Catalog

B I L I M YAY I N DÜŞÜN BUL Matematiğin Aydınlık Dünyası TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları'nın ilk telif eserlerinden olan bu kıtap, matematıkçi sinan Sertöz'ün daha önce TRT2'de yayımlanan aynı ısımli belgeseline dayanıyor. Belgeselin kitaplaştırılSinan Sertöz mış bir öyküsü. sertiöz, birbirinden binlerce kilometre uzaklıkta yaşamış ama matematiğin gelişmesine hizmet etmiş kahramanlardan bazılarını ve ilginç hayat öykülerini anlatıyor. Sertöz'ün anlatımı sıradan bir öykü anlatımının çok üzerinde. öncelikle de Anadolu'da yaşamış matematikçileri ele alması, bu topraklar üzerinde bızimle nefes alıp vermiş bilim insanlarını ve yaptıkları katkıları öğreniyoruz. öklit'i yakından tanıyoruz. Miletli Thales, Anaksimandros'u; Ayasofya'nın mimarları geometriciler Isidoros ve Anthemıos'u tanıyoruz. Kitap salt bir anlatıma dayanmıyor dedik. Sertöz, matematiği hayatından içinde anlatıyor. Matematiğin ezberle hiçbir ilişkisi bulunmadığına işaret ediyor. Kitapta, diğer matematikçilerimizln de matematik üzerine, anı veya değerlendirmelerine yer veriliyor. Kısa anlatımlardan oluşan kitapta bütün öyküler 4 bölüm altında toplanmış: Bir, iki, üç ve Çok; Sıfırdan Sonsuza; Hiçlikten Varlığa Giden Yol ve en Bilirim. Cep kitabı boyutlarında, 116 sayfa, 200 bın TL. Yazarı: Sinan Sertöz Matematiğin Aydınlık Dünyası İLGİNÇ SORULAR ARMAGANLI BULMACA Çay karıştırırken çıkan sesler SORU: Bir fincanın içindeki çayı karıştırdığımda, kaşıktan gelen sesin frekansı artmaya başlıyor, neden ? YANIT 1: Sesi yaratan, kaşıktan çok fincandır. Bu ses, fincanın çap, yükseklik gibi geometrik özelliklerine ve yapıldığı malzemeye bağlıdır. Biraz dikkatli bakarsanız fincanın aşağı yukarı çan şeklinde olduğunu görürsünüz. İçinde çay olan bir fincan söz konusu olduğunda, çay yüzeyiyle fincanın kenarı arasındaki mesafe önemlidir. Rezonansa neden olan kısım, fincanın yan yüzeyidir ve bu yüzey de fincan ne kadar doluysa o kadar küçüktür, küçük yüzey de yüksek frekansa karşılık geiir. Işin şimdi açıklayacağımız kısmı biraz daha karışıktır. Kaşığın fincanda yarattığı titreşim aslında düşük frekanslıdır, ne var ki, karıştırılan çayın dönüş hızı artar ve bu da çayın fincana fazladan kuvvet uygulamasına neden olur (başka bir deyişle, çay, fincanın dışına çıkmaya çalışır), bu da yan yüzeyin çayla kaplanmasına neden olur, alan küçüldüğü için sesin frekansı artar. YANIT 2: Bu soru benim de uzun süre kafamı kurcalamıştı, zira kaşığı çevirdiğinizde ortaya çıkan sesin frekansı iki veya üç oktavı içerebiliyor ve bu durumun çayın neden olduğu ısınma yoluyla geçekleşen bir gerilme sonucunda ortaya çıkrnadığı da kesin. Söz konusu ses olayı kahvede çaydan daha lyi farkediliyor. Şekerli veya sütlü kahvede de sonuç veriyor, fakat bu sıvıların içindeki kabarcıklar ve partiküller akustık yönden farklı roller oynadıkları için sonuçlar da birbirinin aynı ol muyor. Kaşığın neden olduğu ses kabarcık yüzeylerinden ve seramik yüzeyinden farklı şekillerde yansıyor. Kahvenın üzerine sıcak su döktüğünüzde kahvedeki uçucu bileşenleri çoğu, küçük kabarcıklar haline geliyor ve sıvının içindeki ses hızının düşmesıne neden oluyor. Başlangıçta bu kabarcıklar oldukça homojen bir şekilde dağıl mış oluyor ve soruda belirtilen sesin frekansı da düşük oluyor. Zamanla kabarcıklar yükselerek sıvının yüzeyinde toplanıyorlar, dolayısıyla ortalama kabarcık konsantrasyonu düşüyor, sıvının içindeki ses hızı yükseliyor ve sonuç olarak frekans da yükseliyor. Kahvede kabarcıkların oynadığı rolü, sütte de yağ damlacıkları oynuyor, limonlu çayın nasıl bir sonuç vereceğıni ise pek kestiremiyorum. YANIT 3: Bir fincan çay, aslında son derece karmaşık bir yapıya sahip bir çözeltidir. Aynı şey süt için de geçerlidir, süt, suyun içinde asılı duran yağ ve proteinlerden oluşur. Ingilizler gibi sütlü çay içmeye kalkar, bir de şeker eklerseniz, çayın yapısında bir kararlılığın oluşmasına neden olursunuz. Sesin hızı, içinde ılerlediği ortamın yoğunluğundan bağımsız olduğu için, sütlü çay kararlı hale gelene kadar kaşığın sesinin frekansında sablt bir değişım olur. Su Tankı Su sorununun geçtığı dönemlerde su sıkıntısı varmış ama su tankları şimriki gibi cam elyafından değil de çelik levhalardan