Katalog

2 AĞUSTOS 2021 6 Amerikalı milyarder iş insanı Jeff Bezos (Soldan 2.) uzayın sınırına yaptığı ilk uçuşundan sonra ekip arkadaşları Oliver Damen (soldan 1.), Wally Sonu Funk (Soldan 3.) ve Mark Bezos (sağ başta) ile iniş pistinde poz verdi. gelmeyen savaşlar... PHILIPPE LEYMARIE T arih, stratejik analizler: Savaş, son ya- yınların sayısının gösterdiği gibi, yenilenen bir ilgi kaynağı. Etkileyici “Dünyalar Savaşı” se- risinin 1945’ten günümüze “Sınırsız Savaşlar” konulu son cildi bunlardan biri. Bu kolektif ça- lışma, öncelikle nükleer silahların ortaya çıkı- şının yarattığı durum değişimine ayrılmış. An- cak kuzey yarımküredeki tehlikeli “terör den- gesi”, eski imparatorlukların ilerleyişini, sö- mürgeciliğe karşı savaşları, şiddetli iç çatışma- ları ve devletlerarası çatışmaları engellemedi. Sovyetler Birliği’nin çöküşü, bu kötü adlandı- rılmış “Soğuk Savaş”a son verdi. HUKUKİ AÇIDAN KÜRESEL REFORMUN ÖNEMİ NİÇİN BİR İLERLEMEDİR?.. Batılı güçler, Afganistan, Irak, Suriye, Lib- ya gibi sözde “haklı savaşlar”a girdiğinde, or- taya yeni çatışmalar çıkıyor: Düzensiz savaş- lar ve “asimetrik” düşmanlar, “uygarlık” çatış- maları, hepsi, giderek sahası değişen çatışma- larda, kitle imha silahlarının yayıldığı zemin- de, siber ortama, derin deniz diplerine veya ile- tişime uzanıyor. Kaçılan vergiler... Özellikle algoritmalarla yönlendirilen beşin- ci nesil silahlar kısıtlama tanımıyor. Uluslararası hukuk (kimyasal ve biyolojik si- Bununla birlikte Biden’ın önerisi, vergi gelirle- lerin kapısını açtı. lahların yanı sıra antipersonel mayınların ya- ALAIN DENEAULT * rinden çok hukuki açıdan değerlendirildiğinde bir Washington, İrlanda gibi güçlerini kötüye kul- saklanması), Cenevre Sözleşmesi’nin yaptı- ilerleme oluşturuyor. Burada, çokuluslu şirketle- lanan tüm ülkelere karşı diplomatik bir savaş aç- rımları ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin rin kendileri hukuki tüzelkişiler olarak değerlen- mak yerine, G7’yi bu ülkelerin uygulamalarını et- oluşturulması (1998) ile karşı karşıya kalan diriliyor, oysa daha önce yalnızca yan kuruluşları kisiz hale getiren bir ilkeyi benimsemeye ikna et- devletler, “aşırılıklardan ve hedef ötesi sivil devletler tarafından birbirinden bağımsız ayrı tüzel ti: Çokuluslu şirketlerin tüzel kişiliklerini oldukları zararlardan kaçınmak için silahlı çatışmala- 2 kişiler olarak kabul ediliyordu. Çokuluslu şirket- gibi tanımak. Bu duyuruların gelecekteki etkinliği- 017’de Google, çeşitli vergi cennetleri üze- rı sınırları belirlenmiş alanlarda kontrol altı- ler, ortaya çıktıkları bir asırdan beri bu yasal bö- ni tahmin etmek şu an için çok zor. Ancak kapsa- rinden yalnızca Bermuda’daki hesaplarına yaklaşık na almaya” gayret ettiler. Ve teknoloji, “mü- lünmüşlüğü kötüye kullandılar. Markalar üzerin- mını ölçmek için iki kritere dayalı bir değerlendir- 20 milyar Avro aktardı. Aynı yıl çokuluslu şirket, dahaleyi mümkün olan en ‘cerrahi’ şekilde sı- de belirli bir vergi oranı uygulayan ülkelerde faali- me yapabiliriz. İlk kriter doğrudan yabancı yatırım Fransa’da sadece 14.1 milyon Avro gelir vergisi nırlamayı” sağlıyor. yet gösteren kuruluşlar ve başka yerde beyan