) Mw = (3) B U Kandıllı Deprem Araştırma Enstıtusu çozumlerıne gore 17 Agustos 1999 Izmıt Depremı kınlma dennlıgı W=16 km olarak verümışur Depremden sonra yapüan makrosısmık gozlemlerımız sonucu, oluşan en yuksek sag yanal otelenme değen yaklaşık 4 8 m cıvanndadır Sag yanal otelenme degerlennın bolgesel dağüımı sonucu ortalama atım değen 3 m olarak alınmıstır Buna gore den aydmlanma donemmın baslamasında buyuk bır rol oynamıştır Osmanlı donemınde Turk uygarlıgının Avrupa'dakı tesırlen sadece tekruk guzel sanatlar muzık hastanecüık vs üe sınıılı kalmamış tıbbı alanda 17 yuzyüa kadar devam etmış hatta 1717'deLady Mary Montague veDr E Tımonıus vasıtasryla Inoculaüon şeklındekı Turk usulu çıçek aşısmın Avrupa ya yayüması Edward Wenner'm 1796'daVaccınaüon şeklınde çıçek aşısının keşfine ve dolayısı üe Louıs Paste ur'un yenı aşı ve serum teknıgı gelıştırmesınde buyuk rol oynamıştr 17 yuzyüdan ıübaren Avrupa daJa hızlı büımsel ve teknolojüc gebşmelere ayak uydurmak ıçın Osmanlı Imparatorlugu nda tababet ve eczacüığın hatta hastanecüığın batüılaşmaya başladıgı gorulur Buna ragmen Kınm Harbı esnasında 18531856 yülan arasında Çanakkale ve ıstanbul'da barakalar hahnde Pavülon Sıstemınde tesıs edüen hastanelenn Avrupa ve hatta Kuzey Guney savaşlan sırasmda Amenkada Pavülon Sıstemı hastanelerının gelışmesınde etküen çok buyuk olmuştur Butun bu hususlan kısa ve ozlu bır bıçımde yerlı ve yabancı kaynaklar ışıgında ortaya koyan Prof Dr Dr Arslan Terzıoğlu nun bu esennı Osmarüı Devletı run 700 Kuruluş Yüdonumu nde bakanhgımızın destegı üe yayınlarken eserın yazanna da teşekkuru bır borç büıyoruz" GÖKYÜZÜ yle yeni ufuklara doğru Turkıyede gokbüımı yaygınlaştırma, ozendırme ve orgutleme çabalan neredeyse kurulan ük gozlemevlenyle aynı yaşlara denk gelmekte lşte ODTU Amator Astronomı Tbplulugu (ODTUAAT), çevresmde başka omegı olmadan 1986 yüında aynı amaçlarla kuruldu ODTUAAT yı ızleyen bır çok topluluk oldu Peşpeşe 1992 yüında Ege Unrversıtesı (EUAT) Ankara Unıversıtesı (ASART) ve Istanbul Unıversıtesı (IUAK) topluluklan kuruldu ODTUAAT ıçın 14 dığerlen ıçın 8 yü boyunca bır çok etkınlüc başanyla bınnldı Bu yülar bo yunca bıtmeyen sonmeyenveheryüagızdanagıza etkmlücten etkırüığe dolaşan tek bır şey vardı kı her topluluğun duşuolmuştu "bır gokbüım dergısı Her topluluk kendı ıçuıde bu soruyu yanrtlamaya kalkmış olsa da bu ışı hayata ük donuşturen EUAT oldu Boylece "JUtronoml Magazln' dog du Yü 1993 Bu kıvücım ne yazık kı beklendıgı gıbı çok uzun suremedı Yaymcüıgın sorumluluk duygusuyla çaü şan "ogrencüık" olgusu sonucunda ıstenen 'Turkıye hedefine ulaşüamadı (Astronomı Magazın şu anda yerel dagıtü makta) Bu yenügı degüdı gonul verenler ıçın yalnız ve yalnız onemh bır deneyırndı Gokbüım dergısı çıkarma duşu, kazanüan deneyımlerle