yapılıyormuş. Bu haftanın sorusu da böyle bir su tankının yapımı üzerine. Ustabaşının elinde bir çelik levha var. Levhanın eni 8 metre boyu da 3 metre. Ustabaşı bu levhanın köşelerınden hepsi aynı büyüklükte olan kareler kesip çıkaracak. Amacı levhayı lehimlemek ve müşterisı için bir su tankı yapmak. Ustabaşı elindeki levhayı kullanarak olabilecek en büyük tankı yapmak istıyor. Ancak bir sorun ar. Karelerin büyüklükleri. Kareleri hangi büyüklükte kesmeli? Eğer küçük kareler kesip çıkartırsa elde ettığı tank son derece sığ olacak. Yok, büyük kareler çıkartırsa bu sefer de derın olacak. Buna göre en çok suyu alabilecek tankı yapabılmesi için levhanın köşelerınden kestiği karelerin her birının kenar uzunluğu ne kadar olmalı? (Not: Resimde gözüken levha ustabaşının o 83 metrelik levhası değil, daha küçük bir levha) 523. sayıda kitap kazanan okurlarımız Demirtaş Peker Ankara, Yasin Güler Ankara, Ş. Doruk MerdolAnkara, Şaban Kenar Ankara, Necmiye Çalışkan Ankara, M. Yavuz Kutlay Ankara, Meltem Tiregöl Istanbul, Rasime Akçay Sivas, Derya YıldızAnkara, Gökhan Aslan Ankara, Melahat Dönertaş Istanbul, Aydın Bingöl Ankara, Devrim Pekyalçın Çanakkale, H. Tarık Yabacı Ankara, Kenan KaracaMersin , Nurhan Erdoğan Ankara, Ömer ÖzbekAnkara, Ali Karagöz Ankara, Sermet Akkuş Kırşehır, Murat SürücüAdana, Ferhan Çiftçi Mersin, Bilim ve Teknoloji Mepkezleri/Müzelepi TÜBlTAK'ın Bilim ve Teknoloji Strateji ve Politıka Çalışmaları çerçevesinde yayımlanan bu rapor/çalışma, dünyada sayıları hızla artan bilim ve merkezleri hakkında bir üst bakış verıyor. bilim ve teknolojidekı hızlı gelişme, bilimle sokaktaki insan arasındaki giderek artan kopukluk, bilim merkezlerinin önemini arttırmıştır. bu merkezler, bilimsel ve teknolojik süreçleri görselleştirerek konuların anlaşılmasını kolaylaştıran çalışmalarıyla tanınmaktadır. Bilim Merkezı Vakfı'nın Istanbul'da kurmak için çalıştığı bilim merkezi de bu amaca yönelmiştir. Halime Atamer, TÜBlTAK'ın da desteklediği bılım merkezi projesine bu çalışmasıyla katkıda bulunmaktadır. Büyük boy, 68 sayfa. Hazırlayan: Zeze Yazan: Halime Atcımer Yarım bardak su ne kadardır? 1. sorunun cevabı: 1/8 2. sorunun cevabı: 0.7937 ya da 1/2'nin küp kökü. 1997 yılında Bilim Adamı Yetiştirme Grubu tarafından yürütülecek programlara ilişkin bilgiler ve başvuru formları toplu halde bir broşur aracılığı ile üniversitelerimize dağıtıldı. Özellıkle lisans üstü öğrenciler ile öğretim elemanları tarafından kullanılacağı gözönüne alınarak ortaokul, lise ve üniversite öğrencilerine yönelik programlar hakkında sadece kısa bilgiler verilmekle yetinildi.Bu kapsamlı broşürün içeriği ise şöyle: Özet bilgiler, Ortaokul ve lise öğrencilerine yönelik programlar. Üniversite öğrencilerine yönelik programlar: (Üniversite Temel Bilimler Burs programı AB, Üniversite öğrencilerı araştırma projeleri destekleme programı, Üniversite öğrencileri arası teorik araştırma projeleri yarışması) Lisans üstü eğitim destek programları (Yurt içı ve yurtdışı burs programı, yurtdışı doktora ve araştırma burs programı, lisans üstü yaz okulu destekleme programı, TÜBİTAK Munır Birsel Vakfı doktora burs programı) Doktora sonrası araştırma destek programı ( Yurt ıçi ve yurtdışı doktora sonrası araştırma bursları (NATOB1 NATOB2, BAYGC, Konuk Bilim Adamı Destekleme Programı KlATOD, Bilimsel Toplantı Destek Programı: Yurt içı ve dışı bilimsel etkinlıklere katılma desteği programı, ileri çalışma okulları/ileri araştırma toplantılarına katılma destegi programı Uluslararası bilimsel anlaşmalar çerçevesinde yürütülen programlar: Detaylı bılgi ıçin: TÜBİTAK BAYG Atatürk Bulvarı n: 221 06100 Kavaklıdere/Ankara Tel: 0. 312 468 53 00 (20 hat) Faks: 0. 312 427 23 82 E posta: bayg®promete.tetm. tubitak.gov.tr (INTERNET) 1997 yılı Burs veDestek Programları Damapjar neden mavi gözükür? SORU: Damarlar saydam olduklarına ve kan da kırmızı olduğuna göre, damarlar dışarıdan neden mavi görünür? YANIT: Deri, kızılötesıne yakın olanlar harıç bütün dalgaboylarındaki ışıkları yansıtır. Mavi renk, yansıtılan ve dolayısıyla morötesine yakın olan ışıklara karşılık gelir. Damarlar bu nedenle mavi görünür. / Şimdi size gecenin sürprizi. Evcilleştirdiğim yabani hayvanların gösterisi.. 525 11