edil- (DYY) göstergesidir. Yapay olarak Cayman Ada- ödedi. Söz konusu tutar, Google için cep harçlı- meyen suni bir gelir birikiminin olduğu vergi cen- ları, Lüksemburg veya Delaware’i büyük uluslara- ğı sayılabilecek bir rakamdı. Resmiyette, şirketin Kazananı, kaybedeni yok... netlerinin kukla yapıları arasındaki muhasebe ak- rası finans merkezleri haline getiren grup içi sözde Fransa’daki yedi yüz yönetici çalışanı Fransa’ya Ancak “bir savaş hâlâ kazanılabilir mi”? robasilerini çoğaltarak, fikri mülkiyet hakları açı- işlemler azalmazsa bu varlıkların hâlâ vergi cen- hiçbir şey satmadan, sadece grubun İrlandalı yan Gaidz Minassian, yirmi yüzyıldan fazla süre- sından transfer fiyatlandırması ve telif sürecinden netlerinde saklanmasının yolları olduğu anlamına kuruluşunu destekliyordu. Hesapları Avrupa ver- dir devam eden çatışmaları incelediği iddialı (1) yararlanarak bir süre hoş vakit geçirdiler. 2012 yı- gelir. İkinci kriter: Şirketlerin faaliyet gösterdikleri gi cennetinin bu yumuşak çatısı altında tutan da çalışmasında bu soruya daha çok olumsuz ya- lında Birleşik Krallık parlamenterlerine, vergi cen- devletlerin kamu hazinesine mantıksal olarak daha grubun kendisiydi. E-ticaret devi olan Amazon nıt veriyor: Daha önce Prusyalı teorisyen Carl netlerinde bulunan ve aynı gruba ait çok sayıda pa- fazla katkıda bulunması gerekir. Şu anda, kurum- ise her yıl ABD’deki çokuluslu şirketler tarafın- von Clausewitz’in de ortaya koyduğu gibi za- tent ve kullanıcı haklarına sahip olan diğer yan ku- lar vergisi Fransa veya Almanya’daki vergi matra- dan ödenen federal şirket gelir vergisinden kaçtı- fer, tıpkı savaş gibi bir bukalemun kavramı- ruluşlara ödemek zorunda oldukları imtiyaz bedel- hının yalnızca yüzde 5’ini teşkil ediyor. Ve bu ve- ğı gibi kıta Avrupa’sında sağlık krizinin kârlarını dır. Bugün, kazananı ya da kaybedeni olmak- (2) leri nedeniyle kendi ülkelerinde gelir sağlamadık- riler, mali açıdan esaret altında olan küçük ve or- patlattığı bir dönemde zarar beyan etmeyi ba- sızın art arda uzayan çatışmalar dizisi -Irak, larını açıklayan Starbucks temsilcilerini anımsa- ta ölçekli işletmeler tarafından ödenen vergilerin şardı. Bağımsız bir kuruluş olan ProPublica, Jeff Afganistan, Sahel- “zaferin sisi” üzerine yeni- yalım. Gelirlerden düşülen bu tutarlar, işletmenin payını da içeriyor. Karşılaştırıldığında, tüketim ve Bezos, Michael Bloomberg, Warren Buffett, den düşünmeyi gerektiriyor. vergi makamlarına sonucu negatif bir vergi beyan- özel şahısların gelirleri üzerinden elde edilen ver- Carl Icahn, Elon Musk ve George Soros gibi ün- Son on yıllara kadar, süratli ve yoğun saldırı- namesi sunmasını sağlıyordu. gilerin payı yüzde 60 ila 65 arasında dalgalanıyor. lü milyarderlerin her türlü yasal boşluklardan ya- lar sayesinde kazanılan kesin zafer kültü Ame- (3) G7’nin bu kararı, teknik olarak, vergi cennetleri- rarlanarak şahsi varlıkları üzerinden ABD’de rikan angajmanlarının belirleyici özelliği idi; Avrupa ‘off shore’u durduramadı nin rolünü kısmen devre dışı bırakıyor çünkü artık vergi ödemediğini (veya neredeyse hiç ödemedi- ama bu artık işlemiyor. Sonu gelmeyen savaş- çokuluslu şirketlerin tüm kârları