ancak 1998 nın sonunda bırleştırüebüdı ODTUAAT, 1996'dan ben unrversıte ıçmde çıkarttığı bultenmı gozden geçınp 1999 Ocak ayından başlayarak bır dergı ayannda basmaya ve dağıtmaya başladı boylece de Gokyuzu doğ du Dergı, 1999 yüı boyunca yazarlannı duzenlı bır yayın ortarruna hazırladı ve yaym sorunlannın ustesınden gelmeye çalışü Bu yüın basında ıse beklenen orgutlenme gerçekleştı Geçen TUBİTAK Gozlem Şenlığı nde bır araya gelen amatorler, sonunda 'Turkıye nın gokbüım dergısı duşunu hayata geçırmek ıçın çalışmalara başladüar Çalışmalann sonunda Gokyuzu" dergısını destekleme ve gekştırme karan ahndı Turk Astronomı Derneğı nın (TAD) mart başında aldıgı' Gokyuzu demeğın yayını olarak çıkabüır karanyla, yülardır tum gokbüımseverlerce dort gozle beklenen ozlem gerçekieştı Nısan sayısıyla dergı artüc Turbye nın tek gokbüım dergısı' olacak ve kalıcı olma yolunda ük adımını atacak Bu baglamda dergı Turkıye'nın her koşesmdekı amatorlerden yazı fotograf ve kışısel çakşmalanru beklemekte ve orüann sesını duyurmak ıstemektedır Dergımız şu anda 16 sayfa olsa da yaz aylannda sayfa sayısını üa katına çıkartma yolundadır TAD üe kurumsallaşan ve saglam temeller kazanan amator gokbüım artik 'Gokyuzu' üe ulusal ve uluslararası haberlen dogru kaynaktan ızleyebüecek ve evrerun her koşesmdekı ışığı Turkıye ye ulaştirabüecekhr Dr Sınan Kaan Yerh Gokyuzu' Sorumlu Yazı ışlen Md ODTU Fızdc Bolumu edılrruştır Buna gore hantada gostenlen kınk boyu ortalama 180 km'ye ulaşmaktadır Çızelge I'den anlaşüacağı uzere 1999 Izmıt Depremı ^ = 7 5 buyukluğune denk gelmektedır Kınk boyunun daha kısa veya uzun olduğun savunan araştirmacüar da vardır (Çızelge I) kınlma derırüığını sabıt rutarak ve halen daha tarüşma konusu olan fay boyunu da değışken kabul ederek, yukanda verüen (1) (2) ve (3) numaralı bağınülardan elde edılen magrutud değerlerı Çızelge Ide venlmektedır Kırığın batı ucu nerede? Depremden sonra yerlı ve yabancı pek çok araşurmacının karadan ve denızden bolgede araştirma yaptığı büınmektedır Araştırmacüar 1999 Izmıt Depremı yuzey kınğırun doğu ucunun Golyaka olduğu hususunda ortak bır karara varsalar da bu kınğın baü ucu konsunda halen daha tarüşmalar surmektedır Bolgede Istanbul Unıversıtesı R/V ARAR araşurma gemısı tarafından yapüan sığ sısmık araşurma sonuçlanna gore, kınk Henck Deltasuu geçerek batıya devam etmektedır (Alpar ve dığ 1999) Hersek DelKınlma Faylanma Sısmık Moment Moment tası batısında doğrultu anmh faylanma ımAlanı (cnr) Magrutud (M w ) boyu(km) (dyncm) zası oldukça belırgındır Bolgede araşurma yapügı bıhnen MTA Sısmık I gemısı ılksel 1 440E+27 7 37 100 1 60E+13 sonuçlan da bu goruşu onaylamaktadır 1 584E+27 7 40 110 1 76E+13 (Şengor ve dığ 1999) Yorum farklüığı ıse 1 728E+27 7 42 120 1 92E+13 gorulen bu dınamık