Catalog

B İ L İ M D Ü N Y A S I N D A N H A B E R L E R TVBELGESEL Zehirli atıklara karşı böcek Amerikalı bilim adamları binlerce kimyasal zehirin böceklersayesinde yok edileceğini belirtiyor. Doğada olmayan yeni bitkiler Insanın genlerle oyunu sürüyor. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'n den Başkan Elliott Meyerovritz'in laboratuvarı nda yetişen çiçekler doğada bulunmuyor. Bunların bazılarında yaprak yerine taçyapraklarına rastlanırken, bazılarında da erkek organları yerine dişi organlar ya da taçyaprakları görülüyor. Bu garip çiçekler genetik işlemler sonucu elde ediliyor. Bahçecilik uzmanları uzun yıllardan beri çapraz tozlaşma ve melezleştirme yöntemlerini uygulayarak yeni çiçek türleri yaratıyorlardı. Bu şekilde geçen yüzyılda varolmayan gül ve lale çeşitleri yetiştirildi. Öte yandan ziraatçiler de bu metotlardan faydalanarak mısır, pirinç ve buğday bitkilerinin değişik türlerini elde ettiler. Bu "klasik" yöntem, binlerce genin karıştırılması ve tamamen rastlantısal elde edilmiş ürünler arasında ilginç özellikler taşıyanların seçilmesi işlemlerine dayanıyor. Ancak Meyerovvitz işi tesadüfe bırakmadan bütünüyle farklı bir biçimde çalışıyor. Bilim adamı, bir çiçeğin organlarının oluşum süreçlerini inceleyerek genlerin yerine laboratuvarda değişime uğramış başka genler koyuyor. Deneyleri için Meyerowitz, diğerlerine göre daha az gen içeren hardal familyasından "Arabidopsis thaliana"y seçti. Bilim adamı, tüm canlı organizmalarda olduğu gibi bir ceninin gelişiminin "Homebox" ya da kısaca "Hox" olarak adlandırılan bir grup gen tarafından yönetildiğini gösterdi. "Hox" genleri uygun zamanda, uygun yerde ve belli bir süre için harekete geçirilmeli ve daha sonra bunlar durdurulmalıdıriar. Aksi takdirde anormal bir hücre çoğalması, bozukluklara yol açabilir. Kısacası çiçeğin düzenli gelişimi, "Hox" genlerinin belli bir düzen içinde 5 Şubat cumartesl TV 1 04.10 Belgesel "Yaşadığımız Dünya" Köpekbalıklarının yaşamı konu edıliyor. TV 1 05.30 Belgesel "Yaşama Savaşı" Değişen tarımcıhk ve ona bağlı olarak değişen toprak canlıları, yok olma tehlikesi ve koruma konu ediliyor. TV 2 14.25 Tıp Dünyası Programda prematüre bebeklerin yaşamı, çocuklarda görülen hızlı yaşlanma hastalığı, müzikle tedavi gibi konulara yer veriliyor. TV 2 14.50 Belgesel "Arkeoloji" TV 2 21.05 Yerli Belgesel "Pera" Istanbul'un en güzel otellerinden olan 101 yaşındaki Pera'nın öyküsü anlatılıyor. TV 3 00.30 Belgesel "Batı UygarlıUçüncü Dünya Ülkelerinin Batı'nın sömürgeci faaliyetleri sonunda nasıl yoksullaştıkları anlatılıyor. TGRT 07.10 Belgesel "Hayvanlar Dünyası" TGRT 09.30 Bilim Dünyasından Haberler Ö'" 0u tütün bitleri, zararlı maddeleıi yoketmek için kullanılan bakterilere genlerini veriyorlar. Tarım alanında kullanılan böcek ilaçlarının sayısı artmasına karşın böcekler de çoğalmaya devam ediyor. Bu olgu 1985'te DDT'ye karşı koyan sivrisineklerde gözlendi. Bu durumu araştıran uzmanlar sivrisineğin genetik yapısında değişik bir gen keşfettiler; bu gen ilaçlara direnen böceklerde tek başına bulunurken zehirli maddelere direnç gösteren böcekler vücutlarında bunun 200 kopyasını