üzerinden vergi- Diğer yandan, vergilendirme konusunun global ğini) bu ilkbahar doğruladı. lar askeri ve siyasi çıkmazlara yol açarken ça- lendirilmesi söz konusu olacak. Grubun belirli fon- fırsatçı yasalar sorununun yalnızca bir yüzü oldu- tışmalar özellikle kamuoyları nezdinde bir algı Biden’dan yüzde 15 önerisi larına sahip olan yan kuruluşun kimliğine ve ika- ğu da unutulmamalıdır. Bu yasalar yalnızca şirket- savaşıyla birleşerek ikiye katlanıyor. met mahalline bakılmayacak. Tarım, gıda, bilişim lerin faaliyet yürüttükleri devletlerin vergi kanun- Bu çokuluslu şirketlerin en iyi müttefiki olan “Zafer” kavramının kendisi de belirsiz: Fran- veya enerji sektörünün büyük bir şirketi, fikri mül- larını değil, hukukun kendisini de devre dışı bırak- ABD, paradoksal olarak şu an bu şirketlere vergi- sa 2013’te Mali’de “kazandı” mı? Amerikan kiyet haklarını veya belirli fonlarını Bermuda, İr- mayı mümkün kılıyor. Serbest bölgeler ve serbest lendirme ve dış yatırımlar konusunda kafa tutabi- hâkimiyetindeki koalisyon Afganistan’da “ka- landa veya Lüksemburg’daki kuruluşlara devrede- limanlar, herhangi bir iş hukukunun uygulanması- lecek yegâne devlet olarak görünüyor. Bu nedenle, zandı” mı? Olivier Zajec, Savaş Okulu Strate- bilir ancak bu kuruluşlar da aynı vergiye tabi ola- nı engellerken hisse senedi spekülasyonu için Cay- Başkan Joseph Biden’ın G7 ortaklarına ve bu alan- jisi Antlaşması’nda “Bu soruları yanıtlamakta caklar. Değişimin temelleri atıldı, şimdi ulaşılması man Adaları, petrol işletmeleri için Marshall Ada- da genellikle isteksiz olan diğer ülkelerin de aynı tereddüt ediyoruz” diye kabul ediyor. gereken büyük hedef bu oranın yükseltilmesidir. ları veya madencilik endüstrisi için Kanada gibi yolu izlemeleri için çokuluslu şirketlerin konsolide Fakat artık hiçbir zafer ilan edilemezse “teh- Biden’ın yaklaşımı uluslararası vergi davası- yönetmelik sahibi olan diğer cennetler, çevre hu- gelirlerini baz alarak (yani tüm yan kuruluşlarının likenin zamansal sınırlardan yoksun, dağınık, nın, onu salt muhasebe boyutuna indirgeme giri- kuku veya insan hakları savunucusu şirketleri tes- kümülatif gelirini) yüzde 15 oranında uygulana- sürekli bir çatışma tehlikesi olacağının” da al- şimlerinin tersine, son derece siyasi ve diploma- cil eden grupları barındırıyor. İnsan hakları konu- cak bir küresel vergi sistemi lehine savunma yap- tını çiziyor. tik karakterini doğruluyor. OECD nezdinde bu ko- sunda, çokuluslu şirketlerin yan kuruluşlarından ması gerekti. Bu arada Biden’ın önerisinin, daha Ancak, İkinci Dünya Savaşı Efsaneleri’nin nudan sorumlu kişi olan Pascal Saint-Amans, artık biri dünyanın herhangi bir yerinde bir skandala ka- önce Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’nin ikinci cildinde anlatıldığı gibi 1940’ta sade- bu anlaşmaların mimarı gibi davranarak gururla- rıştığında, bu şirketlerin mahkemeler önünde ken- 2009’daki G20 zirvesinde yaptığı “Vergi cennet- ce Fransız hava kuvvetleri tarafından belirtilen nabilir ancak alınan kararlar onun yıllardır kullan- dilerini aklamakta ne kadar başarılı olduklarını bi- leri ve bankacılık gizliliği sona erdi” diyerek ifade “bin zafer” örneği bile, zafer