doğrultu ataüı fayın 130 1 872E+27 7 45 2 08E+13 Izmıt Depremı yuzey kınğının devamı mı 140 2 24E+13 2 016E+27 7 47 yoksa depremden oncede var olan aknf bır 7 49 2160E+27 150 2 40E+13 fay olup olmadığı durumundan kaynaklan2 56E+13 2 304E+27 7 51 160 maktadır 7 52 2 72E+13 2 448E+27 170 Eldekı bügüere gore olası yuzey kınğı Ş«2 592E+27 7 54 180 2 88E+13 ldl l'de A ve B noktalan arasında gostenl 190 2 736E+27 7 56 3 04E+13 mıştır Korfez ıçın çızüen bu kınk hantası 2 880E+27 7 57 200 3 20E+13 R/V ARAR gemısı üe gorulebüen yuzey kın210 3 024E+27 7 59 3 36E+13 ğını temsü etmektedır başka bır bügı dahü 220 3168E+27 7 60 3 52E+13 edümemıştır Şekıl 1 de A noktası üe temsü 230 3 312E+27 3 68E+13 7 61 edüen yuzey kınğın ucu elbette bu şeküdekı gıbı anıden ortadan kaybolmamaktaÇiıeige I: Kınlma derinllğlnln 16 km. ve ortalama atım mlktannm 3 m. dır A noktasının daha baüsının resmını vealmarak bulunan faylanma alam, sbmlk moment ve moment magnltüd recek yeterh sayıda sısmık kesıt olmadığıni dan kınk boyu batı ucu A noktası üe temsü Sonuç <*> " * ^v* • Deprem buyuklugunun olçıilmesı kavramırun, başlangıç tanhınden gunumuze kadar olan gelışım surecı ıçensınde büımın ulaşuğı son nokta buyuk depremlerde moment magnitüdü kavranunın kullanılmasının en sağlüdı sonucu vereceğı şekkndedır Buna gore 1999 Izmıt Depremı moment magnıtudu araza çakşmalannın katkısıyla M ^ I . 5 olarak duşunulmektedır (*) Istanbul Unrversıtesı Muhendıshk Fakultesı, Jeofizık Muhendıslığı Bolumu, 34850 Avcüar Istanbul emaü sahm@ıstanbul edu tr emaü ferozcep@ıstanbul edu tr Kaynaklar A^Dar R AJdcaıgan Ş Gundogdu O 1999a Deprem Sonrası IU Aıaı Gemısuun Dogu Maımarada Yaptıgı Sıg Sısmık On Araştırmalan Cum hunyet Gazetesı Bılım Ttekrak Dergısı 25 Arahk 1999 Sayı 666 Alptekın Ö Yalçınkaya E Utkucu M 1999 Sısmolojı Uygulama Foyu Istanbul Unrversıtesı Muhendıslık Fakultesı Jeofizık Muhendıshgı Bolumu Istanbul Gundogdu O 1986 Turkıye Depremlennın Kaynak Parametrelerı ve Aralanndala Dıskıler 1 Muhendıslık Fakultesı Jeofizık Muhendıshgı U Bolumu (Doktoraiezı) Istanbul Kanomon H 1977 Energy release m great earthquakes Journal of Geophyacal Research 82 no20 2981 2987 Şengor A. M C Demırbag E Tuysuz O Kurt H Gorur N Kuşcu 1 1999 Izmıt ItorfezmmDeruzAtandaKalanResmınınJeolojıkYapısı Cum hunyet Bılım ve Teknık sayı 663 s 12 13 'Charles Francıs Rıchter 26 Nısan 1900 yılında Ohıoda Hamüton yakınında bır çırllıkte dogmuştur Aruıesı üe bırkkte Los Angeles a tasın masırun hemen ardından Guney Kalıfomıya gınruştır 1928 de Lılıan Brant ıle evlenmısur Aynı yü Caltech (Kalıfornıya T^knolojı Ens tıtusu)nden teorık fizık alanında doktora derecesı almış ve 1936 dan emeldı oldugu 1970 yıhna kadar Caltechde Sısmolojı Labotaruvannda Jeofızık profesoru olarak çahşınıştu 680/21