Catalog

G Ö K Bİ Lİ M Uzaydan dünyanın karanlık yüzü Kentlerin ışığı, gaz tarlalarından yayılan alevler, hatta Japon Denizi'nde mürekkepbalıklarını yüzeye çekmek için balıkçıların yaktıkları lambalar dünyayı karanlıkta pırıl pırıl aydınlatıyor. Yazan: Nîgel Henbest Çeviri: Betül Sayıl yılında dunya Içevresınde ılk yörungesını tamamlayan Amerıkalı astronot John Glenn, alışılmadık bır selamlama ıle karşılaştı Doğuya doğru uçuşu sırasında Batı Avustralya'da Porth kentı sakınlerı tum ışıklarını yakarak selamladılar yalnız astronotu Dünyanın 260 kılometre uzerınde uçan Glenn, kontrol kulesıne verdığı mesajda şoyle dıyordu "Işıklar harlka görunuyor. Onları yakan herkese çok teşekkur edln." Glenn'ın deneyı, karanlık yuzdekı yapay ışıkların dunyada akıllı varlıkların yaşadığını, belkı de gunışığında Çın Seddı kadar kesınlıkle gosteren bır etken olduğunu vurgulamıştır Bazı bılgınler geçen yuzyılın sonuna kadar bunun gerçeklığınden kuşku duyuyorlardı Ingılız fızıkçı Lord Kelvın, New York'un yenı elektrık ışığını gorduğunde, dünyanın en ışıklı kentı olduğunu soylemış, hatta bu kentın Marslılar tarafından bıle görulebıleceğını ılerı surmuştu Aşağı yukarı aynı zamanda Pall Mall Gazette'de yazılan bır mektup, Londra kentı ışıklarının yapay bır şekılde söndurulmesı ıle Marslılara bır sınyal verılebıleceğını öne suruyordu Gleen'ın uçuşundan otuz yıl sonra, dünyanın gece nasıl görunduğü belırlenebılmıştır Bunun nedenı, ancak çok az sayıda nnn n.Tlvvay 1962 satelıtın dünyanın karanlık yuzunu araştıracak bıçımde yapılmış olmasıdır Dunyayı ınceleyen satelıtlerden bırçoğu ıklım koşulları, maden ve petrol yatakları gıbı konuları ele alırlar Bulutlar, hava tahmınlerı ıçın bır bılgı kaynağıdır, ancak bır ışık harıtasının çızılmesınde engel oluştururlar Bazı gecelerde butun bır ulkeyı gorunmez hale getırebılırler Araştırmacıların yapay ışıkları doğal olanlardan, yanı manyetık kutupların çevresındeKı ışık dalgalanmalarından ve dunya uzerınde ertelenen sanıyede 100 kadar çakan şımşeklerden ayırt etmelerı gerekır Butun bu zotiuklara karşın ıkı Amerıkalı bılım adamı, dunyamız çevresındekı yapay ışıkları ıncelemeyı goze aldılar On beş yılkadar önce "Uluslararası lletışım Teknolojısı" adlı bır Amerıkan kuruluşundan Thomas Croff, savunmameteoroloji satelıtlerı tarafından kaydedılen goruntulerı ıncelemeye başladı Bu fotoğraflar dünyanın karanlık tarafını duzenlı olarak goruntuluyorlardı Washıngton Unıversıtesı'nden VVoodruff Sulllvan, gece karanlığında butun dünyanın bır goruntusunu çızdı Sullıvan bır radyo astroloğudur ve farkında olmadan evrene yaydığımız sınyaller ıle ılgılenır On yıl önce, dünyanın en guçlu verıcılerı olan askerı radarlar ve televızyon ıstasyonlarından yayımlanan radyo sınyallerını bır duzen ıçınde ortaya koydu Daha sonraları, dunyadan yayılan yapay Tokyo Yokohaına Kışı başına elektrık tuketımı çok yuksek olan bölgeler, dığer bölgelere kıyasla çok daha parlak gözukuyor Uzaydan denızde murekkep balığı avlayan Japon balıkçı fılosunun ışıklarını da gormek mumkun P acı I1 c Ocean ışıklar uzerıne çalışmaya başladı Sullıvan, 19741984 yılları arasında satelıtler tarafından çekılmış kırk kadar bulutsuz fotoğrafı ele alarak, bunları Salt Lake Cıty Hansen Planetaryumu'ndakı bılgısayarda bırleştırdı ve tek bır resım halıne getırdı Burada görulen