ilanının şüpheli dığı söylemle taban tabana zıttır. Uzun süre konu- liyoruz. Yargıçlar, çoğu zaman bir şirketin genel ettiği gülünç ve etkisiz açıklamasıyla alakası yok. olabileceğini gösteriyor. nun esasen yaklaşık iki yüz ülkenin vergi sistemle- merkezinin, ondan hukuken bağımsız olan yan ku- Aslında, bu küresel vergi için belirlenen yüzde Üçüncü Reich döneminin, zırhlı silahın ata- rini uyumlu hale getirmek için muazzam bir çaba ruluşlarından birinin yurtdışındaki usulsüz icraat- 15’lik oran, gülünç denecek kadar düşük. Kuzey sı olarak bilinen General Heinz Guderian’a içeren teknik ve cebirsel bir uzmanlık gerektirdi- larından dolayı onun cezalandırılmasına izin ver- Amerika’daki restoran müşterilerinin genellikle atfedilen sözleri yinelersek “Bizim talihsizli- ğini ileri sürdü. Tüm medyada “kurumlar vergisini mezler. Lahey Mahkemesi’nin 2013 yılında mer- bıraktığı bahşişe tekabül ediyor. Bununla birlik- ğimiz, hızlı kazanılmış zaferlerimiz oldu. Bi- küresel ölçekte uyumlu hale getirmenin (...) dev- kezi Hollanda’da bulunan Shell şirketini Nijer- te bu, zorlu bir paradoksu gösteriyor: ABD baş- zi çok çabuk, çok uzağa götürdüler”, Gene- (4) letlerin egemenlik ilkesine aykırı olacağını” iddia ya’daki birimlerince işlenen ve sorumluluğu ken- kanı kendisini, küresel diplomatik ölçekte sıklıkla ral Nicolas Le Nen’in Savaş Ötesinin Küçük ettiği günlerdi. Washington, tek bildiride bu söy- disine atfedilen son derece ciddi çevresel atıklar ülkesinde olduğundan daha güçlü buluyor. Biden, Anıları (Petites Mémoires d’Outre-Guerre) lemin az kalan inandırıcılığını da ortadan kaldır- nedeniyle mahkûm etmeyi reddeden kararı, uygu- önerisinin uluslararası mevkidaşları tarafından adlı kitabı, ünlü stratejistler arasında yüzyıllar dı. Zira politikaları ileriye götüren şey uluslarara- lamayı kanıtlar nitelikteydi. muhalefet edilmeden onaylanmasını talep edebi- boyunca geçen diyaloglar... sı muhasebedeki teknik gelişmeler değil muhasebe Geriye şu şaşırtıcı tespit kalıyor: Böyle bir düze- lirken Kongre’deki Cumhuriyetçileri ABD’de bu değişikliklerini zorlayan politikalardır. ne sadece ABD izin verebilecek ya da bir gün tek- vergi oranını yüzde 21’e yükseltmeye ikna ede- Çeviri: Diane Dilek Cat rar önleyebilecek durumda görünüyor. Avrupa ise medi. Hatta ilk hedefi bu oranı yüzde 28 olarak Muafiyet tartışması... kendi bünyesinde gelişen “off shore” fenomeni- sabitlemekti. Biden’ın isteği mütevazıydı çün- Yani vergi cennetleri siyasi ve diplomatik so- ni durduramadı. AB, örneğin Romanya’nın serbest kü bu oran Ocak 2017’de Donald Trump Saray’a runlardır. Bu uygulamalar, büyük şirketlerin ve bölge, Malta Cumhuriyeti’nin serbest liman, İrlan- yerleşirken yüzde 35’ti... servet sahiplerinin reelde faal oldukları başka yer- da ve Hollanda’nın yönetmelik sahibi cennetler ve Ayrıcalıklı vergi rejimi... lerde yürürlükte olan yasaları etkisiz hale getir- Lüksemburg’un müsamahakâr mevzuatın bir sü- mek için devletlerin çıkardığı kanunlardır. Hükü- permarketi gibi gelişmelerine müsaade ederek kıta- Son yıllarda, Ekonomik İşbirliği ve Kalkın- metler bu vesileyle diğer devletlerin işlerine mü- yı küreselleşmenin mantığına göre şekillendirdi. ma