barındırıyorlar. Gen tek başına böceğin direncini güçlendiremediği için organizma ilacı etkisizleştirecek enzimi üretene kadar çoğalmaya devam ediyor. Kuzey Kaliforniya Üniversitesi'nde Michel Roe bir tür tütün biti üzerinde iki yıldan beri aynı olguyu gözlemliyor. Roe'nun gözlemlerine göre genetik maddenin büyük bir parçası bir kromozomdan diğerine geçerek böceği güçlendiriyor. Böylece böcek zehiri etkisizleştirecek bir enzimi çok yüksek dozlarda salgılıyor. Diğer tüm enzimlerde olduğu gibi bu molekülün üretimini gerçekleştiren bir gen. M. Roe söz konusu geni alıp "klonlaştırdıktan" sonra bu klonları bakterilere aşıladı; amacı ise atık maddelerin zehirini yokedecek bir tür "biyolojik sifah" geliştirmekti. Gerçekten de bir "bıyoreaktör" içinde bulunan bazı sıvı ya da katı zehirli maddeler bu bakteriler tarafından yokedilebiliyor. Böceklerin büyük bir bölümü sanayi atıklarındaki kimyasal maddejeri enzimle zararsız duruma getirebilirler; bu açıdan da M. Roe'nun deneyi gelecek vaat eden bir işlem. Amerikalı bilim adamı binlerce kimyasal zehirin böcekler sayesinde yokedilebileceğine inandığını belirtiyor. (Science et Vie/Ocak 94 Çeviri: Anahit Hazaryan) TV 2 11.45 Çocuğunuz ve Siz TV 2 14.10 Belgesel "Ülkeler Coğrafyası" TV 3 21.35 Belgesel "Biyoloji" 6 Şubat Pazar 7 Şubat Pazartesl Arabidopsis'in küçük çiçeği normalde, polen üreten erkek organını çevreleyen dört yaprağa sahiptir (1). Bu bitki genetik müdahalelerle değişime uğratıldı. llk uygulama sonucu polen üreten organlar taçyapraklanna dönüştü (2). En son aşamada ise normalde yalnızca sap üzerinde bulunması gereken yapraklar çiçeğin kendisıni oluşturdu (3). TV 1 03.35 Belgesel "Mekanik Evren" TV 3 23.35 Belgeset "Horizon" TV1 12.15 Salıncak Kadınlarda meslek seçimi, yeni meslekler, kadın işgücünün değerlendirilmesi... TV 1 03.15 Belgesel "Davetsiz misafir" Avusturalya'da tilki avcılığı, tilki ve çevre ilişkisi... TV 3 00.20 Belgesel "Yarının Dünyası" Teknoloji dünyasındaki yeni gelişmeler ve buluşlar anlatılıyor. TV 3 23.55 Belgesel "2000'e Doğru" TV 1 04.15 Belgesel "Bilinmeyen Buhara" Çöl hayvanları konu ediliyor. TV 2 20.10 Yerli Belgesel Yeni Babı Ali TV 2 20.40 Belgesel "Mimarca" TV 3 23.25 Belgesel "Büyük Uçuşlar" TV 1 02.55 Belgesel "Bilim ve Toplum" TV 1 10.45 Yaşadığımız Dünya Afrika'daki maymun çeşitleri 359 11 8 Şubat Salı sırayla harekete geçirilip bir müddet sonra hareketsizleştirilmesi işlemlerine bağh. "Arabidopsis"in çeşitli Hox genlerini değişime uğratan Meyerovvitz ve arkadaşları, hareketleştirme işleminin duzenini ve rolünü belirlediler. Bu deneyleriyle yaprakların, taçyaprakların ve diğer cinsel organların oluşumundan ve yerinden sorumlu genleri keşfettiler. Bu genler bazı küçük ayrıntılarla birbirlerinden farklılaştıkları için bunların ortak bir katnağa sahip olduğu ve belli bir uzmanlıkla geliştikleri düşünülüyor. Gerçekte bitkilerin büyük bir bölümü benzer kontrol sistemlerine sahipler. Bu nedenle, bu tür işlemleri besin kaynağı bitkilere de uygulayarak onların çeşitlerini zenginleştirmek mümkün olabilir. Science et Vie/ Ocak 1994 9 Şubat Çarşamba 10 Şubat Perşembe 11 Şubat Cuma