butun ışıklar yapaydır, yalnız en ust sol koşeye yerleştırılmış olan ışık haresı artıstık amaçlıdır Sullıvan, fotoğrafın bır mılyon ışıktan oluştuğunu ve mılyon x mılyon vvatlık bır guç yaydığını belırtıyor En parlak ışık kaynakları, petrol tartalannda yanan gazların çıkardığı alevlerdır Bunlar Körtez'de, Kuzey Afrıka ve Sıbırya uzerınde genış ışık havuzları oluştururlar Avustralya ve Asya arasındakı parlak ışık dalgası Endonezya'nın Sulawesı Adası'ndakı petrol yataklarının gaz alevlennı belırler Bu alevler dünyanın hıdrokarbon uretımının yuzde 3'unu oluşturmaktadır Kent ışıkları, dünyanın çeşıtlı yerleşım bolgelerıne göre değışır Dunya nufusunun dörtte bırının yaşadığı Kuzey Amerıka, Avrupa ve Japonya'yı kapsayan bolgelerde dunya elektrığının dörtte uçu kullanılmaktadır Bu yuzden bu bölgeler Asya, Afrıka ve Guney Amerıka'ya oranla çok daha parlaktır Sullıvan'a göre, ABD'dekı her kışı Hındıstan'da yaşayan bır kışıden 75 kez fazla elektrık harcamaktadır Göğü aydınlatmak Gelışmış ulkelerde bıle, ulusal polıtıkaları yansıtan değışıklıkler bulunur Sokak ışıklarının en alt duzeyde tutulduğu Fransa'nın karanlığını, sadece kentlerin değıl onemlı yolların ve çevre yollarının da aydınlatıldığı Batı Almanya ve Inglltere ıle kıyaslayın Satelıtler tarafından yakalanan ışıklar ne kadar elektrığın "göğu aydınlatmak" ıçın boşu boşuna kullanıldığını gösterır Parlak ışık dalgalan, dünyanın en önemli iletlsim yollannı da belırler Mısır'ın ısıklan, Nll Nehri'ni izter, Çin'dekı yarım ay bıçımın de bır ışık dalgası Sarı Nehn ve onun yanıbaşında gıden tren yolunu gösterır Sovyetler Blrllğl'nın karanlığı, doğuda TransSiblrya tren yolu uzerındekı yerleşım bolgelerınde ışığa kavuşur Ulkenın batısında ıse butun yollar Moskova'ya çıkar, bu kent çeşıtlı ışık dalgalarının oluşturduğu bır ağın ortasında oturan bır örumceğe benzer Elektrık ışıkları sadece kentler ve ulaşım yolları ıle bağıntılı değıldır Japon Denlzl'nın ortasında parlak bır ışık gorulmektedır Croft bu ışıkları ılk gorduğunde, şımşek olabıleceklerını duşunmuştu ancak o gece hıçbır fırtına kaydedılmemıştı Croft, bu ışıkların murekkepbalığı avlayan Japon denızcılerının oluşturduğu bır fılodan geldığını ortaya çıkardı Denizciler, balıkları denlz yüzeylne çekebllmek için ışık yakmaktaydılar. Croft, her gemıde her bın 3500 vvatlık 50 kadar lamba bulunduğunu, boylelıkle ışıkların en az 200 mılyon vvatlık bır guç yaydığını buldu Tropık bölgeler uzerındekı soluk ışıklar ıse yıyecek elde etmek ıçın kullanılan daha ılkel bır yolu ortaya koyuyor Bunlar, ekılecek tarla elde etmek ıçın bılınçlı olarak çıkartılan yangınlardır Sullıvan, yakılan alanların dunya yuzeyının yuzde 5'ını oluşturduğunu söyluyor Bu yangınların sadece yuzde bırı doğal olarak çıkmaktadır Afrıka'da Sahra Çolu'nun guneyındekı Sahel'de ınsanlar otlatmak ıçın çok sert olan bolgelerde savanı yakıp, yerıne daha genç otların buyumesını sağlamaktadırlar Doğu Afrıka'dakı yangınlar ıse bır tur tarıma yol açmak ıçın çıkartılır Çalışmasının, "ınsanın gece vaktı kendını nasıl ortaya koyduğunu, gösterdığını ve dünyanın bır planet olarak görulmesıne katkıda bulunacağını ılerı suren Sullıvan, uzuntuyleeklıyor "Insanoğlunun doğru düzgun bir gece göruntusüne gerek duyduğu sırada, dunyayı elektromanyetik bir sls ile kapladık. (New Scientist, nisan 89)