Örgütü’nün (OECD) büyük ülkelerinin tümü, dahale ediyordu. Örneğin Bahamalar Parlamen- vergi cennetleriyle mücadele etmek yerine onla- tosu, takımadalarda herhangi bir faaliyette bulun- (*) Moncton Üniversitesi’nde (Kanada) felse- rı taklit etmeye çalışarak vergilendirme oranlarını madıkları sürece, gelir vergisinden veya yöneti- fe profesörü ve “Yasallaştırılmış Dolandırıcılık: azalttı. Resmi oran Almanya, Kanada, Fransa ve- cilerinin kimlik bilgilerinin açıklanması zorunlu- Vergi Cennetleri” (“Une escroquerie légalisée. ya İskandinav ülkelerinde 2010’lar boyunca yüz- luğundan muaf tutulan çeşitli şirketler oluşturdu. Précis sur les “paradis fiscaux”, Ecosociété, de 30’un çok altına düşürüldü. Ve aslında, çoku- Başka bir deyişle, bu şirketler yalnızca yurtdışın- 2016) adlı kitabın yazarı luslu şirketler bu oranı daha da azaltmak için stra- da elde ettikleri sermayeyi kaydedebiliyordu. Bu teji çoğaltıyorlar. nedenle Bahamalar, sermayenin dünyanın her ye- Ekonomist Thomas Piketty, devletlerin bizzat rinde yönetim ve vergilendirme şekline dair yasa- Çeviri: Diane Dilek Cat onayladığı bu çok düşük oranlı tedbir kararının ço- lar çıkarıyordu... Kendi ülkeleri hariç. kuluslu şirketler için ayrıcalıklı bir vergi rejimi AB Rekabet Komiseri Margrethe Vestager, olarak göründüğünü söylemekte haklı. 12 Hazi- (1) Boris Cassel et Matthieu Pelloli, “Google, 2018’de 2016 yılında İrlanda’nın Apple yararına sağladı- ran tarihli Le Monde’da “G7, çokuluslu şirketlerin Fransa’da yalnızca 17 milyon Avro vergi ödedi”, Le Parisi- ğı vergi avantajlarını -kendi kurumunun görüşü- kârlarını sadece yüzde 15’lik bir vergi oranıyla is- en, 1 Ağustos 2019, Maxime Vaudano, “Vergi Optimizas- ne karşı- iptal etmek istediğinde, bu vergi cenneti- tedikleri gibi vergi cennetlerine aktarmaya devam yonu: Google, Bermuda’ya Daha Fazla Kâr Taşıyarak Mil- nin rolüne ilişkin ve diğerlerine de uygulanabile- edebilecekleri gerçeğini kabul ederek, oligark- yarlarca Vergiden Kaçınıyor”, Le Monde, 4 Ocak 2019. cek bir tanım yaptı. Vestager, İrlanda’nın kurum- ların yapısal olarak nüfusun geri kalanından da- (2) Rupert Neate, “Amazon’un 2020’de Avrupa’daki sa- lar vergisine sadece kendi ülkesinde değil, Avru- ha az vergi ödediği bir dünyaya girişi yasallaştırı- tış geliri 44 milyar Avro oldu ama kurumlar vergisini öde- pa düzeyinde karar vererek yasama gücünü kötü- yor” diye yazdı. Ve güney ülkeleri bu yeni durum- medi”, Guardian, Londra, 4 Mayıs 2021. ye kullandığını ve diğer devletlerin işlerine müda- dan hiçbir biçimde faydalanamayacak. Resmiyette (3) Jesse Eisinger, Jeff Ernsthausen ve Paul Kiel, “IRS hale ettiğini savundu. Karar nihayet 2020’de AB az kârlı, dolayısıyla az vergilendirilen, her zaman- dosyalarının gizemi”, ProPublica, 8 Haziran 2021, www. mahkemesi tarafından geçersiz bulundu. Ancak propublica.org ki gibi hammadde ticareti ile sınırlı olan pazarla- bu karar denizaşırı mevzuatın şekillenmesine yar- (4) Sarah Belhadi, “Vergi optimizasyonunda paradigmayı rıyla uluslararası vergi sisteminden düşük gelir el- değiştirmek zorunda kaldık”, La Tribune, 27 Kasım 2015. dımcı oldu ve Biden’ın bugün teşvik ettiği önlem- de etmeye devam edecekler.